Tíminn - 21.05.1921, Síða 1

V. ár.
Þingslitin.
Við þingslitin í dag fengust ekki
nema 17 þingmenn til þess að
kjósa þá menn til þess að
rannsaka hag íslandsbanka, sem
stjórnin heimtaði kosna, en 22
þingmenn skiluðu auðum atkvæða-
seðlurn. Hafði stjórnarliðið áður
brotið allar þingræðisreglur með
því að neita um það að með hlut-
bundnum kosningum yrði kosin
þingnefnd til rannsóknarinnar.
Með því framferði tók stjórnin á
sig aíla ábyrgð málsins og neitaði
nokkurri samvinnu. Kröftugri
mótmæli af þings hálfu hefir eng-
in stjórn nokkru sinni fengið.
Verður nánar sagt frá hinum end-
anlegu afdrifum þingmálanna í
næsta blaði.
---o--
Mjólkurmálið hefir löngum ver-
ið vandræðamál fyrir Reykjavík,
síðan bærinn fór að stækka. Ann-
arsvegar stafa vandræðin af því
hve land er ófrjótt og hrjóstrugt í
kring um bæinn. Afleiðingin af
því er sú, að mjólkin sem til bæj-
arins berst, er alt of lítil og hlýt-
ur að vera tiltölulega dýr. Hins-
vegar eru þau vandræði sem æ eru
samfara mjólk, sem ekki er geril-
sneydd: að af henni getur stafað
sýkingarhætta. Sú hætta er mun
meiri hér en annarsstaðar og staf-
ar af því hve aðflutningar að bæn-
um eru erfiðir og húsakynnum á-
bótavant, bæði fjósunum og bæjar-
húsum, þar sem mjólkin er geymd
uns hún fer af heimilinu. Eftirliti
um mjólkina: fitumagn hennar
og að hún sé hrein og að öllu leyti
ógölluð, verður og ekki komið við
nema í sambandi við gerilsneyð-
ingu.
Iiér verður nú ekki vikið nema
að annari hlið þessa máls, hinni
síðamefndu.
Nokkru eftir að inflúensudrep-
sóttin gekk hér í bænum kom upp
skæð taugaveiki. Læknar bæjarins
þóttust vissir um það að veikin
stafaði a. m. k. að einhverju leyti
af sýktri mjólk. Héraðslæknirinn
kom þá að máli við stjórn Mjólk-
uríélags Reykjavíkur um það
hversu mikil nauðsyn það væri
fyrir bæinn að farið væri að geril-
sneyða mjólkina, hvatti fastlega
til þess og taldi nálega lífsnauð-
syn fyrir bæinn. Til þess að ráða
sem fyrst bót á þessu fékk félags-
stjórnin léð gerilsneyðingaráhöld
frá mjólkurskólanum á Hvítárvöll-
um og kom þeirn fyrir með tölu-
verðum kostnaði. En áhöldin
reyndust með öllu óhæf.
þá var horfið að því ráði, í sam-
ráði við héraðslækni og heilbrigð-
isfulltrúa bæjarins, að félagið
kæmi sér upp fullkominni geril-
sneyðingarstöð, þar sem full-
komnu eftirliti mætti koma við
um mjólkina að öllu leyti, enda
ætti þá félagið víst að bærinn
gerði þær ráðstafanir á móti, sem
nauðsynlegar væru til þess að
lagt yrði út í fyrirtækið, og sem
að verður síðar vikið.
Félaginu gekk það eitt til í
þessu efni að verða við réttmæt-
um kröfum heilbrigðisvalda bæj-
arins. M j ólkurf ramleiðendurnir
vildu gera sína skyldu um að
mjólkin væri bæði heilnæm og
góð. Vegna almenningsheillar
tóku þeir á herðar sér þær miklu
fjárhagsbyrðar sem þessu voru
samfara.
Félagið keypti nú hús, einungis
í því skyni að koma þar upp geril-
sneyðingu á mjólk. það keypti á-
höld sem til þess þarf og voru þau
öll af nýjustu og fullkomnustu
gerð. það þurfti að leggja mikið í
kostnað til þess að breyta húsinu
og koma áhöldunum fyrir. Fjár-
hagsbyrðar þær, sem félagið hefir
orðið að bindast í þessu skyni eru
nú orðnar um 100,000 krónur.
það gekk seint að útvega áhöld-
in og breyta húsinu. 1 síðastliðn-
um nóvembermánuði var þó það
komið sem nauðsynlegt var til
þess að geta byrjað. Og þá sneri
félagið sér aftur til heilbrigðis-
nefndar bæjarins og bæjarsjórnar
um þær ráðstafanir sem gera
þurfti af þeirra aðilja hálfu, og
um hafði verið talað áður.
