Tíminn - 12.06.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextíu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
blaðsins er hjá Guð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Simi 286.
IY. ár.
Reykjavík, 12. júní 1920
23. blað.
Ríkissjóðslánið.
Ríklasjóðslán erlendls.
Erlendir fjármálamenn hafa full-
an skilning á því, hversu mikið er
í húfi fyrir landið, þá er stofnað
er lil lántöku handa þvi innan-
lands. það er sem sé algengasti
og sjálfsagðasti mælikvarði á gjald-
þol landsins, hversu fúsir lands-
menn sjálfir eru á að lána landi
sínu fé.
Fjármálastjórnirnar hafa að sjálf-
sögðu forystuna á hendi um að
afla fjárins og leita fyrst og fremst
samvinnu við blöðin. Meðan frest-
urinn stendur um þátttöku í lán-
inu, er málinu æ haldið vakandi
með anglýsingum í blöðunum,
livetjandi og áberandi, og almenn-
ingi gert sem allra greiðast fyrir
um þátttöku. E*á eru menn fengnir
til að rita greinar í blöðin, fræð-
andi greinar og hvetjandi. Það er
lögð áhersla á hvorttveggja: að það
sé tryggilegt og hyggilegt fyrir þá
sem fé eiga á vöxtum að lána það
landinu, og að það sé verk sem
menn eigi að gera af föðurlandsást.
Oft er miklu rneira gert en þetta.
Kvikmyndahúsin eru tekin í þessa
þjónustu. í hléum milli mynda
koma áskoranir til manna um að
lána landi sinu, og ekkert sparað
um að ná til hvers einasta manns
um þátttöku. Ræðuinenn eru fengn-
ir lil aö halda stuttar en kjarn-
góðar hvatningaræður um þátttöku
í láninu. Á járnbrautaslöðvum og
vögnum, í gildaskálum og leikhús-
um o. s. frv. — alstaðar verða
fyrir mönnum áskoranir um að
lána landinu fé.
Það er haft enn rneira við þá
menn, sem það er sérstaklega
kunnugt um, að hafi yfir meiru
fé að ráða en allur almenningur.
Þeim eru skrifuð sérstök áskor-
anabréf um þátttökuna, eða menn
sendir gagngert til að hafa tal af
þeim. Og þar er ekki látið sitja,
við landsmenn sjálfa. Það bregst
t, d. varla, þá er ríkislánsútboð
stendur yfir nærlendis, að hinir
og þessir menn hér á landi fá
bréf og áskoranir um hluttöku og
nákvæmar upplýsingar um lánið
— og þess munu ekki vera fá
dæmi að það hafi borið árangur.
Slíkar aðferðir sem þessar, eru
taldar alveg sjálfsagðar ytra og út-
koman verður mikið eftir því
hversu vel þeim er beitt. Alvana-
legt er að fram sé boðið Iangsam-
lega miklu meira fé en um er
beðið, stundum mörgum sinnum
meira. Það þykir illa að verið ef
ekki fæst töluvert meira en um er
beðið, hvað þá ef ekki einu sinni
fæst svo mikið. Það þykir hinn
ótvíræðasti vottur um að landið sé
mjög illa statt. Hyggin stjórn lætur
sé ekki detta í hug að stofna til
lántöku innanlands, nema hún
þykist hafa góða von um árangur.
Það er álitið alt of hættulegt fyrir
álit landsins, að eiga undi því að
illa takist.
Ríkissjóðslánið íslensba.
Fyrsta íslenska, innlenda ríkis-
sjóðslánið var boðið út með aug-
lýsingu fjámálastjórnar 12. febr.
siðastl., samkvæmt samþykt al-
þingis, til framkvæmda innanlands.
Beðið var um 3 milj. kr. Bank-
arnir lofuðu að ábyrgjast sína
miljónina hvor, ef þyrfti, og tóku
auk þess að sér að veita framlög-
um viðtöku frá alnaenningi á öll-
um útbúum sínum. Frestur var
ákveðinn til 1. júní þ. á. og er
því liðinn.
Tíminn hefir spurst fyrir um
það hjá báðum bönkunum hversu
háar þær upphæðir séu sem menn
hafa lagt fram í lánið, og fengið
að vita að þær eru sorglega lágar.
í Landsbankanum, með öllum út-
búum hans, hafa ekki komið nema
tæplega 415 þús. kr., en síðustu
skýrslur eru ekki komnar frá öll-
um útbúunum. í íslandsbanka er
talan enn lægri, ekki nema um
220 þús. kr. Skýrslur að vísu ekki
komnar endanlega frá öllum útr
búunum, en vart að gera ráð fyrir
að all það fé sem greitt verður um
hendur íslandsbanka, verði meira
en um 250 þús. kr.
