Tíminn - 16.07.1921, Blaðsíða 2

86
T 1 M I N N
A við og dreíf.
Hver fær stríðsgróðann?
Á stríðsárunum var að mynd-
ast hjer byrjandi auður. Kaup-
menn og útgerðarmenn, húsa-
braskarar og allskonar mangarar
töldu eigur sínar í tugum þúsunda,
hundruðum og jafnvel miljónum.
En mest af þessu er fjarað út,
horfið svo að varla sést þess nokk-
ur staður. Miljónir af íslensku
verðmæti fór í síld, sem seldist
fyrir lítið og ekki neitt, eftirtekja
tveggja sumra. Miljónir hafa aft-
ur farið í tapi íiskhringsins. Afar-
mikið af útvegsgróðanum hefir
týnst á þennan hátt. þá komu
skipakaupin. Fiskhhringurinn átti
tvö skip í smíðum, en varð að
hætta við þau og misti hálfa aðra
miljón. Eimskipafélagið lét smíða
Goðafoss, vandað skip og gott, en
sem verður 1—V/z miljón of dýrt
þegár það fer að keppa við eldri
skipastól. þá koma togararnir,
keyptir á 700 þúsund hver. Nú
ekki meira virði en 200 þús. í
mesta lagi, óg líklega minna. Á tíu
slíkum togurum hverfa 5 miljónir
í sjóinn. þá koma kaupmennirn-
ir, sem tapa á ábyrgðum og vöru-
leiíum, sem lækka, mjög háum
upphæðum, auk þess sem margir
þeirra hafa verið bundnir í fisk-
og síldarspekulationum. Landið
má segja um stríðsgróðann: Drott-
inn gaf og drottinn tók. ísland er
nú vei' statt en nokkru sinni áður
síðan um aldamót. Mörgum manni
sýnist ólíklegt, að komist verði hjá
stórkostlegu hruni, jafngálaus-
lega eins og farið hefir verið með
fé landsins bæði af þeim einstakl-
ingum, sem mest höfðu milli
handa og þá ekki síður lands-
stjórninni.
Bankavextir.
Á þinginu í vetur bar Eiríkur
Einarsson fram það nýmæli, að
skora á stjórn landsins að hlutast
til um, að bankarnir gerðu mun á
vöxtum af vel trygðum lánum til
ræktunar og brasklánum til útvegs
og verslunar.
þetta var auðskilið mál. Banka-
vextir hér á landi hafa verið og
eru enn mjög háir. Af hverju?
þeir þurfa að vera svo háir til
þess að bankarnir geti staðist ó-
höpp þau, sem þeir verða fyrir af
bröskurunum (sbr. íslandsbanka
og fiskhringinn). Skilamennirnir
sem skifta við bankana verða að
bera áhættu-,,premíuna“ fyrir
glæframennina. Og þar sem minst
vanhöld verða á ræktunarlánunum
og þeirra þó mest nauðsyn, þá er
eðlilegt, að þar sé gerður munur-
inn. Öll sanngirni mælti með því,
að vel væri tekið í nýjung E. E.
En það var öðru nær. Fjármála-
ráðherrann varð hinn æfasti og
sýndi með því hug sinn til sveit-
anna. Stjórin og fylgifiskar henn-
ar greiddu atkvæði móti tillögunni.
Ilún féll. En slíkar nýjungar er
erfitt að kæfa, og mun málið
sennilega verða tekið til meðferðar
aftur, hvort sem braskaraflokkn-
um líkar betur eða ver.
Samvinnublöðin.
Aðalfundur Sambandsins skor-
aði fastlega á alla framkvæmdar-
stjóra sambandsdeildanna að inn-
lieimta fyrir samvinnublöðin Tíni-
ann og Dag, hjá félagsmönnum
liver í sinni deild. þetta er heppileg
tillaga og báðum aðilum til hags-
bóta, blöðunum og kaupendunum.
