Tíminn - 12.07.1919, Blaðsíða 2

230
TÍMIN N
efnis, og úr nálega öllum sveitum
heyrðust raddir í sömu átt. Leið
svo að ekkert var ákveðið um
þetta fyr en seint í vetur. Pá
barst landsstjórninni skeyti frá
dönsku stjórninni um hrossasöluna.
Var þar fastlega gefið í skyn að
hægt myndi verða að fá svipað
verð og í fyrra, eða betra, ef lands-
stjórnin væri aðili íslendinga meg-
in. Það talin besta tryggingin fyrir
því að varan væri gild og góð.
Svo er að sjá sem landssjórnin
hafi bygt á þessum tveimur for-
sendum er hún afréð að hafa
einkasölu á hrossum i ár. tslenslc-
um almenningsvilja annarsvegar,
og tilmcelum dönsku stjórnarinnar
hins vegar.
III.
Nú leið og beið. Enginn hreifði
mótmælum gegn landsverslun með
hross, nema einir tveir hrossakaup-
menn, sem rituðu mjög fávislegar
greinar um málið í þau tvö Reykja-
víkurblöð, sem sífelt eru að ala á
tortrygni í garð bænda. Greinar
þessar sjálfar, höfundar þeirra og
málgögnin sem birtu þær, voru í
fullkominni mótsögn við hinn yfir-
lýsta tilgang. Hrossaprangið var
þar á ferðinni, grímu klætt, eins
og þegar verið var að íleka upp-
bótina af bændum í fyrravetur.
En hrossdprangararnir eru ekki
af baki dottnir enn. Það hafa fund-
ist í neðri deild alþingismenn,
sem virðast meta hag þessarar
stéttar furðu mikils. Einar Arnórs-
son, Gísli Sveinsson og Bjarni frá
Vogi hafa allir útþynt i neðri deild
þann vísdóm, sem hinir »virkilegu«
hrossakaupmenn höfðu áður birt
í auglýsingablöðum kaupmanna.
Hvað þessum dánumönnum hefir
gengið til fóstbræðralagsins við
»spekúlantana« skal látið ósagt.
En ekkert sýnist á vanta um vin-
skapinn.
IV.
át -
Eftir því sepi Mbl. hefir eftir P.
J. þm. S.-Þingeyinga, sem er einn
aí þremur í útílutníngsnefnd, j)á
eru hrossin nú þegar seld a. m. k.
að einhverju leyti. Verðið er eitt-
hvað lægra en í fyrra. Markaður-
inn mun lakari en í fyrra, og þó
skástur í Danmörku. Talið er að
hrossakaupmenn þar hafi inyndað
hring með sér, en ekkert skal full-
yrt hér um, hvort sú saga er sönn.
En ef svo er, þá er einsýnt, að svo
illa sem kann að ganga að kom-
ast að skapleguin samningum við
slíkan hring, ef hrossin eru á einni
hendi, þá myndi þó fara hálfu
ver, ef fjölmargir prangar hefðu
hrossasöluna fyrir hönd íslendinga.
Hver undirbiði annan og væri þar
að auki fyrst og fremst á hnot-
skóg eftir eigin gróða af því sem
fyrir hestana kynni að fást erlendis.
þegar dæma skal um hrossasölu
útflutningsnefndar verður að gera
mun á tvennu:
1. Sjálfri landsverslunarhugmynd-
inni.
2. Einstökum framkvæmdaratrið-
um, svo sem t. d. sölunni nú
í ár.
Fyrra atriðið er póltiskt. f*eir
menn sem álíta tryggast fyrir
hrossaframleiðendur í landinu að
vera alla í samlögum verða að
hallast að landsverslunarhugmynd-
inni. Gamla reynslan um dj'ru,
dreifðu milliliðina er vatn á þeirra
myllu. Nýja reynslan frá i fyrra
sömuleiðis. Og ef um tóma hringa
er að ræða^erlendis, styður það
landsverslunarhugsjónina meir en
nokkuð annað.
Reir sem áfella núverandi stjórn
fyrir einkasöluna verða að hnekkja
þessum rökum. En sé landsverslun
með hross hagfræðilega til hagn-
aðar fyrir landið, þá á stjórnin
þakkir skilið fyrir sínar fram-
kvæmdir. Sé hugmyndin röng, þá
á hún skilið ákúrur. Rjóðin sker
úr þvi máli. »Hrossaprangararnir«
verða þar ekki einir til umsagnar.
