Tíminn - 09.08.1919, Blaðsíða 4

264
Tí MINN
m
t
geta þess, aö bankinn hefir á und-
anförnum þingum látið sem þessi
viðbótarútgáfa væri sér tii byrði
og síst gróðavegur. Hefði bankinn
því átt að vera feginn að gefa
landinu hindrunarréttinn. En það
er nú eitthvað annað.
Fyrir þennan einkisverða rétt
vill bankinn fá:
1. Að mega auka hlutafé sitt
ótakmarkað.
2. Vera undanþeginn meiri hluta
valdi í bankaráðinu sem þing
og stjórn íslands hafa fram
að þessu haft. í stað þess ráða
hlulhafarnir öllu um stjórn og
starfrækslu bankans. En svo
sem til háðungar landinu eiga
þó 4 af 7 í þessu útlenda
bankaráði að vera búsettir á
íslandi. Sama leppmenskan
eins og á sér stað í hinu fsl.
steinolíufélagi. Þar eru í stjórn
íslenskir menn, til að gæta
erlendra hagsmuna.
3. Af vera því nær skaltfrjáls til
landssjóðs.
Fyrir 1918 greiddi bankinn
í landssjóð yfir 140 þús. og
hefir sú upphæð sifelt farið
vaxandi, jafnhliða stækkun
bankans. En samkvæmt upp-
kastinu á bankinn að greiða
40 þús. árlega til landsins af
gróða sínum, og þar að auki
lítiltjörlegt hundraðsgjald, sem
myndi nema litlu (þ. e. 2°/o
af arði bankahs, þegar hlut-
hafar hafa fengið 6% af hluta-
fé sínu. Nú greiðir bankinn
10°/o af arði eftir að hluthafar
hafa fengið 4%).
4. Enn fremur skal Landsbank-
inn vera skyldur til að ávaxta
með 3°/o rentu þá íslands-
bankaseðla, sem bankinn
ekki getur ávaxtað belur f
svipinn. Sömul. skal Lands-
bankinn annast flutniug á
peningum landa milli ókeypis
fyrir íslandsbanka.
í hann þarna úr króknum, en
smámunir eru það og ekki nærri
nóg ástæða úr þvf vegurinn fekst
ekki gallalaus, því stutt má einnig
heita í ofaniburð á hinni leiðinni.
Þess utan hefir vegurinn liklega
heldur lengst fyrir krókana og því
þurft heldur fleiri vagna af ofani-
burði sérstaklega þegar einhverju
þarf að bæta við árlega fyrir því
sem vatnið skolar burt. (Frh.)
íslendingasnndið var þreytt við
Örfirisey á sunnudaginn var. Þátt-
takendur 6. Hlulskarpastur varð
Árni • Ásgeirsson, bróðir Ásgeirs
Ásgeirssonar kennara og Ragnars
garðyrkjumanns. Synti hann 500
stikur á 9 mín. 57,4 sek.
Norður Kjöl fóru nú í vikunni
þeir Eggert Jónsson bóndi í Gufu-
nesi, Hallgr. Kristinsson forstjóri
og Tr. Þórhallsson ritstjóri.
Þetta eru aðalatriðin. Kjörin
eru ekki glæsileg. Fyrir hinn ein-
kisvirða rétt vill Islandsbankinn fá
þessi lillu fríðindi, að verða því
nær gjaldfrjáls og algerlega undan-
þegin eftirliti og aðhaldi íslensks
löggjafarvalds og stjórnar. í fljótu
bragði mætti líta svo á, að Lands-
bankanum væri hagur að seðla-
aukningunni, og svo myndi það
reynást á yfirborðinu. En fyrst
tapar landið, og hið ísl. þjóðfélag
með samningnum, þátttöku í þeim
ógnarauð, sem bankinn dregur úr
vösum landsmanna árlega og renn-
ur til útlendinga. Fyrsta starfsár
bankans var þessi gróði 150 þús.