Útkoman er því þessi:
Pað er mjög ósennilegt að upp-
hœð sú öll sem almenningur á ís-
landi leggur jram i lánið fari fram
úr' 750 þús. kr. — 8/4 úr miljón.
— Vilji landsstjórnin halda fast
við það að fá þella 3 milj. kr. lán,
verður hún fyrst og fremst að
nota sér til hins ýtrasla það sem
bankarnir hafa gefið loforð um,
en fær þó ekki alt sem um var
beðið, þvi að fjórðung vantar upp
á lágmarkið sem almenningur var
beðinn um.
Þegar fréttin berst.
Það fer ekki hjá þvi að þessi
tíðindi berist til útlanda. Það
spyrjast til útlanda minni tíðindi
en þau, hvernig fer um innanlands-
lántöku ríkis — einkanlega fyrstu
lántöku. Fjármálamennirnir hafa
eins nánar fregnir af þeim hlutum,
eins og bændurnir um heyjabyrgð- -
ir hvorir hjá öðrum að vorlagi.
Það fer ekki hjá þvi, að þessi
frétt baki landi okkar bæði álits-
hnekki og skerðing lánstraust —
bæði landinu í heild sinni og ein-
staklingunum.
Erlendir fjármálamenn munu
sem sé gera ráð fyrir því, og þeir
hafá rétt til að gera ráð fyrir þvi,
að menn hafi hér á landi jafnopin
augu fyrir því og annarsstaðar
hveisu þýðingarmikið það er, að
slíkt lánsútboð takist vel og telja
því víst að einkis hafi verið látið
ófreistað um að fá góðan árangur
— en útkoman ekki getað orðið
betri.
Eins og nú standa sakir um við-
skiftahorfur landsins út á við, er
það mjög hættulegt og næsta sorg-
legt, að þetta þurfti að bætast
efaná. Það virðist svo sem það
hafi ekki getað verið á óheppilegri
tima, sem slík tíðindi spurðust frá
landinu.
Ályktanirnar sem erlendir fjár-
málamenn draga af þessum tíð-
indum, eru sem sé þær: að ísland
sé svo illa statt fjárhagslega, að
landsins eigin börn hvorki geti né
þori að lána fé til þeirra fram-
kvæmda sem þeirra eigið alþingi
hefir ákveðið framkvæmdar, og þó
sé um fyrsta innnanlandsmálið að
ræða.
Yav lánlð réttiuwttt
Það má mjög um það deila,
ekki síst eftirá, hvort það hafi
verið rétt stefna sem tekin var á
alþingi í fyrra, að taka ýmsar
nauðsynlegar framkvæmdir út af
fjárlögunum, og taka til þeirra sér-
stakt lán. Væri það efni í sérstaka
grein og hefir áður verið að því
vikið hér í blaðinu, hvernig dæma
verði um aðgerðir þess þings yfir-
leitt í fjármálunum.
Það má ennfremur um það
deila hvort líminn hafi verið vel
eða illa valinn til þess að fá lánið,
og mætli um það margt segja.
En þetta hvorttveggja gildir einu,
um það stóra aðalatriði: að úr þvi
út i það var lagt að leila lánsins,
þá mátti einkis láta ófreistað um að
ná góðum árangri, til þess að sjd
borgið áliti og lánstrausti landsins,
allra helst á svo erfiðum timum og
þeim sem yfir standa.
Hvað lieflr verið gert?
Það er því miður fljóttalið, sem
gert hefir verið til þess að þetta
ríkissjóðslán færi þannig að það
aflaði landinu meira trausts og
álits utanlands.
Um leið og lánið var boðið út
var það auglýst í vel flestum blöð-
um — einu sinni og síðan ekki
söguna meir. Eitt blaðanna, Lög-
rétta, leyfði bein andtnæli gegn
láninu. Engin mótmæli heyrðust
gegn því af hálfu réttra hlutaðeig-
enda. Rétt síðustu dagana áður en
fresturinn var útrunninn, komu
stuttar klausur i Morgunblaðinu
og Vísi um lánið og má vera að
það hafi verið fyrir bending frá
fjármálastjórninni.
Tíminn fylgdi málinu úr hlaði
með eindreginni áskorun til manna
um að bregðast vel við. Með þvi
lýsti hann sig fúsan til samvinnu.
Svo gerðu flest blöð önnur. En
það mun ekki hafa verið leitaö
samvinnu við neitt blað um að
vinna fyrir lánið. Forystan var
engin þar sem hún átti að vera.
Það hefir yfirleitt ekkert verið gert
um að láta lánið takast vel, annað
en það sem nú hefir verið talið.