það liggur í augum uppi að ger-
ilsneydd mjólk hlýtur að vera ei-
lítið dýrari en önnur mjólk. því
er svo varið um allar mikilvægar
framfarir, að þær kosta eitthvað
fé. I öllum siðuðum borgum Norð-
urálfunnar mun svo vera fyrir
mælt að ekki megi selja mjólk
nema hún sé gerilsneydd, eða
framleidd undir sérstöku eftirliti
(,,barnamjólk“). það var þetta
sem félagið hafði farið fram á og
fór nú fram á við heilbrigðisnefnd
og bæjarstjórn að ákveðið væri í
reglugerð, að ekki mætti selja í
bænum eftirleiðis nema annað-
hvort gerilsneydda mjólk eða
„barnamjólk“ og þó sætti félagið
sig við þá undantekningu, að þeir
bæjarmenn sem ættu tvær kýr, eða
færri, þyrftu ekki að hlíta þessari
kvöð.
það liggur ennfremur í augum
uppi að án slíks reglugjörðará-
kvæðis er félaginu það ókleift að
leggja út í það að gerilsneyða
mjólk. Bæjarbúar eru óvanir ger-
ilsneyddri mjólk. Hún er eilítið
öðruvísi á bragðið. Vaninn er rík-
ur herra. í annan stað verður líter-
inn af gerilsneyddri mjólk fáein-
um aurum dýrari. Dæmið liggur
nú ljóst fyrir: sé á boðstólum bæði
gerilsneydd mjólk og ógeril-
sneydd mjólk og gerilsneydda
mjólkin dýrari og menn henni ó-
vanir, þá kaupa menn fremur ó-
dýru mjólkina. þegar ofmikil
mjólk er í bænum, situr félagið
uppi með sína gerilsneyddu mjólk
óselda og fjárhagsbyrðarnar af
því að hafa komið á fót stofnun
til almenningsheilla. Mjólkurfram-
leiðendurnir sem eru utan félags-
ins, sem notið hafa alls hins góða
af félaginu, án þess að takast
nokkrar byrðar á herðar — þeir
selja sína ógerilsneyddu mjólk.
Félagið hlýtur að leysast sundur
og menn að stökkva úr því unn-
vörpum.
Má vera að einhvemtíma, þeg-
ar taugaveiki geysar um bæinn og
drepur nægilega marga til þess að
opna augun á fólkinu fyrir nauð-
syninni að hafa gerilsneydda
mjólk, að þá vilji það gjaman
kaupa hana fremur — en þá er fé-
lagið löngu farið á höfuðið og bú-
Reykjavik, 21. maí 1921
ið að koma áhöldunum í peninga
utanlands. —
Beiðni félagsins um þetta reglu-
gjörðarákvæði var því eins rétt-
mæt og sjálfsögð og hugsast get-
ur, enda því aðeins lagt út í fyrir-
tækið, og jafnframt var félagið
fúst til þess að bindast því að ger-
ilsneyða mjólk fyrir hvern sem
væri, fyrir sama verð og það kost-
aði félagið sjálft, þannig að það
var með öllu útilokað að félagið
væri að skapa sér nokkurt einræð-
isvald yfir mjólk sem til bæjarins
flyttist. —
það mun hafa verið nokkmm
vikum fyrir jól sem félagið ritaði
bæjarstjórn um þetta og bæjar-
stjórn fól það heilbrigðisnefnd og
heilbrigðisfulltrúa. Héraðslæknir,
lögreglustjóri og Gunnlaugur
Claessen læknir (sem líka er í
bæjarstjórn), skipa heilbrigðis-
nefnd. Nefndin tók málinu vel og
samdi reglugjörðina og lagði fyrir
bæjarstjórn. Bæjarstjórn var af-
arlengi að þæfa málið og loks í
fyrrakvöld afgreiddi hún það.
Ilún feldi reglugjörðina með rök-
studdri dagskrá og skipaði nefnd
til þess að athuga mjólkumiálið
og koma með tillögur um hvort
bærinn ætti ekki að koma sér
upp gerilsneyðingarstöð. Eitt ein-
asta atkvæði var á móti þessari
stórfurðulegu ráðstöfun bæjar-
stjórnar, atkvæði heilbrigðisfull-
trúans. —
Hefir að vísu margt stórfurðu-
legt komið fyrir á þessu landi og
í þessum bæ, en fátt mun jafnast
á'við þessa framkomu bæjarsjórn-
ar Reykjavíkur.
