Tíminn - 14.05.1921, Page 1

V
V. ár.
Abyrgðin.
Út af kröfu þeirri sem fram
hefir komið, meðal annars hér í
blaðinu, að stjórnin segði af sér
og gæfi þinginu tækifæri til að
reyna það a. m. k. að mynda starf-
hæfa stjórn — hefií mikið verið
talað bæði um ábyrgðartilfinn-
ingu og ábyrgðarleysi.
þau hafa ekki verið í vafa um
það hjónaleysin, Lögrétta og
Morgunblaðið, sem hafa gefið sig
í það verk að ausa hið sökkvandi
skip stjórnarinnar, að sín megin
væri ábyrgðartilfinningin, en hjá
Tímanum væri ábyrgðarleysið.
Úrskurðar skal nú um þetta leit-
að, með því að líta á tvent það,
sem mestu skiftir nú um afkomu
þjóðarinnar.
Bankamálin
eru einhver allra þýðingarmestu
málin sem nú krefjast úrlausnar
þings og stjómar. Undir lausn
þeirra er það hvað allra mest
komið, að losa landið úr viðskifta-
kreppunni, að rétta við atvinnu-
vegina. Góð samvinna þings og
stjórnar er grundvallaratriði um
að leysa þau mál.
Tíminn vildi láta skipa nýja
stjórn með sérstöku tilliti til þess-
ara mála, ópólitiska stjóra, utan
og ofan við reipdrátt flokkanna,
stjórn sem ekki þyrfti að taka til-
lit tii neins um að leysa málin
annars en þess sem landinu væri
gagnsamlegt, stjóm sem hefði ein-
urð til þess að halda fast á rétti
ísiands gagnvart ei'lendum auð-
mönnum.
Hjónaleysin, Lögrétta og Morg-
unblaðið, vilja láta núverandi
stjórn fara áfram með yfirstjórn
bankamálanna — þá stjórn sem
ekkert fann annað til úrræða í
vandræðunum árið sem leið, en að
leyfa Islandsbanka að gefa út nýj-
ar miljónir króna af ótrygðum
seðlum, stjórn sem gjörsamiega
vanrækti að undirbúa málið undir
alþingi, stjórn sem algerlega að-
gerðalaus hefir horft á vandræð-
in aukast með hverjum degi,
stjórn sem ekki hefir haft einurð
til þess að halda fram rétti íslands
gagnvart erlendum auðmönnum.
Formaður þessarar stjórnar, sem
í heftni er hinn leiðandi kraftur,
er um leið æðsti maður Islands-
banka, og þar með sá maður sem
ábyrgðin hvílir mest á um það
hvernig komið er með bankann —
honum vilja hjónaleysin fela það
starf áfram og engum öðrum.
Hin ótvíræðasta traustyfirlýs-
ing á bankamálastjóm landsins á
hinu liðn^i vandræðaári, er það
sem hjónaleysin vilja gefa stjórn-
inni, með því að fela henni það á
ný að stjórna þeim. Jákvætt sam-
þykki um að allar hörmungamar
hafi verið sjálfsagðar og óhjá-
kvæmilegar. þessvegna sé nú best
fyrir séð, með því að láta stjórn-
ina áfram stýra bankamálunum
eftir þessari góðu stefnu sem hún
sigldi eftir á hinu minnisstæða
ári í sögu f jármála og bankamála
íslands, árinu 1920.
„Mikil er trú ykkar“, Lögrétta
og Morgunblað, á afrekum stjóm-
arinnar. Lítil er trú ykkar um hitt,
er þið haldið að Island eigi enga
hæfari menn til þess að fara með
þessi miklu vandamál.
„Mikil er trú ykkar“, að fela
þeim manninum, og engum öðr-
um, að gæta réttar íslands gagn-
vart erlendum auðmönnum —
manninum sem um var kveðið:
„eriendra gjörir flesta bón“.
Veiti alþjóð íslands úrskurðinn
um það, hvoru megin ábyrgðartil-
finningin er og hvoru megin á-
byrgðarleysið.
