Tíminn - 04.09.1920, Blaðsíða 3

TÍMINN
139
snúið sókn Rússa í hinn herfileg-
asta ósigur, líkt og Frakkar gerðu
Þjóðverjum í orustunni við Marne
í upphafi heimsstríðsins.
— Jafnaðarmannaflokkurinn í
Belgíu hefir hafið mikla mótspyrnu
gegn því hernaðarsambandi sem
komið er á milli Frakklands og
Belgíu. Segja þeir að nú ríki hið
grimmasta afturhald á Frakklandi
og hermenskuandi og sé Belgíu
það því hin mesta áhætta að standa
í slíku sambandi.
— Suður-Jótar hafa horfið frá
því ráði að stofna sérstakan stjórn-
málaflokk. Reyndist það ófram-
kvæmanlegt. Búist er við því, að
það verði aðallega vinstrimanna-
flokkurinn sem atkvæði fær á
Suður-Jóllandi.
— Ýmsir menn hafa viljað halda
því fram að matarskortur myndi
vofa yfir heiminum vegna minkaðr-
ar framleiðslu, verkfalla, óeyrða
o. s. frv. Hefir enskur hagfræðing-
ur nýlega ritað mjög merka grein
un> þetta og kemst að alveg gagn-
stæðri niðurstöðu. Leggur hann
fyrst og fremst áherslu á það, að
fyrir stríðið hafi flest lönd í
Norðurálfu dregið óþarflega mikið
að sér af matvælum. Því næst
segir hann að glögglega megi
sjá að það gangi að mun fyr en
áætlað var að koma þeim löndum
í rækt aftur, sem lögð voru í eyði
í slríðinu. í Belgíu sé t. d. nú svo
komið að stærð akrana sé einungis
8°/0 minni en fyrir stríðið, og
sykurframleiðsla Belgíu hefir þegar
aukist svo aítur að nokkuð hefir
verið flutt út lil Frakklands. Horf
urnar um kornframleiðsluna, sér-
staklega hveiti framleiðsluna,- séu
yfirleitt sérstaklega góðaf: Telur
hann fimm aðalhveitilönd heims-
ins: Argeutínu, Bandaríkin, Canada,
Ástralíu og Indland. Frá Árgeutínu
megi ekki búast viö að útflutt
verði nema um hálf miljón smá-
lestir hveitis, en á Indlandi verði
uppskeran með allra besta moti
og muni vera hægt að flytja það-
an tvær miljónir smálesta. í fyrra
hafi verið gífurlega mikil hveiti-
uppslcera í Bandaríkjunum, enda
haíi þá bæst við í nýrækt 12
miljónir ekra hveitiakra og þótt
ekki megi gera ráð fyrir svo miklu
nú, þá er talið víst að hveiti út-
flutningurinn þaðan verði um 2—3
miljónir smálesta fram yfir meðal
uppskeru fyrir stríðið. I Canada
voru hveitialcrarnir taldir 10 mil-
jónir ekra að stærð árið 1914, en
nú 17 miljónir. ekra og uppskeru-
horfurnar ágætar, þannig að búist
er við að flytja megi út þaðan 5
miljónir smálesta og í Ástralíu séu
horfurnar og góðar. Alls megi bú-
ast við því að 18 — 19 miljónir
hveilismálesta komi á útflutnings-
markaðurinn á þessu ári, en fyrir
stríðið hafi það verið um I7V2
miljónir smálesta. Það sé því mjög
fjarri sanni að gera ráð fyrir korn-
vöruvandræðum á þessu ári og
um framtíðina ætti ekki að þurfa
að kvíða, þvi að bæði í Argentínu,
Canada og Síberíu, séu þau land-
flæmi ómælanleg sem hæf séu til
hveitiræktar. Þá geti og bættar að-
ferðir um hveilirækt og einkan-
lega það að betri hveititegundir
væru alment notaðar til útsæðis,
aukið framleiðsluna stórkostlega.
— Dagana 12. til 24. -ágúst var
fundur haldinn i Genf á Svisslandi
og voru þar saman komnir full-
trúar frá öllum helstu kirkjudeild-
um mótmælenda í Norðuálfu og
Ameríku. Tilgangur fundarins var
að koma á miklu nánari samvinnu
meðal allra mótmælenda. Eru það
einkanlega guðfræðisprófessorar í
Oxford á Englandi sem kornið
hafa fundinum á. ,
— Stórmál stendur yfir á Þýska-
landi sem flettir óþyrmilega ofan
af bardagaaðferð Stór-Þjóðverja.