Tíu árum síðar (1915) tæp hálf
miljón. Tvö næstu ár 800 þús. til
jafnaðar, og í fyrra ein miljón, sex
hundruð og fimtán þúsund. Það
hefir mikið verið talað um gróða
Dana af einokunarversluninni og
jarðeignum þeim sem konungur
hrifsaði. á siðabótatímanum. En
drýgra mun nú drjúpa arður af
íslenskri starfsemi - gegnum hinn
erlenda hlutabanka, því að hinn
fasti skattur stæði í stað, þó að
fjölgaði miljónum þeim sem úr
landi hverfa til auðmanna þeirra,
sem eiga hlutaféð.
f næsta blaði mun sýnt fram á,
hversu erlendi bankinn hlyti að
vaxa yfir höfuð hinni innlendu
peningastofnun, og fá algerð yfir-
tök á atvinnuvegum landsmanna,
ef fylgt yrði ráðum trúnaðarmanna
þeirra Skagfirðinga og Húnvetninga,
Magnúsar Guðmundssonar og Þór-
arins á Hjaltabakka. Sú réttarbót,
sem rausn þeirra vill veita bank-
anum, á ekki'sinn líka, síðan lands-
stjórnin veitti bankanum, er hann tók
til starfa, rétt til að varðveita spari-
sjóðsfé, þótt undir öðrum nöfnum
sé. í fyrra voru þessai uppbæðir
um 8 miljónir króna og fara sí-
vaxandi. En svo voru hinir er-
lendu auðmenn varkárir, er þeir
voru að falast eftir leyfinu, að
þeir vildu engan sparisjóð hafa í
seðlabanka. En vitanlega er gróði
bankans að miklu leyti af þessari
tekjulind. Nú á hinn nýi samning-
ur M. G. að lögfesta arðinn af
þessu mikla fé, að ógleymdu opin-
beru sjóðunum, í höndum út-
lendinga. . , ,
Frá alþingi.
Stjórnarskráin situr enn í nefnd,
sem kosin er úr báðum deildum.
Samkomulagið muri eigi vera sem
best. Nefndin hefir kosið sér und-
irnefnd og eru í henni Ben. Sv.,
Jóh. Jóli. og Einar Arnórsson. —
Grunur leikur á að sumir, og þá
ekki síst E. A., vilji stinga stjórn-
arskránni undir stól, með einhverj-
um ráðum. Er það talið standa í
sambandi við það, að þessir sömu
menn geri varla ráð fyrir mikilli
miskunn bjá kjósendum, ef að til
kæmi í haust, eins og ráð er fyrir
gert. í Nd. voru fyrst ekki nema
5 menn í stjórnarskrárnefndinni.
Framsóknarflokkurinn kom þá ein-
um manni að, þm. A.-Skaftfellinga.
Litlu síðar biðja þeir Bjarni frá
Vogi og Sig. Vigurklerkur um sér-
stakt leyfi deildarinnar til að mega
bæta sjálfum sér við nefndina.
Mun flestum hafa komið til hugar,
að þeim gepgi fordild til, og þótti
trúlegt um báða. Vildi enginn hafa
af þeim þessa ánægju og hleypti
deildin þeim í hinn umbeðna stað,
áreiðanlega fremur af góðsemi,
heldur en nokkurri annarri kend.
En nú þykjast menn sjá eftir á,
að þeir hafi lagt þetta ómak á sig
vegna föðurlandsins, en ekki af
hégómaskap. Mun meir fréttast af
því síðar.
Legátinn í Höfn hefir ekki átt
sérlegum vinsældum að fagna enn
sem komið er. En heldur lifnar
yfir vinum þeirrar hugmyndar við
það, að Danir senda hingað mann,
sem nú kvað vera á leiðinni. En
engin ástæða er til að hrapa að
aðgerðum að svo komnu. Enn hafa
engin rök verið færð fyrir því, að
óhjákvæmilegt væri að skapa nú
þegar þetta embætti. Við höfum
skrifstofu í Höfn. Henni stýrir
maður, sem bæði er vel viti bor-
inn, duglegur og nýtur trausts
hér á landi og í Danmörku. Eng-
um skynsömum manni getur bland-
ast hugur um, að hann getur vel
staðið fyrir málum okkar þar, og
að það er fordildin ein, sem knýr
hinri yfirlætisfulla hluta þingsins
til að hallast að málinu. Danir
hafa fulla þörf fyrir sendimann
hér, vegna sjómanna sinna, sigl-
inga- og viðskifta, engu síður en
aðrar nábúaþjóðir, Fyrir Dani er
legátinn nauðsyn. Fyrir ísland tild-
ur, af því að núverandi skrifstofa
í Höfn gerir hin nauðsynlegu störf
þar. Ráðgert er að kaupa þyrfti eða
byggja sæmilegt hús handa sendi-
mauni. Hin áætlaða upphæð til leg-
átans er að vísu of mikil til að fara
fyrir hégóma, en alt of lítil til að
sendimaður geti af henni lifað. Yrði
þá annað hvort að velja til starfs-
ins einhvern flugríkan kaupmann,
sem gengi fordild til að komast í
stöðuna, og láta þann eyða með
fram sínum eigin efnum, eða ef
reynt væri að velja eftir verðleik-
um, að láta manninn verða að fela
sig fyrir stéttarbræðrum frá öðrum
löndum af þvi, að hann gæti eigi
haldið sig til jafns við þá. Munu
vera dæmi af þessu tægi úr okkar
eigin legátasögu, og hafa þeir þó
þóttnógu dýrir. Mjög yrði starf þetta
ótrygt, myndi skift um manninn
eins og nú um bankaráðsmenn í
íslandsbanka, eftir því sem flokkar
hefðu afl í þingi. Er því eftir litlu
að seilast. Og þjóðin mun áreiðan-
lega kunna þeim mönnum litla
þökk, sem gera henni í einu mink-
unn og tjón, að eins til að full-
nægja yfirlæti og þjóðrembingi
nokkurra þingmanna.