Engin blöð borgast jafnvel hér á
landi og samvinnublöðin. En eins
og póstmálum og samgöngum er
háttað hér á landi, þá er næsta
erfitt fyrir kaupendur blaða að
vera fullkomnir skilamenn, þ. e.
að koma smápeningasendingum
gegnum póst til blaðanna. En fyr-
ir kaupfélögin er þessi innheimta
þvínær útlátalaus. þau taka þá að
sér í þessu tilfelli það verk, sem
póststofur myndu gera í landi sem
hefði betra póstskipulag. Sum
stærstu kaupfélögin hafa innheimt
þannig fyrir Tímann á undanföm-
um árum, t. d. Kaupfélag Eyfirð-
inga mörg þúsund krónur á ári,
og kaupfélagsstjórinn tjáði þeim,
sem þetta ritar á Sambandsfund-
inum, að hann myndi ekki eftir
einu einasta tilfelli þar sem þessi
innheimta hefði orðið félaginu til
óþæginda. Líkt stendur á í mörg-
um kaupfélögum, er gert hafa hið
'sama. Breytingin með ályktun
Sambandsfundar er sú, að nú verð-
ur þvínær öll innheimta samvinnu-
blaðanna gerð gegnum kaupfélög-
in, því að langmestur hluti kaup-
endanna eru samvinnumenn.
Nýjar kröfur um tvöfaldan skatt.
Daginn áður en samvinnulögin
gengu í gildi (14. júlí), fekk Sam-
bandið smáræðis reikning frá
landinu um að því bæri að greiða
um 50 þús. krónur í tekju- og
gróðaskatt fyrir 1919! Auðvitað er
þetta tóm vitleysa og á engum
rétti bygð. En söm er gerðin fyr-
ir að skattamál félaganna yrði tek-
ir því. Og erfitt mundi samvinnu-
félögunum hafa orðið að starfa ef
Sambandið hefði ekki gengist fyr-
ið fyrir á þingi. Vafalaust verður
þetta dómstólamál. Sést best hve
fráleitar slíkar skattkröfur eru á
hendur Sambandinu ef þess er
gætt, að tekjuafgangi Sambands-
ins fyrir-1919 er fyrir löngu skift
milli félaganna og þau hafa aftur
skift til félagsmanna, sem eru hin-
ir réttu eigendur. Ef Sambandið
ætti nú að gjalda tekjuskatt fyrir
1919 (af tekjum sem aldrei voru
neinar, þar sem Sambandið er
ekkert nema allsherjar pöntunar-
félag), þá yrði að leggja þessi 50
þús. kr. sem aukaskatt á viðskifti
félagsmanna það ár, sem dómur
félli, ofan á útsvör félaganna, út-
svar Sambandsins og tekju- og
gróðaskatt fyrir það ár. Er hér
miðað við hið gamla ástand, eins
og það var þar til samvinnufélög-
in komu í gildi.
Ekki útflutningsvara.
Til að skilja hversvegna bónd-
inn á Sandi vill gera stétt sinni og
áhugarpálum hennar það tjón,
sem veikir kraftar leyfa, með því
að vinna móti stefnu samvinnu-
manna í landsmálum, verður að
geta um lítið atvik sem getur hafa
hjálpað kaupmannasinnum til að
ná valdi yfir þessum manni. Litlu
eftir að G. Fr. kom í bæinn í vetur
varð það uppvíst að hann sótti það
allfast að fá að verða sendur til
Ameríku í slóð síra Kjartans
Helgasonar. Var Tíminn meðal
annars spurður að því hvort
rétt væri að styðja að því að
útvega fé til slíkrar farar. þessari
málaleitun var eytt frá hálfu
blaðsins. Að vísu mundi margur
hafa unnað manninum að sjá siðu
annara þjóða. Og meðan hann var
yngri hefði slík ferð getað að ein-
hverju leyti bætt úr þröngsýni
hans og fráleitum hugmyndum um
eigin gildi. En nú var það of seint.
I öðru lagi var aðstaða Tímans
þannig, að hann gat aldrei v'erið
með að senda nema myndarlegan
og vel mentan mann sem fulltrúa
vestur. Hann hafði jafnan tekið
svari Vestmanna, barist móti 5
ára búsetuskilyrðinu þeirra vegna,
eyðilágt Fáfni og átt þátt í stofn-
un þjóðræknisfélagsins „íslend-
ingur“ og því að fé fékst í hina
glæsilegu vesturíör sr. Kjartans.
Vestmenn hafa fundið þetta og
segja kunnugir menn að Tíminn
sé keyptur og lesinn af Vestur-
íslendingum meira en öll önnur
stjórnmálablöð til samans, af þeim
sem gefin eru út hér á landi.
Vegna Guðm. var ef til vill misk-
unnsamt að hlynna að slíkri ferð,
en vegna Vestur-íslendinga var
sjálfsagt að vinna á móti henni.
það var þá orðið lýðum ljóst, að
Guðm. nýtur sín best í „fásinninu"
heima fyrir. Hann er ekki útflutn-
ingsvara. Hann hefir sjálfur játað
í vetur að hann hafi skrifað langar
greinar um menn og mál móti
betri vitund. Slík sviksemi í and-
legum efnum er hegningarverð.
