Tíminn - 19.02.1921, Síða 1

V. ár.
Reykjavík, 19. febrúar 1921.
7. blað
V
Einkasala
á rúgi og hveiti.
Stjómarfrumvörpin sem leggj-
ast fyrir þingið að þessu sinni, eru
óvenjulega mörg. Einna fnestri
deilu mun það frumvarpið valda,
sem1 atvinnumálaráðherrann flyt-
ur, um „heimild fyrir ríkisstjóm-
ina til þess að taka einkasölu á
kornvörum“.
það kvisaðist, meðan kosninga-
hríðin stóð yfir í Reykjavík, að
slíkt frumvarp mundi vera á leið-
inni, og úr því var óðara gert eitt
hið mesta kosningaveður. Hótan-
irnar og ásakanirnar dundu á ráð-
herrum fyrir að dirfast að fitja
upp á slíku gjörræði. það er vafa-
laust, að þessari mótspymu verð-
ur haldið áfram í þinginu. Ekki ó-
sennilegt að einmitt um þetta
frumvarp standi höfuðorustan um
afstöðu þingsins til stefnu stjóm-
arinnar yfirleitt í verslunarmálun-
um. Með öðrum orðum, að úrslit
þessa máls geti beinlínis markað
það, hver afstaða þingsins verður
og þarafleiðandi eftir hvaða megin
stefnu landinu verði stjórnað á
næstunni.
Tíminn álítur því sérstaka á-
stæðu til að rökræða þetta mál ít-
arlega og lýsa afstöðu sinni til
þess.
Landsverslun — frjáls verslun.
Málið sem langmest var um deilt
í kosningabardaganum í Reykja-
vík var: lJidverslun eða frjáls
verslun. Annarsvegar í þeirri deilu
stóðu jafnaðarmennirnir, sem yf-
irleitt vilja alveg afnema frjálsa
verslun og koma á landsverslun
með allar vörur. Hinsvegar allir
borgaraflokkarnir sem að þrem
listunum stóðu, sem allir voru
sammála um að hafa alls enga
landsverslun, en frjálsa verslun á
öllu.
Út frá þessu sjónarmiði var
„einokun“ stjórnarinnar á komi
— sem kölluð var — dæmd, þar eð
litið var á hana eingöngu frá því
sjónarmiði, að hún væri brot á
grundvallarreglunni um frjálsa
verslun.
þetta er kórvillan sem borgara-
legu dagblöðin gerðu sig sek í, ef
til vill óviljandi, ef til vill viljandi.
því að sannleikurinn er sá, að
meginástæðurnar fyrir því, að
landið taki að sér einkasölu á
korni, koma alls ekki nærri þessu
stóra deilumáli um landsyerslun
eða frjálsa verslun. Meir að segja:
þeir menn, sem yfirleitt eru alger-
lega fylgjandi frjálsri verslun,
geta samt verið fylgjandi einka-
sölu á kornmat á íslandi, vegna
hinna sérstöku ástæða sem hér eru
fyrir hendi.
Væru þessar sérstöku ástæður
ekki fyrir hendi, væri eingöngu
litið á málið frá því sjónarmiði,
hvort æskilegri sé landsverslun eða
frjáls verslun, þá myndu menn
þessir hiklaust vera á móti einka-
sölu á kornmat. 1 þeim hóp myndu
samvinnumennimir íslensku þá
vera með tölu, því samvinnuversl-
unin er reist á grundvelli frjálsrar
verslunar.
Trygging landbúnaðarins.
Alla stund síðan viðreisn Islands
hófst, og viðreisn landbúnaðarins
íslenska sérstaklega, hefir forystu-
mönnunum á því sviði verið það
ljóst, að stærsta hættan sem yfir
atvinnuveginum hefir vofað, er
í'ellirinn. Allar umbætur aðrar
voru í rauninni þýðingarlausar,
gæti þetta altaf vofað yfir, að eitt
harðavoriðstráfélli allur peningur.
