Tíminn - 13.03.1920, Blaðsíða 2

38
TíMINN
Utan úr tieimi.
Rússland.
X.
Gyðingum var ekki einu sinni
veitt fult athafnafrelsi 1 Júðabygð-
unum. Þeim var bannað að flytja
úr borgum i smáþorp. Varð þetta
til þess, að Gyðingar urðu mjög
fjölmennir í þeim fáu borgum,
þar sem kallað var að þeir ættu
griðastað. t*eir Gyðingar, sem verið
höt'ðu heimilisfastir 1 smábæjum,
þegar maílögin voru gefin, fengu
að vera þar, en undir ströngu
eftirliti.
Einstöku Gyðingar fengu þó,
sökum sérstakra verðleika, að eiga
heimili i Rússlaudi utan við Júða-
bygðirnar. Var þar fyrst að nefna
háskólagengna menn, sérfræðinga
í ýmsum greinum, vellauðuga
kaupmenn, og hermenn, sem gengið
höfðu á mála hjá Nikulási I. En
eigi eriðu börn þessara manna
forréttindi foreldra sinna, nema
afkvæmi hermannanna. Erlendir
Gyðingar máttu ekki einu sinni
feröast um Rússland, enn siður
dvelja þar langdvölum.
Eigi máttu Gyðingar sækja menta-
skóla eða háskóla í Rússaveldi
eins og þeir höfðu löngun og efni
til. í Júðabygðunum máttu mest
10 af hverjum hundrað náms-
mönnum vera Gyðingar, en i Petro-
grad og Moskva að eins þrem sinn-
um færri. Þetta varð til þess að
hinir efnaðri Gyðingar sandu börn
sin í skóla til Frakklands og Þýska-
lands. En börn fátæklinganna háðu
grimman kappleik um hin fáu auðu
sæti i skólum átthaganna.
Gyðinguin var bönnuð öll þátt-
taka i stjórn héraða eða ríkisins
og öll opinber störf i þjónustu
landsins, nema að vera herlæknar.
Jafnvel í þeim borgum i Júða-
fylkjunum, þar sem Gyðingar voru
í meiri hluta, höfðu þeir ekki at-
kvæðisrétt við bæjarstjórnarkosn-
ingar. I stað þess útnefndi fylkis-
stjórimn aokkra Gyðiaga, sem hon-
um voru mest að skapi, til að
skipa fulltrúasæti fyrir kynþátt sinn.
Enginn Gyðingur mátti stunda
málfærslu í landinu nema með
leyfi stjórnarinnar, en það var ærið
torfengið, Enginn Gyðingur málti
kaupa eöa leigja land nokkurs-
staðar i Rússlandi. Tilgangurinn
sá, aö hindra, að Gyðingar yrðu
keppinautar rússneskra bænda.
Sömuleiðis voru settar skorður í
veg Gyðinga í iðnaðarsamkepninni.
Peir mátlu ekki eiga nema vissan
hlut í gróðafélögum; stilt svo til,
að þeir væru jafnan í minni hluta
í hverju félagi.
voru og með sama sniði1)- Er
gert ráð fyrir svipuðu fyrirkomu-
lagi um friðun Þingvalla, og liaft
er á þjóðgörðunum vestra, lengra
verður ekki koinist á sumum svið-
um i því efni, en þar er farið.
II.
Fyrst eflir að þjóðgarðurinn
mikli, við Gulasteinsá í Banda-
rikjunum, var stofnaður létu menn
sér það lítt skiljast í hvaða til-
gangi það var gert. Og svipað
mun eiga sér stað hér, er um friðun
náttúrunnar á Þingvöllum er að
ræða.
Sumir álitu, að stofnun þjóð-
garðsins væri meðal annars til þess,
að þar væri mönnum frjálst, að
veiða villidýrin eftir vild og lifa
og iáta þar eins og þeim sýndisl.
Svo mikil brögð voru að þessu,
að útlit var fyrir að einstökum
dýrategundum yrði þar algerlega
útrýmt. Vegna þess hvað illa var
i garðinn búið frá þeirra hálfu,
sem söindu iög og reglur fyrir
þjóðgarðiun, hélst mönnum þelta
uppi svo árum skifli.
Einstöku menn sáu, að hér var
stór hætta á ferðurn og gerðu sitt
ýtrasta lil að afstýra henni. Peir
komu því loks til leiðar, að Banda-
1) Um þjóögarða i Bandarikjunum
í 27. tbl. Lö^réttu 2. júli 1919.
