Tíminn - 06.12.1919, Blaðsíða 2

358
TlMINN
Mun mörgum koma þetta kyn-
lega fyrir, ofan á það sem allra
nýlegast er afstaðið, og það ekki
sist af bálfu stjórnmálaritstjóra
Morgunblaðsins.
Eru öllum í fersku minni um-
mæli Lögréttu um kosninguna í
Reykjavík. Sagði bún það fullum
fetum að »sjálfstæðismenn« hefðu
mjög margir svikið það bandalag
sem heimastjórnarmenn töldu fast-
mælum bundið um kosninguna.
Svikiðforingjaheimastjórnarmanna,
Jón Magnússon forsætisráðherra,
þann mann sem mestan á heiður-
inn af því að ísland hefir öðlast
viðurkent fullveldi, þann mann
sem mestan á heiðurinn af að
hafa bjargað landinu út úr styrj-
aldarvandræðunum, — og kosið í
staðinn harðvitugasta mótstöðu-
mann hans, ritstjóra Vísis.
Eigi nokkur maður þessi um-
mæli Lögréttu, þá er það stjórn-
málaritstjóri Morgunblaðsins.
Án þess að nefna nokkur mál-
efni leggur sá sami Einar undir sig
»nokkra heimastjórnarmenn« og
spyrðir þá saman við hina sam-
bræðsluna til stjórnarmyndunar.
Það er stjórnmálaritstjóri Morg-
unblaðsins sem þetta gerir!
VI.
Tíminn leiðir það alveg hjá sér
að spá nokkru um nýja stjórnar-
myndun og að stinga upp á nýj-
um flokkasameiningum.
Hann vill að eins láta þess getið
að hann er ekki hræddur við það
að lenda í fullkominni andstöðu
við landstjórn, og fjaryi því. Hon-
■m er það ljóst, að fyrir flokkinn
sem flokk, sem að blaðinu stend-
■r, væri það sigurvænlegast í fram-
tíðinni að komast í fulla andstöðu
við landstjórn. Það mundi skýra
línurnar í landsmálum meir en
nokkuð annað, að þetla fóstur
Einars Arnórssonar fengi líf, og það
málum landsins í heila öld er
dæmi af þessu tægi. Pessir menn
og samherjar þeirra utanþings og
innan mynduðu þá stefnu, sem
markað hefir islensk stjórnmál að
miklu leyti síðan um aldamót.
Nokkru síðar markaði einn helsti
maður þessa tímabils stefnu aldar-
andans með hinum þjóðfrægu orð-
um: »Hvað á nú að gera fyrir mig«.
Bitlinga-pólitíkin hafði haldið inn-
reið sína í landið og valið sér sæti
næst öndvegi.
Lesendurnar mun nú gruna, að
langsara-flokkurinn var um 1916
eins og útsprungin rós á þessum
pólitiska stofni. Fyrirvaraleikurinn,
embættaveitingarnar, Landsbanka-
hneikslin, hugleysið gagnvart milli-
liðastéttinni, alt var þetta áfram-
haldsþróun frá byrjun 20. aldar-
innar.
En þjóðin fann að hér var eitt-
hvað á seiði. Og utan af lands-
bygðinni komu þær öldur, sem
hæst hafa risið á móti kjötkatla-
pólitíkinni. Það er bændahreyfing-
in, sem leiddi til stofnunar Fram-
sóknarílokksins. í þeim samtökum
væri Tímanum og stefnu hans
best að þær línur yrðu sem fyrst
og sem best skýrar.
Og Tíminn getur lýst þvi yfir
þegar fyrirfram, að hann hlyti að
verða í fullkominni andstöðu við
landsstjórn sem stofnuð yrði á
þeim grundvelli, eða öllu heldur á
því grundvallarleysi sem stjórn-
málaritstjóri Morgunblaðsins sting-
ur upp á.
Pví að tillaga hans gengnr út
á það að stoína til laudsstjórnar
og samvinnn milli þingraanna án
tillits til málefna, með það eitt
fyrir augnm að geta sest að völd-
nnnm og notið í sameiningn
þeirra fríðinda sem því geta ver-
ið samf'ara.
Það er öldungis og fullkomlega
réttmætt að kveða upp þennan dóm
um þessa tillögu Einars Arnórs-
sonar, og það eru varla til nógu
þung orð til að áfellast hana.
