Tíminn - 07.08.1920, Page 2

122
TIMINN
Lifebuoy- hveitið
er ein hin allra besta amerískra hveilitegunda. Biðjið
ávalt um þá tegund ef þér viljið fá verulega gott hveiti.
Hveitið Trumpeter er einnig góð tegund þótt
það jafnist ekki að fullu við Lifebuoy. Pað er mjög ódýrt
eftir gæðum.
Par sem alt hveiti hefir nú hækkað í verði er enn brýnni þörf
en ella að ná í notadrýgstu tegundirnar.
Ura-viðgerðir.
Undirr. úrsmiðir hér í bænum hafa komið sér saman
um nokkra hækkun á vinnu sinni og lagt til grund-
vallar verðlista nágrannaþjóðanna. Sama verð hjá öllum.
Reykjavík, 1. ágúst 1920.
E. Þorkelss. Magnús Benjamínss. Pétur Bjaltested.
Jóh. Á. Jónasson. Jón Ilermannison. Þórður Jónss.
Jóli. MToröfjörö. Halldór Sigurðsson.
t
Guðmundtir Gunnlaugsson
kennari.
Guðmundur Gunnlaugsson fædd-
ist að Hafursstöðum i Öxarfirði
hinn 13. júní 1886. Foreldrar hans
eru Gunnlaugur Flóventsson og
Jakobína Sigurjónsdóttir, sem þar
búa enn þá. Um ætt Guðmundar
er eg eigi fróður. Af frændum hans
í föðurætt skal telja föðurbróðir
haus Þórð bónda Flóventsson frá
Svartárkoti og son hans, Erlend
prest í Odda. En móðurfaðir hans
var Sigurjón Magnússon bóndi að
Ærlæk og síðar að Hallbjarnar-
stöðum á Tjörnesi; hinn mesli
atgerfis og dugnaðarmaður.
Guðmundur ólst upp á Hafurs-
stöðum, og bar snemma á gáfum
hans og fróðleiksfýsn. Fyrsti kenn-
ari hans — þegar heimafræðsla er
frálalin — var Guðmundur Hjalla-
son. Hann var fyrirtaks kennari
eins og kunnugt er, einkum fyrir
efnilega og áhugasama nemendur.
Er mjög sennilegt, að frá áhrifum
G. H. hafi að nokkru stafað hversu
miklar mætur Guðm. hafði á nátt-
úrufræði, einkum grasafræði og
landafræði. Og ætíð mintist hann
hins gamla kennara með þakklæti
og aðdáun.
Á uppvaxtarárum sínum dvaldi
Guðm. um hríð bjá sr. Þórleifi
Jónssyni á Skinnastað, og mun
honum hafa orðið sá tími að góð-
um notum. Sr. Þórleifur fékst að
vísu lítið við venjuleg kenslustörf.
En hann var fræðimaður með af-
brigðum, og vel lagið að hjálpa
þeim, sem fræðast vildu, meðal
annars með því, að leiðbeina þeim
í því, hvað lesa skyldi. Og hið
mikla bókasafn hans stóð jafnan
opið þeim, sem voru fróðleiksfúsir.
Eldfjör prests og kjarkur var vel
til þess fallið, að örfa framgjarna
unglinga. Má í þessu sambandi
geta þess, að Guðm. Magnússon
var vinnumaður sr. Þórleifs áður
en hann lagði út í það stórræði,
félaus og heilsulítill, að ryðja sér
braut, sem skáld og rithöfundur.
Þegar Guðm. Gunnlaugsson hafði
feDgið þá fræðslu heima í héraði,
sem kostur var á, þá stundaði
hann nám í Reykjavík, fyrst á
Iðnskóianum en síðast á Kennara-
skólanum. Að því loknu fékst hann
við barnakenslu á vetrum, en stund-
aði að öðru leyti búskap á Hafurs-
stöðum í félagi við systkini sín,
uns hann kvongaðist eftirlifandi
konu sinni, Kristínu Grímsdóttur
í Ærlækjarseli, og tók þá um leið
Ærlækjarsel til ábúðar.
