Tíminn - 28.05.1921, Qupperneq 2

66
T 1 M I N N
t
Sveínsson
prófastur.
an orðstír við heimsókn glímu-
mannanna af Akranesi í vetui’.
Síra Jón dó 22. þ. m. og hafði
kent lasleika nokkru áður. Bana-
meinið var hjartabilun.
Fæddur var hann á Snærings-
stöðum í Húnavatnssýslu 11. sept.
1858. Faðir hans var Sveinn bóndi
þorleifsson, síðar á Ytri-Löngu-
mýri, sonur þorleifs bónda þor-
kelssonar hins auðga í Stóradal.
Móðir hans var Sigríður Pálma-
dóttir bónda á Sólheimum Jóns-
sonar, systir þeirra tveggja nafn-
frægu bændaskörunga, Jóns í
Stóradal og Erlendar í Tungunesi.
Var síra Jón þannig af öðrum og
þriðja lið skyldur t. d. þeim Jóni
Jónssyni, sem nú býr í Stóradal
við forna sæmd, og Sigurði Guð-
mundssyni magister. En þeir
voru tvöfaldir tvímenningar síra
Jón og þorleifur Jónsson póst-
meistari í Reykjavík.
Stúdentsprófi lauk síra Jón ár-
ið 1882 og embættisprófi við
prestaskólann 1884, hvorttveggja
með góðri fyrstu einkunn. þá var
hann um hríð skrifari hjá Áma
Thorsteinsson landfógeta, en 1886
voru honum veittir Garðar á Akra-
nesi og því prestakalli þjónaði
hann til dauðadags. Var snemma
á ári 1896 skipaður prófastur
í Borgarfjarðai’prófastdæmi og
hafði því nýlega gegnt því starfi í
25 ár.
það var ánægjulegt að komast í
náin kynni við síra Jón Sveinsson.
Skörungur var hann að vísu ekki,
hvorki í fasi né reynd. En hann
var yfirburðamaður um prúð-
mensku, grandvarleik og sam-
viskusemi. Enginn embættismaður
á íslandi mun hafa staðið honum
framar um reglusemi og skyldu-
rækni. Mannúð og mildi lýsti sér í
öllum orðum hans og athöfnum. í
fjölmenni dró hann sig alveg í hlé,
en naut sín því betur í kyrlátum
hóp fárra vina. Hann var maður
allvíðlesinn og einkum vel að sér í
íslenskum fræðum. Hann var prýði
stéttar sinnar og varð því meir
elskaður og virtur sem menn
þektu hann betur.
Kvæntur var síra Jón og er
kona hans enn á lífi: Halldóra,
dóttir Hallgríms Jónssonar alþm. í
Guðrúnarkoti á Akranesi. þrjú
eru böm þeirra: Margrét gift á
Akranesi, Sigríður, gift Konráði
Konráðssyni lækni hér í bænum
og Hallgrímur, búfræðiskandídat
frá Hvanneyri, sem dvalist hefir
hjá föður sínum og gat sér best-
---o---
Bjargráð
jarðyrkjumanna.
L
Bændur hafa vanist því og lært
það síðustu árin að nota kraftfóð-
ur, bæði til fóðurdrýginda og eink-
um vegna fóðurskorts. Mikið af
„stríðsgróða“ bændanna, og jafn-
vel nokkuð af bústofninum, hefir
gengið í þessi fóðurkaup, hjá
mörgum hverjum, og aukið stór-
kostlega útgjöld búanna. Á þenna
hátt hefir bústofninum verið
bjargað, og í kaupbæti hafa marg-
ir fengið reynslu fyrir því, að okk-
ar heimafengnu fóður notast bet-
ur, ef kraftfóður er haft með því
til fóðurbætis. Tvær höfuðorsakir
liggja til þessara fóðurkaupa:
harðindi vetur og sumar og rækt-
unarleysi landsins. Hin fyrri or-
sökin er óviðráðanleg, en úr hinni
má bæta, með aukinni og bættri
fóðurjurtaræktun. Landrýmið er
nóg til þess og náttúruskilyrðin
leyfa það, en það sem strandað
hefir á, er það sem bændur sjálf-
ir verða að leggja til ræktunarinn-
ar: vinnukraft, verkfæri, og ekki
síst áburð, þegar gert er ráð fyrir
að frumskilyrðin: vilji og áhugi
séu fyrir hendi.
