Tíminn - 05.03.1919, Blaðsíða 2

58
TIMIN N
Bændur frá aldamótunum síð-
ustu, mega teljast brautryðjendur
framfaranna, brautryðjendur hins
nýja tíma.
Margarkynslóðiríslenskrabænda,
sem nú eru gengnár, hefðu ástæð-
nr til að öfunda núlifandi bændur.
Og að sjálfsögðu ber að vera for-
sjóninni þakklátur fyrir þá breyt-
ingu sem or'ðin er til batnaðar.
En landið okkar er ekki hálf-yrkt
enn. Tún geta stækkað í hið ó-
endanlega, býlum fjölgað, áveitu-
engjar og garðar; sandar gróið og
skógar vaxið; hús enn víða ófull-
komin, vatnsaflið lítt og sem ekk-
ert notað enn, búfénaður á óræktar-
stigi og félagsstarfsemi bænda á
flestum sviðum landbúnaðarins
enn að heita má í kalda koli.
Hið fyrsta og besta veganesti,
sem bændur og búaliðar þurfa að
afla sér, er andlegt atgerfi: Sterk
trú og vilji til framkvæmda og
frjó og viðsýn hugsun. Eg þekki
tvo bændur, annar býr á harðbala-
jörð, hefir mikla fjölskyldu fram
að færa og hefir alsnæglir, og það
af eigin afla frá fyrstu. — Hinn
bóndinn býr á kostajörð, hefir litia
fjölskyldu, en berst í bökkum.
Báðir bændurnir vinna ötullega.
Munurinn á afkomu þeirra felst í
því, hversu ólíkt þeir hugsa.
Mörgum finst ef til vill, að þeir
hafi ekki tíma til að sitja og hugsa.
Hér er heldur ekki átt við slikt.
En hitt er þó verra, að drepa
hugsun sína með of mikilli likam-
legri vinnu, því að þá verður hún
oft að dáðlausu striti, þar sem
hugsunin getur seinast ekki greint
auka-atriðin frá aðal-airiðunum.
— þegar hugsunin er dauf verða
'verkin eins. Skylt andlausa strit-
inu er það, er menn halda dauða-
haldi um hvern eyri. það svæíir
hugann líka. þeim mönnuin geng-
ur oft verst að ávaxta fé sitt.
Eilt dæmi um daufa hugsun:
Menn hafa margir enn fénað í
smá-kofum á dreif, og bera svo
gripum heyið frá einum stað í
kofana. þetta útheimtir tíma og
vinnu margfaldlega móti því, sem
þyrfli að vera. Annað dæmi: Menn
athuga ekki gripi sína og hafa
jafnar mætur á þeim lélegu, sem
hinum vænu.
Bændaskóla og alþýðuskóla höf-
um við til að glæða búnaðarand-
ann í sveitunum, og svo höfum
við ráðunauta. þeir hafa ‘oft frá
ýmsu að segja um búnað í ná-
grannalöndunum og bændur þar,
er framar standa okkur, og fleira
bera þeir á borð til vakningar. —
það er nærri ótrúlegt hvað það
getur glatt andann hjá bændum,
að ráðuuautarnir komi í sveilirnar
og heim á bæina og tali við þá.
Ráðunautarnir eru alt of fáir.
Bænda-námsskeiðin hafa gert mikla
bót. Mönnum hættir svo til að
syfja og sofna í stijálbygðinni.
Stóku bændur og búaliðar hafa
sótt í sig veðrið við dvöl erlendis,
og »smittað« svo út frá sér. Eg
veit af bónda, sem nýlega er sestnr
að búi. Hafði hann áður slarfað
við búnað erlendis og fengtst við
jarðræktar-tilraunir hér heima. —
Bóndi þessi tók strax til óspiltra
málanna, að gera umbætur á jörð
sinni, er engum hafði til hugar
komið, sem þar hafði búið áður
(nota vatn úr mýrarrennum til á-
veitu). Nú fóru nágrannar bónd-
ans að hugsa meira um áveitur,
er þeir sáu góðan árangur hjá
honum. Fleiri dæmi má nefna
þessu lík, og öll sýna þau, að ///-
andi hugsun er það, sem ávalt
liggur til grundvallar fyrir frain-
förum og framtaki.
þetta alt nægir þó ekki, ef bændur
finna ekki sjálfir, hvað þá skortir
mest til að glæða andann. En það
er meira félagslif; þeir þuifa að
þétta bygðina með félagsskap. —
Samkomur og samstarf í orði og
verki glæða bæði anda og athafnir.
Búnaðarféiögin til sveita hér
mættu verða til mikilla framfara.