Þótt Guðm. hefði nægilegt verk-
efni fyrir höndum, þar sem var
búskapur á stórri og góöri jörð,
þá lét hann sér eigi koma til hugar,
að leggja kenslustörfin á hylluua.
Til þess að fullkomna sig í þeirri
grein, tók hann sér ferð á hendur
veturinn 1818—19, og fór til Eng-
lands til þess að kynna sér fyrir-
komulag barna og unglingafræðslu
þar í landi. Dvaldi hann aðallega
í Oxford. Að ferðinni lokinni á-
setti hann sér að koma á fót ung-
lingaskóla á heimili sínu, og byrj-
aði það á síðastliðnum vetri, jaín-
hliða þess, sem hann hafði barna-
skóla.
Vegna sérslakra orsaka (sjúk-
dóms Kristínar konu Guðm.) var
dvöl Guðm. á Englandi skemri,
en hann hafði ætlast til, og hafði
hann því ákvarðað, að fara til
Englands að nýju, kenslustarfs sín
vegna; í þeirri för ætlaði hann að
hafa með sér yngsta bróðir sinn,
Theodór, og fleiri af hinum efni-
legustu nemendum sínum. En áð-
ur en sú fyrirætlun kæmist í fram-
kvæmd var æfistarfi hans lokið.
Hann druknaði í Brunnárósi þann
10. júní síðastliðinn.
Guðmundur verður ógleymau-
legur þeim, sem nokkur teljandi
kynni höfðu af honum. Mikill vexti,
vel vaxinn og fríður sýnum, þannig
var hann í sjón. Og í raun var
hann þannig, að hann vann traust
og vináttu allra sem kyntust hon-
um. Hann var hinn mesti hófs og
reglumaður um alla hluti, og jafn
trúr hugsjónum sinum sem vinum
og vamdamönnum. í hverju sem
hann tók sér fyrir hendur fylgdist
að vandvirkni og alúð. Ósérhlífinn
og jafnan »fremstur í hverri þraut«.
Gestrisinn mjög og hjálpsemi hans
þan-nig varið, að hann varð oftar
fljótari til að bjóða liðsinni, held-
ur en hinn hjálparþurfi, að leita
til hans.
Það er nú orðið viðurkent af
mörgum, að fræðslumálin séu mikil-
vægasta mál þjóðarinnar; í raun
réttri undirstaða menningar og
framfara. En því miður eigi af
öllum, sem best sést á því, hvað
kenslustörf eru illa launuð. Verð-
ur afleiðing þess sú, að aðrir hæfir
menn fást eigi til þess að vera
kennarar en þeir, sem eru mjög
óeigingjarnir. Guðm. Gunnlaugs-
syni hefði staðið opnir ótal vegir
fjárvænlegri en kenslustörf, svo var
hann fjölhæfur og ákjósanlegur
liðsmaður. En löngun hans lil þess
að verða að sem mestu liði í
fræðslumálum, sást best á því, að
um sama bil og margir af starfs-
mönnum landsins, þar á meðal
ýmsir hinna best launuðu, gera
samtök um verkfall í því skyni,
að fá laun sín hækkuð, þá fer
Guðm. þrátt fyrir allskyns hindr-
anir til útlanda og fullkomnar sig
í því starfi, sem hann hafði margra
ára reynslu um, hvað var óvæn-
legt til fjár.
Guðm. hefði orðið að hinu besta
liði á margvíslegan hátt, hefði hans
notið lengur. Enginn fær metið
hvaða tjón er að því fyrir bestu
málin, að hann varð eigi lang-
lífari. En auk þess lét hann sér
ant ura allar verklegar framfarir
og hvert gott málefni átti víst hið
örugga fylgi hans.
En svo — júnídag með sólskini
og sunnanvindi, þegar alt leikur í
lyndi og enginn væntir annars en
góðra tíðinda, þá berst sú frétt út
um héraðið, að þessi maður sé
drukknaður.
Einar Sigfússon.
Frá íitiöiidimi.