Hefir það komist upp að voldug
fréttastofa hefir haft aðal aðsetur í
Magdeburg, og útbú i flestum borg-
urn Rýskalands, sem hafði það verk
á hendi að ljúga fréttum unr upp-
reistir og hryðjuverk Bolchewicka
á Þýskalandi. Sumpart voru frétt-
irnar algerlega gripnar úr lausu
lofti, sumpart gífurlega orðum
auknar. Blöð afturhaldsmannanna
þýsku birtu svo þessar fréttir og
lögðu út af þeim og stundum tókst
jafnvel að koma þessum lygifregn-
um i frjálslyndu blöðin og blöð
jafnaðarnranna. Yfirmaður þessar-
ar fréttastofu heitir Heissmann.
Segir hann að afturlialdsblöðunum
hafi verið það vel kunnugt að
fréttirnar voru lognar. Rannsóknin
beinist einkum að þvi hverjir hafi
kostað þetta fyrirtæki, en það hefir
kostað ógrynni fjár. Berast böndin
að fjölmörgum af stærstu iðnrek-
endum Þýskalands.
— Á Krímskaga hafa Bolche-
wickar átt lengi í höggi við
Wrangel hershöfðingja, sem þar
hefir forystu fyrir her rússneskra
flóttamanna. Munu í þeim her
meðal annars vera leifar af herum
þeirra Denikins og Judenitch. Var
það eitt með öðru sem stóð í vegi
um samninga Rússa við Frakka og
Englendinga, að Rússar vildu engu
lofa unr að semja frið við Wrangel,
töldu þeir hann óalandi uppreistar-
mann. Frakkar hafa aftur á móti
viðurkent sljórn Wrangels opin-
berlega og það án samráðs við
Englendinga. Vegna ófara sinna á
Fyrsta og annað hefti
þar í þessar greinar.
þessa árs eru komin út og eru
Heima og erlendis. — Verðlagningardeilan (J. G. P.)
— Samvinna í Ameríku. — Um framþróun samvinnu-
stefnunnar á Finnlandi (Ó. K.). — Ullarþvottahús (Jóh.
Fr.). — Samvinnuskólinn 1919—20. — Um samvinnu á
Rússlandi (Ó. K.).
Afgreiðslu annast Jón Finnbogason verslunarmaður hjá
Kaupfélagi Reykjavíkur, í Gamla bankanum.
móti Pólverjum hafa Rússar nú
orðið að flylja megnið af her þeim
er þeir beindu gegn Wrangel
norður á pólsku vígstöðvarnar.
— Venizelos, forsætisráðherrann
gríski, er talinn úr allri hættu,
af banatilræði því er libnum var
veitt í Paris, Hittu hann að vísu
fjórar kúlur, en komu engar á
verulega hættulega staði. Hafa til-
ræðismennirnir játað að þeir hafi
lengi búið yfir þessu áformi og
komið til Parísar eingöngu í þessu
skyni. Pað er talið víst að fylgis-
menn Konstantíns, hins afsetta
Grikkjakonungs, standi að baki
tilræðismönnunum, enda telja þeir,
að ekki þurfi annað en að ryðja
Venizelos úr vegi til þess að Kon-
stantíns geti aftur sest að völdum
á Grikklandi. Aftur á móti er það
haft eftir Venizelos, eftir tilræðið,
að það hefði ekki gert neitt til
þótt það hefði hepnast, því héðan
af verði ekki umþokað um farsæla
framtíð Grikklands, og muni engin
breyting gela orðið um stjórn þar.
— Stjórnin í Argentíu hefir á-
kveðið, að selja sykurbirgðir miklar,
um 200 þúsund smálestir og selur
við 40—50% lægra verði en mark-
aðsverð er alment.
— Steinolíufélagið ameríska,
»Standard Oil«, hefir nýlega á-
kveðið, að borga hluthöfum um
200°/o.
— Síðustu fregnir af ófriðnum
herma það, að Rússar dragi nú
saman óvígan her gegn Pólverjum
og geri gagn-áhlaup. Aftur á móti
er Wrangel hershöfðingi talinn að
hafa unnið mikinn sigur á Rúss-
um. U111 friðarsamninga heyrist
fátt.