Slíkum manni er eiginlega aldrei
hægt að trúa. Fleiri dómar hans
hafa verið eftir því. Fyrir fáum
árum heiðraði hann þjóð sína með
því, að gefa ótvírætt í skyn, að
íslenskar stúlkur væru að siðgæði
á borð við dreggjar stórborganna
(Flati lófinn). Ógætni hans í orð-
um er svo hastarleg, að ef honum
hefði orðið að óskum sínum í
stjórnmálaefnum, hefði orðið að
stytta nokkrum af bestu mönnum
í ætt hans aldur með rottueitri.
þegar þar við bætist að manni
þessum er svo hnignað, að áheyr-
endur koma aðallega til að horfa
og hlusta á hann eins og „clown“,
þá verður það öllum einsætt, að
liann er ekki útflutningsvara.Jafn-
vel þó að landssjóður hefði verið
að sligast undir sínum eigin
þunga, sem ekki var í vetur, þá
gat aldrei verið ástæða til að gera
Guðm. á Sandi að andlegum „le-
gáta“ hjá löndum í Vesturheimi.
**
-----o----
^Öorgm eifífa
ejilt
gáctIT gatne
Furstafrúin stóð við hliðina á bárón-
■inum og umlaði í lienni um að eklci
mætti taka of mikið tillit til dutlunga
listamannanna. Baróninn svaraði
lienni með köldu brosi. Ilann nálgað-
ist Rómu, rétti henni myndina og
sagði:
„Eg þa-kka yður þessa mjög merki-
legu dagsstund."
Allir horfðu á liann og hver og einn
lagði orðin út á sinn veg. því næst
flýttu menn sér að kveðja. Róma var
æst að sjá, en hún svaraði kveðjunum
með sérstakri hæversku. Hún var að
kvcðja þennan lióp til fidis. það var
sigurbros á vörum hennar. Gestirnir
reyndu að láta eins og ekkert væri, en
framkoma hennar sýndi það greini-
lega, að hún var að vísa þeim á dyr.
Hún skelti hurðinni hart aftui' þá er
þeir voru allir farnir. En um leið og
hún snéri sér að Davíð Rossí, sem
stóð við hlið henni, kom grátur yfir
hana og hún kastaði sér á hnén fyrir
fætur honum.
XX.
„Davíð!“ kallaði hún.
„Gjörið þetta ekki! Standið á fætur!“
sagði liann í bænarróm.
I-Iugsanirnar byltust i liuga lians.
Meðan hann stóð og hlustaði á Rómu
hafði liann skolfið, meir en nokkru
sinni áður i baráttu hans. Nú var
hann einn með henni og hjartað ætl-
aði að springa.í brjósti hans.
„Hefi jeg ekki unnið nóg“, kallaði
hún. „þér hædduð mig af því að jeg
væri rík, en nú er eg jafnfátæk og
þér. Ilver cyrir sem eg hafði kom frá
baróninum. þaðan fæ eg ekki fleiri
gjafii'. Iig er og liefi altaf verið skuld-
ug. þannig minti velgjörðamaður
minn mig á ósjálfstæði mitt og gjaf-
mildi sina. Nú verð eg að selja alt
sem eg á til þess að borga skuldir mín-
ar“.
„Róma!“ stamaði hann, en hún tók
fram í fyrir lionum og tárin streymdu
niður kinnar honnar.
„Hús og húsgögn, gjafir, vagna,
hesta, alt, alt missi eg og á ekkcrt eft-
ii;. En hvað um það? þér sögðuð að
konan léti sér annast um þægindi,
ríkidæmi og allsnægtir. Mundi það
^ara? Eruð þér ekki enn ánægður með
ekki vera annað sem okkur er kær-
mig?“
„Róma! Talið ekki þannig. Eg get
ekki þolað það.“
En hún lilustaði ekki á hann.
„þér hædduð mig af því að eg væri
kona. Og konan getur ekki verið sann-
ur vinur, cða fórnað sér. Við gctum
ekki verið annað en leilcfang og dægra-
stytting fyrir karlmennina. I-Ialdið
þér að eg vilji einungis vera ástmey
manns míns? Nei, eg vil vera eigin-
kona lians. Lifa lífi hans hvernig sem
það verður, bera með honum gott og
ilt.“
„I guðanna bænum, Róma!" liað
hann, en hún leyfði honum ekki að
tala.