Hitt atriðið lirossasalan sjálf nú
i ár, kemur aðallega við útflutn-
ingsnefnd. Stjórnin hefir falið þrem
sérfróðum, sem allir eru lands-
kunnir hver á sínu sviði, að fram-
kvæma söluna. Stjórnin ber ábyrgð
á gerðum slíkrar nefndar, nákvæm-
lega á sama hátt og hafnarmæl-
ingum þeim eða brúargerðum, sem
þeir verkfræðingarnir Kirk og Geir
Zoéga framkvæma í alþjóðarþarfir
hér á landi.
í útflutningsnefnd eru þessir
menn: Pétur Jónsson á Gautlönd-
um og kaupmennirnir Ól. Benja-
mínsson og Thor Jensen. Þessir
menn eiga beiðurinn skilið fyrír
hina góðu sölu í fyrra. Og á þeim
myndu bilna árásirnar, ef salan
fer illa úr hendi í ár.
Nú vill svo vel til, að þeir sem
mest ámæla þessum framkvæmd-
um eru kaupmenn og þeirra fylgi-
lið. En þeim til óláns vill líka svo
til, að það er einmitt kaupmaður,
og það sá sem álitinn er einna
gildastur í þeirra hóp, sem mest
hefir annast hinar verklegu fram-
kvæmdir hrossasölunnar nú í ár,
sem sé hr. Thor Jensen.
Það hefir lengi kveðið við í her-
búðum kaupmanna sinna, að það
sem vantaði í núverandi stjórn,
væri verslunarviiið og kaupmensku-
yfirburðirnir.
Og meðan »Lögrétta« var undir
áhrifum Jóns Þorlákssonar, féllu
þar orð, sem voru skilin svo, að
atvinnumála-ráðherrastóllinn væri
vel skipaður, ef þar sæti Thor
Jensen eða hans líkar.
Að vísu hefir sú ósk ekki orðið
að veruleika enn sem komið er.
En í þessu tilfelli hefir hr. Th. J.
þó fengið tækifæri til, að neyta
yfirburða sinna, ef einhverjir eru,
í þarfir almennings, betur en þó
hann hefði verið ráðherra.
Svo sem kunnugt er hefir hr.
Th. J. dvalið í Khöfn nokkrar
undanfarnar vikur. Það er á al-
manna vitorði, að hann hefir þannig
haft sérstaka aðstöðu fram yfir
meðnefndarmenn sína til að leiða
til lykta samninga um hrossasöl-
una, enda starfað mikið að því
máli. Hér skal ekkert dæmt um
árangurinn. Það verður fyrst unt,
þegar öll gögn verða lögð á borðið.
En til hægðarauka lesendum skal
að lokum endurtaka helstu atriðin
í þessu hrossamáli.
1. Gömul og ný reynsla fengin
fyrir því, að hrossaprangararnir
voru dýrir og óheppilegir milliliðir.
2. Landsverslun með hross í
fyrra gafst prýðilega. Benti ótví-
rætt í þá átt, að hugmgndin væri
góð.
3. Samt tókst hrossapröngurum
að féfletta nokkra hrossaeig-
endur með þvi, að kaupa upp-
bótina.
4. Tilmæli dönsku stjórnarinnar
og álit merkra manna í hrossa-
sveituin Iandsins, hlaut að ýta
landstjórninni inn á þá braut, að
taka einkasölu á hrossum nú í ár.
5. Hin verklega tramkvæmd hvíl-
ir á útflutningsnefnd, og eins og
á stóð í vor, sér í lagi á þeim
manni, sem kaupmanna dýrkendur
hér á landi hafa mestar mætur á.
Geri hann sig sekan í handvömm
við söluna, þá fer lítið að verða
úr sumum minni spámönnunum í
þeirri sveit.
6. Enn sem komið er hafa ekki
aðrir áfelt söluna en hrossaprang-
arar, kaupmannablöð og kaup-
inanna sinnar í þinginu.
7. Framtíðarúrræðið líklega ekki
landsverslun með hross, heldur að
samvinnufélögin annist um söluna
fyrir þá, sem hafa vit og vilja til
að fara þá leið. Hinir, sem ekki
‘V egamálin.
---- (Niðurl.)
II.