Enska stórblaðið »The Times«
hefir ráðist stórkostlega á Lloyd
George fyrir framkomu hans á
hinum síðari ráðslefnum Banda-
manna. Segir að ósamlyndi það
sem komið sé milli Bandamanna
sé alt honum að kenna. Enginn
geti reitt sig á hvað hann leggi til
mála. Hann hefði t. d. verið bú-
inn að lofa Þjóðverjum því, að
þeir skyldu fá háa borgun fyrir
þau kol sem þeir yrðu neyddir til
að láta af hendi, enda hefði og
England haft stórkosllega mikið
gagn af því. En svo hefði ekkert
orðið úr þessu nema svik. Allir
megi eiga von á slíkum veðra-
brigðum.
— Orðrómur er um það að
nokkur breyting geti staðið fyrir
dyrum um hina pólitisku flokka-
skiftingu í Danmörku. Hafa vinstri-
menn verið þar klofnir: annars-
vegar hinir róltækari vinstrimenn,
radikali flokkurinn, sem fór með
stjórnina á stríðstímunum með
styrk jafnaðarmanna, hinsvegar
hinir meir hægfara vinstrimenn
(J. C. Christensen) sem voru í
andstöðu við hina róttæku vinstri-
mannastjórn, en hafa nú tekið við
stjórninni. Gert er ráð fyrir að
þessir flokkar muni nú ef til vill
vinna saman og njóta styrks at-
vinnurekendaflokksins nýja. Síðari
kosningarnar í ár fóru svo að
sameinaðir hafa þessir flokkar
meiri hluta í báðum þingum. Yrðu
þá hægrimenh og jafnaðarmenn í
andstöðu. en sú andstaða yrði
ærið ósamstæð.
— Dönsku landsþingskosning-
arnar fóru svo að hinir róttækari
vinstri menn töpuðu sex þingsæt-
um, af þeim unnu hinir hægfara
vinstrimenn 3 eða 4.
— Innanlandsstyrjöld geisar í
Kina. Hefir mikil orusta staðið við
höfuðborgina Peking, milli flokk-
anna.
— Erendrekar Þjóðverja á Spa-
fundinum kvörtuðu mjög undan
því, að þeir hefðu orðið fyrir miklu
aðkasti af hálfu almennings og
töldu sig vart óhulta. Hafa þeir
farið fram á að næsti fundur verði
haldinn í hlutlausri borg t. d. í
Sviss og er jafnvel gert ráð fyrir
að næsti fundur verði haldinn í
Genf.
— Það hefir verið álitið að það
væri Brussiloff, einn af frægustu
herforingjum Rússa í styrjöldinni,
sem nú stýrði her þeirra gegn Pól-
verjum. Er það ekki rétt. Það er
ungur maður, einungis 27 ára að
aldri, sem er yfirhershöfðingi og
heitir Tuhatshewski.
— Styrjöldin á Sýrlandi er um
garð gengin. Hefir þar orðið stjórn-
arbylting og nýja stjórnin samið
frið við Frakka og greitt þeim of
fjár í herkostnað.
— Yngsti sonur Vilhjálms keisara
hefir framið sjálfsmorð. Er talið
að hann hafi verið orðinn brjál-
aður. Nokkru eftir vopnahléð vavð
hann hvatamaður þess að ráðast
á franska herforingja á gestgjafa-
húsi í Berlín. Var dæmdur fyrir
það í nokkurra mánaða fanðelsi.
— Miklar skærur hafa orðið
milli Itala og Suður-Slafa. Sló í
bardaga skamt frá landamærunum.
Mörg hús voru rænd og brotin í
Triest. I Fiume voru fimm slór
seglskip brend fyrir Suður-Slöfum
og mörg minni skip.
— Ósamlyndi allmikið er sagt
innbyrðis í þýsku sljórninni út af
samningunum við Bandamenn, og
jafnvel gert ráð fyrir að einhver
breyting verði á henni.
— Hinn nýi enski sendiherra
Englendinga í Bandaríkjunum hefir
lýsl því yfir að hánn muni ekki
nota sér heimildina, að hafa vín
til eigin nota.
— Verðfallið eykst nú um allan
heim á öllum vörum nema helst
matvörum. Skipaleiga er farin að
hríðfalla, víða um 30—50°/o.