^,þér liædduð mig með því að tala
um þær hættur sem biðu yðar, eins
og lconan væri manninum fótakefli.
Haldið þér að eg ætlist til að maður-
inn minn lifi í leti? Léti hann sér
næ^ja slíkt, væri liann ekki maðurinn
sem eg elska, og eg myndi fyrirlíta
hann og fara frá honum.“
„Róma!“
„Og svo hædduð þér mig mcð því
að dauðinn vofði yfir yður. Eg mundi
þá standa eftir einmana. En það skal
aldrei verða. Aldrei! Haldið þér að
kona rnuni geta lifað þann mann
sem hún elskar eins og eg elska yð-
ur? — Nú liefi eg sagt. það. Hæðni
yðar hefir æst mig til þess. — Dauð-
inn vofir yfir yður, en ekki vegna
þess að þér hafið hreytt illa, heldur
einungis vogna þcss að þér oruð föð-
ur mínum trúr. Jtcssvegna liefi eg
rétt til þess að líða dauðann með yð-
ur og eg vil ekki lifa yður látinn."
„Láti eg nú undan“, hugsaði hann,
„þá er úti um mig“. Og liann krcpti
liendurnar á baki sér, til þcss að
þurfa ekki að taka hana í fang sér.
„Róma!“ sagði hann lágt, „þér haf-
ið brotið loforð yðar.“
„Eg skcyti því engu! Eg skal brjóta
tíu þúsund loforð. Eg játa ]>að að cg
hefi dregið yður á tálar. Eg lét svo
sem eg léti undan, en það var alls
ekki ætlun mín. Eg vildi, að þér sæuð
sjálfur, hversu eg varpaði öllu frá
mér, til þess að þér hefðuð enga af-
sökun. Nú hafið þér horft á það, og
nú — nú skuluð þér scgja livað þér
viljið gjöra.“
„Róma!“ sagði hann og hann hríð-
skalf allur. „Frá því og sá yður fyrst
hafa búið í mér tveir menn. Annar
vildi gera alt til að vcrnda yður gcgn
heiminum og gogn sjálfri yður, en
hinn — hann óskaði að þér létuð öll
þcssi ráð eins og vind um eyrun
þjóta-. Gæti eg trúað þvi, að þér vitið
livað þér eruð að gjöra, að þér þekkið
hættuna og þau örlög, sem þér viljið
taka þátt í ■— cn það er óhugsandi."
„Davíð“, kallaði liún, „þér elskið
mig. Eg hlyti að finna það, ef svo væri
ekki. En eg er hugrakkari en þér ...“
„Leyfið mér að fara! Eg get ekki
lengur haft taum á sjálfum mér!“
„Eg er hugrakkari en þér, því að eg
hefi kastað öllu frá mér, rckið alla
vini mína frá mér og brotið allar brýr
að baki. Eg hefi verið fífldjörf og
smánað þá alla yðar vegna — eg sem
ekki er annað en kona — en þér,
karlmaðurinn eruð hræddur, já hrædd-
ur — þér eruð ragur — já eg segi það,
þé eruð ragur! Æ, nei, nei, nei, livað
er það sem cg segi .... Davíð Leóne!"
Og í ástríðu iðrunarinnar vatt hún
örmum um háls honum.
Grafkyr hafði liann staðið í' þessu
óumræðilega sálarstríði. Og nú fann
hann það að hann gat ekki lengur
spyrnt á móti.
„Kondu þá — kondu þá í faðm
minn“, kallaði hann og hann hreiddi
út liendurnar um leið og hún kastaði
sér til hans.
„Elskar þú mig?“
„Já af öllu hjarta! Og þú?“
»lá, jjí, já!“
I-Iann þrýsti hcnni að brjósti sér og
kysti hana með ákefð. Ástin scm
hann hafði barist við losnaði nú úr
læðingi — eins og á í vorleysingu, sem
sprongir af sér isana. Og hin unga
lcona, scm hafði barist svo djarflega
fyrir ást sinni rétt áður, nú varð hún
alt í einu máttvana og föl, þegar hún
hafði sigrað.
-----O-----
Undii'lægjuliugsunaxháttui'.
J>að er vitanlega Morgunblaðið
og dilkar þess í. og L. sem verða
umtalsefnið undir slíkri yfir-
skrift. Tvö dæmi koma því til
sönnunar í þetta sinn:
1. það er stutt liðið síðan dönsku
blöðin birtu hin niðrandi ummæli
um ísland, í sambandi við lántök-'
una. Island ætti alt sitt líf undir
Dönum. Alveg ósæmileg skilyrði
voru tilskilin. það væri ástæða til
að hugsa eitt og annað um sjálf-
stæði ísland. Jafnvel talað um að
skipa fyrir um innanlandsstjórn.