Lögrétta og Morgunblaðið vilja
byg'gja á afrekum stjómarinnar
árið 1920 og engum öðrum vilja
þau fela stjórn bankamálanna ís-
lensku.
Tíminn vildi a. m. k. reyna það
að fá aðra menn til þess, menn
sem stæðu utan og ofan við þing-
flokkana, menn sem gætu unnið
með þinginu, menn sem skipaðir
væru með sérstöku tilliti til þess
að bjarga landinu úr yfirvofandi
neyð.
Fjárlögin.
Tíminn er búinn að margbenda
á þetta alveg einstaka ráðdeildar-
leysi sem. lýsir sér í afgreiðslu
stjórnar og’ þings á fjárlögunum
og’ aukafjárlögunum. Ofan á hinn
mikla tekjuhalla yfirstandandi árs
á fjárlögum er bætt 1% miljón kr.
á aukafjárlögum og loks er það
öllum vitanlegt að engar tekjuá-
ætlanir munu standast. Vegna að-
flutningaleysis og fjárkreppu
verða tekjurnar eklci nema til þess
að gera lítið brot af því sem áætl-
að var. Afgreiðslan á fjárlögum
næsta árs er ekki stórum betri.
þetta ætti að vera mönnum ærið
áhyggjuefni og hvatningar um að
breyta til og öllum þorra íslend-
inga er það svo í raun og veru.
En stjórninni virðist öldungis á
sama standa. Sumpart er hún
meðsek, sumpart, a. m. k. formað-
ur stjórnarinnar, meir en meðsek
um þessa ráðdeildarlitlu fjármála-
stefnu. Stjórnin hreyfir hvorki
hönd né fót um að stöðva fallið
undan brekkunni, ofan í hyldýpi
gj aldþrotsins.
Aðhaldið í þessu efni á að koma
frá stjóm landsins, og eins og
þingið er skipað getur það ekki
komið annarsstaðar að en frá
stjórn landsins. það er bein skylda
stjórnarinnar að setja þinginu
stólinn fyrir dymar og krefjast
ráðdeildamieiri fj ármálastefnu.
þá kröfu hefir Tíminn borið
fram til stjórnarinnar, en hefir,
eins og oftar, talað fyrir daufum
eyrum. Og önnur aðalhugsunin
sem fyrir Tímanum vakti, er hann
vildi a. m. k. láta reýna það að fá
nýja landsstjórn, var þessi, að fá
stjórn sein bæði hefði vilja og að-
stöðu til þess að beita sér í þing-
inu um að reka ráðdeildarfulla
f jármálapólitík.
Og veiti menn því sérstaka at-
hygli sem nú verður sagt:
Afstaða núvei-andi stjórnar er
slík, að jafnvel þótt hún, eða meiri
hluti hennar, hefði vilja til þess
að beita sér gagnvart þinginu um
að reka ráðdeildarfulla fjármála-
pólitík, þá gæti hún það ekki.
Stjórnarinnar æðsta boðorð er
það að fá að fara með völdin á-
fram hvað sem það kostar, þótt
hún viti fullvel um hug þingsins
til sín. þetta gerir stjórnina háða
dutlungum hvers einasta þessara
heilu og hálfu stuðningsmanna
sinna. þetta gerir stjórnina svo
háða og ósjálfbjarga, að frá henni
ereinkis að vænta um að bæta um
ráðdeildarleysi þingsins. Aðstað-
q.n er sú að stjórnin verður að elta
þingið í stað þess að geta sett því
stólinn fyrir dyrnar.
þarna er fólgin meginástæðan
þess að íslenska ríkið er nú eins
og stjórnlaust skip í stórsjó, ekk-
Reykjavík, 14. maí 1921
Aðalfundur
‘ 3restafélags íslands verður haldinn föstudaginn 24. júní.
Dagskrá fundarins:
1. Skýrt frá framkvæmdum og hag félagsins.
2. Prestafjelagsritið.
3. Kirkjumál á alþingi.
4. Onnur mál er fram verða borin.
20. blað
ið tillöguna, en alls ekki til þess
að skaða aðra atvinnuvegi, er einn-
ig kunna að eiga rétt á sér.“
-----o-----
A víð og dreif.
