Tíminn - 07.06.1919, Blaðsíða 2

198
T í M 1 N N
Ætlar stjórnin þá lengur að
humma þelta fram af sér, ef
landlæknir fæst enn ekki til að
gera neitt?
*>
Frarmtið heimiiisiðnaðar
á íslandi.
Eftir Halldóru Bjarnadóttur
kennara á Akureyri.
Ritgerðin verðlaunuð
af Heimilisiðnaðarfélagi Isiands.
Það er skoðun sumra manna,
að heimilisiðnaðurinn eigi engan
rétt á sér í framtíð þessa lands,
hann eigi að detta úr sögunni og
muni líka gera það innan skams.
Stóriðnaðurinn, sem menn búast
við að rísi upp í skjóli fossanna,
muni ryðja sér til rúms og alger-
lega útrýma heimilisiðnaðinum. Án
efa eflisl vélaiðnaðurinn á næstu
áratugum, en hann þarf ekki og
mun ekki gera heimilisiðnaðinn
óþarfan, heldur þvert á móli að
mörgu lpyti styðja hann. Eins og
hér hagar til um strjálbygð og
erfiðar samgöngur, er landið fyrir-
taksvel fallið til heimilisiðnaðar,
enda á hann sér svo djúpar rætur
í huga og hjarta þjóðarinnar, að
ekki er hætt við, að hún afneiti
svo sjálfri sér, að hann leggist
niður, til þess er þjóðin of listelsk
og fjölhæf í eðli sinu. Enda væri
það hrópleg synd að iáta hinn ein-
kennilega og fagra íslenska heim-
ilisiðnað niðurfalla, því hann er
ein af lifæðum þjóðarinnar; týni
þjóðin heimilisiðnaði sínum, týnir
hún um leið að nokkru leyti sjálfri
sér, hann er einn liðurinn í þjóð-
erni okkar, óvirðum við hann eða
metum hann einskis, er það sama
sem við virtum að vettugi tungu
vora eða bókmentir. Það er göfugt
Jóhannes Kjarval
málari.
Flestir íslendingar munu kannast
við nafn hans, vita að hann er
ungur listamaður, enn á framfara-
skeiði, og að um hann gera marg-
ir menn sér miklar vonir.
Jóhannes er mikill vexti, því
nær 3 álnir á hæð, og fornmanna-
legur í útliti. Líkur íslensku fjalli
á baksvipinn. Hann er fölur í and-
liti, nokkuð stórskorinn, hárið
mikið, dökt, ekki hrokkið. Hann
er oftast nokkuð þungbúinn og
hugsandi, röddin djúp og skýr.
Jóhannes er drengur hin besti,
háttprúður og lilýr í viðmóti.
Kjarval er fæddur í Meðalland-
inu, en er uppalinn í Borgaríirði
eystra, og mun hið fagra og ein-
kennilega landslag þar, hafa átt
sinn þátt í því að vekja hina með-
fæddu listhneigð hans, þegar á
unga aldri. Virðist jafnvel enn þá
mega rekja feril þeirra áhrifa í
verkum hans.
í fyrsta hefti Tímairits ísl. saMOLviaiiiítt-
félag-sEi þ. á. er sagt hvað Gránufélagið vantaði til að
verða varanlegur þáttur í íslenskri verslun, og að hér á
landi studdist Jakob Hálfdánarson við Thyggva Gunnars-
son á sama hátt og Rockdale-frumherjarnir bygðu á
reynslu Roberts Owens.
Verð 2 kr. séu keypt 50 eintök eða fleiri, kr. 2,25
fyrir alt að 50 eintökum. í lausasölu kostar árgangur-
inn 3 krónur. — Heftin eru 4 á ári.
Aígreiðsla Skólavörðustíg 25.
Sími 749.
merki þjóðrækni okkar og mann-
dóms á umliðnum öldum fátæktar
og niðurlægingar, að jafnan var
framleitt margt fagurt og nytsamt
af iðnaði í lándinu; það ber þjóð-
menjasafn okkar vott um.
