Tíminn - 05.02.1921, Blaðsíða 2

16
T í M I N N
Avarp til íslenskra listamanna.
Listvinafélag íslands hefir ákveðið að efla til íslenskrar listasýn-
ingar í vor. Yerður hún önnur almenn listasýning á íslandi og á að
ná yfir hverskonar dráttlist, skrautlist, líkansmíði og byggingarlist. Er
þess vænst, að íslenskir listamenn styðji sýningu þessa og sendi bestu
verk sín á hana. Mun sérstök dómnefnd verða skipuð til að úrskurða
hver þeirra skulu tekin á sýninguna.
Allar myndir skulu sendar í umgerð eða efni í umgerð fylgja.
Sendingar- og tryggingarkostnað greiði eigandi og skal hann ákveða
verð þeirra listaverka, er hann óskar að seld verði. Listvinafélagið
áskilur sér 10°/0 af söluverði þess, er selst. Sendingar skulu komnar
fyrir 1. maí næstk. til þjóðmenjavarðar Matthíasar Þórðarsonar.
Reykjavík, 1. febrúar 1921.
Sýningarnefndin.
en fjármálaráðherrann mun ætla
sér að skattleggja þá í skattafrum-
vörpum sínum, en væntanlega
tekst það tilræði ekki.
Engu skal spáð um það, hvort
Alþingi lætur landsverslun halda
áfram, og starfa þannig, að landið
verði með ári hverju óháðara er-
lendum peningamönnum. Bregðist
það, era samvinnufélögin eina úr-
ræðið. þau hafa gert mikið að því,
að venja menn af verslunarskuld-
unum, þótt þar sé við ramman reip
að draga, sökum gamals óvana og
ónógra banka. En samhliða því
þarf að leggja- aukna áherslu á
stofnsjóðsmyndun. Hver félags-
maður þarf að eiga í stofnsjóði
fyrir meiri hluta af ársúttekt
sinni. það þarf margra ára elju og
sjálfsafneitun fyrir fátæka menn
til að mynda slíka sjóði. En þeir
sem skilja þörfina, sjá líka veg-
inn.
J. J.
-----o----
Læknahvöt.
Guðmundur prófessor Hannes-
san ritar eftirfarandi orð, í ára-
mótahugleiðing í Læknablaðið.
þykir Tímanum illa farið að þau
lesist eingöngu af hinum sárfáu
lesendum Læknablaðsins, þótt
fyrst og fremst séu til lækna töl-
uð:
„En hvaða bpðskap flytur þá
blaðið á nýárinu og hvert er þess
heróp ?
Herópið er: e x e 1 s i o r! það er
gott, gamalt og göfugt. — Betur
má ef duga skal!
Islenskir læknar hafa að vísu
farið marga frægðarför yfir firði
og fjallgarða, oft í manndráps-
•veðrum, og bjargað mörgum
nauðulega stöddum sjúklingum og
sængurkonum. Læknar annara
landa hefðu ekki staðið sig betur
í vorum sporum. það má því
spyrja: Getum vér þá ekki gert
oss ánægða með þetta, og ef til
vill bætt við: miklir menn erum
við Hrólfur minn!
það er einmitt þetta, sem vér
getum e k k i. þrátt fyrir alt erum
vér stutt á veg komnir, alt hjá
oss í meiri eða minni óreiðu og
þetta tekur til háskólakennaranna,
landlæknis og annara lækna.
Sennilega verður enginn undan-
þeginn, ef farið er í strangan
reikning.
þetta nýja ár gefur oss öllum
góðan leik á borði, ekki til þess að
láta öllu hraka, ekki til þess að alt
standi í stað. Nei, áfram þarf alt
að ganga og það svo að sómi sé að.
En hvað er það þá, sem sérstak-
lega þarf að taka tak og endur-
bæta?
þessu má svara á margan veg.
Mér er skapi næst að svara spurn-
ingunni þannig: Vér höfum oftast
gengið á hættulegum villigötum,
vér verðum aðbreytastefnu/
Vér höfum að undanförnu haft
það aðallega fyrir augum að
lækna sjúka, ogí sambandi
við það að koma upp sómasamleg-
um sjúkrahúsum. þó hvorutveggja
sé gott og nauðsynlegt, þá má það
heita Sysifosar-starf, því sífelt
koma nýir sjúklingar í stað þeirra
sem læknast, meðan orsakir sjúk-
dómanna haldast óbreyttar. þó
vér hefðum ágætt geðveikrahæli
og ágætan lækni við það, þá hefði
það nálega engin áhrif á geðveik-
ina í landinu. Sennilega má segja
svipað um heilsuhæli fyrir berkla-
veika o. fl.
