Tíminn - 12.06.1920, Blaðsíða 3

TlMINN
91
að láta undan. Ef til vill tekst
þeim það með tímanum, en varla
mun það verða í bráð. Og eins
og útlitið er nú, er harla lítil von
um það á írlandi á næslu áruin.
H. H.
JFV& útlöndufii.
— Bolehewiekar virðast hafa
náð öllum norðurhluta Persíu und-
ir sig og sumum hinna nýmynd-
uðu lýðvelda sunnan við Kákas-
usfiöll. Sendast þeir nú á kveðjum
Bretar og Bolehewickar. Krefjast
Bretar þess, að Bolchewickar fari
alfarið burt úr löndum þessum og
hælti að breiða út kenningar sínar,
eigi Bretar að hefja á ný við þá
verslunarviðskifti, en Bolchewickar
krefjast þess á móli, að hafnbanni
verði alveg af sér Iétt og Pólverj-
um skipað að stöðva ófriðinn.
— Húsnæðisleysi er mjög mikið
í þýskum borgum, og kostnaður
við að reisa ný hús svo mikill,
að vart er viðráðanlegur. Hefir
stjórnin komið fram með frum-
varp um, að leggja skatt á gömul
hús, um lö°/o af húsaleigunni og
á að reisa ný hús fyrir það fé.
— Þjóðverjar hafa haíið ein-
dregin mólmæli gegn því, að
Frakkar hafa blökkumanna-
hersveitir tii þess að gæta reglu
á sumum þeim þýsku héruðum,
sem eru á valdi þeirra.
— Töluverðar Gyðinga-ofsóknir
eru enn við og við á Ungverja-
landi, einkanlega í Buda-Pest.
— Frímerkja-uppboð merkilegt
var liáð i Paría nýlega. Var eilt
frímerki selt á 116 þús. franka og
mun það vera hæsta verð sem
gefið hefir verið fyrir eitt frímerki.
Pað var frá St. Mauritius og frá
árinu 1847. Annað frímerki þaðan
var selt á 51 þús. franka. Eitt-
hvað annað en að útlit sé til að
menn séu að hætta að safna frí-
merkjum.
— Horthy, aðmiráll, ríkisstjóri
á Ungverjalandi gat þess nýlega í
viðtali við holtenskan blaðamann,
að flestir Ungverjar myndu vilja
koma þar á konungsstjórn aftur,
en ekki myndi að því ráði horfið
fyr en síðar.
— Deila er milii Svía og Finna
út af Álandseyjum. Hafa Finnar
sett þar her á land.
— Miklar óeyrðir og jafnvel
blóðugar barsmíðar liafa verið í
kosningahríðinni á Þýskalandi.
— Allsherjar-verkfalli, sem yfir
vofði í Danmörku, hefir verið af-
hana niður falla fyr en gengið er
úr skugga um þetta tvent, þar
sem þess er á annað borð nokkur
kostur.
Skýrslum þeim, sem eg hefi
fengið um þessi efui, heíi eg siðau
bælt í vasabókina eða seðilinn, sem
eg hafði skrifað viðkomandi orð
á, eftir því sem á stóð. Úr vasa-
bókinni hefi eg hreinritað orðið á
þar til gerðan seðil, eins og áður
var drepið á, og geit mér far um
að ganga í alla staði sem bezt
frá því.
Það, sein eg geri ráð fyrir, að
sumir þættust ef'til vildi geta að
safni mínu fundið, er, að eg hafi
tekið upp í það helzt til algeng
orð. Pó hygg eg, að meginhluti
orða þeirra, sem eg hefi úr alþýðu-
máli, íinnist ekki í neinum prent-
uðum orðabókum, og mörg orö í
safni mínu munu hafa aðrar merk-
ingar, en kunnar eru af orðabók-
um vorum, og það atriði er í sjálfu
sér engu minna virði en hið fyrra.
Safnandanum er oft og einalt erfitt
að ákveða það með óyggjandi vissu
í hvert skifti, sem honum berst
nýtt orð, hvort það standi í ein-
hverri prentaðri íslenzkri orðabók
eða sé þar samhljóða að merkingu.