Þannig voru Gyðingaf að flestu
leyti látnir fara á mis við vernd
og hlunnindi þjóðfélagsins. Öðru
máli var að gegna um skyldur
þess. Þar var ekki hlifst viö. Gyð-
ingar urðu að inna af hendi full-
komna herþjónustu, þó að þeir
gætu ekki orðið foringjar í hern-
um. Og I ofan á lag- á hina al-
mennu skatta, var lagður sérstakur
j tollur á sumar fæðutegundir, sent
Gyðingar neyttu og vissa hluti,
sem tilheyrðu helgihaldi þeirra.
Réttarstaöa Gyðinga var enn ó-
tryggari af því, að lagaboðin voru
svo mörg og flókin og hver em-
bættismaður varð að skýra fyrir-
mæli þeirra eins og honum þótti
best henta. Varð þetta alt i einu
orsök til mikillar spillingar i em-
bættisstéttinni, sem þáði mútur
óspart frá rikum Gyðingum, en á
hinn bóginn varð sviksemi em-
bættismannanna höfuð-bjargræði
Gyðinga á þessum neyðartfmum.
Þrág fyrir öll lagaboð og eftirlit
voru fjölmargir Gyðingar ólöglega
utan við »Júðabygðirnar«. Þeir
voru einskonar útlagar i heim-
kynnum sinum og lifðu við sí-
feldan ugg og hræðslu.
Þegar eátthvert atvik kom fyrir,
sem vakti gremju rússnesku al-
þýðunnar til Gyðinga, flyktist múg-
urinn saman að heimilum útlag-
anna, og ofsóknir byrjuðu. Húsin
voru rofin að nóttu til; karlar og
konur, ungir menn og gamlir vökn-
uðu við vondan draum, er að-
sóknar-múgurinn sviíti þeim úr
hvilum þeirra, og hraktí þá alls-
lausa á ilótta burtu frá eignum
og heimili. Stundum fengu sumir
þessir menn að hverfa heim aftur,
ef yfirvöldin fengu yfirhilminguna
nógu vel borgaða. Stundum var
borg i »Júðabygðunum« látin vera
þorp og byrjað á ofsóknum og
brotlrekstri Gyöinga i skjóli lag-
anna.
Móti þessum ógnar árásum höfðu
Gyðingar að eins sitt gamla úr-
ræði, að beygja sig en brotna ekki,
að þola og liða, en breyta ekki
um stefnu eða lifsskoðun. Því meir
sem Gyðingar voru þjáöir fyrir
séreðli sitt, þvi fastar héldu þeir
við trú sína og fornar venju. —
Fjöldi Gyðinga flúði land, en fluttu
með sér í útlegðina óslökkvandi
hatur á þeirri stjórn, sem hafði
beitt við þá svo mikilli rangsleitni.
Til Bandarikjanna einna fluttist
hálf önnur miljón Gyðinga á tutt-
ugu síðustu árum nítjándu aldar-
innar.
Gyðingar þeir sem ekki komust
úr landi lifðu flestir i borgum
Júða-fylkjanna við mikla örbirgð.
Þeir voru smásalar, klæðskerar,
rfkjastjórnin lét semja nýjar reglur
fyrir garðinn, miklu strangari og
ákveðnari en áður voru til. Til
þess að annast um, að reglunum
væri fylgt út í æsar, sendi stjórnin
herdeild vestur i þjóðgarðinn, og
gerði herforingja deildarinnar að
garðstjóra.
Eftir þetta hefst nýtt timahil i
sögu þjóðgarðsins. Alt dautt og
lifandi í náltúrunni innan vébanda
garðsins, var gert svo friðheilagt,
sem frekast var unt, og hverjum
manni, sem raskaði þeirri friðhelgi
dæmdar háar sektir eða fangelsis-
vist, og gerðir rækir úr garðinum.
Miljónir manna hafa ferðast um
þjóðgaröinn til þess að skoða þar
náttúruna og njóta þar fegurðar
og friðhelgi, sein yfir öllu hvflir.
Þeir hafa borið frægð garðsins út
um viða veröld.
Þjóðgarðar, sem síðar hafa verið
stofnaðir i Vesturheimi eru með
sama sniði og þjóðgarðurinn við
Gulasteinsá. Eu menn hafa látifr
sér viti að varnaði verða og sett
regluruar svo strangar fyrir garð-
ana i fyrstunni, að ekki hefir þurft
að beita þar hervaldi.
fr
III.