Það er kunnugt, að viðhald
þeirra akvega, sem landsjóður hefir
lagt, hvilir nú eingöngu á hlutað-
eigandi héruðum, að lögum. Eu
eðlilegt er að þeim þyki þungt að
búa undir þeim bagga, eins og
sakir standa, — Eins og það er
réttlátt, að hvert hérað haldi við
sínum akvegum, eins er það órétt-
látt, að bæta þeim útgjöldum á
sýslusjóðina án þess, að breyta
nokkuð tekjustofnum þeirra. —
Ákveðnar tekjur sýslusjóða eru nú
sýslusjóðsgjöld og vegagjöld frá
verkfærum mönnum, og nokkrir
aurar af hverju lausafjár- og á-
búðarhundraði, samkvæmt fram-
tali í héraðinu. Þegar litið er á
hve margt kallar að sýslusjóðum,
einkum með vegaviðhaldinu, eru
tekjurnar smánarlega litlar, sér-
staklega af ábúðarhundruðunum
eða jarðeignum.
Eitt hið þarfasta hlutverk, sem
fyrir þinginu liggur í þessum mál-
um er að víkka tekjusvið sýslu-
sjóðanna eða breyta þvi, hækka
suma núverandi gjaldaliði og á-
kveða nýja. Að láta tekjuhækkun-
ina koma fram á sýsluvegagjöld-
um héraðsbúa, eða með því að
jafna gjöldum niður á hreppana,
finst mér tilfinnanlegt og koma
ranglátlega við; því að einstakl-
ingarnir hafa mjög misjöfn not af
vegunum. Samkvæmt áðurgreind-
um tekjustofnum sýslusjóðanna,
mun láta nærri í ýmsum héruð-
um, að 2/3 teknanna séu fengnir
með nefsköttum á verkfærum
mönnum, en Vs með tíundarskatti.
Að vísu er þetta hlutfall ofurlitið
misjafnt; í sumum héruðum er
munurinn minni; í öðruni, ef til
vill, nokkru meiri. Og þá eru það
vegamálin, sem hækkað hafa út-
gjöldin, nefskattinn á einstakling-
unum. Þessir gjaldaliðir til vega-
málanna, eru lítið betri og rétt-
látari, en þó að lagður væri tollur
á alla umferð og flutninga eftir
vegunum, án nokkurs stigmunar.
Flestir sjá hve óréttlátt það mundi
vera, þó innheimtan væri fram-
kvæmanleg, sem auðvitað er ó-
hugsandi.
Það er augljóst, að nú hvíla
vegagjöldin, að mestu leyti á þörf-
inni — ferða- og ílutningaþörfinni,
en alls ekki notunum, — þeim hags-
munum, er vegirnir veita, sem að
miklu leyti virðast óbeinir. Nota-
gildi þess lands, sem er næst versl-
unarstöðunum og vegunum, marg-
faldast og veitir eigendum og um-
ráðendum þess miklu meiri beinar
tekjur, en jarðeignir lengra frá og
í afdölum, sem þó nota veginn
eftir föngum. Jarðirnar, sem eru
næst samgöngubótunum hækka í
verði.
Framleiðslustofn, sem er í ná-
grenni við sölustað, og getur sætt
daglegri eftirspurn, eftir jarðar- og
búsafurðum — hejri, mjólk o. fl. —
gefur miklu meira af sér, en jafn-
stór framleiðslustofn mörgum kíló-
metrum fjær. — Búandi við ak-
braul, sem getur gerbreytt flutn-
ingatækjum sínum, nýtur miklu
meiri tekna af henni, en sá, sem
býr tugi kílómetra fjær henni, og
verður. að ílytja á klökkum, þeg-
ar veginum sleppir; hann þarf
að kosta næstum jafnmiklu og
áður til hestahalds og flutninga. —
Búendur þeirra breppa, sem fjarri
eru akvegum landsjóðs, og leggja
mikið fram úr sveitarsjóði lil vega-
gerða — bera auk þess jafnhá gjöld
til viðhalds akvegunum og þeir
búendur, sem fengu þá heim til
sín, sér að kostnaðarlausu.
Þessi samanburður sýnir, hversu
sýslusjóðsgjöldunum og einkum
akvegaviðhaldinu er ranglátlega
skipað. Þó er það dæmi ótalið,
sem leiðir þetla í ljós með skýr-
ustu misræmi: Fátækur lausingi,
upp við öræfi, greiðir jafnháan
nefskatt til liéraðsþarfa, og stór-
eignabóndinn við akveginn, að frá-
töldu gjaldi af þeim tíundarhundr-
uðum, sem hann hefir fram yfir
lausingjann.
Eg hefi nú sýnt örlítinn vott
hins ríkjandi ranglætis í skatta-
löggjöf þjóðarinnar, með því að
rekja einn litilfjörlegasta lið hennar.
Á sama hátt má auglýsa afskræmi
þeirrar myndar, með því að greiða