Ef hann getur það ekki, verður
hann að gera sér undantekningar-
laust að góðu, að skrifa orðið upp
hjá *ér. Til þess, að safnandinn
ókmentafélagið.
Aðalfundur félagsins verður haldinn fimlud. 17. júní næstk. kl. 9
síðd. í húsi K. F. U. M. (uppi).
Dngskrá:
1. Skýrt frá hag félagsins og lagðir fram til úrskurðar og samþyktar
reikningar þess fyrir 1919.
2. Skýrt frá úrslitum stjórnarkosninga.
3. Kosnir tveir endurskoðunarmenn.
4. Rælt og ályktað um önnur mál, er upp kunna að verða borin.
Kjörfnnd til að lelja sainan atkvæði til stjórnarkosninga mun
stjórnin halda þriðjudaginn 15. s. m. á lestrarsal Þjóðskjalasafnsins kl.
4. síðdegis. Allir félagsmenn velkomnir til að hlýða á.
Guðmundur Finnbogason
p. t. varaforseti.
Færeyskar bækur, nýkomnar.
Föroyingasöga, umsett úr fornnorrönum eftir V. U. Hammershaimb.
Verð ib. 3,25.
Songbók Föroysfólks. Verð ib. 3,75. Á fjórða hundrað blaðsíður —
óheyrilega ódýr bók.
Áður hafa komið: Jakobsen: Færöisk Sagnhistorie 2,00, sami: Poul
Nolsöe, í skinnb. 9,75, Dahl: Föroj’slc mállæara, ib. 3,25, Djurhuus:
Yrkingar 1,00, Föriskar vysur ib. 1,00, Föroyskt fodnbrævasavn
I. 6,00.
r r
Bókaverzlun Arsæls Arnasonar.
stýrt. Hefir sjálfboðaliðið lagt niður
slörf.
— Fréttir berast silt á' hvað
um sigra og ósigra í viðureign
Rússa og Pólverja.
— England og ýms hlutlaus
lönd lofa Austurríki matvælum og
hráefni lil iðnaðar.
— Gullsveigum hefir verið rænt
af gröfum þýsku stórskáldanna
Goethes og Schillers.
— Hjalmar Branting, jafnaðar-
mannaforingi og forsætisráðherra
í Svíþjóð hélt ræðu nýlega, sem
vakið hefir mikla eftirtekt. Lagði
hann mikla áherslu á það, að
verkaraannaflokkarnir ættu ekki
að hugsa til byltiugar, heldur til
þess, að breyta núverandi þjóðfé-
lagsskipulagi, með eðlilegri fram-
þróun. Hann sagði að krafa Bolche-
wicka um heimsbj’Itingu væri öfug
leið að markinu, sem einungis
skapaði nýja yfirstétt í slað þeirrar,
sem áður hefði verið.
— Stórþingið norska skorar á
stjórnina, að hefja verslun við
Rússa.
— Kosningarnar þýsku fóru fram
6. þ. m. og gengu friðsamlega,
sjálfan kosningardaginn. Bráða-
birgðarúrslitin, sem fyrst fréttust,
voru þessi: Meiri hluta jafnaðar-
menn 2,070, 523 atkv., 34 þing-
sæti. Óháðir jafnaðarmenn 1,456,-
358 atkv., 24 þingsæti, frjálslyndi
flokkurinn 995, 872 atkv., 16 þing-
sæti, kalólski miðflokkurinn (centr-
um) 860,516 atkv., 14 þingsæti,
þjóðflokkurinn 1,414,723 atkv„ 23
þingsæti, »natioaaIista«-flokkurinn
915,188 atkv., 15 þingsæti og
»kommunistar« 127,573 atkvæði,
2 þingsæti. En samkvæmt skýrslu
innanríkis-ráðuneytisins síðar verð-
ur flokkaskifting þingsins, sem hér
segir. Meiri hluta jafnaðarmenn
110 sæti, óháðir jafnaðarmenn 80,
frjáislyndir 45, cenlrum 67, þjóð-
flokkurinn 61, nationalislar 65,
Bæjara-floldcur 21 og aðrirílokkar
11 sadi. Má af þessu ráða, að
stjórnarflokkarnir hafa tapað mjög,
bæði meiri hluti jafnaðarinanna
og írjálslyndi og miðflokkarnir, en
öfgamennirnir til beggja hliða unnið
á: óháðu jafnaðarm., sem standa
mjög nærri Bolchewickum og
griminustu afturhalds-flokkarnir. —
Hefir stjórnin sagt af sér og veit
enginn hvað við tekur.