Þegar að því kemur, að Þing-
völlur verður friðaður, ætti, að svo
miklu sem hægt er, að taka til
fyrirmycdar fyrirkomulagið, sem
skósmiðir, gerðu við bilaða innan-
stokksmuni o. s. frv. Samkepnin
milli þessara smákaupmanna var
svo mikil, að flestir þeirra gerðu
ekki betur en draga fram lifið,
enda stundum lítið um vöru-
kostinn.
Ofsóknir Rússakeisara urðu þess
valdandi, að ýmsir af mætustu
mönnum Gyðinga í öllum löndum
fóru að hugsa um að endurreisa
ættjörð sina, landið helga, og gera
það aftur að beimkynni fyrir hinn
hrjáða og margskifta kynstofn. —
Sá sem mest hafði forgöngu i þessu
máli var Theodor Herzl, auðugur
Gyðingur í Vínarborg. Siðan 1897
hafa »Zíonistarnir« haldið þjóð-
fund árlega til að hrinda máli
þessu í framkvæmd. Auðugir Gyð-
ingar hafa lagt fram stórfé i þessu
skyni, og fyrir það hefir verið efnt
til landnáms i Gyðingalandi, til
að undirbúa ríkismyndun. Upp-
lausn Tyrkjaveldis er likleg til að
greiða götu Zíonista-stefnunnar.
Frá útlöndum.
— Á ítalfu eru miklar róstur
meðal verkamanna, einkanlega
námumanna. Hafa kolanámumenn
tekið forstöðu námanna i sinar
hendur.
— Frðmsalskrafa Bandamanna
á hendur Þjóðverjum viröist vera
að hverfa úr sögunni. Benda Þjóð-
verjar meðal annars á það að þau
mál, sem af stæðn, myndu standa
yfir í mörg ár og kosta ógrynni
fjár, og spyrja hver ætti að greiða.
HoIIendingar virðast ekki ætla að
verða við kröfunni um að flytja
Vilhjálm keisara til Austur-Asíu-
eyjanna, en bjóðast til að hafa
hinnr ströngustu gætur á honum.
— Bolchevickar færast en í auk-
ana um sigurvinningar. Mun það
nú fyrirsjáanlegt að her sá sem
verið hefir uorður við Hvitahaf
getur þeim ekkert viðnám veilt.
Bendir alt til þess að Bolchevickar
fái nú fljótlega fullkominn frið við
alla nábúa sfna.
— Robert Peary, heimskautafar-
inn frægi er nýlega látinn.
— írland logar áfram í sama
ófriðar og uppreistar bálinu.
— Deilan um skifting landa á
Balkanskaga, við Adríahaf, hefir
harðnað á ný. Þjóðir þær sem
hlut eiga að máli hervæðast af
kappi.
— Hinn nýkjörni ríkisstjóri Ung-
verjalands, Horthy admíráll, er
sagður mikill vinur Habsborgar-
ættarinnar. Er því jafnvel spáð að
haft er um friðun þjóðgarðanna i
Ameriku. í fyrstunni verður að búa
svo um hnútana með lögum og
nákvæmum reglum, að friðunin
verði meira en nafnið tómt. Gagns-
laust er að hún sé eilthvert mála-
myndakák er ekki verði annar-
staðar til en á pappirnum. Frið-
helgin á að vera svo úr garði gerð,
að hún verði þjóðinni til heiðurs
og sóma bæði út á við og inn á
við.
Á svæðinu, sem friðað verður,
hlýtur skógarhöggið að hverfa með
öllu úr sögunni. Það má ekki eiga
sér þar stað í neinni mynd, að
öðrum kosti getur ekki verið um
algerða friðun að ræða. Náttúran
á að fá að ráða því sjálf, hvernig
og á hvern hátt hún ræktar skóg-
inn. Friðunin á að gefa henni
næði til þess.
Víðsvegar út um land eru nógir
skógar, sem menn geta spreytt sig
á að rækta, og komið skógræktar-
vitinu að — ef nokkuð er.
Eins og þegar er sagl, á skóg-
urinn, i alla staði, að vera óáreittur
af mönnum og skepnum. Kolvið-
inn á heldur ekki að snerta, eink-
um vegna þess, hvað hraunið er
bert og jarðvegurinn þuunur. —
Hann fúnar og verður að mold er
myndar frjósaman skógarjarðveg.