Fyrir áeggjan heilbrigðisvalda
bæjarins kemur Mjólkurfélag
Reykjavíkur upp fullkominni ger-
ilsneyðingarstöð á rnjólk, ein-
göngu í því skyni að vinna verk
til almenningsheilla, sem héraðs-
læknir bæjarins telur bænum ná-
lega Iífsnauðsyn. Félagið setur sig
í nálega 100,000 kr. skuld til þess
að vinna þetta verk. Heilbrigðis-
fulltrúi og heilbrigðisnefnd með
héraðslækni í broddi fylkingar,
telja það sjálfsagt að gera umtal-
aðar nauðsynlegar ráðstafanir af
bæjarins hálfu til þess að þetta
geti orðið. Bæjarstjórn fellir það
með öllum atkvæðum gegn einu.
Afleiðingarnar eru þær, að ekki
getur orðið úr því að mjólk verði
gerilsneydd, fyr en þá ef bærinn
einliverntíma lætur gera það. því
að fyrir félaginu blasii' ekki ann-
að en gjaldþrot og upplausn, leggi
það út í það að gerilsneyða mjólk
upp á þessar spýtur. það virðist
ekki geta gripið til annars ráðs
en þess að senda öll áhöldin til út-
landa og koma þeim þar í pen-
inga og selja aftur hús sitt með
afföllum.
Launin sem hið fátæka félag
fær fyrir það að hafa farið að
kröfum heilbrigðisvalda bæjarins,
bundist fjárhagslegum byrðum
um 100,000 kr. og sýnt fulla við-
leitni um að leysa mikið vandræða-
mál fyrir bæinn, eru þau, að skað-
ast urn nokkra tugi þúsunda króna
á öllu saman og korna engu í fram-
kvæmd.
Hér skal nú látið staðar numið,
þótt mýmörg séu þau atriði- sem
vert væri um að ræða í þessu máli.
„Tíminn“ hefir aldrei ætlað mik-
ið í'úm til þess að ræða bæjarmál
Reykjavíkur og mun ekki gera
fyrst um sinn. En mér fanst þetta
mál þannig vaxið að því yrði að
skjóta undir dómstól alþjóðar.
Tr. þ.
»Þór«.
Nú fer „þór“ héðan til Reykja-
víkur í kvöld til þess að leggjast í
lægi eftir 4(4 mánaðar landhelgis-
gæslu og björgunarstarf við Eyj-
arnar.
Hér er hans ekki bein þörf leng-
ur að þessu sinni, og er leitt til
þess að vita að aðrir fá nú ekki
að njóta hans í sumar og í haust.
Víða er hans brýn þörf á þeim
tímum engu eða litlu síður en hér
á vetrai-vertíðinni.
En hér mun ekki tjá um að sak-
ast. þingið sem heild er ráðþrota
og ráðvilt í landhelgisgæslu ríkis-
ins og björgunarmálum, eins og í
svo mörgu öðru. þeir þar skilja
það ekki eða vilja ekki skilja það
sumir hverjir, hve óútreiknanleg-
ur hagnaður, beint og óbeint, er
að slíku skipi sem „þór“. Og ves-
lings ráðherrarnir, þeir hafa spilt
fyrir „þór“ eftir mætti. En þeir
eru þróttlausir og lamaðir af sí-
feldu stauti og striti við það mikil-
væga starf að halda í völdin —
svona alveg upp á líf og dauða.
þeir hafa því ekki, þrátt fyrir við-
leitnina, getað hamlað því að
„þór“ fengi nokkum styrk. En
viðleitni hafa þeir haft til þess,
með gæðingum sínum þótt fáir
séu, og er hjá þessum mönnum
viljann að vii’ða.
Fjárhagurinn er sagður þröng-
ur — ríkissjóður uppétinn og ör-
litlar tekjur í vændum, — en em-
bætti stofnuð og sýslanir eins og
vant er, eða meira, „alt í grænum
sjó“.
Fjármálaráðherra hefir að vísu
reiknað út tekjuskattinn, og náð
þar í 1 miljón á pappírinn. Hvort
hún fæst er enn óvitað, en þó litl-
ar líkur til þess að svo verði, og
það því fremur sem sá atvinnu-
vegur er minna studdur er gefur
ríkissjóði mestar tekjur, en það er
s j ávarútvegurinn.
Reynsla manna hér í vetur hef-
ir nú áþreifanlega sannað það sem
þeir reyndar vissu áður, að „þór“
er hér alveg ómissandi. Hann hef-
ir bjargað bátum í óveðrum, og
varið landhelgina, svo að það yrði
ekki betur gert þótt herskip væri
á sveimi umhverfis Eyjarnar.
Fyrri hluta netavertíðarinnar
fiskaðist hvergi nema „undir
sandi“, sem kallað er, þar sem
botnvörpungarnir hafa mest fisk-
að í mörg ár óáreittir, fast upp
undir landi. En nú gátu þeir ekki
verið þar vegna „þórs“, og menn
fiskuðu þar í næði. Svo þegar á
leið og fiskur kom á Bankann, en
það er utan landhelgis, þá var
„þór“ þar á miðunum nótt sem
dag og bægði botnuvörpungunum
frá því svæði er net Eyjamanna
lágu á. — þannig mundi mega
hafa það víðar hér við land.