— Þjóðverjar hafa látið Bela
Kun lausan.
— Ekki er enn orðið úr vopna-
hléi milli Pólverja og Rússa, neita
Rússar að stöðva framsókn sína
fyr en gengið sé að öllum kröfum.
Pólski herinn virðist gersamlega
sigraður, sjálf höfuðborg Póllands,
Varsjá, er í hættu og búist við
innreið Rússa í bæinn þá og þegar.
— Amundsen, heimskautsfarinn
SkattátSpr á sjávar-
útveg og lanðbúnað.
Eftir
Pál Jónsson í Einarsnesi.
----- (Frh.).
Tóifti tekjuliður fjárlaganna er
vörutollurinn. Hann var áætlaður
325 þús. kr. en varð 378 með inn-
heimtulaunum. Vörutollurinn var
lagður á með lögum 1912 og var
þeim lögum breytt 1914. Ymsar
vörur eru undanþegnar þessum
tolii, t. d. þær, sem tollur er lagð-
ur á eftir öðrum lögum o. fl. en
hinum gjaldskyldu vörum er skift
i 6 flokka og er gjaldið mismun-
andi á hverjum flokki. Vörutollur-
inn er atvinnuskattur og legst á
neytanda vörunnar án tilliis til þess,
hvort atvinnuvegurinn ber sig eða
ekki, en einungis eftir því vöru-
magni, er menn þurfa af hverri
vörutegund. Tolli þessum virðist
mér réttast að skifta eftir fólks-
fjölda í atvinnuvegunum, því marg-
ar af þessum vörum eru þess eðlis,
að notkun þeivra er almenn og
einstaklingseyðslan ekki mjög ólík.
Sumar vörurnar eru þó miklu
meira, eða eingöngu, notaðar í þágu
liskveiðanna, og til þess að halla
síður á sjávarútveginn, ætla eg
fyrst að draga frá stærstu gjalda-
liði hans, en það er helmingur
steinolíutollsins, 5 þús. kr., ef gert
er ráð fyrir, að mótorbátarnir noti
helming þeirrar steinolíu, sem til
landsins flytst, einnig helmingur
tunnutollsins, um 16 þús. kr., því
að hann greiðist mest af síldar-
strokkum, en hinn helminginn
greiða útlendir síldveiðamenn. Kjöt-
tunnutollinn ætla eg ekki að draga
frá. Salttollinn allan 24 þús. kr.
ætla eg að telja sjávarútveginum
og hálfan kolatollinn, 32 þús. kr.,
sem þó sennilega er of mikið vegna
kolanotkunar útlendra skipa og
innlendra verslunarskipa og kola-
eyðslunnar í landinu, einkum í
kaupstöðunum. Þetta verða til sam-
ans 77 þús. kr., og eru þá eftir
at vörutollinum 301 þús. kr. Þar
frá dregst tunnutollur sá er út-
lendingar greiða, 16 þús. kr., og
verða þá eftir 285 þús. kr. Sé því
skift eftir fólksfjölda kemur á land-
búnað 151 þús. kr., á sjávarútveg
57 þús. kr. og á aðra atvinnuvegi
77 þús. kr. Á sjávarútveginn leggj-
ast því þarna áðurnefndar 77 þús.
kr., að viðlögðum 57 þús. kr. eða
samlagt 134 þús. kr. Þetta er að
vísu áætlun, en sennilega ekki
hallað á sjávarútveginn, öllu frekar
á landbúnaðinn.
Þreltándi tekjuliður fjárlaganna
er aunað aðflutningsgjald, áætlað
32 þús. kr., en varð 66 þús. kr.,
að meðtöldum innheimtulaunum.
Það er tollur af tei, súkkulaði,
og brjóstsykri. Teið er mjög lítið
notað bæði af sjómönnum og sveita-
mönnum, en mun mest vera notað
af embættismönnum í landinu. —
Brjóstsykurinn er munaðarvara og
súkkulaði mun talsvert vera notað
á sama hátt, en þó er notkun þess
orðin svo almenn, að telja verður
toll af því, sem óbeinan atvinnu-
skatt, eins og kaffi og sykurtolli.
