Tíminn - 26.07.1919, Page 1

TIMINN
að minsta kosli 80
blöð á ári, kosiar 5
krónur árgangurinn.
AFGIÍEWSLA
i Reykjavík Laugaveg
18, sími 286, út um
land i Laufási, sími 91.
III. ár.
fú ðöoskn sijörnarjari.
Stjórn sú er nú situr að völd-
um í Danmörku heíir getið sér
hinn besta orðstír fyrir einurð og
gsetni, og fyrir djarfmannlegar og
róttækar tillögur, einkum á fjár-
málasviðinu.
fað er almælt, að engu hlut-
lausu landi í Norðurálfu hefði verið
meiri hætta að lenda í stríðinu en
Danmörku.
Það er fyrst og fremst verk
dönsku stjórnarinnar að ekki kom
til þess og því næst það, að þrátt
fyrir legu sína fékk Danmörk hlut-
fallslega langbesta kosti af Norður-
löndum, bæði af hálfu Banda-
manna og Þjóðverja. Var sú orsök
þess, að stjórnin gekk svo ríkt
eftir því, að skilyrðum þeim, sem
sett voru, væri fullnægt, að hún
hlaut fult traust ófriðar-þjóðanna,
um, að staðið væri við hvert orð.
Voru dæmdir á stríðsárunum
hinir hörðustu dómar yfir þeim,
sem reyndu að brjóta útflutnings-
bönnin, og fengu þeir sektir í
hundruðum þúsunda króna og
fangelsisvist að auki.
Sömuleiðis voru dæmdir viðlíka
harðir dómar um þá kaupsýslu-
menn, sem notuðu sér af neyð
manna og vöruskorti og færðu upp
verð á vörum óhæfiltíga mikið.
Það þarf eindregna stjórn til
þess að taka svo fast í taumana,
en landinu hefir það orðið til
ómetanlegs gagns.
Samhliða þessu hefir fjármála-
ráðherrann danski, Edvard Bran-
des, samið mjög róttæk skatta-
frumvörp, sem öll hafa miðað að
því að ná til ríkisins sem mestu
af þeim gífurlega stríðsgróða, sem
safnast heíir á einstakra manna
hendur, Og nú er nýkomið sím-
skeyti, sem hermir að danska
sljórnin komi með ný skattafrum-
vörp, sem auki skattabyrðina um
200 miljónir króna. Mun það vera
sama sem 70—80 króna nýr skalt-
ur á hvert einasta mannsbarn í
Danmörku og samsvaraði 6—7
miljóna króna njTjum sköttum á
íslandi.
Samkvæmt fyrri fjármálastefnu
dönsku stjórnarinnar má telja það
öldungis víst, að þessir nýju skatt-
ar komi langþyngst niður á þeim,
sem breiðust hafa bökin.
Við gætum íslendingar áreiðan-
lega mikið lært af dönsku stjórn-
inn, ekki síst einurð, bæði um að
framfylgja lögum og um að taka
fé handa ríkissjóði þar sem það
er til.
Reyk,javík, 2(». júlí 1919.
56, blað.
og- Í^Trlíiu.
I.
Umræður um þingsályktunar-
tillöguna um að skora á stjórnina
að undirbúa skilnað rikis og kirkju
hófust í fyrra dag. Var umræðunni
frestað og málinu vísað til nefndar.
Gísli Sveinsson og síra Sigurður
Stefánsson voru aðal-ræðumenn,
Sigurður Sigurðsson tók og til máls.
Allir voru þeir ákveðnir skilnaðar-
menn. Þeir voru hver um sig eins
og fulltrúi fyrir þá þrjá ólíku flokka
manna, sem fylgja skilnaðinum:
1. Gísli Sveinsson fulltrúi þess
flokksins, sem vill skilnaðinn vegna
frelsisins fyrst og fremst, sem vill
ekki neitt vita af kirkju og krist-
indómi, a. rn. k. ekki að ríkið
skifti sér nema sem minst af því.
2. Síra Sigurður Stefánsson full-
trúi hinna þröngsýnu gamal-
guðfræðinga, sem vilja skilnaðinn
til þess, að geta komið því við,
að útiloka frelsið innan vébanda
sinna safnaða, sem telja alt villu-
trú annað en stranglúterskar kenn-
ingar, og vilja enga samvinnu við
aðra kristna menn, sem eru ann-
ara skoðana.
3. Sigurður Sigurðsson fulltrúi
þess ílokksins, sem nálega einungis
lítur á fjármálin, sér sparnaðinn
fyrir rikið, að hætta að veita fjár-
styrk til þessara mála, og lítur
meir og minna hýru auga til kirlvju-
eignanna.
Ræða aðal-flutningsmanns, G.
Sv., var rækileg og öfgalaus. Hann
virtist t. d. hallast að því, að eftir
skilnaðinn styrkti ríkið trúfélög
að einhverju leyti með vöxtunum
af kirkjueignunum, og enn fremur
að guðfræði og trúarbragðakensla
yrði áfram kostuð af ríkinu við
háskólann, þó yrði hún einkum
framkvæmd frá heimspekilegu og
sögulegu sjónarmiði.
Báðir aðal-ræðumennirnir lögðu
megináherslu á, að málið yrði mjög
rækilega undirbúið og ekki hrapað
að neinu.
II.
Enginn hinna heiðruðu ræðu-
manna kom inn á þá hlið máls-
ins, sem er aðal-alriðið, sem sé,
livað tæki við, ef þessi bönd yrðu
slitin.