V.
Tíminn leiðir það hjá sér, eins
og sagt var, að stinga upp á
nokkrum ákveðnum flokkasam-
einingum um stjórnarmyndun, en
hann leyfir sér að beina þeirri
eindregnu áskorun til alþingis að
stofna til stjórnarmyndunar með
tilliti til málefna en ekki
manna.
Þar eð kosningar hafa tekist
svo, að enginn einn flokkur hefir
nægan meirihluta til þess að
mynda stjórn, er það óumflýjan-
legt að eitthvert samband verður
að eiga sér stað,
Það er ófrávíkjanleg skylda
þingmanna, að stofna til þess
sambands í því skyni, að leiða
mestu vandamálin, sem nú eru
á dagskrá til lykta, á einhverj-
um þeim fastákveðnum grundvelli
sem samkomulag næst um, um
leið og stofnað er til bandalagsins.
Á slíkum grundvelli var stofnað
stóðu íremstir, menn, sem árum
og jafnvel áratugum saman höfðu
starfað að því, að gera verslun
landsins heilbrigða og réttláta.
Andi samvinnunnar hafði þroskað
og mótað þessa menn. Þeir risu
upp á móti síngjarnri stjórnmála-
starfsemi eins og þeir höfðu fyr
hafist handa gegn síngjarnri kaup-
mensku. f*eir vildu taka upp þráð-
inn aftur, þar sem hann var slit-
inn og flæktur um aldamótin 1900.
Þeir vildu, að landsmálaforustan
félli á herðar manna, sem í einu
væru óspiltir menn og víðsýnir.
Við landskjörið 1916 krepti þessi
alda svo að Einari, að hann féll.
Mönnum var þá orðinn all-ljós
stefnumunurinn. Fyrir slys tólcst
honum að fljóta inn í Árnesþingi.
og hafði um sig dálitla sveit í
þinginu, langsarana þrjá. Lá nærri,
að hann gæti ineð þessu broti
hjálpað sínum fyrri húsbændum,
Heimastjórninni, til að mynda
stjórn, enda ætlaði hann þá svo
sem að sjálfsögðu, að vera einn í
stjórninni. En þetta mistókst með
öllu. Framsóknarílokkurinn hélt
til stjórnarmyndunar upp úr næst
síðustu kosningum og árangurinn
af þeirri samvinnu flokkanna sem
stjórnina mynduðu er tvöfaldur:
viðurkenning fullveldisins og lausn
dýrtíðarmálauna.
í hverju einasta þingræðislandi
er þess krafist af nýrri stjórn og
þeim flokkum sem að henni standa,
að gerð sé Ijós grein fyrir því
hvað eigi að gera, hvaða verkefni
eigi að leysa og hvaða stefnu að
fylgja. í*að þekkist ekki að stofn-
að sé til stjórnarmyndunar stefnu-
laust.
Liggur það beint við hvaða inál
það eru, sem eiga að ráða mestu
um stjórnarmyndun á hinu ný-
kosna þingi. Það eru fossamálið
og skattamálin.
Með tilliti til þeirra á að skipa
hina nýju stjórn. Með tilliti til
samvinnu um lausn þeirra eiga
þingmenn að stofna til samvinnu,
án tillits til gamalla flokka.
Framtíð íslensku þjóðarinnar er
nú ekki komin undir öðru meir
en því, að þessum iniklu vanda-
málum verði ráðið vel til lykta
og með fullri festu.
Þess vegna er það skylda þing-
fulltrúanna, að skipa sér nú í
flokka um þessi mál, stofna til
samvinnu um þessi mál og skipa
stjórn með það fyrir augum, að
leiða þessi mál til lykta á ákveðn-
um grundvelli.
Ef meiri hluti þingsins lætur
það undir höfuð leggjast, ef hann
lætur persónulega valdagirnd ráða
meiru hjá sér, en það að ráða
fram úr þýðingarmestu þjóðmál-
um, þá hefir haiin brugðist helg-
ustu skyldu sinni, þá hlýtur hann,
þótt siðar verði, að fá yfir sig
þungan áfellisdóm þjóðarinnar.
svo laglega á spilunum, að langs-
arar voru útilokaðir við stjórnar-
myndunina og lentu i andófi. En
áður en svo langt dró, báðu langs-
arar framsóknarmenn um kosninga-
bandalag. Ætluðu að villa þar á
sér heimildir um stund. En því
var svarað algerlega neitandi hvað
snerti Einar og Gísla. Þóttu ekki
húshæfir. Magnús Pétursson var
haldinn þar um stundarsakir, en
siðar vísað á bug, sökum yfir-
gangs og ásækni í vegtyllur. —
Magnús Guðmundsson hélst lengst
við, en sá þó um síðir þann kost
að hverfa heim til föðurhúsanna.