Beri menn það saman við það,
sem áður er sagt um athafnir er-
lendra fjármálasljórna við innan-
landslántöku, þá sést mikill mun-
ur. Það er eins og hlutaðeigendum
hafi alls ekki verið það Ijóst hversu
hversu mikið var í húfi.
Þurfti 8T# að fara?
Það er vitanlegt að ýmislegl má
færa fram því til afsökunar að svo
fór, sem raun er á orðin. Það eru
erfiðir tímar sem yfir standa, sem
óþarfi er nánar að rekja, og mönn-
um er gjarnt að kippa að sér
hendi um að festa fé sitt, þó ekki
sé nema að nokkru leyti, undir
slíkum kringumstæðum.
En á hinn bóginn mætti nefna
ótal dæmi því til sönnunar, að
menn hafa enn ærið fé handa á
milli innanlands, og það er nálega
öldungis víst að það heföi mált
beina þeim peningastraum að ríkis-
sjóðsláninu, miklu meir en orðið
hefir.
En til þess að það yrði, þurfli
að slarfa að því á likan hátt og
gert er undir slíkum kringumstæð-
um utanlands, þótt í smærri stil
væri. Koma kröfunni um framlög
heim að bæjardyrum hvers ein-
staklings, rökræða málið rösklega
og heita á ættjarðarást hvers
einstaks.
Það er sngum vafa undirorpið
að útkoman hefði þá orðið öll
önnur.
Og það 'sér hver heilvita maður
hversu stórkostlega mikill styrkur
og álitsauki það hefði orðið út á
við fyrir landið, undir núverandi
kringumstœðum, að geta bent ölluin
þjóðum á það, að þegar islenska
rikiö bað um innanlandslán, þá
fékk það miklu meir en það bað um.
Það hefði getað haft stórkostlega
farsæl áhrif.
Rangar ályktanír.
Nú er það gagnstæða uppi á
teningnum og hæltan yfirvofandi,
að erlendir fjármálamenn og við-
skiftamenn þjóðarinnar drægi af
þær ályktanir sem áður eru nefndar.
Pað verður að gera þeim rnönn-
um það skiljanlegt, að þær álykt-
anir eru með öllu rangar. Og það
verður fjármálastjórn íslands að sjá
um að gert verði.
Því að það er alveg rangt að
álykta það að gjaldþol íslands sé
þrotið, þótt svo lítil þátttaka yrði
í ríkisláninu.
Ástæðan til þess er sú: að hér
var ekkert, eða sama sem ekkert,
gert til þess að láta lánið takast
vel, forystan um það var engin,
engrar samvinnu leitað við blöðin,
alls ekki þeim aðferðum beitt sem
erlendar þjóðir beita um að láta
ríkislán takast vel. Það hefir alls
ekki með neinni alvöru verið að
því unnið að ná í þetta fé.
Úrslitin gefa enga mynd um
gjaldþol íslendinga. Þau eru voltur
um athafnaleysi þeirra sem for-
ystuna áttu að hafa og skilniugs-
leysi á því hversu mikið var hér
í húfi. Um fjármálastjórnina geta
menn því af útkomunni dregið
réttar ályktanir, en um jjárhags-
ástand landsmanna verða engar
ályktanir dregnar, eins og alt er í
pottinn búið.
Búnaðarhorfur.
Fleslum, ef ekki öllum, er stunda
landbúnað er það nú orðið ljóst,
að verðfall á búnaðarafurðum
stendur fyrir dyrum. Til þess að
gera ekki úr því neinn spádóm —
þeir hafa reynst margir svo lélegir
spádómarnir upp á síðkastið —
mælti þó orða það á þann veg, að
verðlækkunin er ekkert dulið fram-
tíðartákn, því hún er þegar komin.
Eins og allir vila, er búnaðar-
háttum okkar þannig varið, að
ekkert ber á sliku mánuðum sam-
an —. og hefir þó borið á þessu
þegar. Það gekk misjafnlega að
selja íslenskar afurðir í fyrrahaust,
eins og kunnugt er. Hefir margt
verið um það rætt síðan. Ástæðan
til þess að það fór eins og það
fór, mun að miklu leyti vera inni-
falin í þvi, að þeir sem með vör-
una fóru, gættu þess eigi, að þá
var hámarkið á verðlaginu liðið hjá.
Nú veit öll íslenska þjóðin það,
að liámarkið það er enn fjarlægar.
Svo oft og margfaldlega hefir
verið stagast á afleiðingum ófriðar-
ins, og hvernig á því stæði, að
hlutlausu þjóðirnar, allir, yrðu að
kenna á hörmungum þessara ára,
að örðugt er að hafa það yfir. En
ef svo vill til, að einhver sé enn
sem ekki hefir kómið auga á það,
þá ætti það að lagast sem fyrst;
því allir þurfa að vita það — það
kemur öllum við, og ekki síst þeim
er landbúnað stunda.
