Tíminn - 30.07.1919, Blaðsíða 1

TIMINN
ad minsta kosli 80
blöð á ári, koslar 5
krónnr árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavík Laugaveg
18, simi 286, út um
land i Laufási, sími 91.
III. ár.
Reytjavík, 30. júlí 1919.
57. blað.
U ndiröldur.
Hin leynilega utanríkispólitík,
með samningum og skuldbinding-
um milli hinna einstöku ríkj'a, komst
í algleyming upp úr fransk-þýska
stríðinu 1871, og varð hin beina
orsök til þess, að heimsstyrjöldin
hlaut að skella á fyr eða síðar.
Bjartsýnu mennirnir gerðu sér
von um, að saga hennar yrði úti
með friðnum; nú yrði alt opin-
skátt og öllum kunnugt og ríkin
hættu þessu leynimakki og skuld-
bindingum.
Það er um það, eins og ótal
annað, sem menn hafa gert sér
vonir um — ekkert annað en von-
brigði.
Það er nú að koma alveg sama
hljóð t. d. í heimsblöðin eins og
fyrir stríðið. Þau tala um leyni-
samninga milli ríkja eins og alveg
sjálfsagðan hlut. Þau bollaleggja
um næsta stríð og næstu stríð eins
og bollalagt var fyrir 10 árum.
Það situr alt í sama farinu —
að þessu leyti undantelcningarlaust.
Enda vantar ekki ný ágreinings-
efni. Ekki búið að fullgera nema
lítinn hluta friðarsamninganna, og
þó eru æ að koma upp ný ófrið-
arefni, bæði meðal bandamanna
innbyrðis og svo að sjálfsögðu milli
andstæðinganna gömlu.
Það er talað um það sem ná-
lega víst, að ekki geti dregist nema
í fá ár þangað til ítalia lendi í
stríði við hið ný-myndaða Suður-
Slavneska ríki (Serbía, Montenegró
og stór landflæmi, sem áður lutu
Austurríki).
þjóðerna-glundroðinn svo mikill
suður þar, að ómögulegt er að gera
menn ánægða. Og þar eru heimskar
þjóðir og vanstiltar.
Balkanríkin verða sem áður ó-
rólegasti hluti Norðurálfunnar og
eru þegar byrjuð á gamla leyni-
makkinu.
Skifting dánarbúsins austuríska
gefur á allar hliðar tilefni til styrj-
alda, enda er þar enn barist á
annari hvorri þúfu.
Um Pólland spá menn ekki góðu,
enda hefir enginn máttur enn get-
að hindrað þar Gyðingaofsókn-
irnar.
Þá dregur upp bliku í austri þar
sem Japanar ætla að sölsa undir
sig sneið af Kína, jafn mannmarga
sveit og Frakkland er. Um Japan
■verður mönnum nú einna gkraf-
drýgst í heimsblöðunum og kalla
nú alment Asiu-Prússland og er
alment viðurkent að þar sitji hin
svæsnasta hermenskustefna við
völd og sjeu þeir búnir í hvað sem
vera skal. Stendur Bandaríkjunum
eltki síst stuggur af þeim.
Og enn erú eftir óuppgerðar all-
ar sakir um nýlendur Þjóðverja og
Tyrkja, með öllum þeim sfyrjald-
armöguleikum sem þar felast und-
ir steini.
Það verða engin stór stökk á
framfarabraut mannkynsins.
Sendiherra
í Kaupmannahöfn.
Á fjárlagafrumvarpi stjórnarinnar
er gert ráð fyrir, að stofnað verði
nýtt embætti í Kaupmannahöfn,
sendiherraembætti, og eru áætlaðar
til þess þessar fjárhæðir;
Laun............kr. 12000,00
Til húsaleigu. ... — 2000,00
— risnu..........— 2000,00
— skrifstofuhalds. — 12000,00
Samtals kr. 28000,00
Verði að því ráði horfið, að skipa
sendiherra í Kaupmannahöfn, þá
munu þessar fjárupphæðir alls ekki
of háar. Hitt miklu líklegra, að
þær rejmist of lágar. Hefir reynslan
mjög orðið á einn veg um erlenda
erindreka okkar. Það er og ekki
ffarri til getið, að fljótlega þætti
það við eiga, að reisa dýran bú-
stað handa sendiherra íslands í
Kaupmannahöfn, og þegar á annað
borð hallar undan brekku, er erfitt
að stöðva fallið.
Það er óhætt að gera- ráð fyrir
jafn-miklum breytingum á þessum
upphæðum og á fjöl-mörgum öðr-
um á fjárlagafrumvarpi stjórnar-
innar — verði á annað borð farið
út á þessa braut.
Mundi það vera rétt, að fara inn
á þessa braut?
Mundi það vera vilji meiri hluta
þjóðarinnar?
Skal ekki farið dult með, að
báðum þeim spurningum verður
hér svarað afdráttarlaust neitandi.
Það skal að vísu játað, að fjár-
hæðirnar sem áætlaðar eru í frum-
varpinu setja okkur ekki á höfuðið,
einar út af fyrir sig. En það eru
öll líkindi til, að þær hrökkvi hvergi
nærri til, eins og sagt var, og í
peningavandræðum eins og þeim
sem nú eru í landssjóðí, rnunar
um nokkra tugi þúsunda.
En aðalatriðið er annað og það
er þetta:
Eigum við að fara inn á þá
braut, að búa stórt út á við, og
senda út »legáta«, þegar ótal brýn
verkefni inn á við biða úrlausnar,
og verða ekki leyst vegna peninga-
leysis?