Meðan þessi ógurlegi skuggi hvíldi
yfir, gat þessi undirstöðuatvinnu-
vegur þjóðarinnar talist fjár-
hættuspil. Óslitin saga þjóðarinn-
ar, frá hinum fyrsta vetri er
skepnur voru settar á vetur á ís-
landi, og alt til hins síðasta harða
vetrar, er áminning í þessu efni.
Allir hafa þeir, með tölu, bestu
og ötulustu forystumenn bænd-
anna íslensku þreytt huga sinn um
að finna ráð gegn þessari hættu.
I tíma og ótíma hafa þeir rætt
um það og ritað, einslega, á mann-
fundum, í blöð og tíníarit. Væri
farið að telja þá menn upp, gæti
að líta nöfn margra hinna bestu
sona þessa lands.
Tvímælalaust er það, að þeim
hefir orðið mikið ágengt. Fellis-
hættan er nú orðin minni en hún
var, fyrst og fremst vegna meiri
skilnings, þekkingar, menningar
og mannúðar bændastéttarinnar.
það er sá góði árangur af starfi
þessara manna. Og ljósasta sönn-
unin þessa eru afdrifin síðastliðið
vor.
En þó er langt frá því að fellis-
hættan sé hjá liðin. því að þótt
hún sé að einu leytinu, eins og sagt
var, fjær en áður, þá er hún aftur
að öðru leytinu, orðin meir yfir-
vofandi en áður, vegna þeirra at-
burða, sem orðið hafa á allra síð-
ustu árum.
Hverskonar harðindi og ótíð,
vetur og sumar, hafa upp á síð-
kastið krept að landbúnaðinum.
Afar óhagstæð verslun, erfiðleik-
ar að fá verkafólk og alt of hátt
kaupgjald, gera erfiðleikana af
völdum náttúrunnar margfalda.
Alt þetta hefir dregið og dregur
stórkostlega úr viðnámsþrótt
bænda. þetta færir fellishættuna
að mun nær bæjardyrum hvers
einasta bónda á Islandi.
þessvegna er það, einmitt nú,
meir aðkallandi en nokkru sinni,
að tekið sé til hinna alvarlegustu
ráða um að Hyggja atvinnuveg-
inn, um að finna ráð við hinni yfir-
vofandi fellishættu.
Reynslan er nú búin að sýna að
„almennasta og handhægasta bak-
tryggingin sem bændur hafa haft
í mjög hörðum vorum, hefir ver-
ið kornvöruforði sá, sem þeir hafa,
að vetrarlaginu birgt upp heimili
sín með, til manneldis fram á sum-
arið, aðallega rúgmjölið“ — eins
og stendur í greinargerð frum-
varps stjórnarinnar. Með öðrum
orðum: Kornvörubirgðirnar eru
eina almenna tryggingin, sem til
er, um að verjast fellishættunni í
hörðum vorum. Alt annað sem
reynt hefir verið, hefir ékki komið
að fullum notum.
þarna er komið að aðalatriðinu:
Vörnin við fellishættunni er sú,
að ávalt séu til, í öllum héröðum
landsins, nægar kornvörubirgðir.
Einstaklingarnir hafa ekki bol-
magn til þess, hver í sínu horni,
að eignast og liggja með þær
birgðir frá ári til árs. það er held-
ur ekki hægt að ætlast til þess, að
kaupmenn og kaupfélög, enn sem
komið er, færist svo mikið í fang
'um land alt.
Eina almenna ráðið, sem til er,
y,
til þess að ná takmarkinu, að þessu
leyti, um að minka stórkostlega
fellishættuna, er því það, að ríkið
taki á sig þann vanda, að hafa
trygginguna íkornvörubirgðunum.
þetta er aðaltilgangurinn með
frumvarpi atvinnumálaráðherrans
um einkasölu á kornvörum. það er
velferðarmál landbúnaðarins ís-
lenska, sem hér er á dagskrá, en
ekki deilumál um frjálsa verslun
eða landsverslun.
Út frá þessu sjónarmiði eiga
menn að taka afstöðu til þessa
frumvarps.