Menn megá ekki til þess hugsa
að missa „þór“, og verður hér því
talsverðrar gremju vart til þeirra
er mest standa á móti hæfilegum
styrk til útgerðar á honum í vet-
ur og framvegis. Gætir þessa
einna mest til forsætisráðherrans,
og þykir þeim, er áður báru eitt-
hvert traust til hans, sem gamals
sýslumanns hér og þingmanns
Eyjaskeggja í mörg ár, að hann
hafi illa gefist. Aðrir bjuggust
ekki við miklu úr þeirri átt, og
þykir þeim hér hafa farið að lík-
indum.
þann 13. þ. m. fór „þór“ til
Austfjarða og austur á Seyðis-
fjörð með um 150 sjómenn héð-
21. blað
an, eða mestan hluta þeirra Aust-
firðinga, er hér voru. Hann kom
aftur í morgun eftir tæpan 3(4
sólarhring. Líklega hefði „Suður-
land“, brjóstmylkingur stjórnar-
innar, ekki farið svona skjóta
ferð til Austfjarða. það fékk samt
125 þúsund króna styrk eða meira
úr ríkissjóði fyrra ár, þarflítið
skip og ófært til ferða nema á
tjörnum og fjarðarbotnum eftir
þeirri reynslu er hér varð í fyrra.
Og hefði „þór“ ekki verið, þá
hefðu þessir 150 menn orðið að
bíða „Sterlings“, er nú liggur í
Reykjavík og bíður eftir þing-
mönnum, örfáum þó.
Skyldi nú þessi ráðstöfun lands-
stjórnarinnar hafa verið til hagn-
aðar, rétt álitið, að um 150 vinn-
andi og hraustir menn væru hér
atvinnulausir í nær hálfan mán-
uð meðan „Sterling" bíður eftir
5—6 þingmönnum Margir ætla
að það hefði verið betra að láta
„Sterling“ halda áætlun og flytja
fólkið austur á réttum tíma, svo
það gæti tekið til vinnu sinnar
heima hjá sér, en að láta skipið
bíða eftir þessum fáu mönnum, er
mátt hefði senda heim við tæki-
færi.
En hér var það „þór“ sem
hjálpaði, og bætti með því þessa
vanhyggju stjórnarinnar; — það
má til margs bregða honum.
Hann fór þessa för eftir ósk
þeirra er elcki vildu bíða Sterlings.
Eg bið „Tímann" fyrir þessar
línur. Hann hefir, mest þeirra
blaða er eg hefi séð, mælt með
B j örgunarf élagi Vestmannaeyj a,
og sýnt glöggan skilning á þessu
máli. Eyjabúar eru þeim þakklát-
ir er þetta mál styðja og þeir
treysta blöðum landsins öllum yf-
irleitt til þess að mæla með því og
skýra það fyrir þjóðinni, hve
nauðsynlegt það er að efla land-
helgisgæsluna kringum alt land-
ið, og um leið að bjarga sjómönn-
um þá er háska ber að höndum.
En það verður ekki gert með öðru
móti en því, að ríkissjóður leggi
fram fé til björgunar- og eftirlits-
skipa.
Vestmannaeyjum 16. maí 1921.
Gunnar Ólafsson.
----o----
Vorsókn íemplara.
Síðustu árin tvö hefir færst
nýtt líf og áhugi í Templararegl-
una. Hófst sú alda á Vesturlandi,
einkum að forgöngu Ilelga banka-
stjóra Sveinssonar á ísafirði, og á
vetrinum sem nú er nýliðinn hefir
meira fjör verið í starfsemi Regl-
unnar hér í bænum en verið hefir
alla tíð síðan bannlögin voru sam-
þykt. Og það benda öll merki til
þess, að hafin sé eindregin við-
reisnaröld innan Reglunnar og
muni starf hennar næsta vetur
verða enn meira en var í vetur.
Ástæðan til þessarar vakningar
er fyrst og fremst sú, að bindind-
is- og bannvinir þola nú ekki leng-
ur mátið: vanrækslusyndir lands-
stjórnar, yfirvalda og lækna um
að framkvæma hina miklu siðferð-
ishugsjón sem kept er að með vín-
bannslögunum. Vilja þeir enn
leggja mikið í sölumar um að ná
því marki og endurreisa því fé-
lagsskap sinn.
Á annan í hvítasunnu auglýstu
templarar höfuðborginni þennan
vilja sinn. Tveim stundum eftir