Fljótvirkasta og stórvirkasta
bjargráðið til aukinnar fóðurrækt-
ar má eflaust telja áveitumar, en
þær eru ekki alstaðar mögulegar.
Næst kemur túnræktin og fóður-
rófnaræktin, og nóg eru túnstæð-
in á hverju bygðu bóli. Til fram-
kvæmdanna skortir tilfinnanlega
hentug verkfæri og hóflega dýr-
an vinnukraft, en til öruggari
tryggingar um arðsemina vantar
víða nægan og góðan áburð. Að
vísu aflast um 2/3 hlutar heyjanna
á óræktuðu landi, og ræktaða land-
ið nýtur þess áburðar, sem safn-
ast af því fóðri, svo að hér ætti
ekki- að vera áburðarskortur. þó er
alment kvartað um áburðarskort
til aukinnar ræktunar og eflaust
er ræktaða landið okkar í órækt
af því að það fær of lítið af frjó-
efnum í áburðinum. þessu veldur
bæði hirðing eða réttara sagt van-
hirðing búfjáráburðarins og lítil'
Liftryggiugarfjel. Andvaka hl
Kristianiu, Noreui.
Venjulegar líftryggingar, barnatryggingar
og lífrentur.
í slandsdeildin:
Löggilt af Stjórnarráði Islands í desember 1919.
Ábyrgöarskjölin á íslensku. Varnarþing' í Reykjavík.
lögjöldin lögð inn í Landsbankann.
,ANDVAKA‘ heflr frjálslegri tryggingarskilyrði og ákvæði en flest
, önnur líftryggingarfélög.
,ANDVAKA‘ setur öllurn sömu iðgjöld! (Sjómenn t. d. greiða engin
aukagjöld).
,ANDVAKA‘ veitir líftryggingar, er eigi geta glatast nje gengið úr
gildi.
,ANDVAKA‘ veitir bindindismönnum sjerstök hlunnindi. Ættu því
bindindismenn og bannvinir að skifta við það fjelag, er
styður málstað þeirra.
,ANDVÖKU‘ má með fullum rjetti telja líftryggingarfjelag ungmenna-
fjelaga, kennara og bænda í Noregi. Enda eru ýmsir
stofnendur fjelagsins og stjórnendur og mikill fjöldi
bestu starfsmanna þess úr þeim flokkum.
,ANDVAKA‘ veitir „örkumlatryggingar" gegn mjög vægu auka-
gjaldi, og er því vel við hæfi alþýðumanna!
Sjómenn og verkamenn, listamenn og íþróttamenn, iðnaðar-
menn og kaupsýslumenn, rosknir menn og börn, bændur og búalið,
karlar og konur hafa þegar líftrygt sig í „Andvöku“.
Skólanemendur, sem láns þurfa sér til mentunar, geta tæj)-
lega aflað sér betri tryggingar en góðrar lífsábyrgðar í „Andvöku“.
Helgi Valtýssou,
forstjóri íslandsdeildar.
Ileima: Grund við Sauðagerði. Pósthólf 533, Reykjavík.
A.V. Þeir sem panta tryggingar skriflega seridi forstjóra umsókn og 1 á t i
getið aldurs sins.
not hans fyrir gróðurinn, meðal
annars vegna kaldrar veðráttu,
með þar aí' leiðandi litlum hæg-
fara og ófullkomnum efnabreyt-
ingum — ófullkominnar ávinslu
víða og svo af því að búfjáráburð-
ur notast yfirleitt ver á graslendi
en opnu landi, einkanlega á stöð-
ugu graslendi með harða og þétta
rót, eins og hér gerist.
II.