En vert að halda þvi á lofti, að
allir langsarar hafa leitað griða
til bændanna, sem þeir þykjast
svo mjög fyririíta, en verið úthýst,
sumum undir eins og öðrum eftir
hæfilega reynslutíð.
Þegar Einar hvarf úr stjórninni
notaði hann þingsæti sitt og að-
stöðu til að já ráðherra eftirlaun,
jafnframt þvi, að hann var laga-
kennari og þar á fullum launum.
Mun það vera alveg einstakt í allri
sögu íslands, að sami maður sé í
Guðmiiliir frá ffiiðM
i.
Fyrir nokkru hafa verið settar
upp 7 standmyndir meðfram stiga-
gangi i hinu nýja húsi Natan &
Olsen stórkaupmanna. Myndirnar
hafa vakið athygli, því þær þykja
vel gerðar og eins er slík húsa-
prýði næsta nýstárleg hér á landL
Myndirnar hefir gert ungur maður,
Guðmundur Einarsson frá Miðdal..
En margur spyr hver þessi Guð-
mundur sé. Guðmundur er frá
Miðdal í Mosfellssveit, sonur Ein-
ars bónda Guðmundssonar og Val-
gerðar Jónsdóttur konu hans. Þeg-
ar hann var 14 vetra bjó hann
um tíma í sama húsi og ítalskur
myndhöggvari, sem hingað kom.
Drengnum var tíðfarið inn til
myndhöggvarans, sem var honum
hinn besti þegar hann sá áhuga
hans og kendi honum að fara
með leir. Þeir skildu hvorugur
annars tungu, ítalinn og íslenski
sveinninn. Þess var heldur engin
þörf. Mál listarinnar er alheims-
mál. Og ítalinn hafði meiri áhrif
á framtíð piltsins en nokkur þeirra,
sem eru honum best málkunnugir.
Æskuárin vann Guðmundur heima
hjá föður sínum, á sumrum viö
heyskap, en á vetrum réri hann
til fiskjar. Pað var skemlun hans
á sumrum að veiða lax og silung,
en á vetrum gekk hann á fjöll og
heiðar og skaut rjúpu. íslensk
náttúra hefir gefið honum af nægt-
um sínuœ. Það hélt listamannin-
um í honum á lífi. Strax og heim-
ilisástæðurnar leyfðu hvarf hann
til Reykjavíkur og byrjaði að vinna
að myndasmíði. Nú er lT/a ár síð-
an hann kom hingað. Hann hefir
starfað sjálfstætt og engrar kenslu
notið, og nú hefir hann lokið þeirri
syrpu af myndum, er um var getið
einu starfsmaður ríkisins og jafn-
framt á jhæstu gamalmenna-fram-
færslu þess.
Svipað dæmi var það, að með-
an Einar var ráðherra, hélt hann
engar veislur, sem stjórnarformað-
ur, eins og venja hefir verið til0
fyr og síðar. En þó hvarf risnu-
féð eins og vanalega. Það mundi
hafa þótt ósvinna í tíð Magnúsar
Stephensen.
Loks var Einar einn af þeim,
sem nú í haust hafði geð á, að
láta gera lögjafnaðarnefndina að
bitlingi. Fyrir nokkurra daga auka-
vinnu eiga nefndarmenn þessir að
fá fjárhæð, sem fyrir striðið þótti
boðleg mönnum í vandasömum
stöðum fyrir vinnu þeirra all
árið.
Þess heflir áður verið getið hér
í blaðinu, hvernig Framsóknar-
flokkurinn hefir í orði og verki
beitt sér gegn »kjötkatla-pólitíkinnia
og með nokluum árangri. Langs-
ararnir, einkum Einar og Magnús
læknir, voru hins vegar helstu
forvígismenn bitlingaliðsins. Pjóð-
in heíir að nokkru leyti gengið