— Búist er við að námamenn-
irnir ensku samþykki það að hefja
verkfall, og í Danmörku hafa tré-
smiðir og múrarar gert verkfall.
Er sollaveikiD opprætt? Nei!
Svo langt er síðan farið var að
gera ráðstafanir til að uppræta
sullaveikina á landi hér, með því
að fyrirskipa brennu sulla og
hreinsun hunda af bandormum,
að ef þetta hefði jafnan síðan
verið gert rækilega og með sam-
viskusemi alstaðar á landinu, ælti
sullaveikin nú með öllu að vera
úr sögunni hér, nema ef sýkillinn
bærist hingað aftur frá öðrum
löndum.
En því er nú miður, að þetta
útrýmingarstarf hefir ekki verið
svo vel rækt sem skyldi alstaðar.
Þó sullaveiki í mönnum og skepn-
um sé nú sjaldgæfari en áður,
mun hún alls ekki vera upprætt,
og er þar engu um að kenna öðru
en slælegri framfylging reglnanna.
Hundahreinsunin hlýtur að vera
vanrækt sumstaðar á la'ndinu, og
er það sorglegt, þar sem hér er
annarsvegar um heilsu og líf manna
og dýra að tefla, en hins vegar
svo að segja í lófa Iagið að út-
rýma sýklinum með öllu.
Á fyrslu árum hundahreinsunar-
innar í minni sveit, tók hrepp-
stjórinn starfann að sér, og fram-
kvæmdi heima hjá sér; en er hann
lét af því starfi, var til þess val-
inn áreiðanlegur, samviskusamur
maður, er gegnir starfanum enn.
Afleiðingin er, að nú hefir árum
saman ekki orðið vart sulla í
skepnum né orma í hundum hér,
nema aðkomnum úr öðrum héruð-
um,
En að ormahundar koma að,
sýnir, að þar er hreinsunin van-
rækt (eða brensla sulla; líklega
hvorttveggja). Og fleira bendir til,
að starfinu sé slælega framfylgt
sumstaðar á Jandinu. í nýútgefn-
um hundahreinsunar-reglugerðum
er enn gért ráð fyrir, að hundar
séu ormaveikir og sullir til, og þó
er »beislinu hleypt af ótemjunni«,
t. d. f Skagafirði, þar sem hverj-
um búanda er ætlað að annast
hreinsunina hjá sér! Pað má geta
nærri hvernig um þá framkvæmd
fer!
En það er meira en meðal-
þjóðarminkun, að eigi skuli vera
útrýmt með öllu sullaveiki (band-
ormum) og fjárkláða, sem hvort-
tveggja er sjálfskaparvíti að ala í
landinu; sýnir þroskaleysi og tóm-
læti almennings, að uppræta ekki
þessa kvilla að fullu á fám árum.
Að baða fé, svo óþrifalaust sé, og
þá 2—3 ár úr kláðadrepandi baði,
til að útrýma kláðanum, er bein-
línis talsverður árlegur gróði, marg-
falt móti kostnaðinum, og þó er
þella vanrækt af mörgum, þvert
ofan í gildandi lög.
Hví að draga fjöður yfir þetta?
Enga hundahreinsunar-reglugerð
ætti að staðfesta, þar sem gert er
ráð fyrir fleirum en 1—2 hreins-
unarmönnum í sveit, og til þess á
að velja samviskusama heiðurs-
menn, og auðvitað borga þeim,
svo að skaðlausir séu. Hér er um
alvarlegt heilbrigðismál að ræða,
og sæmd (eða vansæmd) þjóðar-
innar.
Svo að ekki verði sagt, að til-
gangurinn sé sá einn, að »klína
nafni mínu á prent«, undirskrifa eg
Kona i Kjalarnesþingi.
oilífta
eftir
ff|fall f||ain«.
»P. S. III. Eg hefi nýlega fengið
sönnun fyrir þvf, að faðir minn
hefir verið mikill byltingamaður.
Undireins og eg festi upp mynd-
ina af honum í dagstofunni minni,
hófst byltingin. Allar hinar mynd-
irnar mínar og gripir gerðu upp-
reist. Klukkan mín, sem er af-
mælisgjöf frá baróninum, varð allra
háværust og vanstiltust. Eg rak
þær allar út, til þess að fá frið.