Félagsstjórnin.
Bóksalar.
»Sex s ö ng 1 ö é«:
Loftur Guðmundsson.
Fást hjá oss undirrituðum.
Ennfremur höfum vér í næsta
mánuði
mm
,Onnur sex sönglög*
eftir sama liöfund.
Villielm Hansen
Musik-Forlag, Gothersgade 9—11
Köbenhavn.
Ostagerðarnemar
geta komist að námi í Þingeyjarsýslu í sumar. Upplýsingar hjá Jóni
Á. Guðmundssyni, sem fyrst um sinn verður til heimilis í Gróðrar-
stöðinni í Reykjavík.
Mysuostur
.Tón Á. Guðmundsson ostagerðarmaður hefir umboð fyrir eina bestu
ostaverksmiðjuna í Noregi. Sérstaklega má mæla með mysuosti. Borgun
að eins inn í banka hér.
ert vald er til sem geti forðað því
að því sé stefnt út í hyldýpi gjald-
þrotsins.
þessu skipulagi vilja þau halda
við hjónaleysin: Lögi'étta og
Morgunblaðið. Sama feigðarflan-
ið áfram, aðhaldsleysið, ábyrgðar-
leysið. Reynslan á árinu 1920, sem
tækifæri mun verða til að rifja
upp betur, er svo glæsileg, að
hjónaleysin vilja fela sömu stjórn-
inni með að fara og engum öðrum.
Veiti alþjóð fslands úrskurðinn
um livom megin ábyrgðartilfinn-
ingin el* og hvoru megin ábyrgð-
arleysið. —
Æði margt i'leira gæti það ver-
ið sem forsendur gæti verið úr-
skurðarins og gefst væntanlega
margt tækifæri til að ræða það á
árinu sem í Könd fer.
Væri betur að þau kiknuðu ekki
í öxlum hjónaleysin undan ábyrgð-
inni sem á þeim hvílir um að
styðja landsstjórnina.
Væri betur að stjórnin reyndist
betur en nokkrum er leyfilegt að
vonast eftir.
En hingað til hefir reynslan ver-
ið ólýgnust.
-----o----
Forvextir eru nú loks farnir að
lækka í bönkum nágrannaþjóð-
anna. þannir hefir þjóðbankinn
danski lækkað vextina úr 7% nið-
ur í 6i/2%- Vonlegt er að vextir
fari þá bráðlega að lækka í bönk-
unum hér, því að þungt hvíla þeir
nú á almenningi.
Sjöttugsafmæli átti Indriði Ein-
arsson 30. f. m. Sama dag kom, út
nýtt leikrit eftir hann sem heitir
„Dansinn í Hruna“. Kvað það
vera sögulegs efnis.
Vaxtakjör.
Eiríkur Einarsson alþm. flytur
eftirfarandi tillögu til þingsálykt-
unar:
„Neðri deild alþingis ályktar
að skora á landsstjórnina að hlut-
ast til um það, að bankarnir veiti
lán til landbúnaðarþarfa, og þá
sérstaklega fasteignatryggingar-
lán, með lægri vöxtum og þjálli
kjörum að öðru leyti en unt er til
annara aðgerða, svo sem kaup-
staðabygginga, sjávarútvegs í
stærri stýl, verslunar, annara á-
hættufyrirtækja og ,spekulationa‘.
Jafnframt sé þess gætt, að bænd-
um verði engan veginn gert erfið-
ara fyrir um lánsútvegun, þótt
vaxtakjör þeirra og önnur lántöku-
skilyrði verði bætt“.
„Ástæður fyrir tillögunni eru
í rauninni óþarfar. Með henni er
reynt að fá bætt úr bersýnilegri ó-
sanngirni, er nú á sér stað, að
láta bændur, er að mestu leyti
bjóða öruggar og góðar trygging-
ar fyrir lánum sínum, sæta sömu
kjörum og t. d. „síldarspekulanta“
og ti'ollaraútgerðarfélög, er festa
fé bankanna með vafasömum
tryggingum, og meira en það,
sumir hverjir.