Ný stefna er að ryðja sér til
rúms víðsvegar um lönd: að u p p-
r æ t a o r s a k i r s i ú k d ó m-
a n n a, að svo miklu leyti sem
auðið er, gera þetta að a ð a 1-
m a r k m i ð i allra, sem við heil-
brigðismál fást. Hugmyndin er að
vísu gömul, en það er fyrst á síð-
ustu tímum, að hún er orðin í
mörgum meginatriðum að fram-
kvæmanlegum veruleika.
Nú vita menn með vissu, að góð
húsakynni og heilbrigðir lifnaðar-
hættir eru quantum satis, til þess
að lækka dánartöluna úr 20—
14 niður í 8—9%o og þessu hefir
verið hrundið í framkvæmd víðs-
vegar, í fjölda fyrirmyndarborga,
jafnvel í marglyftum verka-
mannahúsum í þýskalandi og
rneira að segja hjá heilli þjóð um
all-langan tíma (New-Zealand).
þá eru og máttug varnarráð fund-
in gegn ýmsum sjúkdómum,
sennilegt að þeim verði að mestu
útrýmt áður mjög langir tímar
líða.
því fer fjarri, að læknir hafi
gert skyldu sína, þó hann gegni
greiðlega öllum sjúklingum og fái
sína aura fyrir ómakið, jafnvel
ekki þó hann sé slingur að lækna
þá, sem unt er að lækna. Aðalat-
riðið er að hann sé héraðsins vak-
andi auga í öllum heilbrigðismál-
um, og beri gæfu til þess að b æ t a
ástandið.
Verkefnin eru nóg. það má
benda á örfá dæmi:
— Um 10.000 torfbæir og timb-
urhús eru nú hér á landi, flest
aumleg hreysi. Á ca. 50 árum
verður að byggja þau öll upp.
þau endast ekki lengur. Ef vel er
bygt og viturlega, eftir ástæðum,
batnar heilbrigði manna stóram,
dánartalan lækkar, berklaveikin
þverrar, öll menning færist í auk-
ana, nýja kynslóðin hækkar og
fríkkar. þetta er víst og hitt líka,
að læknar landsins geta mikið
stutt þetta mál og ýtt undir það.
— Börnin deyja hér hrönnum
saman fyrir örlög fram, þó gott
sé nú hjá því sem áður var. þeim
eru gefin lyf og .læknisráð sem
sýkjast, og búið er. Nýja stefnan
segir: Gerið gangskör að því, að
börnin séu lögð á brjóst, og mæðr-
unum kent að fara með þau. Vér
höfum ekki svo mikið sem talið,
hve mörg böm eru lögð á brjóst,
og hve mörg ekki. það fæst nú í
fyrsta sinn við — manntalið!
— Hér er mikið af geðveikum,
afarmikið af blindum. það er
sjálfsagt nauðsynlegt að byggja
heila höll á Kleppi yfir vitfirring-
ana, en hitt er líka sjálfsagt, að
rannsaka hvort það er ættgengi
eða annað, sem ærir menn og tryll-
ir hér á landi, hvort nokkrar sér-
stakar orsakir finnast, sem valda
blindunni.* þetta er eina vonin um
að geta bætt ástandið.
Eg læt þessi fáu dæmi nægja.
Aðalatriðið er þetta: V é r v e r ð-
um að fátraustanheil-
brigðisgrundvöll í land-
i n u, annars verður lækninga-
starfið eins og að ausa vatni í
botnlaust hrip. Áð mjög miklu
leyti er það komið undir heilbrigð-
isstjórn vorri, hversu þetta tekst,
því hennar er að standa bæði fyrir
rannsóknum og margháttuðum
framkvæmdum.
Ef henni tekst forustan vel og
viturlega, efa eg ekki, að allur
þorri lækna fylgi henni vel og
drengilega.
Verkefnið er ekki fyrst og
fremst sjúkir menn og dauðvona,
heldur hlæjandi æskan og heil-
brigða fólkið!
Takmarkið er ekki fjöldi sjúkl-
inga og fullir spítalar, heldur
hraustur og heilsugóður landslýð-
ur, ágæt húsakynni, viturlegir
lifnaðarhættir og há menning!