— Morgunblaðið og I. og L. birtu
-þessi ummæli dönsku blaðanna al-
veg athugasemdalaust. Tíminn
bar fram rökstudd mótmæli og
furðaði sig á að Morgunblaðið og
F ræðsluhérað
Mosvallahrepps er laust til um-
sóknar. .
I. ög L. gerðu það ekki líka. þá
lýsti Morgunblaðið því beinlínis
yfir að það hefði ekkert haft við
ummæli dönsku blaðanna að at-
huga. Liggur nærri að segja að
Morgunblaðinu hafi þótt ummæl-
in sjálfsögð og réttmæt.
2. Nú standa yfir umræðurnar
um tilraun Spánverja til þess að
kúga okkur íslendinga til þess að
afnema bannlögin. Öll blöðin,
nema Morgunblaðið og dilkar þess
í. og L., eru sammála um það að
um beina þvingunartilraun er að
ræða. Sá sem er meiri máttar ætl-
ar beinlínis að kúga þann sem
veikari er, og það í mannúðar og
siðferðismáli. „það er alveg rangt
að tala um þvingun af hálfu Spán-
vex-ja“, segir Morgunblaðið. „Bæði
Norðmenn og íslendingar skera úr
þessu máli, hvorir um sig, alveg ó-
háðir og með fullum sjálfsákvöi'ð-
unarrétti“. Ileyr á endemi! Ilvern-
ig er því varið þegar ræninginn
setur skammbyssukj aftinn fyrir
enni ferðamannsins og segir:
„Peningana eða lífið?“ Ferðamað-
urinn hefir „fullan sjálfsákvörðun-
arrétt“ til þess að „skera úr þessu
máli.“ —
„Hann kemur mér æ í hug, er
eg' heyri góðs manns getið“, sagði
Jón biskup helgi um ísleif biskup.
„Morgunblaðið og I. L. koma mér
æ í hug' eftirleiðis, er eg heyri tal-
að um undirlægjuhugsunarhátt“.
Sláttur er víðast byrjaður hér
slóðir. Túnin stórum mun betri en
í -fyrra, hafa furðanlega náð sér
eftir kalskemdirnar í fyrra.
75 ára verður Eiríkur prófessor
Briem á morgun. Hefir Tíminn ný-
lega minst þess mæta manns í
öðru sambandi. Verður honum
haldið samsæti af vinum hans á
morgun. þorleifur JI. Bjarnason
yfirkennari hefir ritað mjög fróð-
lega æfisögu hans í nýjasta hefti
af Skírni.
Spánarsamningurinn. Ekkert
hefir enn frést nánar um hann.
Stjórnin verst allra frétta. Vest-
mannaeyingar hafa samþykt á-
skorun um afnám bannlaganna.
Annarsstaðar að hafa ekki komið
áskoranir.
Góöur gestur dvelst nú í bænum
á vegum Dansk-íslenska félagsins,
doktor Vilhelm Andersen prófessor
í fagurfræði við háskólann í
Kaupmannahöfn. Flytur hann fyr-
irlestra einkum um bókmentir
Dana á síðari öldum. Hann er
nafnkunnur rithöfundur og frábær
snillingur í upplestri skáldrita.
Hann talar og íslensku allvel. Er
það verulega góður fengur fyrir
bæinn að fá slíkan gest.
Embætti. Umsækjendur um
bankastjórastöðuna við Lands-
bankann eru þessir: Benedikt
Sveinsson, Snæbjörn Arnljótsson,
Jón Dúason, Georg Ólafsson, Jens
Waage og Richard Torfason. —
Um ísafjarðarsýslu sækja þessir:
Oddur Gíslason, Kr. Linnet, Páll
Jónsson, Bogi Brynjólfsson og
Maiánó Ilafstein.
Fjárkláði hefir geisað í neðri
hluta Árnessýslu mjög magnaður.
Hefir dýralæknir farið austur og
gert ýmsar ráðstafanir til lækn-'
inga og varna.
Um Akranesprestakall sækja:
Árni Sigurðsson cand. theol., síra
Einar Thorlacíus í Saurbæ á Hval-
fjarðarströnd og síra þorsteinn
Bi'iem á Mosfelli í Grímsnesi.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.