Þegar það er og kunnugt, að þeir
eru til, og það miklir áhrifamenn,
sem vilja alls eklci láta staðar
numið við þennan sendaherra í
Kaupmannahöfn, heldur láta skipa
miklu fleiri — er þá ekki full á-
stæða til að stemma á að ósi, og
kveða þetta niður í fæðingunni,
og fresta þar með öllum sendiherra-
sendingum fyrst um sinn.
Þarf ekki það fram að taka, að
engum rétt er þar frá sér kastað.
Þegar það enn fremur er kunn-
ugt, að við höfum nú, þar sem er
skrifstofustjóri íslensku skrifstof-
unnar í Kaupmannahöfn, Jón
Krabbe, hinum ágætasta starfs-
manni á að skipa af okkar hálfu
— er þá ekki nóg að bæta að-
stöðu hans og fela honum nauð-
synleg störf af okkar hálfu, án
þess að setja yfir hann sérstakan
sendiherra?
Hér er þess i milli að velja, að
sýnast og að vera.
Hefir það hingað til þótt meir
um vert hér í landi, að berast lítt
á, vera laus við yíirlæti, en sitja
ekki í tómu búi.
Það væri illa farið, ef svo væri
nú um skift, að látnar yrðu sitja
á hakanum nauðsynlegar fram-
kvæmdir um viðreisn atvinnuveg-
anna, fyrir þessum búskap út á við.
Hér er það ekki dregið í efa,
að mikill hluti þjóðarinnar er því
mótfallinn.
En þingið sem nú situr sker úr.
---- (Frli.)
Reynslan sýnir það að vísu, að
hjá sömu lánstofnun vill einn
floklcur lána einatt ná yfirtökum,
en aðrir verða útundan. T. d. mun
smábýlamönnum oftast verða eríið
samkepnin við eigendur stærri
fasteigna við sömu lánslofnanir.
En þelta getur oft verið að kenna
óhentugu fyrirkomulagi, og þarf
ekki að stafa af því, að þessir
flokkar eftir eðli sínu geti ekki átt
samleið. —
Aftur á móti er það víst, að
síðasti flokkur landbúnaðarlána,
lán til stutts tíma, er eiga að not-
ast sem rekstursfé við búnaðar-
framleiðslu, eiga ekki samleið með
hinum flokknum. Þau eru gersam-
lega af annari tegund en fasteigna-
veðlán, ýmist óveðtrygð eða trygð
með lausafjárveði, oftast tiltölulega
litlar uppbæðir og mjög óstöðug.
Þörf landbúnaðarius fyrir slík lán
Réttur ISgrqbuuur.
Reka menn augun í það hvað
fyrst, þá er þeir koma til stór-
borganna í nágrannalöndunum héð-
an, hvílíkt vald og hvílíka virðing
lögreglan hefir þar og hvílíkan
rétt.
Menn hafa þar opin augu fyrir
því, hvílík nauðsyn það er, að
hafa einarða og ákveðna lögreglu,
velja því í þá stöðu hina hraust-
ustu og karlmannlegustu menn, og
lögin og dómarar veita þeim sér-
staka vernd fram yfir aðra menn,
til þess að þeir geti notið sín í
hinu erfiða og oft óþægilega starfi.
Það er alviðurkent ytra, að lög-
reglan á að hafa þessi sérréttindi,
til þess að geta beitt sér til fulls.
Hefir það aldrei komið eins ber-
lega í ljós og á allra síðustu tím-
um, liversu mikið menn eiga undir
lögreglunni. —
Nauðsyn góðrar lögreglu hér í
höfuðstaðnum verður ríkari með
degi hverjum. Vegna hennar var
skipaður sérstakur lögreglustjóri og
ýmislegt fleira gert til þess að efla
lögregluna.
En nauðsynlegasti grundvöllur-
inn sem leggja þarf, um að fá
styrka og einarða lögreglu er sá,
að auka rétt hennar, vald og virð-
ing, samfara því sem þá getur
komið á eftir, að vandað er mann-
valið og þeim launað vel.
getur orðið sæmilega fullnægt af
venjulegum bönkum og útbúum
þeim, er sinna þeim jafnhliða versl-
unarlánum; en víðast vill verða
misbrestur á þessu, og landbúnað-
urinn, einkum smábændurnir, verða
útundan bjá bönkunum í sam-
kepninni við þá, er reka verslun
og iðnað. Það er margt sem veldur
því, að svona vill fara, bæði hér
á landi og annarstaðar, þó að
stjórnendur bankanna séu ekki
viljandi hlutdrægir í þessum efn-
um. Ein höfuð-ástæðan er fjar-
lægðin. Bændurnir eru svo dreifðir
út um alt, að lánsboð bankanna
geta ekki náð eins vel lil þeirra
og skyldi, jafnvel þó að bankarnir,
eða útbú þeirra, séu sæmilega
dreifði um landið. Takmarkið er
að lánsmögulegleikar til framleiðslu,
í hve smáum stíl sem er, komist
svo að segja heim að dyrum hvers
smábónda. Og það er nokkuð ná-
lægt því, að þessu takmarki hafi
verið náð í sumum löndum. Lang-
besta, ef ekki eina leiðin til þess,
er stofnun samvinnu-lánsfélaga út
um land alt, er hvert um sig nái
Eftir Böðvar Bjarkan.