Við aukum manngildi okkar og
eflumst að áliti í eigin augum, ef
við hlynnum að heimilisiðnaðinum
og göfgum hann, og við öílum
okkur ekki síður álits annara þjóða,
þvi þær virða heimilisiðnað mikils
flestar og harma það mjög, séu
vélarnar búnar að hremma hann
aigeriega, og gera sitt ýtrasta til að
efla hann að nýju. Mentaðir út-
lendingar dást að íslenska heim-
ilisiðnaðinum og láta það vera
sitt fyrsta verk að skoða þjóð-
menjasafnið grandgæfilega, er þeir
koma tii Reykjavíkur. heir skilja
líka flestir betur þá menningu, sem
þar blasir við þeim en þá, sem
birtist þeim 1 tungunni og bók-
mentum. Þeir finna og til þess,
líklega meira en við sjálf, hve mjög
hinn þjóðlegi blær er að hverfa af
hibýlum okkar og búnaði, og þeir
eggja okkur óspart á að láta ekki
svo fara.
Auk þess sem þegar er talið
heimilisiðnaðinum til gildis, getur
hann, ef réft er á haldið, að stór-
um mun aukið efnahagslegt sjálf-
stæði þjóðarinnar, bæði með því
að draga úr innflutningi á þeim
vörum, er framleiða má í landinu
og á hinn bóginn með því að
heimaunnar vörur yrðu fluttar út.1)
Þó er enn ótalið mikilvægasta
atriðið í þessu máli, það* eru hin
siðferðislegu áhrif, er heimilisiðn-
aðurinn hefir á þjóðina.
Öllum sem ant er um framtið
æskulýðsins, otbýður iðjuleysið, er
sífelt fer vaxandi í kaupstöðum og
sjóþorpum á vetrum, einkum hjá
þeim, sem stunda alvinnu á sumr-
1) Heimilisiönaöarfélag Noregs, sem
árið 1916 hafði starfað í 25 ár, hefir á
þessum árum selt ýmsan heimilisiön-
aö fyrir liðugar 4 miljónir króna. Er.
um helmingur af því fé vinnulaun, er
komiö hefir mörgum fátækling aö góðu
haldi, bjargað þeim frá sveil og gert
þá efnalega sjálfstæða.
um. Af iðjuleysinu leiðir eins og
allir vita, margt ilt: peningaspil,
búðarstöður, göturáp, leiðindi, að
maður ekki nefni annað verra,
þeir iðjulausu lefja þá sem eitt-
hvað vilja gera o. s. frv.1)
Heimilunum stendur hið mesta
tjón af öllu þessu iðjuleysisráfi, en
það er kunnara en frá þurfi að
segja að fari heimilislífið forgörð-
um, er stefnuieysi og strand fyrir
dyrum. Alt sem verndar og stjrrk-
ir heimilislífið verður því að telj-
ast þarft og þess vert að hlynt sé
að því. Nú er það alkunnugt, að
fátt er betur fallið til að bæta fé-
lagslífið á heimilunum en einmitt
heimitisiðnaðurinn. Það munu flest-
ir játa, að þeir hafi góðar og geð-
feldar endurminningar frá æsku-
árunum um samvinnuna inni á
vetrum og hin sameiginlegu áhuga-
mál er henni fylgdu/ Oft voru
menn þreyttir við þessi störf, en
það var gaman að keppa að sam-
eiginlegu marki og finna með sjálf-
um sér, að takmarkið var þess
vert að kept væri að því. Þessi
samvinna bindur mann við mann,
hún bindur inann við heimilið og
við liéraðið. Svo sýnist sem ung-
lingar úr þeim4 héruðum, þar sem
heimilisiðnaður er enn starfræktur
uni sér betur heima, eða sæki
1) Þegar talaö er um heimilisiðnað
liugsa menn oftast aðallega um sveit-
irnar, enda er þar langmest framleitt,.
en eins og nú hagar til meö mannfæð
í sveitum og mannfjölda í kaupstöð-
um, ætti ekki siður aö mega gera ráö
fyrir hcimilisiðnaði þar.