------o------
Síldarmálið.
Eftir margra vikna umhugsun
hafði Morgunblaðið hugrekki til
að segja frá úrslitum málshöfðun-
ar í síldarmálinu, sem þeir Magnús
og þórarinn hófu gegn ritstjóra
Tímans, og gerir sér upp kátínu
mikla yfir því, að ritstjórinn var
dæmdur í lítilfjörlega sekt. Og
satt er það, að Tíminn hefir beðið
að segja frá úrslitum, til þess að
sannreyna það, hversu lengi Morg-
unblaðið, blað þeima M. og þ.,
gæti lengi setið á gleði sinni, eða
öllu heldur hversu lengi það
skammaðist sín fyrir að segja frá.
Og það urðu þó margar vikur. —
því að það er sannkallaður Pyrr-
usar-sigur, og það af versta tæi,
sem þeir hafa unnið, fóstbræðum-
ir í síld. það er á vitorði allra
landsbúa, að meiðyrðalöggjöfin ís-
lenska er ein af leifum liðins tíma,
þess tíma er dönsk harðstjóm
ríkti á landi hér, þess tíma er lög-
gjöfin var sniðin í þeim anda, að
vemda hin háheilögu yfirvöld við
öllum aðfinningum, þau áttu að
sitja óáreitt eins og goð á stalli.
það, að nútímamenn skjóta sér
undan dómi almenningsálits núlif-
* Eina tilgátan um þetta er frá
Indriða Einarssyni. Hann færir
rök fyrir því, að snjóbirta sé aðal-
orsökin.
andi manna og undir lagavernd
þessarar fyrndu meiðyrðalöggjaf-
ar, er blátt áfram örþrifaráð og
ekkert annað. þeir menn, sem ekki
hafa getað staðist dóm sinnar eig-
in kynslóðar, leita viðreisnar virð-
ingar sinnar í bókstaf, sem bygður
er á alt öðrum anda en nú ríkir.
En dómarinn verður vitanlega að
dæma eftir orðanna hljóðan lag-
anna gömlu. það er og alkunnugt,
að hver einasti íslenskur ritstjóri
sem nokkuð hefir kveðið að, hefir
orðið ifyrir sektum vegna' meið-
yrðalöggjafarinnar. Einn þeirra,
sá frægasti, B. J., fékk einu sinni
í einu milli 50 og 60 stefnur. —
Hversvegna? Af því að það er í
rauninni ómögulegt að finna
hreinskilnislega að gjörðum opin-
berra 'starfsmanna, án þess að
verða sekur við bókstaf fyrnsk-
unnar, af því blátt áfram, að tíð-
arandi nútímans er annar en tíð-
arandi fortíðarinnar, hinnar
dönsku stjórnar á íslandi. — Um
síldarmálið var afstaðan og alveg
sérstök. það er enginn lagabók-
stafur til fyrir því, að þingmaður
eigi, sem þingmaður, að láta hag
almennings sitja í fyrirrúmi fyrir
eigin hag, eða að rétt sé að krefj-
ast æðra siðferðis af slíkum mönn-
um. það var sú krafa, sem ritstjóri
Tímans gerði til M. og þ. sem
þingmanna. Og með því þykist
hann hafa unnið þarft verk, hvað
sem líður lagabókstaf fyrnds ald-
aranda. Ritstjóri Tímans borgar
með ánægju það fé sem það kost-
ar. Hann gerir ennfremur ráð fyr-
ir, að þeir M. og þ. mundu gjarnan
úr því sem komið er, viljað hafa
farið á mis við margfaldan síld-
argróðann, til þess að verða lausir
við það, sem æ loðir við þá síðan.
Vilji Morgunblaðið fyrir þeirra
hönd segja, að þeir uni vel sínu
hlutskifti, þá getur ritstjóri Tím-
ans fullvissað það um, að hann
unir sínu vel. Hann mun aldrei að
eilífu hrökkva við, þótt nefnd sé
síld. Geta þeir sagt hið sama?
-------o------
■ggorgiu eil’ifa
tfat
^baU' ^ainc
XVI.
Einn þjónanna skundaði eftir
ganginum og hélt á vatnsglasi og
vínflösku.
„Hvað er að?“ var spurt.
„Konu hefir orðið ilt! það hefir
verið farið með hana inn í her-
bergi ráðherrans“.