Verður að vísu ekkert um það
sagt með vissu, en það eru margir
möguleikar fyrir hendi. Mætti benda
á til dæmis:
að í stað þjóðkirkjunnar gætum
við fengið ofstækisfulla sértrúar-
flokka, byggjum beinlínis til jarðveg
fyrir þá, eins og raun gefur vitni í
ílestum fríkirkjulöndum,
að við gætum fengið há-pólitiska
kirkju eða kirkjur,
að við opnuðum viðar gáttir
fyrir mönnum um beinar »spekúla-
tíónir« í trúarofstæki og æsingum,
æsingum sem eru miklu hættulegri
og alvarlegri en hinar pólitisku,
að víð fengjum kirkju, sem gæti
a. m. k. orðið mjög háð fáum
einstaklingum, þeim sem mest létu
í »guðskistuna«,
að við fengjum presta sem gætu
a. m. k. oft orðið þrælar þessara
manna og safnaðanna, í stað þess,
að vera leiðtogar þeirra sem þyrðu
að vanda um við þá, einkanlega
þar eð ekkert eftirlit væri með
mentun prestanna,
að strjálbygðu sveitunum yrði
það nálega ókleift, án styrks frá
ríkinu, að halda uppi þeirri guðs-
dýrkun og þeirrikristindómsfræðslu,
sem þær myndu óska.
Skal hér ekki drepið á fleira að
sinni, en það hlýtur hver maður
að sjá, að þetta er aðal-atriðið, og
það sem af þessu myndi leiða:
Hvern jarðveg hið nýja ástand
léti í té um siðferði í landinu?
Hvort líkindi eru til að trúar-
lífið yrði þá heilbrigðara eða ó-
heilbrigðara.
III.
Það var enn íremur ekki minst
á það af hinum heiðruðu ræðu-
mönnum, ef farið væri að breyta
Eftir Böðvar Bjarkan.
------ (Frh.)
Daumörk.
Fyrirkomulag veðlánsstofnana
þar er eftir þýskum fyrirmyndum.
Eftir lögum frá 20. júní, 1850 hafa
verið stofnuð 14 lánsfélög, (Kredit-
foreninger), að miklu leyti sniðin
eftir »Landschaft« í Þýskalandi.
Þó er mismunur í nokkrum veru-
iegum atriðum. Sérstaklega má
geta þeirra afbrigða, að dönsku
félögin lána alveg eins út á hús-
eignir í kaupstöðum, eins og jarð-
eignir, og þau geta lánað alveg
föst lán, afborgunarlaus, í alt að
60 ár, þó því að eins, að lánið
nemi ekki meiru cn x/3 af virðing-
arverði fasteignarinnar. Veðvaxta-
bréf þeirra eru gefin út í flokkum
(serier), og ábyrgð hvers lántak-
anda bundin að eins við þann flokk,
sem út var gefinn er hann tók lánið.
Hámarlc lána er 3/s virðingarverðs.
Veðvaxtabréfin gefa 31/3—41/2%
til, hvort ekki gæti komið til greina
nein önnur breyting en skilnaður-
inn.
Mun þeim þó öllum vera það
kunnugt, að á síðari árum hefir
önnur hreyfing fengið mikinn byr
undir báða vængi, ekki siður en
fríkirkjuhreyfingin, en það er kraf-
an um frjálslyndari, víðsýnni og
rúmbetri þjóðkirkju. Er það víst
að mjög margir sem áður voru
fylgjandi fríkirkju hallast nú að
þessari hugmynd, vegna þess að
þeim virðist að með því fyrir-
komulagi megi ná þvi besta úr
báðum hinum.
Flestir munu að vísu viður-
kenna að fríkirkja er það fyrir-
komulag sem á að verða alment í
framtíðinni — en við séum því
ekki vaxnir enn.
Það sé svo þýðingarmikið fyrir
siðferðilegt líf í landinu, fyrir
menninguna og allan hugsunar-
hátt landsbúa, hvernig trúboðið,
kristindómsfræðslan og guðsþjón-
ustan er rekin, að rikið megi ekki
kasta frá sér eftirlitinu um það,
og ekki hætta að styrkja það —
meðan ekki er fengin full vissa
um að það verði betur gert með
frjálsum samlökum einstakling-
anna.
Rúmgóð og fyllilega frjálslynd
þjóðkirkja eigi að geta veitt ein-
staklingunum alveg hið sama
frelsi, til þess að ganga í sérstak-
an söfnuð, eða til þess að vera
alls ekki í neinum söfnuði, og
vexti. Útistandandi Ián félaganna
voru i árslok 1912 1600 milj. kr.
Auk þessara félaga eru 9 önnur
félög, stofnuð samkvæmt lögum
frá 1897, er hafa með höndum lán
gegn 2. veðrétti, veitt til 25—30
ára. Lánin eru oftast lítil, því að
1. og 2. veðréttur til samans má
ekki nema meiru en % virðingar-
verðs. Vaxtabréf þessara 9 félaga
njóta víðtækra hlunninda, en þó
hefir gengið fremur illa að selja
þau.
Árið 1906 var stofnaður »Konge-
riget Danmarks Hypothekbank«.
Stofnféð, 20 milj. króna, lagði rikis-
sjóður til. Ætlunarverk bankans
er að vera einskonar miðstöð fyrir
»kredit«-félögin, kaupa veðvaxta-
bréf þeirra, en gefa út eigin veð-
vaxtabréf (trygð með hinum keyptu
»kredit«-félaga-bréfum), og selja
þau, aðallega utanlands. Tilætlunin
að fá betri markað fyrir bréf þess-
arar »central«-stofnunar, en ein-
stök félög geta vænst fyrir sín bréf.
Enn fremur er bankinn til aðstoð-
ar stjórninni við útvegun fjár og
lánveilingar til grasbýlakaupa. —