Undir þessum kringumstæðum
er síðast voru nefndar, hefir í öðr-
um löndum reynst betur að nota
tilbúinn áburð, og án hans er nú
fujlkomin og arðsöm jarðrækt tal-
in ómöguleg, og eru þar þó betri
skilyrði, bæði vegna loftslags og
ræktunarhátta. það er því engin
skynsamleg ástæða til að ímynda
sér ;að tilbúinn áburður sé ekki
hér á landi eins og annarsstaðar í
raun og veru nauðsynlegur tiJ
þess að auka og tryggja arðsemi
garðræktarinnar, ekki aðeins á
túnunum, heldur einnig; á áveitu-
engjunum.
Plönturnar hafa næringarþarfir
alveg á tilsvarandi hátt og dýrin
og krefjast þess að þeim sé *full-
nægt. þær eru brjóstmylkingar
jarðarinnar enn frekar en dýrin
og jörðin sjálf elur önn fyrir
flestum þörfum þeirra, þó ekki á
þann hátt eða í þeim mæli venju-
legast að fullnægt sé kröfum yrkj-
andans til plantnanna, og þótt
'margt megi gera, s, s. með fram-
ræslu, vinslu ýmiskonar og mörgu
fleiru til þess að opna plöntunum
aðgang að forðabúrum jarðarinn-
ar, þó er þó víðast hvar, og þeg-
ar til lengdar lætur, alstaðar á
yrktu landi skortur á þremur
nauðsynlegum næringarefnum í
jarðveginum, þ. e. köfnunarefni,
kalí og fosfórsýru. þessi efni kall-
ast verðmæt næringarefni vegna
kostnaðarins við að afla þeirra og
veita gróðrinum þau, og það er
fyrst og fremst þeirra vegna, að
áburður er borinn á.
f rotnaðri kúamykju má telja
að sé um 1/2% af hvoru hinna fyr-
nefndu efna en aðeins V3% of for-
fórsýnmni, og í nýjum áburði
hlutfallslega enn minna. Til sam-
anburðar má geta þess, að í töðu
má telja að sé um 1,6% af hvoru
köfnunarefni og kalí, en af fosfór-
sýru um 0,5%. Með hliðsjón af
þessum tölum má gera jaínaðar-
reikning við jörðina yfir þessi
efni, en þá er þess að gæta að
verðmæt efni húsdýraáburður not-
ast ekki öll og er venjulega talið
að á fyrsta ári, þ. e. árið þegar á-
burðurinn er borinn á, notist af
köfnunarefninu aðeins 45%, af
kalíinu 80% og af fosfórsýrunni
70%. Að vísu notast svo nokkuð af
afganginum næstu árin, en all-
mikið tapast, einkum þar sem
svo kallað efnatökuafl jarðvegar-
ins er lítið, eins og einkum er í
sendinni jörð.
III.
Af þessum ástæðum og fleiri
hrekkur ekki húsdýraáburðurinn
til að viðhalda frjósemi hins rækt-
aða lands, og því síður til að auka
hana, eða til þess að hægt sé að
stækka ræktaða landið. Til þess að
bæta úr þessu hafa menn grafið
úr jörðu eða búið til sölt, sem í
eru verðmæt næringarefni, venju-
legast aðeins eitt af þeim í hverri
tegund, og nota þau til áburðar.
þessi sölt eru það sem kallast til-
búinn áburður. Algengustu teg-
undirhans eru chilisaltpétur með
15%, kalksaltpétur eða norskur
saltpétur með 13% og brenni-
steinssúrt ammoníak með 20% af
köfnunarefni; superf osfat með
15—20% (venjulegast 18 eða 20
%) og tómasfosfat með 9—16%
af fosfórsýru (venjulegast 13%-;
kaninit með 12%, kalíáburður með
37% og klórkalíum með 50% kalí.
Auk þess að margfalt meira er
af verðmætum efnum í tilbúna á-
burðinum en í búfjáráburði, þá
notast efnin betur og eru fljótvirk-
ari, sérstaklega í saltpétursteg-
undunum og súperfosfatinu, en
einnig í hinum áburðartegundun-
um.