„Hver er það?“
„Donna Róma!“
Maðurinn, sem æðrulaus hafði
sett sjálfan sig að skotspæni
marghleypanna, varð náfölur við
þessi orð og skalf allur. Hann
þaut upp stigann, fram hjá þjón-
inum og steig mörg þrep í einu.
Hópur þjóna stóð fyrir framan
dyrnar. Rossí ætlaði að ryðja sér
braut, en var stöðvaður.
„því miður, hr. Rossí“, sagði
dyravörðurinn. „Mér er bannað að
leyfa óviðkomandi mönnum inn-
göngu“.
Forsætisráðherrann kom á sama
augnablikinu. það viku allir til
hliðar og hann fór inn.
Rossí var það skapi næst að
brjótast inn með valdi. En hann
varð alt í einu alveg máttvana. Alt
hefði hann viljað til vinna, að
mega veita Rómu hina minstu að-
stoð, en hann var stöðvaður.
Hann reyndi að heyra raddirnar
innan úr herberginu, og þá kom
læknirinn út.
„Hvað er að?“ spurði Rossi, „er
hún veik, er hún betri?“
„Já sannarlega er hún betri“.
„Guði sé lof! — Æ! — Guði sé
lof!“ — tautaði hann og greip í
hönd læknisins.
Læknirinn leit á hann brosandi.
„það var ekkert alvarlegt. Ekki
annað en yfirlið, vegna hitans og
hávaðans —
„Eruð þér viss um það? Væri
ekki betra að þér væruð inni hjá
henni ?“
„Uss — kæri vin . . hví eruð þér
svona hræddur?“
„Nei, nei, það er satt — en það
er kona, sjáið þér — og —“
Hinum feita og góðlynda lækni
vöknaði um augu og röddin skalf
eilítið:
„Guð komi til, hr. Rossí. þér er-
uð sannarlega maður. Eg sá það
hvað þér gjörðuð rétt áðan, og nú.
Bíðið eitt augnablik, hún kemur
óðara — og Guð veri með yður“.
Rossí heyrði.nú skrjáfa í silki-
kjól, og karlmannsrödd, en hann
skundaði burt frá dyrunum og fór
stigann hærra upp í húsið.
Frá bókasafnsherberginu á
þriðju hæð leit hann niður á torg-
ið. Vagn beið þar eftir Rómu. Hún
kom sjálf út um dyrnar rétt á eft-
ir og baróninn studdi hana. Hann
var berhöfðaður og brosti til henn-
ar kunnuglega. Hún var mjög föl,
en hún svaraði brosi ráðherrans,
um leið og hún hné í sætið í vagn-
inum.
Davíð Rossí hefði viljað fóma
lífi sínu fyrir þetta bros. Hann
fór heim á leið sorgbitinn og órór.
„Ilvað hefi eg gjört?“ hugsaði
hann. „Eg hata þennan mann. Eg
vildi óska þess að hann væri dauð-
ur, og þó hefi eg bjargað lífi hans.
Og hvað leiðir af því? Eg hefi á
ný kastað Rómu í faðm hans! það
hefi eg afrekað og afneitað mínu
eigin hjarta“.
Hálfum klukkutíma eftir að
hann var kominn heim, kom hráð-
boði til hans með bréf. það var rit-
að með blýanti og með stórum
stöfum.
„Kæri hr. Rossí! Bréfi yðar hefi
eg veitt viðtöku, lesið það — og
brent það samkvæmt ósk yðar,
þótt eldurinn brendi bæði hjarta
og hönd! Vitanlega hafið þér
hegðað yður hyggilega. þér vitið
það, betur en eg, hvað okkur er
fyrir bestu, og eg læt undan. En
— engu að síður verð eg að sjá
yður þegar, því að eg þarf að tala
við yður um áiúðandi efni. Yður
er óhætt að taka á móti mér og eg
kem í glöðu skapi. Eg hefi sagt
það, að ef þér vilduð ekki koma til
mín, þá kæmi eg til yðar. Búist
því við mér um það leyti sem tíð-
ir eru sungnar, og sjáið um að við
getum verið ein saman.
Róma V.
P. S. Eg sá og skildi það, sem
þér gjörðuð í dag í þingsalnum,
en eg býst við, að eg megi hvorki
hugsa um það né tala, flokksins
vegna“.
XVII.