Hið sama gildir hvað mosann og
gras;ið sndrtir. §é þetta tekið í burlu
hann muni stuðla að þvi að Habs-
borgarættin komist aftur til valda
á Ungverjalandi.
— Flokkur manna á Suður-Jót-
landi krefst sjálfstjórnar fyrir Sljes-
vik og Holtsetaland. Er þessari
málaleitun vel tekið, að þvi er
virðist, af þýskum blöðum, og
sendinefnd er i Berlín til þess aö
bera þessar kröfur fram fyrir þýsku
stjórnina. Dansklundaðir menn á
Suður-Jótlandi telja þetta aftur á
móti ekkert annað en berbragð af
hálfu Þjóðverja, og eigi með þessu
að hafa áhrif á atkvæðagreiðsluna
í þeim héruðum sem ekki hafa enn
greitt atkvæði um sameininguna
við Danmörku.
— 1 fyrsta atkvæðaumdæmi
Suður-Jótlands, sem samþykt hefir
að sameinast Danmörku, eru Danir
þegar byrjaðir á þvi verki, að láta
þá hluti. hverfa sem minna á veldi
Þjóðverja í landinn. í Haderslev
var t. d. nýlega flutt burt líkneski
af Vilhjálmi keisara I. og mátti
heyra mikil fagnaðarlæti við þá
athöfn.
— Talað er um að Tyrkjaveldi
verði fimm sinnum minna en áður
var. Voru ibúarnir 30 miljónir, en
verði 6 miljónir. Allur herskipa-
floti Tyrkja verður af þeim tekinn.
— Járnbrautarverkfall hefir veriö
hafið á Frakklandi. Hefir stjórnin
skorist i málið og gefur fyrirheit
um að stofna gerðardóm sem skeri
úr öllum deilum milli vinnuveit-
enda og verkamanna.
— Sviss hefir samþykt að ganga
i alþjóðabandalagið.
— 1 landsþinginu danska hefir
verið rætt um afskifti stjórnarinn-
ar af Færeyjum, þau er leiddu til
þess að amtmaður Færeyinga sagði
af sér m. m. Samþykti landsþingið
vantraustsyfirlýsing til stjórnarinn-
ar út af málinu. Hefir stjórnin æ
setið við minni bluta f landsþinginu.
— Tyrkir hafa á ný hafið ofsókn
á hendur Armeningum, og senda
Englendingar og Frakkar flota sinn
til Miklagarðs til þess að skerast
i leikinn.
— Stjórnarbylting er hafin i
Portúgal en óvíst hvort fremur
valda konungssinnar eða Bolche-
vickar, en samgöngur eru engar
leyfðar út úr landinu, járnbrautir
og póstferðir stöðvaðar og síman-
um lokað.
— Danir hafa frumvarp á prjón-
unum um takmarkanir á vöruinn-
flutningi.
— Ignace Paderewski er fræg-
asti píanóleikari heimsins, en um
leið er hann hinn ákafasti ætt-
jarðarvinur eins og flestir Pólverj-
ar. Þegar stríðið hófst tókst hann
þegar það starf á hendur að vinna
er um leið stolið efnum frá jarö-
veginum, sem hann þarfnast með,
og á heimting á handa jurtagróðr-
inum.
Á Þingvallahrauni er skógurinn
lágur og kræklóttur, eins og við-
ast hvar annarsstaðar hér á landi.
Kjarrið er jarðlægt og suinstaðar
í einni bendu, sem stafar af lang-
varandi fjárbeit.
Inn í kjarrbendunni má víða
sjá einn eða fleiri granna, bein-
vaxna stofna vaxa upp í gegnum
greinaflækjuna. Þegar þeir eru
orðnir jafnháir kjarrinu bita skepn-
ur ofan af þeim mjúka sumar-
vöxtinn, þegar fé er beitt í skóginn,
og verða þeir þá kræklóttir eins
og hinir stofnarnir í kjarrinu. Ef
beinvaxni stofninn fær að vera i
friði, heldur lengdarvöxturinn á-
fram, svo hann mænir yfir kjarrið
kringum hann, og verður loks að
háu og beinvöxnu tré, er breiðir
sig yfir kræklóttu stofnana, sem
verða undir í baráttunni, visna
og verða að kalvið sakir ljós-
skortsins.