Svipað má líklega einnig segja um
kakaó. Tollurinn af því tvennu var
43 þús. kr. Skifti eg honum á sama
bátt og kaffi- og sykurtollinum, og
kemur þá á landbúnað 23 þús. kr.,
á sjávarútveg 9 þús. kr., en á aðra
atvinnuvegi 11 þús. kr.
Þar með eru taldar þær tekjur,
sem hægt er að skoða sem beina
eða óbeina skatta á þessum tveim
atvinnuvegum.
Þó skulu aðrar tekjur landsins
taldar hér.
Pósttekjur 126 þús. kr. og síma-
tekjur 392 þús. kr. eru gjöld fyrir
stofnanir, er ríkið á og rekur á
sinn kostnað mönnum til afnota,
enda ganga þessar tekjur að miklu
leyti til starfrækslu og viðhalds
stofnununum. Allir geta jafnt hag-
nýtt sér þær eftir þörfum í atvinnu-
rekstri sínum, og verða því sím-
gjöld og póstgjöld ekki skoðuð sem
skaltur, heldur endurgjald fyrir
ákveðna hjálp þjóðfélagsins. Þetla
ár var auk þess fjárhagslegur halli
á póstmálunum, en þó að tekjur
yrðu á símanum, munu þær mest
hafa greiðst af verslunarstéltinni.
Tekjur af íslandsbanka 20 þús.
kr., og af Landsbankanum 8 þús.
kr., geta ekki heldur talist hér,
því að þó að peningaleigan hækk-
aði við skattinn, þá er peninga-
leigan sjálf ekki annað en gjald
fyrir hjálp þá, sem lánsstofnunin
veitir atvinnurekendunum. Hér
stendur auk þess svo á, að þetta
gjald tekst af hreinum ágóða bank-
anna en legst ekki á vextina, og
kemur það þess vegna því síður
til greina hér.
Óvissar tekjur ríkissjóðs 22 þús.
kr. eru sektir, réttartekjur við lands-
yfirréttinn, arður af hlutabréfum
o. m. fl., og þarf ekkert af því að
athugast í þessu sambandi.
Þá koma tekjur af fasteignum,
kirkjum og af ræktunarsjóði, 42
þús. kr. af því öllu, auk umboðs-
launa, prestmötu og annara gjalda.
Ekkert af þessu er í eðli sínu
skattur af atvinnu, því að þó að
t. d. eftirgjald af jarðeignunum
greiðist af mönnum, er stunda
landbúnað, þá greiðist það af ein-
stökum mönnum fyrir afnot þeirra
af jarðeignum ríkisins, en legst
ekki á atvinnuveginn alment, sem
skattur. Verður þetta þó að at-
hugast betur síðar.
Að lokum koma vextir af ýms-
um sjóðeignum rikisins, banka-
vaxtabréfum og innstæðufé í bönk-
um 166 þús. kr., endurgreidd lán
o. fl. 5 þús. kr., og gjald úr rlkis-
sjóði Danmerkur 60 þús. kr., sem
nú er fallið niður sem árlegt gjald.
Ekkert af þessu getur komið til
greina í þessum samanburði, því
að t. d. peningavextina er ekki
hægt að skoða sem skatt, eins og
áður er sagt, heldur sem endur-
gjald fyrir afnot af eigu annars
aðila, sem hann ljær hinum hon-
um til hjálpar.
Séu nú öll gjöld þau, sem áður
voru nefnd, dregin saman í eina
heild, skiftast þau sem hér segir
á hvorn atvinnuveginn.
Land- Sjávar-
búnaður útvegur
þús. kr. þús. kr.
1. Ábúðar- og lausa-
fjárskattur......... 92 4
2. Húsaskattur .... 6
3. Útflutningsgjald og
verðhækkunartoll. 36 498
4. Kaffi og sykurtollur 266 133
5. Vörutollur........151 134
6. Annað aðflutnings-
gjald............... 23 9
~568 784
Niðurstaðan verður því sú, að
sjávarútvegurinn ber í krónutali