Þær eru nú í herbergjum frænku
minnar. Með heitum tárum var
tekið á móti þeim og ærnum á-
sökunum um hið mikla vanþakk-
læti fyrverandi eigandans. Það mun
minna yður á klausturklafana hérna
fyrir handan, þá er þér komið
hingað næst og sjáið híbýli mín.
Getið þér af því ráðið, hver áhrif
þér hafið haft á mig, með því að
segja mér um foreldra mína og
hina göfgu og fógru fátækt þeirra.
Komið fljótt! Segið ekki að það
tóku eigendur lánsfjárins ekki sem
síðustu orð í málinu. Peir vildu
fá fé silt alt, bæði rentur og höfuð-
stól. Þar að auki stóðu Frakkar
nú, að stríðinu loknu, sem slerk-
asta herþjóð í Evrópu, höfðu eign-
ast mikil ný lönd í öðrum heims-
álfum og höfðu enga samkend
með jafnaðar-hugsjónum Lenins,
sem Bolchewickar töldust fylgja.
Þvert á móti óttuðust auðmenn
og landvinninga-forkólfar Frakka
fordæmi það, sem verkalýður
landsins fékk í Rússlandi. Þess
vegna hafði Clemenceau einsett sér
að gera Bolchewickum alt það ógagn
er hann mætli, og helst fella veldi
þeirra. Og Millerand og stjórn hans
hélt fast fram sömu stefnu.
Af þessum ástæðum og öðrum
minni, sem eigi verða hér taldar,
höíðu Frakkar styrkt með fé og
vopnum alla féndur Bolchewicka, er
sóttu þá með vopnum. En er eng-
inn þeirra bar sigur úr býtum,
ýttu þeir undir Pólverja, að hefja
hernað nú i vor sem leið. Skyldi
þá fella stjórn Bolchewicka, Frakkar
fá fyrirheit um greiðslu á lánum
sínum, en Pólverjar lönd og lausa
aura fyrir ómakið.
Meðan Bolchewickar voru lítt við-
búnir unnu Pólverjar mikið á, en
er leið fram á vorið tók að kenna
aflsmunar. Pólverjar höfðu sótt
langt fram á stuttum tíma. Her
þeirra var- orðinn þjakaður af á-
reynslunni. Herlínan var löng og
víða þunnskipuð. Rússar voru fjöl-
mennari og stóðu mjög samhuga.
Jafnvel afturhaldssamir Rússar
sluddu Lenin í varnarstríði móti
Pólverjum. Hartnær allir Rússar
fylgdust þar að málum. Landvinn-
ingastefna Pólverja sameinaði
sundruðn kraftana heima fyrir um
vörnina út á við.
Rússneski herinn vann nú hvern
sigurinn á fætur öðrum, og þegar
komið var fram í byrjun ágúst-
mánaðar höfðu þeir meginhluta
Póllands á valdi sínu. Her Bolche-
wicka var langt koininn að um-
kringja Varsjá. Skothríð var hafin
á borgina. Utlendu sendisveitirnar
voru flúnar úr bænum, og fjöldi
borgara, þeirra sem með nokkru
móti máttu burtu komast. Járn-
brautarlestir, bílar, hestvagnar,
reiðhjól og öll hugsanleg farartæki
voru gripin til að færa höfuðborg-
arbúa Póllands undan fallbyssum
Bolchewicka.
Pegar Pólverjum tók að ganga
illa byrjaði Lloyd George að blanda
sér í málið og vildi koma á sætt-
um, og það því fremur sem að-
staðan heima fyrir þrengdi að
honum, svo að hann vildi feginn
semja um vöruskifti við Rússa.
Verslunarskiftin álitu Bretar sér
nauðsynleg til að bæta úr dýrtíð-
inni. Frá Rússlandi vildu Bretar
fá korn, feitmeti og margskonar
óunnin efni, en selja Rússum aftur
iðnaðarvarning. Samkepnin við
Ameriku ýltu þar undir. Auðmenn-
irnir vildu græða á Rússlandsversl-
un. Verkamennirnir vildu frið við
Bolchewicka. Báðum mátti gera til
liæfis með því að stilla til friðar í
pólska stríðinu. Par að auki óttuð-
ust bæði Bretar og .Frakkar að
Bolchewickar myndu, ef þeir sigr-
uðu Pólverja algerlega, koma þar
á sameignarríki, halda síðan inn í
Þýskaland nota sér hatur Pjóðverja
gegn Brelum og þó einkum Frökk-
um, fá þá í bandalag og berjast
síðan vestur á Rínarbökkum við
sigurvegarana úr heimsstyrjöldinni.