Út frá kjarr-rótunum vaxa að
jafnaði lágréttir og jarðlægar grein-
ar. Teygja þær sig oft langt út.
frá kjarrinu. Stundum hleðst jarð-
vegur ofan á greinina, þar sem
bugðan nemur við jörð, reisir þá
toppurinn sig upp. Rótarangar vaxa
út úr þeim, hlyta af stötpHnumí
að þvf að Bandarfkin skærust i
leikinn, með fram til þess að
trygsja frelsi Póllands. Er talið að
honum hafi meir en nokkrum
manni öðrum orðið ágengt í því
efni, að auka velvild Bandaríkja-
manna og Bandamanna til Pól-
lands. Undireins og færi gafst
hvarf hann heim til ættlands síns
og varð hinn fyrsti forsætisráðherra
hins pólska lýðveldis. Hann var
fulítrúi Póllands á friðarfundinum
i Paris og er talið að honum muni
mest að þakka hvert hlutskifti Pól-
verjar hafa hlotið. í meir en tvö
ár hafa fingur hans ekki snert
hljóðfærið, en í þess stað urðu þeir
eitt sinn að spenna um kverkar
tilræðismanni er hótaði honum
bana, ef hann segði ekki af sér.
Nú hefir hann af frjálsum vilja
lagt niður völd, þá er telja má að
búið sé að koma á skipulagi
fyrir ríkið, því sem unt var í fyrstu.
Hinn nýi forseti Póllands heitir
Josef Pilsudski og var áður lier-
foringi.
— Aðffutningsbannið i Banda-
ríkjunum gekk að fullu í gildi 16.
janúar síðastliðinn. Voru ílutt út
úr landinu ógrynnin öll af víni
áður en það skall á og mjög al-
ment fagnar þjóðin þessari réttarbót.
Á víð og’ dreif.
Útibú í hverju kauptúni.
Bankamistök Sv. Björnssonar,
Proppés og Vigurklerks minna á
aðra tillögu frá þinginu síðastliðið
sumar. Þ. M. Jónsson sagði þá í
þingræðu, í tilefni af útibúskröfu
Vopnfirðinga, að sú leið myndi
fær i bankamálunum, að Lands-
bankinn kæmist í samband við
helstu sparisjóði út um land,
miðlaði þeim nokkru starfsfé, og
fengi á sama hátt innlög frá þeim,
þegar fé lægi fyrir. Slíkir spari-
sjóðir gætu á fjölmörgum stöðum
kom'ð í stað útibúa, eða verið
byrjun til þeirra. Reksturskostnað-
ur yrði lítill, því að slíkir sjóðir
þyrftu eigi að vera opnir nema
einn dag i viku, og vinnan höfð
í hjáverkum. Þetta er ráð til að
fjölga peningabúðunum eftir þörf-
um, án þess að gera þær dýrar.
Koma skipulagi á sparisjóðsmál
landsins, og tryggja þau, undir
yfirstjórn og eftirliti Landsbankans.
Þessi tillaga Þ. M. J. þyrfti að
komast í framkvæmd, svo fljótt
sem unt er, á nokkrum stöðum á
Iandinu, þar sem þörfin er brýnust.
sem hulinn er mold, og veita þeir
greininni næringu. Með tímanum
skilur hún sig frá aðal-rótinni og
verður að sjálfstæðu tró. Smá kjarr,
sem ekki breiðir sig út af fræi,
fer að því á þenna hátt. Lágur
skógarrunni, sem fær að vaxa í
næði, getur þannig orðið að mörg-
um hávöxnum og beinum trjám.
Bækluðu og kræklóltu stofnarnir
verða undir í baráttunni fyrir til-
verunni, en beinvöxnu trén, sein
borið hafa sigur úr býtum breiða
sig yfir þá. Þeir verða að kalvið,
fúna niður, breytast að lokum í
gróðursælan jarðveg, er veitir stóru
trjánum vöxt og viðgang.
Það er því skiljanlegt, að skóg-
arjarðveginum og skóginum í heild
sinni, er það ómetanlegl tjón, cf
kalviðinum — hvað þá heldur
grænu trén — er sópað burtu, og
ekki síst þar, sem jarðvegurinn er
þunnur, eins og á sér víða stað á
bruna hraunum. Og friðað land
getur naumast talist, þar sem það
er gert.
Á Þingvallahrauni vex skógur-
inn í afar-þunnum jarðvegi, og
mestur er hann utan i hraun-
hólunum, en hraunkollarnir víða
berir. Njóti hann verulegrar frið-
unar um aldur og æfi, vex hann
og þroskast af sjálfsdáðum, breiðir
sig yfir hraunkollana og setur á
þá grtena húffu. Það ér saonreynd,