— Hafnar-verkfallsmennirnir
dönsku, hafa samþykt, að hefja
aftur vinnu og eru samningar
byrjaðir.
MáIverkasýningB
Pað hefir farist fyrir hingað til
að geta að nokkru málverkasýn-
innar -íslensku sem opnuð var í
Kaupmannahöfn um miðjan mars
siðastliðinn.
Eins og getið hefir verið, var
sýningin haldin að tiihlutun ís-
lands-danska félagsins. Fresturinn
var næsta naumur og þess vegna
sýndu færri listamenn lislaverk sín
en ella hefði orðið og færri, sumir
þeir a. m. k„ sem sýndu. Jóhannes
Kjarval hafði og nýlega haldið op-
inni málverkasý’ningu fyrir sig í
Kaupmannahöfn og lók því ekki
þátt i þessari sýningu.
Pað urðu fimm málarar sem
sýndu málverk: Kristín Jónsdótlir,
Ásgrímur Jónsson, Guðmundur
Thorsteinsson, Jón Stefánsson og
Þórarinn Porláksson. Erþaðmerk-
ast um þessa sýningu, að Jón
Stefánsson sýndi myndir opin-
berlega í fyrsta sinn og hefir þó
lengi slundað listina. Er hann
talinn einna fjölhæfastur íslenzkra
málara, enda sýndi hatin bæði
landslagsmyndir, blómamyndir og
andlitsmyndir og fékk eindregið
lof.
Annars þykir dönsku blöðunum
einna mest koma til Kristínar og
Ásgríms, telja þau íslenskust og
tilkomumest. Hefir þeim fundisl
einna mest koma til Heklu-mynda
Ásgríms og þeirra mynda Kristín-
ar, sem eru ofan af fjöllum.
Yfirleitt bera umrnæli blaðanna
þess Ijósan vott, að sýningin hefir
vakið mikla athygli og um leið
aðdáun. Hún hefir verið bæði lista-
mönnunum og landinu til mikils
sóma. Pað er næsta ánægjuleg
byrjun, þvf að þetla er fyrsta al-
menna málveikasýningin sem is-
Ienskir málarar slofna til erlendis.
Sýningin var þeim og til góðs hagn-
aðar, því að töluvert var keypt af
málverkunum.
Hafi þeir einlæga þökk merkis-
berar íslenskrar menningar á þessu
sviði. Hróður íslands er að meiri
hjá öðrum þjóðum.
Iííghóstinu er að mestu um
garð genginn hér í bænum og hafa
mörg börn verið varin. Segja norð-
anblöð hið sama af Akureyri:
veikin um garð gengin og börn
varin jafnvel í sama húsi.
Slys. Bát hvolfdi i f. m. í Suð-
ursveit. Voru 10 menn á bátnum,
druknuðu tveir, en sumir hinna
meiddust. — Pað slys vildi til á
Vopnafirði 7. f. m. að pilt á ferm-
ingaraldri tók út af klöpp í brimi.
öilxfa
eflir
»Þá er öllu var lokið kom hann
inn til okkar í stofuna við hliðina
og bjó um okkur á gólfinu. Við
vorum nú ekki orðin nema þrjú.
Faðirinn og börnin grétu móður-
ina, sem lá . stirðnuð og köld í
næsta herbergi. — Við áttum varla
eyri til. En við komum henni þó
í moldina, elskulega englinum okk-
ar. Fálæka fólkið er ríkasta fólkið
í heiminum! Eg elska það!«
Tárin runnu niður kinnar Rómu.
Hún gat ekki séð í andlit Rossi,
þvi að nú hélt hann hendinni yfir
enninu.