Jafnskjótt og ófriðarþjóðirnar
»rakna úr rotinu« — ef svo má að
orði komast, eftir baráttuna, verð-
ur það fyrsta tiltæki þeirra, að
leitast við að verða sem óháðastar
öðrum efnalega, svo þær geti unn-
ið upp tjónið er þær biðu ófriðar-
árin. Markmið þeirra alstaðar og í
öllu hlýtur að vera, að spara sem
mest við sig, komast sem mest og
best af með innlendar afurðir.
Kemur þar vitanlega jafnt til
greina hagsýni og efnaleysi eftir
ófriðar-ósköpin. Það nær því ekki
nokkurri ált, að lála sér detta í
hug, að við fáum sama uppspengda
verðið fyrir afurðir okkar og verið
hefir. — En hér verður eigi að
ræða um það, að komast af með
silt, þar eð lifnaðarhættir okkar
heimta margt frá útlöndum hvernig
sem veltist.
Undanfarin ár hafa margir haft
það einna mest fyrir augum, að fá'
sem mest verð fyrir vörurnar, frek-
ar en hitt, að geta framleitt þær
fyrir sem lægst verð. — Nú þegar
vörur okkar fá keppinauta frá öll-
um hliðum, er nágrannalöndin
geta seilst ettir landbúnaðarafurð-
um um víða veröld, eins og áður,
hlýtur athygli manna að beinast
aðallega að hinu: Með sem minst-
um tilkostnaði að framleiða sem
mest. — Á þessu ríður, á þessu
veltur, hvernig framtíð landbúnað-
arins verður.
Útlit er fyrir að sumarið í sum-
ar verði búnaðinum sérlega óhag-
stætt, að því leyti, að kaupgjaldið
alt og vöruverð hefir fram til
þessa farið síhækkandi, enda þótt
vitanlegt sé að afurðirnar séu
fallnar í verði. Spurning sú vakn-
ar, hvort bændur hafi tök á að
halda svo dýrt kaupafólk sem nú
er í boði út um sveitirnar. Kunn-
ugir draga það í efa. Eða er ís-
lenskur landbúnaðnr að verða
einyrkja búskapur? Sleppum við
þannig frá góðárunum okkar, með-
an allar afurðir voru í háu verði;
erum þannig staddir þegar á reyn-
ir, eins og útlit er fyrir á næslu
árum?
Undanfarin ár hafa menn oft í
ræöu og rili skemt sér við þá til-
hugsun, að allur heyfengur ætti að
fást hér af ræktaðri jörð. Það er
fögur hugsjón, og sjálfsagt að halda
henni við alla leið, þangað til hún
_er komin í framkvæmd. En hug-
sjónin þessi hún fer máske fyr en
varir að íklæðast annari mynd,
nálgast það að verða nauðsyn. —
Hingað til hefir búskapurinn
verið rekinn þannig að lieyjað heíir
verið eins lengi sumars og með
nokkru móli hefir verið unt. Hversu
rýr sem eftirtekjan hefir verið,
hefir það þótt affarasælast viðast
livar, að eyða tíma, vinnuafli og fé
í að yrja og naga engi og haga,
eins lengi og fært þykir.
Þegar kostnaðurinn við heyskap-
inn er orðinn eins tilfinnanlegur
og nú, þá hlýlur hver hagsýnn
bóndi að gera sér það nokkurn-
veginn Ijóst, hve mikið hann þarf
að fá eftir kaupafólk sitt til þess
að heyskapurinn borgi sig.
Hingaðtil hafa jarðabæturnar
verið svo torsóttar, að bændur
hafa veigrað sér við því að skerða
heyfeng sinn í ár, til þess að eiga
haun aukiun og tryggari að ári.
Lélegi engjaheyskapurinn hefir get-
að stolið sumrinu frá jarðarbótum.
Eftir því sem minna verður af-
gangs af þýða tíma ársins til jarða-
bótanna, eftir því verða framfar-
irnar í jarðræktinni hægari.
Markmiðið verður því þetta: að
gera jarðarbæturnar svo auðunnar
og auðsóttar, að þær geti orðið
bændum sýnilega hagkvæmari, en
engjaheyskapurinn dýri og rýri.
Af því á að spretta aukin fram-
leiðsla, með minni árlegum tilkostn-
aði en hingaðtil.
Búnaðarskýrslur síðari ára færa
mönnum heim sanninn um, að
því fer fjarri að nýyrkjan sé að