Áriö 1914 voru af 87 þúsundum
landsbúa 34 þúsundir búsettar i kaup-
stööum og kauptúnum. Eins og gefur
að skilja hefir fólk þetta flest föstum og
ákveðnum störfum að gegna, en marg-
ur maöurinn mundi þó geta gefið sig
talsvert aö heimilisiðuaði og gerði þaö
líka, ef hagkvæm fræðsla væri fyrir
hendi, hægt um vik aö ná i áhöld og
efni og arðvænlegur markaður væri
annarsvegar.
Fátæktin* hefir verið fylgikona
margra góðra íslendinga, og hún
hefir heldur ekki vanrækt Kjarval
enn sem komið er. En hann hefir
barist áfram með óvenju dugnaði
og þrautseigju. Hann sigldi til
Kaupmannahafnar árið 1911, komst
nokkru síðar á listaháskólann þar,
'og hefir nú lokið þar námi. Vorið
1915 giftist hann ágætri danskri
konu Tove að nafni, sem nú er
orðin alkunn skáldkona. Þau hafa
eignast 2 börn sem bæði eru á lifi,
Síðastl. vetur hafði Kjarval sjálf-
stæða sýningu í Kaupmannahöfn,
og hlaut ágæta dóma góðra list-
metenda. þar.
Nú er hann kominn heirn eftir
langa útiveru, og ætlar að ferðast
hér á landi í sumar til að mála.
Undanfarna daga hefir hann sýnt
nokkur af málverkum sinuin. Bera
þau þess vott, að sú trú, sem
margir höfðu þegar í byrjun á
listgáfu hans, ætfar fullkomlega að
rætast.
Kjarval er einskonar tónskáld í
litum, málverk hans eru einkenni-
leg og æfintýraleg, hann syngur
hinni dularfullu fegurð lof með
pensli sínuin. í því er frumleikur
hans mest fólginn.
»Jónsmessunólt« heifir stærsta
myndin á sýningu Kjarvals. Sýnir
hanri þar einskonar undrageim,
þar sem vættir og verur halda
hátíðaleik rnikinn á láði og i lofti.
Þar er djTpt og ' gegnsæi loftsins
náð svo vel, að sú mynd mun að
því leyti ekki eiga inarga sina líka.
Aftur á móti þykir mér, verurnar
vera óþarflega líkar öðrum »mo-
derne« myndum, og álit eg að
Kjarval hali þar komið of nærri
eldi þeim, sem svíður af broddum
frumleikans.
»Stríðshugmynd« þykir mér ein
af allra bestu og fullkomnustu
myndum Kjarvals. Það eru stór-
fengilegar borgarrústir, hálfhuldar
í blóði, járni og eldi. En jafnvel
þessar ógnir eru sýndar með æfin-
týrablæ og fegurðarhjúpur dreginn
yfir skelfing raunveruleikans.
Tvær myndirnar heita »Huldu-
fólk«. Önnur þeirra sýnir feikna
múg af huldufólki, sem streymir
að voldugri kirkju eða álfamusteri.
Hin sýnir einnig huldufólksskara
mikinn er líður inn í álfhamra.
Þessar myndir eru báðar mjög
fagrar. Hin fyrri að línum, hin
síðari að litum.
Þá er »Þoka« einkennilega fín
og listilega gerð mynd, þar sem
hulduklettar sjást mara í dún-
mjúkri dalalæðu.
»Fossharpan« er einskonar út-(
skýring á hinni gömlu fögru hug-
mynd um það, að fossaniðurinn
sé hörpusláttur eða söngur hamra-
disarinnar eða fossbúans.
Þessi hugmynd þykir rnér ekki
sýnd i eins glæsilegum búning og
margt annað eftir Kjarval.
Litirnir eru að vísu fagrir en
teikningin ekki að því skapi létt
og lipur.
»Fortíð« og »í öngum« eru á-
gælar táknmyndir, og svo »plas-
tiskar« að hverjum myndhöggvara
gæti verið sómi að.
Enn fremur vil eg nefna myndir
eins og »Gamla höfnin« með regn-
bogann og »Örvænting«, þar sem
loftið sýnist vera þrungið af blóð-