Er það svo mikils um vert að
tryggja landbúnaðinn íslenska
gegn fellishættunni, að rétt sé að
grípa til þessa ráðs ?
Er þetta rétt og gott ráð, meðal
annara vitanlega, um að ná þessu
takmarki ?
þessar tvær spurningar eru að-
alatriði í málinu.
Tíminn svarar þessum spurning-
um báðum játandi, og er því frum-
varpinu hiklaust fylgjandi.
Aukaatriðin.
þetta sem nú hefir nefnt verið,
er það atriðið í málinu, sem eitt
veldur því, að farið er af stað með
það og eitt er nægilegt um að afla
því fylgis meðal alls þorra ís-
lenskra bænda og landbúnaðar-
vina.
En það má fleiri atriði nefna í
þessu sambandi,sem mjög styrkja
"málið og sem eru næsta þýðingar-
mikil, þótt aukaatriði séu í þessu
sambandi. Skal þriggja þeirra
stuttlega getið.
1. það ætti að vera nokkum-
veginn víst, að betra verð fengist
yfirleitt á kornvörunni með því
móti að hún væri öll keypt í einu
lagi. það sem mestu ætti að geta
munað er það, að þá mundi það
vera vel framkvæmanlegt að fá
heila farmana beint frá kornlönd-
unum — rúg frá Eystrasaltslönd-
unum og hveiti frá Ameríku. Hafa
menn oft um þetta rætt, en fáar
íslenskar verslanir hafa bolmagn
til slíks. En ótalið verður það fé,
sem runnið hefir í vasa komkaup-
mannanna dönsku fyrir að flytja
til Kaupmannahafnar og geyma
þar, komið sem átt hefir að fara
til Islands.
2. Enn stærra atriði er það, að
sjá um að korngæðin væru
miklu betri en verið hafa. Vísast
í því efni til greinar eftir Halldór
skólastjóra á Hvanneyri í III. árg.
Tímans. Sýndi hann þar ljóslega,
og vitnaði meðal annars til merk-
asta fóðurfræðings heimsins, um
hversu gífurlega mikil svik getur
verið að ræða í mjölvöruverslun-
inni. Getur það skift hundruðum
þúsunda króna, sem íslenska þjóð-
in er svikin um árlega, með
skemdi'i og svikinni vöru. Vitan-
lega er það tilgangurinn með
frumvarpinu að leggja hina
mestu áherslu á þetta atriði.
3. Mölun innanlands á kominu
er ein besta vörnin gegn svikinni
vöru, auk þess sem það er mjög
æskilegt, að vinna þá vinnu í land-
inu sjálfu. það er sjálfgefið, að
samhliða einkasölu á korni yrði
komið á mölun. Nú stendur ein-
mitt svo á, að Reykjavík er að
koma sér upp rafmagnsstöð. Ligg-
ur það beint við að reisa þar kom-
mylluna og mala við raforku. Hlýt-
ur manni að detta það í hug, að
mala mætti aðallega þann tíma
sólarhrings og þann tíma árs, sem
bærinn þarf á litlum krafti að
halda til ljósa. Kornúrgangurinn,
sem til fellur við mölunina, er af-
bragðsgott skepnufóður. Er það
þannig ekki eitt, heldur alt, sem
að því styður, að kept sé að því
sem fyrst að mala komið innan-
lands.
Hafi atvinnumálaráðherrann
þökk fyrir að hafa flutt þetta ný-
mæli inn á þingið. það ber vott
um umhyggju hans fyrir landbún-
aðinum íslenska, framsýni hans
og vilja að vera sannur forystu-
maður þessa atvinnuvegar.
það má vel vera að það takist,
með því að vekja upp „einokun-
ar“-grýluna, að drepa þetta mál á
þessu þingi. En þá er barist með
röngum vopnum, því að hér er um
landbúnaðarmál að ræða fyrst og
fremst, en ekki verslunarmál.
En málið er ekki úr sögunni,
þótt svo kunni að takast til í þetta
sinn að það falli. það er eitt af
framtíðarmálum landbúnaðarvin-
anna íslensku og það skal samt
fram og það áður en langt líður.