En þar ríkir víðast bæði andleg
deyfð og smásálarháttur. Má glögg-
lega merkja það, þegar efna-bændur
greiða þar árstillög sín með einni
krónu.
Sauðfjárræktin veilir landbúnaði
hér mestan arðinn, væri því nauð-
synlegt, að sauðfjárræktarfélög væru
hér í hverri sauðfjársveit. Að eins
tvær sveitir á ötiu landinu eiga
slík félög. Sauðfjáihirðing og
meðferð heyja, sem fénu er ætlað,
er í megnu ólagi víða hvar. Hefi
eg sjálfur reynt talsvert til þess
að koma á samtökum i sveitum
til sérslaks eftirlits með þessu; en
það hefir nær hvarvetna strandað
á samtakaleysi og smásálarhælti i
peningasökum. — Fleira mælti telja
er bendir á, að félagslund bænda
í búnaði er á alt of lágu stigi.
Sjálfselskan situr enn of við sinn
keip og lætur menn vega: Hvada
beint gagn hefi eg af þessu eða hinu.
Sainvinnufélög bænda (verslun-
arfélög) eru þau einu félög þeirra,
sem verulegt lífsnpót er með. Allir
vita, að þau hafa gert miklar badur.
þau lifa aðallega á því, að sjáan-
legir peningar koma þar slrax í
hendi. þar verður skainmsýnin
ekki eins i vegi, eins og t. d. með
búfjárræktarfélög. þau félög geta
orðið til þess, að hver gripur gefur
meiri arð árlega, hver gripur veið-
ur verðmeiri, og þau félög hafa
jafnan það í för með sér, að betur
er selt á og búféð þá tryggari eign.
Mörg naulgripa- og hrossaræktar-
félög eru með lífsmarki að eins
vegna styrks þess, sem þau njóta
frá Búnaðarfél. íslarids. Lita suinir
félagar svo á, að styrkurinn sé
aðal-atriði félagsskapar þessa. En
styrkurinn er hverfandi hluti þess
hagnaðar, sem félögin gætu veitt.
Bændur ganga of langt í því,
að ætlast til styrks til hins og þessa,
sem þeir ráðast i. þetta stafar með
fram af því, að það sliggur í blóð-
inu« bjá þeiin, að bera sig ver en
þarf að vera. — Líka kemur þetta
til af því, að styrkir veita fylgi til
félagsskapar. Má og líka kenna
þetta hinu opinbera, af því að sú
stefna hefir verið tekin þar í f}'rstu,
að veita fé til eflingar landbúnaði
aðallega sein styrki, en ekki sein
verðlaunafé.
Tökum til dæmis: Sauðfjárrækt-
arbú hafa notið og njóta styrks
frá Búnaðarfélagi íslands. þau hafa
af ýmsum eðlilegum ástæðum verið
ytirleilt seinvirk til umbóta. —
Margir hafa ætlast til að frá bú-
unum kæmi eingöngu gripir, sem
hæfir væru til kynbóta — sem ekki
gat átt sér stað — þegar það hefir
brugðist hafa menn hæðst að þess-
um stofnunum og vakið kur gagn-
vart eigendum, og litið öfundar-
auga tib styrksins. Búin hafa þvi
stundum orðið til ills eins, því að
auk þessa hafa þau enn veikt
inenn í trúnni á kynbælurnar.
Verðlaun á fjársýningum hafa
alt aðrar verkanir. Sýningarnar
veita öllum tækilæri til að ná í
viðurkenningu fyrir góðar kindur
og þær hækka þá í verði. Og þetta
ýtir undir menn til að hefjast
handa.
Atvinnurekendur við sjávarsíð-
una og fleiri þar, eru sem óðast
að taka saman höndum til ýmsra
starfa. — Bændur eiga að vísu
örðugra með samtök sökum strjál-
bygðar. En það er þó vel kleift
fyrir þá,. og þeir verða að hefjast
handa til meiri samtaka. —
Annars er búnaðarmenningu hér
hætta búin. — Ungir bændasynir
þurfa að kynnast 'félagsskap og
samvinnu bænda í löndum uá-
granna oltkar — þar er viða um
Stjórnarskijfm ðönsku.
Frétlir hafa borist hingað um
að danska stjórnin hafi sagt af sér
í vikunni. Hefir hún nú setið að
vöklum nær því sex ár, og lengur
en nokkur önnur dönsk stjórn
siðan á dögum Estriíps.
Saga hins fráfarandi ráðunej'lis
er að mörgu leyti einkennileg.