þá verður og að gæta þess, að
bændastétt landsins á nú við þá
erfiðleika að búa, að síst veitir af,
að hún njóti sanngjamrar að-
hlynningar, jafnframt því er hún
verður nú fyrir margskonar í-
þyngingum. það verður því fljótt
að færast til leiðréttingar, þegar
þeim atvinnuvegi, sem hamingja
þjóðarinnar er mest komin undir,
er misboðið.
1 þessum tilgangi hefi eg sam-
Verslunaideilan á Akureyri.
Siðan um áramót í vetur hefir
staðið látlaus deila í blöðunum á
Akureyri um versiunarmál lands-
ins. Björn Líndal, sá hinn sami
sem skrifaði píslarsögu sína eftir
fall í Eyjafirði við síðustu kosn-
ingar, hefir gengið fram fyrir
fylkingar kaupmanna og ráðist
með mikill grimd á móti kaupfé-
lögunum, Sambandinu og Lands-
versluninni. Á móti hafa tekið
Jónas þorbergsson ritstjóri Dags,
og þeir Friðjónssynir Erlingur
kaupfélagsstjóri og Halldór, rit-
stjóri Verkamannsins.Sókn Björns
og kaupmanna snerist brátt í
vörn. Dagur tók fyrir hverja stað-
hæfing og falsröksemd Björns eft-
ir aðra, rakti þær sundur með
kaldri ró, lið fyrir lið, og sannaði
áþreifanlega, að alt hjal millilið-
anna var tómt moldviðri og blekk-
ingar. Síðar verður hér í blaðinu
minst eitthvað nánar á þessa'
deilu. En fulla hugmynd um ósig-
ur Björns geta menn ekki fengið
nema með því að kynna sér norð-
anblöðin frá síðustu mánuðum.
Stjórnin biður að lofa sér að vera.
J. M. fæst með engu móti til að
biðja þingið um traust. Veit að
hann gæti alls ekki fengið slíka
yfirlýsingu. Við neðri deild treyst-
ir hann sér ekki neitt. Veit að álit-
ið stendur ekki djúpt. Við efri
deild reyndi hann að komast að
auðveldum samningum. Kom þar
einn morgunn, og spyr svo að
segja upp úr eins manns hljóði,
hvort deildin vilji að stjómin segi
af sér þá straks. Meiri hlutinn
kvað nei við því. Sig. Eggerz vildi
að málið væri athugað og rætt.
En það þorði stjómin ekki. Að
hennar undirlagi voru umræður
bannaðar. J. M. veit hvemig máls-
staður hans er, að fæst orð hafa
minsta ábyrgð. Hitt er alveg ein-
stakt í sögu landsins, að málstað-
ur nokkurrar stjórnar hafi verið
svo illur, að hún hafi þurft að
grípa til örþrifaráða til að hindra
að alþingi ræddi um gerðir hennar.
Kaupmenn og tvöfaldi skatturinn.
Sumir kaupmenn hafa gerst
stúrnir yfir framgangi samvinnu-
laganna, og telja sér bana búinn,
ef svo verði haldið áfram stefn-
unni. Má því búast við harðri
sókn af hálfu þeirra til að fá á
næstu þingum rifið niður, það sem
nú var bygt upp. Georg ólafsson,
skrifari kaupmannaráðsins, hefir í
Mbl. hafið þessa nýju hríð. Munu
hans tillögur gagnrýndar áður
lang-t líður. En nú skiftir mestu
að allur almenningur fái ljósa
hugmynd um hvað áunnist hefir
með samvinnulögunum. Hvað
enn þarf að vinna. Hvað andstæð-
igamir hafa í hyggju, og hvað
læra má af sögu málsins, einkum
hin síðustu ár. Georg Ólafsson
hefir játað hreinskilnislega, að
framgangur samvinnufrumvarps-
ins sé stórsigur fyrir Tímann. Er
það alveg rétt að þvi leyti, að slíkt
mál hefði alls ekki unnist svo sem
raun er á orðin, nema með öflug-
um blaðakosti, þó að margir aðrir