En um alt land munu íslenskir
bændur festa auga á því, hverjir
það verða, og út frá hvaða for-
sendum þeir gera það, mennirnir
Annað óskabarn -- Landspítalinn.
Fordæmi Vestur-'íslendinga liíi!
Áskorun til hluthafa Eimskipafélagsins og allrar þjóðarinnar.
öllum mun enn í fersku minni
hin drengilega þátttaka Vestur-
íslendinga í stofnun Eimskipafé-
lags íslands. En um hitt hefir ver-
ið hljóðara, að á síðasta aðalfundi
félagsins færði fulltrúi þeirra,
Árni Eggertsson, landsspítala-
sjóðnum að gjöf mörg þúsund
krónur í hlutabréfum og arðmið-
um Eimskipafélagsins, með hlýrri
kveðju frá frændum og vinum
vestan hafs.
Eg efast ekki um, að viðtakend-
ur hafi þakkað hina höfðinglegu
gjöf með mörgum vel völdum orð-
um. En það er ekki nóg. það hug-
arfar, er sendir slíka gjöf, verður
öll þjóðin að þakka, ekki með orð-
um, heldur með því, að láta það
hita okkur um hjartaræturnar og
vekja okkur til þeirrar eftir-
breytni, að sýna sjálfir fegurstu
hugsjónum okkar eigin ættjarðar
ekki minni ræktarsemi en frændur
okkar í fjarlægðinni.
Fylgir ekki gjöfinni hugskeyti
til allra hluthafa Eimskipafélags-
ins hér heima, að stíga á stokk og
strengja þess heit, að styðja lands-
spítalasjóðinn með arðmiðum sín-
um í félaginu, alt þar til að mesta
og stærsta þjóðfélagshugsjón okk-
ar er komin í framkvæmd og
landsspítali fslands blasir full-
gjörður sem stærsta og vegleg-
asta hús þjóðarinnar, — annað
óskabarn fslánds, frumburður ís-
lenskra kvenna, hafinn til eilífðar
yfir eigingirni og flokkadrátt,
sameiginlegur lifandi kærleikur
allrar þjóðarinnar íklæddur holdi
verklegra framkvæmda.
Hluthafar Eimskipafélagsins!
Gefið landsspítalasjóðnum arð-
miða ykkar í félaginu.
Allir íslendingar, menn og kon-
ur! Styðjið landsspítalasjóðinn
effir mætti. Látum eina hugsjón
fæða aðra af sér!
Áfram með landsspítala fslands!
3. febr. 1921.
Páll Jónsson Einarsnesi.
sem ekki vilja stuðla að því, að
losa landbúnaðinn íslenska úr læð-
ingi felhshættunnar.
--T---O-----
Þinghorfur.
í framsóknarflokknum voru í
fyiTa sjö menn: þorleifur Jóns-
son, Sveinn Ólafsson, þorsteinn M.
Jónsson, Einar Árnason, Jón Sig-
urðsson, Guðmundur Ólafsson og
Sigurður Jónsson. Auk þess voru
austanþingmennirnir fjórir í kosn-
ingabandalagi við flokkinn, þeir:
Eiríkur Einarsson, þorleifur Guð-
mundsson, Gunnar Sigurðsson og
Guðmundur Guðfinnsson.
f langsumflokknum, eða „utan-
flokkabandalaginu“ voru tíu
menn: Sveinn Björnsson, Jakob
Möller, Björn Kristjánsson, Einar
þorgilsson, Gísli Sveinsson, Magn-
ús Guðmundsson, Magnús Péturs-
son, Sigurður Stefánsson, Jón A.
Jónsson og Ólafur Proppé.
f heimastjómarflokknum, sem
að vísu aldrei hélt flokksfundi í
fyrra, voru níu menn: Jóhannes
Jóhannesson, Pétur Jónsson,
Magnús Kristjánsson, Stefán
Stefánsson, þórarinn Jónsson (að
nafni til), Halldór Steinssen, Guð-
mundur Björnsson, Guðjón Guð-
laugsson og Sigurjón Friðjónsson.