það hefir lengst af stutt sig við
fámennasta stjórmnálaflokk lands-
ins og liefir lifað á lijálp jafnaðar-
manna, en þangað til á síðustu
tímum vildu jafnaðarmenn ekki
taka sæti í stjórninni. þeim þótti,
sem vonlegt var, betra að vera
lausir við ábyrgðina, en geta þó
ráðið miklu um gerðir stjórnar-
innar.
í Danmörku eru fjórir stjórn-
málaflokkar, sem nokkuð kveður
að. Vinstrimenn og jafnaðarmenn
•eru hér um bil jaln-fjölmennir, og
þeir llokkar skiftast að miklu leyti
eftir atvinnuveguin. 1 flokki jafn-
aðarmanna eru, að heita má, ein-
göngu verkamenn og allur þorri
vinstrimanna eru bændur.
Hinir flokkarnir, sein eru álíka
fjölmennir, eru samsettir af fjar-
skyldum ogsundurleitum efniviðum.
í hægriinanna-flokknuin er fjöldi
auðmanna, einkum iðnaðarrekend-
ur og því nær allir stórbændur og
aðalsmenn. — Enn fremur mikill
hluti embætlisslétlarinnar með her-
foringja og presla í broddi fylkingar.
Og svo eiga hægrimenn all-mikil
ítök í bændastéltinni hér og hvar
og í smá-kaupniönnum og hand-
iðnamönnuin i bæjunum.
Radíkali-flokkurinn (stjórnar-
flokkurinn) er þó enn sundur-
leylari. þar ægir öllu saman. —
Kjarni flokk^ins eru mentamenn,
— hinir gömlu lærisveinar Georgs
Brandesar — og auðmenn, einkum
stórkaupmenn i Höfn og víxlarar,
og í þeiin flokki eru flestir hinna
stórauðugu Gyðinga, sem svo miklu
ráða í viðskiftalífi Danmerkur nú
á dögum. Enn fremur fjöldi hús-
manna í sveitum og ekki all-fáir
bændur, einkum smá-bændur, og
margir af staifsmönnum ríkisins,
í lægri stöðum (Bestillingsmænd),
og loks samtíningur úr nær þvi
öllum stéltum og stöðum þjóðfé-
lagsins. Yfirleilt má segja, að
það væru auðmennirnir, sem báru
flokkinn uppi og liéldu honum
saman og þeir eiga flest blöð
flokksins.
Þessi flokkur gerði samband við
verkamannaflokkinn og mestmegnis
af því, að þeir unnu saman við
kosningarnar 20. maí 1913, komst
vinstrimanns-ráðuneytið í minni
hluta og vék úr völdum.
Aðal-hlutverk »radíkölu« stjórri-
arinnar, sem þá kom til vaida,
var að leiða til lykta stjórnarskrár-
málið daöska. Gekk það í hinu
inesta þóii um langa hríð, þrátt
fyrir dugnað og harðfylgi stjórnar-
innar. Og það er vist, að í »radí
kala«-flokknum eru meiri mælsku-
menn og ötulli og harðfengari
»agitatorar« en í nokkrum öðrum
flokki. Og stjórnin var alt af á
völtum fæti. Svo hófst ófriðurinn
mikli, og komst þá á um stund,
friður milli allra sljórnmálaflokka.
Vildu þeir forðast svæsnar iunan-
landsdeilur, meðan háskinn vofði
yfir landinu. Einn af helstu mönn-
um Dana komst svo að orði, að
meðan á ófriðnum stæði skyldi
»Guðs friður« (Treuga Dei)1) hvíla
yfir allri innri pólitík Danmerkur.
Nú var stjórnarskrár-breytingin
samþykt með sanikomulagi milli
allra flokka, og yfirleitt gerðu
sljórnar-andstæðingar alt tii að
greiða fyrir Zahle og ráðuneyti
lians fyrsta ófriðarárið. Meðal
þeirra laga, sem þá voru samþykt,
iná nefna lög frá 7. ágúst 1914,
sem heimiluðu stjórninni rétt til
þess, að gera allskonar ráðstafanir
lil þess, að tryggja matvælabirgðir
og atvinnuvegi fandsins án þess,
að leita samþykkis þingsins. —
Þetta var afar-þýðingarmikjð, þvi
að dýrtiðarmálin hala verið veiga-
mesti þátturinn i pólitík Dana
síðan.
í þessum málum hafði stjórnin
1) Á seiniti hluta miðaldanna skip-
aði kirkjan (páfinn) að ekki mætti víg
vega frá miðvikudagskvöldi til mánu-
dagsmorguns. Þann tíma skyldiTreuga
Dei o: Guös friöur, ríkja á jörðunni.