þegar leið að tíðasöng, gjörðist
Davíð Rossí órórri við hvert
augnablik sem leið. Hann hlustaði
áfergjulega eftir öllum hljóðum
neðan afstiganum og götunni.Loks
heyrði hann vagn nema staðar og
rétt á eftir heyrðist létt fótatak í
stiganum. Dyrnar opnuðust. Róma
skundaði inn og heilsaði. Honum
sortnaði fyrir augum er hann virti
hana fyrir sér, hjartað barðist í
brjósti hans og hann gat ekki fal-
ið glampann í augum sér.
„Eg stend ekki við nema eina
mínútu“, sagði hún. „Ilafið þér
fengið bréf mitt?“
Rossí kinkaði kolli.
Jarpur hestur
marklaus, 10—12 vetra, er í óskil-
um lijá lögreglunni í Reykjavík.
TsLrxrLe köbes.
En större Aftager, c. 1000 Bdt.
ugentlig, af uslirede Svine- og
Lammetarme, önsker Tilbud. —
Tönder haves disponible.
Melchiors, Roskildevej 41,
Köbenhavn, Valby.
Jörð til sölu og ábúðar.
Jörðin Kleifakot í Mjóafirði í
Reykjarfjarðarhreppi, 6 hndr. að
fornu mati, er til sölu og ábúðar
í næstk. fardögum. íbúðarbær í
góðu standi og peningshús nýbygð
með járnþaki, sem taka 130 fjár.
Jörðin framfleytir í meðalári: 100
fjár, 3—4 hrossum og 1 kú.
Nánari upplýsingar hjá undir-
rituðum eiganda jarðarinnar.
Guðbergur þórðarson,
Bolungarvík.
„Davíð! Eg vildi óska, að þér
stæðuð við loforð yðar við mig“.
„Hvaða loforð ?“
„þér hafið lofað að koma mér til
hjálpar, þá er mér væri þess þörf.
Eg þarfnast þess nú. Gosbrunnur-
inn minn er búinn. Eg sýni hann
síðari hluta dags á morgun á
vinnustofu minni. Allir kunningj-
ar mínir koma og eg óska að fá að
sjá yður“.
„Er það nauðsynlegt?"
„Já, en spyrjið mig ekki hvers
vegna. Spyrjið mig ekki um neitt.
Reiðið yður á mig og komið“.
Hún talaði hratt og ákveðið.
Ilann sá það að hún hnyklaði
brýmar, að hún beit vörunum
fast saman, að kinnarnar voru
rjóðar, og augun glömpuðu. Hann
hafði aldrei séð hana slíka. „Hvaða
leyndarmál er það sem hún fel-
ur“, hugsaði hann, en svaraði eft-
ir stutta stund.
„Eg skal koma“.
-o-
Fréttir.
LeiSrétting. I 18. tbl. Tímans
f. á. voru eftirmæli eftir Auðunn
Vigfússon hreppstjóra. Hefir sú
prentvilla^ slæðst inn í greinina, að
Auðunn hafi dáið 25. maí, í stað
25. mars. Var ekki hirt um að leið-
rétta, því að öllum átti að vera
augljóst, að um prentvillu var að
ræða, þar eð þetta tölublað var
dagsett 8. maí. En svo hefir þó
ekki reynst, því að sama villan
gengur nú aftur í Almanaki þjóð-
vinafélagsins.
„Svölunni“, sem er sameign
Sambandsins, Kaupfélags Borg-
firðinga og Völundar, hlektist á
nýlega á leið frá Vestmánnaeyjum
til útlanda, og er nú verið að gera
við það í Englandi. það sorglega
slys vildi til, að annan stýrimann,
Gunnlaug Einarsson frá ísafirði,
tók út og varð ekki bjargað.
„ísland“ kom frá útlöndum á
miðvikudag. Meðal farþega var
fólk, sem orðið hefir að hverfa
heim vegna atvinnuleysis í Dan-
mörku og Noregi. Mun það al-
gengt, að útlendingar verða að
hverfa burt, þessara orsaka
vegna.
þingmálafundir eru nýafstaðnir
á Akureyri, ísafirði og Húsavík.
Á öllum fundunum var samþykt
tillaga, með yfirgnæfandi meiri
hluta, að efla landsverslunina og
a. m. k. á Akureyri voru tillögur
samþyktar um áframhaldandi við-
skiftahöft og skömtun.
Prófessor í Islandssögu við há-
skólann er Páll E. Ólason doktor,
settur, til 15. febrúar næsta ár.
------o-------
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. . Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.