»Við jörðuðum hana í Kensal
Green kirkjugaröi. Þokan var svo
mikilað líkmennirnir urðu að moka
við Ijósker. En læknirinn slóð ber-
höfðaður allan tímann. Litla stúlk-
au var með. Við ókum lienni í
vagni og hún skimaði út í glugg-
ann og hló, þá er hún sá eitthvað.
Hún hafði aldrei ekið í vagni fyr«.
Fallbyssuskot kvað.við frá Péturs-
kirkjunni. Pað var komið hádegi.
Róma lagði verkfærin frá sér.
»Eg held eg geti ekki unnið meira
í dag«, sagði hún með lágri raust.
»Eg er ekki vel fyrir kölluð. En
ef þér gæluð komið um sama leyti
á‘ morgun.
»Með ánægju«, sagði Davíð Rossí,
og augnabliki síðar var hann farinn.
Róma virti inyndina fyrir sér og
breytti henni lílið eitt:
»Ekki Tómas«, hugsaði hún.
»Jóhannes, lærisveinninn sem Drott-
inn elskaði! Pað á betur við um
hann. Sál hans er eins og höll,
sem verður enn dýrðlegri, vegna
þess meistaraverks sem í henni býr«.
Faðir hennar! Hún sá nú í anda
hið virðulega höfuð hans. Ekki þá
mynd, sem aðrir höfðu kent henni
að sjá. Hversu andlit hans var
bjart og göfugt.
Pá er hún kom upp til þess að
skifta fötum, færði Felice henni
bréf með innsigli ráðherrans, og
sagði henni um leið að hundurinn
væii týndur.
»Hann hlýtur að hafa farið með
hr. Rossí«, sagði Róma og fór að
lesa bréfið:
»Kæra Róma! Eg þakka yður
fyrir að þér mintust á Minghellí.
Eg sendi eflir honum, álli tal við
hann og réði hann þegar. Paklta
yður sömuleiðis bendingarnar
um föður yðar. Pær voru mjög
mikils virði. Eg drap á þær við
gæti skorið úr þessu án frekari
rannsóknar, þj’rfti hann belzt að
kunna orða- og merkingar-forða
orðabókanna utan að. Og þetta
lærist liouum að einhverju leyti
með vaxandi reynslu og þekkingu.
Pess ber jafnframt að gæta, að
það spillir engu, þó að safnand-
anum yrði sú slysni á, að taka
orð og orð eða einstaka merking-
ar, sem stæðu i prentuðum orða-
bókum. Og því má ekki heldur
gleyma, að það tekur jafnvel lengri
tíma að fletta upp þrem til fjórum
orðabókum (Fritzners, Guðbrands,
Björns Halldórssonar og Jóns Por-
kelssonar) til þess að ganga úr
skugga um þetla, heldur en að hripa
orðið hjá sér. En það yrði safn-
andinn þó að gera, ef hann vildi
sneiða hjá slíkum endurtekningum,
meðan hann kann ekki orða- og
merkingaforöa orðabókanna utan
að. —
En hér er líka á annað að líta.
Peir, sein bafa leitast við að hugsa
orðabókarmálið niður í kjölinn,
hljóta að hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að safnandinn verði
jafnvel að taka allmikinn fjölda
orða, sem annars er að finna í
prentuðum orðabókum. Til þessa
fjölda heyra að mínu viti öll þau
orðabókarorð, sem safnandinn get-
ur ekki ákveðið með óyggjandi
vissu, hvort tfðkanleg séu enn þá
í mæltu máli og hvar og hve víða
á landinu þau tíðkast. Pað er að
vísu erfitt verk að ganga nákvæm-
lega úr skugga um umtak orða í rúmi
og tíma. En oftast mun þó mega
fara nærri um það, þegar um lifandi
mál er að ræða. Orðabækur þær,
sem vér höfum yfir íslenzkt mál,
geyma áreiðanlega allmikinn orða-
íjölda, sem eg hygg, að jafnvel
sjálfum norrænu-fræðingunum
reyndist skotaskuld að ákveða
nokkurn veginn fortakslaust, án
frekari rannsóknar, hvort tíðkan-
leg séu enn þá í daglegu máli og
hvar og hve víða á landinu þau
tfðkist. En ástæðan til, að eg
hefi talið nauðsynlegt að ganga
úr skugga um þetta alriði, eftir
föngum, er sérstaklega sú, er nú
skal greina.