Áburðurinn er fóður plantanna,
og tilbúni áburðurinn er þeim
sannkallað ki’aftfóður. það má
segja að hann sé auðmelt kraft-
fóður, sökum þess hve fljótvirkur
hann er og notadrjúgur í saman-
burði við búfjáráburð. Auk þess-
ara kosta má telja tilbúnum áburði
Framkvæmd
bannlaganna.
Ræða Áraa Jóhannssonar á skrúð-
göngu-fundi templara arínan
hvítasunnudag.
Góðir templarar, konur og
menn!
Eg tel óþarft að halda hér lang-
ar ræður, því að engum mun dylj-
ast hvað okkur er innan brjósts.
Allra síst munu menn vera í vafa
um það, er Goodtemplarar fylkja
svo vel liði, sem þeir hafa gert í
dag, að þá er það þeirra hjartans
áhugamál, sem þeir bera fyrir
brjósti.
Við erum hér hinir sömu, sem
fyrir allmörgum árum hófum bar-
áttuna til útrýmingar áfengis úr
landinu. Og við erum sama sinnis
enn í dag. Grundvallarskoðun okk-
ar á nauðsyn og gagnsemi áfeng-
isbannlaga er enn hin sama. Og
stefnuskrá templara er með öllu
óbreytt.
það eru ein stórfeld ósannindi
andstæðinga okkar, að templarar
hafi breytt stefnuskrá sinni —
breytt bindindisstarfsemi í bann-
stefnu. þegar er fyrsta Goodtempl-
arastúkan var stofnuð hér á landi,
var stefnuskráin hin sama, sem
hún er í dag: „Algjör útrýming
allra áfengisvökva til diykkjar“.
Annað mál er það, að templarar
>) > 0 búnir að berjas. fyrir þess-
ari stefnuskrá sinni fullan aldar-
fjórðung og að fá bannlög staðfest
á þeim grundvelli, þegar loks and-
stæðingarnir vöknuðú við vondan
lraum og sáu hvað gevsi hafði.
það eru önnur stórfeld ósann-
indi andstæðinganna, að áfengis-
bannlögunum hafi verið þröngvað
upp á þjóðina með ginningum. —
Eg fullyrði að engin okkar lög hafi
verið betur undirbúin, að því er
það snertir að gjöra þjóðinní
kunna stefnu þeirra og tilgang,
eklci farið jafn hreinlega að þjóð-
inn með nokkur önnur lög, eins
og hannlögin.
En það eru hin þriðju stórfeldu
ósannindi andstæðinganna, að
templarar hafi verið „einvaldir
um að búa bannlögin til“ og þess-
vegna séu þeim að kenna allir agn-
úar á þeim og misfellur á fram-
kvæmd þeirra. þetta er svo fávís-
leg fjarstæða, að furðu gegnir —
enda þótt andbanningar eigi hlut
— að þeir skuli bera slíkt á borð.
það er sem sé öllum kunnugt, að
templarar hafa — því miður —
aldrei verið í meiri hluta á alþingi.
Og það var alþingi, en ekki templ-
arar, er samdi og setti þau lög,
sem önnur lög. Auðvitað reyndu
templarar að beita áhrifum sínum
í þá átt, að fá lögin sem best úr
garði gerð — sem róttækust og á-
kveðnust. En áhrif andstæðing-
anna máttu sín meira. Og því fór
sem fór. Lögin urðu málamynda-
lög, festulaus og haldlaus; og því
hafa þau reynst svo, sem nú er
kunnugt orðið.’
þjóðin bað um bannlög, en hún
fékk kák-lög. Ilenni voru gefnir
steinar fyrir brauð. Ilún var beint
svikin uln bannlög.
Og enn hraklegri órétti var hún
beitt: Hún var svikin um sjálf-
sagða framkvæmd þeirra ómynd-
ar-laga, sem henni vorú fengin.