Búnaðarfélagið. Yfirleitt munu
dágóðar undirtektir um málaleitun
Búnaðarþingsins. Sig. Sigurðsson
skólastjóri flutti fróðlegt erindi í
Iðnó nú ný-verið. Bauð þangað
þingm., blaðamönnum og búnaðar-
jFœreyskar bækur:
Jakobsen: Föroyskt fodn-
brævasavn............Kr. 6,00
— Poul Nolsöe. í skinnb. — 9,75
— Færösk Sagnhistorie . — 2,00
Evensen: Lesibók...........— 5,00
Dahl: Föroysk mállæra
innb...................— 3,25
J. H. O. Djurghuus: Yrk-
ingar..................— 1,00
Föriskar vysur, innb. ... — 1,00
Bókaverzlun Ársæls Árnasonar.
vinum úr nágrenninu. Mun til-
gangurinn hafa verið sá, að sýna
fram á, að vegna þjóðarinnar í
heiíd sinni þyrfti að gera byltingu
í landbúnaðinum. Var fyrirlestur-
inn ágætur og mun hafa orðið að
tilætluðum notum. Langmesta á-
herslu þarf að leggja á allskonar
vinnusparandi vélar. Gott dæmi
um eymd Búnaðarfélagsins í sínu
núverandi ástandi er það, að hér
í bænum liggur stórmerkileg vél,
sem fátækur hugvitsmaður hefir
keypt en hefir ekki fé til að hag-
nýta sér. Hún er til að þurka hey
í óþurkum. Heyinu votu hlaðið
saman í stóra stakka, og hiti sá
sem myndast látinn þurka það,
en bruni hindraður með sérstök-
um aðgerðum, sem einfaldar vélar
þarf til. Þessi áhöld liggja ónotuð
í Reykjavik. Bún.fél. hefir hvorki
peninga til að kaupa áhaldið, né
til að gera tilraun. Samtímis því
rotnar miljónavirði af heyi og grasi
á Suðurlandi, og rándýr vinnu-
kraftur fer til ónýtis, af því að
bændur sjá sér ekki fært að slá
niður í vissa eyðileggingu. Getur
hugsast nokkurt átakanlegra dæmi
en þetta um ósamræmið í full-
veldis yfirlætinu? Væri ekki næst
að taka fyrst úr götunni steinana
sem þar liggja á alfaravegi, heldur
en seilast til fjarlægra landa og
auglýsa þar vanmátt þjóðarinnar?
Blöð kaupmanna ráðast heiftarlega
á eflingu Búnaðarfél. En það mun
bæta fyrir. En ádeildum þeim
mun svarað í sæsta blaði.
jL
Sbipaferðir. Lagarfoss,kom
frá New-York á fimtudag, sökk-
hlaðinn af vörum. Bætti enn við
12 bílum. — Gullfoss fer á
morgun til Ameriku. Með honum
fer Árni Eggertsson. Hefir hann
ferðast um Norðurland og Borgar-
tjörð í sumar.
Knattspyrnumennirnir. dönsku
fóru í gær til Þingvalla. Matthías
fornmenjavörður skýrði fyrir þeim
sögustaðinn.
Ritstjóri:
Tryg'g'vl Þórhallssou
Laufási. Sími 91.
Prentsmiöjan Gutenberg.