Frakkar höfðu hugsað sér Pólland
sem voldugan bandamann í aust-
urátt og varnargarð, sem héldi
sóttkveikju rússneska lýðveldisins
í hömlum. En félli Pólland úr
sögunni gat það eigi uppfylt þess-
ar vonir. Bandalag Rússa og Pjóð-
vei ja, ef til þess kæmi, óttast Frakk-
ar allra hluta mest. Pjóðverjar eru
erfðaféndur þeirra, sem þeir trúa
ti! alls ills, en fájra góðra hluta,
og hinsvegar Rússar, sem refjast
um skuldgreiðsluna og hafa þar
að auki jafnaðarstjórn sem marg-
brýtur »helgidóm« eignarréttarins.
Bretum og Frökkum kom ekki
saman um hversu afstýra skyldi |
falli Póllands. Lloyd George vildi
halda fund í Lundúnum með öll-
um málsaðilum sem ríkjum ráða
í Austur-Evrópu og semja þar frið
milli stríðsþjóðanna og jafna deilu-
mál og landamerkjaþrætur. En þá
hefði stjórn Bolchewicka verið
viðurkend og Rússar komið að
nýju inn í samfélag þjóðanna.
Frakkar vildu aftur á móli engan
friðarfund, ekki viðurkenna Bol-
chewicka, en efla Pólverja og aðra
óvini þeirra til styrjaldar, uns
gengið yrði af Lenins-stjórninni
dauðri, og ný stjórn sett í Rúss-
landi, sem vildi halda skulda-skuld-
bindingar keisarastjórnarinnar. Óx
af þessu fáþykkja með Bretum og
Frökkum og varð þó meiri síðar.
Bolchewickar svöruðu Lloyd
George þvi, að við Pólverja vildu
þeir semja frið sjálfir, en kváðust
unna þeim góðra kosta. Til Lund-
úna vildu þeir koma þar að auki,
og semja um verslunarmál við
Vesturþjóðirnar. Tókst þeim með
þessu að eyða þeirri xáðagerð
Breta að flækja saman í eitt mál
pólsku samningana og verslunar-
viðskifti við aðrar þjóðir. Lloyd
George hét þá á Pólverja að biðja
Rússa friðar og gerðu þeir það
um siðir, en þó með dræmingi.
Vildu þeir fá vopnahlé, en Bolche-
wickar neituðu því, nema jafn-
framt væri samið um frið. Var sú
orsök til þess, að stjórn Pólverja
hafði látið þau orð falla við fransk-
an mann er var á leið til Rúss-
lands, að Pólverjar myndu að eins
nota vopnahléð til að koma skipu-
lagi á her sinn, og hefja síðan
bardaga að nýju. Gekk lengi í þófi
um undirbúning vopnahlésins, 'en
á meðan var barist af mikilli heift.
Bolchewickar kváðu Pólverja vilja
halda áfram þar til Varsjá væri
fallin, í von um að Frakkar og
Bretar neyddust þá til að senda
þeim her til hjálpar. Hinsvegar
sökuðu óvinir Bolchewicka þá um
að þeir vildu ekki neinn frið fyr
en þeir hefðu Pólland alt á valdi
sinu og gætu sett þar á fót sam-
eignarlýðveldi eins og heima fyrir.
Að lokum hófst þó samninga-
fundur í bæ þeim í Rússlandi er
Minsk heitir. Voru Pólverjar frá
upphafl hinir þverustu og er mjög
ólíklegt að nokkuð verði úr samn-
ingum að svo komnu, því að sam-
timis hófu Pólverjar sókn frá Var-
sjá og unnu stórmikinn sigur á
Bolchewickum, tóku mikinn fjölda
fanga en neyddu fjölmennar rúss-
neskar hersveitir til að flýja inn i
Þýskaland og verða þær sviftar
þar vopnum og kyrsettar uns ó-
friðnum líkur.
Sigur Pólverja má fyrst og fremst
þakka því að þeir fengu, á siðustu
stundu frönskum hershöfðingjum