Svo er ráð fyrir gert, að orða-
safn mitt verði fyr eða síðar notað
við samningu vísindalegrar íslenzk-
íslenzkrar orðabókar. Og heilsteypt
vísindaleg orðabók verður aldrei
samin án nákvæmrar þekkingar á
daglegu máli alþýðu. Nú mun það
vera venja (og svo hafði dr. Björn
Bjarnason hugsað sér það) að
ákveða eftir föngum umtak orðanna
í slíkum orðabókum, eigi að eins
í tíma, heldur og í rúmi, sýna,
hvað af orðaforðanum teljist til
mælts máls og hve víða orðin tíðk-
ist sem slík. En þó að orð væru
talin til daglegs máls þeirra tíma
í orðabók Björns Halldórssonár eða
Guðbrands Vigfússonar t. d., þá
sannar það auðvitað ekki, að þau
séu tíðkanleg þann dag í dag.
Þessar orðabækur eru svo við ald-
ur, að orð, sem þar væru talin lil
lifandi máls, gætu verið dauð úr
málinu nú eða hafa breytt merk-
ingu, og hvort tveggja hefir vafa-
laust átt sér stað. Og því síður
gefa þessar orðabækur oss nokkura
liugmynd um umtak orðanna í
rúmi. Allmikill fjöldi orða og orða-
sambanda eru reyndar svo algeng,
að slíkrar rannsóknar, sem hér um
ræðir, þarf ekki við. Par til heyra
að minni hyggju öll þau orð, sem
svo að segja hvert mannsbarn veit
að hafa tíðkast hér um land all
frá ómunatíð og alt af haft eina
og sömu merkingu. Eg nefni til
dæmis orðin maður, hestur, himinn,
skip og önnur því um lík. Höfund-
ar hinnar væntanlegu orðabókar
gætu ákveðið umtak slíkra orða
án frekari hjálparmeðala. En hins
vegar er líka til urmull orða í mál-
inu, sem hefir svo þröngt umtak í
tíma eða rúmi eða hvort tveggja,
að ókleift er að ákveða, án undan
genginnar rannsóknar, hvort þau
séu enn þá lifandi í málinu og
hvar og hve víða á landinu þau
tíðkist. Pqr til skal eg nefna til dæmis
orð sem snertur, skodda, treggjaldi,
ber(gj.<igavcður, hverfur,ájóður. Hver
þessara orða lilheyra nú lifandi
alþýðumáli? Eða tilheyra þau því
öll? Og hvar og hve víða tiðkast
þau þá? Vér vitum það ekki, þótt
skömm sé frá að segja. En úr
þessu á orðasafn milt að geta
skoiið. — Petta vildi eg taka skýrt
fram í eitt skifti fyrir öll þess vegna,
að ekki er trútt um, að sumir hafi
legið mér á hálsi fýrir að safna
þeim orðum, sem finnast í prent-
uðum orðabókum. — Og af dýpri
vísindalegum ástæðum, sem eg sé
enga áslæðu til að ræða á þessum
stað, tel eg slíka rannsókn sem
þessa einkarfróðlega og mikils verða.
En nú kynnu einhverjir, ef til
vildi, vilja spyrja mig að því, hvort
eg safni þeim orðum, sem fyrir-
rennarar mínir við þetla starf,
hafa dregið saman. En þeir munu
sérslaklega vera Björn M. ólsen,
Porvaldur Thoroddsen, Grímur
Jónsson, Guðmundur Björnson
landlæknir og Björn Bjarnason.
Par til mundi eg fyrst og fremst
svara þvi, að eg er of ókunnug-
ur orðasöfnum þessara manna
til þess, að eg geti sagt ákveðið
um, hvað við kunnum að hafa
þar sameiginlegt. Eg geri ráð fyrir,
að mörg orð í safni mínu sáu til
fyrir í söfnum þeirra. En hér ber
á tvent að líta. í fyrsta Iagi, að nú
er svo langt um liöið síðan Björn