Umboðs- og framkvæmdarvald
komu sér saman um að láta það
heita svo, að' lögreglustjórum
væri óheimilt að verja fé til fram-
kvæmdar lögunum; slíkur kostn-
aður yrði ekki endurgreiddur úr
landssjóði. En vitanlega var þetta
og er hið hróplegasta ranglæti og
f j arstæða.
Lögin höfðu verið samþykt fyr-
irvaralaust. það var enginn var-
nagli við þau festur, svo sem að
þau skyldu koma til framkvæmda
„þegar fé væri fyrir hendi“ til að
standast framkvæmdakostnaðinn.
Nei, það var engin slík klásúla á
þau lögð. þess vegna átti þjóðin
heimtingu á að þeim væri fullkom-
lega framfylgt frá þeim degi er
þau gengu í gildi.
En með þeirri ráðstöfun, að
neita um fé til framkvæmdanna,
var auðvitað fyrir það girt, að lög-
in gætu orðið að nokkru liði, jafn-
vel hversu vendilega sem þau sjálf
hefðu verið úr garði gerð.
þegar í þetta óefni vai\ komið,
var stofnað félag hér í bæ, er
nefnt var ,,Bannvinafélag“. Voru
í því bæði templarar og utanreglu-
menn; því að það voru miklu fleiri
en templarar, sem var ofboðið með
aðförunum. þetta félag var auð-
vitað stofnað til stuðnings bann-
lögunum, en fékk litlu eða engu á-
orkað gegn ofurvaldi áfengis-
áfengisdýrkenda. —
Af hálfu þessa félags var eg
sendui' á fund þáverandi ráðherra
til að leita álits hans um þessa ný-
nefndu ráðstöfun gegn fram-
kvæmd bannlaganna. Svar hans
var skýlaust, þannig: að um leið
og þjóðin óskaði bannlaga, hefði
hún bundist þeirri skyldu, að bera
allan kostnað, sem framkvæmd
laganna hefði í för með sér.
Auðvitað var þetta svar ráð-
herrans hárrétt; enda var hann
og er einn hinn allra snjallasti lög-
fræðingur þessa lands. En eigi
að síður fékst engu um þokað til
leiðréttingar á framkvæpid lag-
anna.
Svo mikils máttu sín áhrif á-
fengisdýrkenda, og svo mikill var
sljóleiki þeirra, sem gæta eiga
laga og réttar í þessu landi, að
bannlögin voru með þessum hætti
sama sem að engu gerð.
þessi atferli leyfi eg mér fyrir
hönd templara að mótmæla svo
hátt og kröftuglega, sem eg hefi
orku til.
þjóðin á fulla heimtingu á því,
fyrst og fremst að fá örugg‘ áfeng-
isbannlög, og í annan stað að
tregðulaust sé greitt úr landssjóði
það fé, sem þarf til fullnægjandi
framkvæmdar þeirra. Hafi til þess
þurft sérstaka fjárveitingu, þá
var alþingi auðvitað skylt að sam-
þykkja hana um leið og ]>að srtti
lcgin. Og við hljótum að krefjast
þess, að það bæti nú úr þessari
vanrækslu tregðulaust.
Eg ætla mér ekki að elta ólar
við andstæðingana hér á þessum
stað, þó að margri furðulegri fjar-
stæðunni sé þar að mótmæla; þær
eru flestar marghraktar áður og
niður kveðnar.
En eg get ekki látið ógert að
minna á það, hvernig þeir hafa —
alla tíð síðan bannlögin voru sett
— látið sér sæma að prédika
bannlagabrot fyrir landslýðnum;
hvernig þeir jafnt og stöðugt rafa
reynt að æsa þjóðina gegn lögun-
um, benda á hvemig fara skyldi
kringum þau og brjóta þau.Hvern-
ig þeir halda á lofti þvaðursögum
um hverskonar siðspillingu í sam-
bandi við bannlögin, bæði hér og
erlendis, — hvernig þar sé farið
að brjóta slík lög, og æsa menn til
hins sama hér. — Og þessi iðja er
látin óátalin af hálfu þeirra, er
halda eiga uppi lögum og rétti í
landinu.
það er og alkunnugt, að and-