Auk þess voru tveir menn í kosn-
ingabandalagi við flokkinn, þeir:
Sigurður H. Kvaran og Bjöm
Hallsson.
í þversummannaflokknum voru
loks átta menn: Karl Einarsson,
Benedikt Sveinsson, Hákon Krist-
ófersson, Bjarni Jónsson, Pétur
þórðarson, Pétur Ottesen, Sigurð-
ur Eggers og Hjörtur Snorrason.
Breytingarnar sem þegar eru
orðnar, eru þessar:
Austanþingmennirnir allir fjór-
iF hafa gengið inn í framsóknar-
flokkinn. Sömuleiðis tveir heima-
stjómarmenn fyrverandi, þeir:
Magnús Kristjánsson og Stefán
Stefánsson. þá er Björn Hallsson
genginn í kosningabandalag við
flokkinn. Fastir flokksmenn eru
því 13. Talið er ennfremur að Sig-
urjón Friðjónsson muni eiga að
reiknast með framsóknarflokkn-
um, þótt ekki sé formelga genginn
inn. Eru þá taldir 15 þingmenn.
Langsumflokkurinn misti eitt
sæti, þar sem Sveinn Bjömsson
sagði af sér. Magnús Jónsson er
dæmdur til að ganga í flokkinn í
staðinn, og hefðu margir óskað
honum annars hlutskiftis. þákjósa
þeir báðir með langsummönnum
Jón þorláksson og Jón Baldvins-
son. Loks er þórarinn Jónsson nú
endanlega kominn á þann bás.
Kusu þeir hann í nefndirnar
langsummennirnir. Alls eru þá
langsummenn 13 talsins.
I heimastjórnarflokknum er orð-
ið stærst skarð fyrir skildi. Tveir
þingmenn gengu yfir í framsókn-
arflokkinn, eins og sagt var, og
Björn á Rangá í kosningabanda-
lag við hann. þórarinn farinn í
langsum. Og loks er fullyrt að
Halldór Steinssen sé genginn í
þversum. Eftir eru þá ekki nema
4 menn í heimastjómarflokknum
og sá fimti í kosningabandalagi
við þá — Sig. Kvaran. í aðaldeild
þingsins er Pétur Jónsson ráð-
herra einn eftir heimastjórnar-
manna.
Kátlegust af öllum þessum tíð-
indum eru þau, að allir þrír ný-
kosnu Reykj avíkur-þingmennirnir
skuli lenda með tölu hjá langsum-
mönnum. þeir höfðu borist á bana-
spjótum í meir en fjórar vikur,
bæði í ræðu og riti, staðhæft að sú
hyldýpisgjá væri staðfest þeirra í
milli í skoðunum og lenda svo all-
ir í þeim víða faðmi langsaranna
— allir fulltrúar dagblaðanna —
Morgunblaðsins, Vísis og Alþýðu-
blaðsins. Síra Sigurður í Vigur
hafði sagt um þetta góða fyndni.
Hann var spurður um það, hvaða
band það væri sem bindi þá sam-
an hjá langsum fjandmennina fyr-
verandi þrjá, af A, B og C-listun-
um. Hann taldi það mundi vera:
„Band kærleikans“. Eru fáar
myndir ljósari en þessi, um á-
standið á „kærleiksheimilinu“
langsummanna.
Engu verður hér um það spáð,
hver afstaða þingsins muni verða
til stjórnarinnar, eða væntanlegr-
ar stjórnar. Glundroðinn hefir
aldrei verið eins mikill og nú.
Er það þó margra hyggja að
hægt verði látið um það mál núna
rétt fyrsta kastið, en muni draga
til höfuðorustu þá er verslunar-
frumvörp stjómarinnar koma til
umræðu.
En það hygst Tíminn geta full-
yrt, að þótt Pétur Jónsson at-
vinnumálaráðherra sé nú orðinn
einn síns liðs í flokki í neðri deild,
þá muni hann eiga að fagna ör-
uggustu fylgi ráðherranna.
------o------