Tíminn - 26.11.1921, Blaðsíða 3

T I M I N N
141
á Mýrum fæst til kaups og ábúðar frá næstu fardögum. Upplýsingar hjá
r
Bjarna Asgeirssyni,
Reykjum í Mosfellssveit.
vetrarflugferðum milli Lundúna
og Parísar. Sex sinnum í viku
verða fastákveðnar ferðir frá
hvorri borginni.
— Sendiherra páfans í Sviss
hefir afhent Friðþjófi Nansen
hálfa miljón líra að gjöf frá páfa-
stólnum til Rússlands.
— í síðustu sex mánuði hefir
lögreglan á Frakklandi kepst við
að hafa hendur í hári á fjölmennu
þjófafélagi. Var félagsskapur sá
mjög stór og lagði það einkum fyr-
ir sig að stela gimsteinum og dýr-
um gull og silfurgripum. Afai--
mörg innbrot höfðu verið framin í
París og víðar. Komst það upp,
þegar þjófarnir loks náðust að
þeir voru að setja á stofn stórar
búðir í Suður-Ameríku, til þess að
koma þýfinu í peninga.
— Franska skáldið Anatole
France hefir fengið bókmentaverð-
laun Nóbels. þýskur prófessor í
Berlín, Nernst, hefir fengið verð-
laun fyrir efnafræðisrannsóknir.
— Síðan skattarnir hækkuðu
svo gífurlega á þýskalandi hafa
ýmsir þýskir auðmenn reynt að
smygla út úr landinu bæði fé og
fjármunum. Nýlega stöðvuðu
landamæraverðirnir þýsku járn-
brautarlest, sem var á leið norður
til Danmerkur. Fanst þar í mikið
af gulistöngum sem átti að smygla
úr landi. Er talið að gullið sé um
það bii 25 miljóna gullmarka virði.
Ekki er kunnugt orðið um eigand-
ann.
— Óeyrðir miklar hafa orðið í
Rúðuborg í sambandi við flokks-
þing franskra þj óðernissinna sem
þar hefir verið háð. Hafa jafnað-
armanna og kommúnistaflokkarn-
ir mótmælt framkomu þjóðernis-
sinna. Öil vinna hefir verið lögð
niður við járnbrautir og síma.
— Frakkar taka mjög fjarri
þeim tillögum sem fram hafa kom-
ið á Englandi að gefa alt eða eitt-
hvað eftir af hernaðarskaðabótun-
um.
— Afvopnunarfundur Hardings
Bandaríkjaforseta var settur í
Washington 11. þ. m. eins og á-
formað var. Iiefir af honum frést
um tillögu Bandaríkjanna um það
að minka vígbúnaðinn á sjó. Eftir
þeim tillögum eiga þrjú stærstu
flotaveldin, England, Bandaríkin
og Japan, eftir þrjá næstu mánuði
að eiga flota sem hér segir: Eng-
land 22 skip, samtals 604,450 smá-
lestir, Bandaríkin 18 skip, samtals
500,650 smálestir og Japan 10
skip, samtals 298,700 smálestir.
Verða Englendingar þá að afvopna
og rífa herskip sem bera 583,375
smálestir, Bandaríkin 845,740 smá-
lestir og eru þar í 10 herskip ný-
smíðuð og Japan 448,281 smálest.
Ilefir miljónamæringurinn og frið-
arvinurinn Ford boðist til að
kaupa alla herskipaflotana til þess
að smíða úr þeim bifreiðar og
j arðyrk j uverkf æri.
— Kínverjar krefjast þess á
Washingtonfundinum að Japanar
verði sviftir öllum forréttindum í
Kína. þeir krefjast þess og að fá
að ganga í bandalag Englendinga
og Japana. Hafa Frakkar lýst þvi
yfir að þeir séu fúsir til að afsala
öllum þeim sén’éttindum sem þeir
hafi í Kína, ef Englendingar og
Japanar geri það og. þá hafa og
Englendingar lýst því yfir að þeir
séu fúsir til að afsala sínum rétt-
indum í Kína. Út af þessu mun
það komið að erendreki Japans hef
ir viðurkent að nú væri bandalagið
milli Englands og Japans dauða-
dæmt. Munu afleiðingarnar verða
þær að gulu kynþættirnir í Asíu
muni í kyrþey ganga í örugt
bandalag móti Englandi og
Bandaríkj unum.
— Hinn mikli iðnaðarkóngur
þýskalands, Hugo Stinnes, er ný-
kominn til Lundúna. -Vekur það
hina mestu athygli, sem vonlegt er.
Fer það mjög leynt hver muni
vera tilgangur fararinnar en gisk-
að er á, að á bak við liggi miklar
ráðagerðir um að endurreisa fjár-
hag þjóðanna. Muni ef til vill
verða stofnað samband milli Eng-
lands, Bandaríkjanna og þýska-
lands um að nota auðsuppsprettur
Rússlands.
— Briand, ráðuneytisforseti á
Frakklandi, hefir sent þá orðsend-
ingu til Washingtonfundarins að
Frakkar þurfi æ að hafa vígbúið
lið vegna hins sívakandi hernaðar-
anda á þýskalandi. Balfour, sem
er aðalfulltrúi Englands á fundin-
um, og ítölsku sendimennirnir,
styðja mál Briands.
—- Armeníumenn hafa sent ut-
anríkismálaráðuneyti Breta áskor-
un um hjálp til hinna kristnu íbúa
í Kilikíu í Litlu-Asíu.
— Alvarlegar óeyrðir hafa orðið
í Ulsterhéraðinu á Norður-Irlandi.
Vilja Ulsterbúar ekki undir nein-
um kringumstæðum ganga að því
að Irland verði sjálfstætt ríki og
slíti sambandinu við England.
Ilafa allar sáttaumleitanir milli
Sinn-Feina og Ulsterbúa orðið á-
rangurslausar.
— þýska stjórnin er að reyna
að fá lán í London til hernaðar-
skaðabótagreiðslanna,
----o-----
Á víð og dreíf.
Samvinnumentun.
Kaupmannablaðið á Akureyri
vill láta svifta samvinnumenn
þeim opinbera styrk, sem þeir fá
til að útbreiða þekkingu á sam-
vinnumálum. Er beint tekið fram,
að þetta eigi að gera til að kaup-
mannaskólinn geti fengið meiri
styrk af landsfé. Ástæður munu
vera tvær fyrir þessu. Kaupmanna-
stéttin á erfitt með að halda sínum
skóla uppi. Skólinn missir húsnæði,
sem hann lengi hefir haft, næsta
ár, eða að það verður dýrara.
þetta mun landið eiga að borga.
Samvinnumenn hafa ekki talið eft-
ir styrkinn til kaupmannaskólans.
Hafa viljað unna keppinautunum
jafnréttis. En haldi flokkur fram
því máli til streitu, að ekki megi
styrkja samvinnumentun líka, þá
fer auðvitað svo, að kaupmenn
missa áður en langt líða þann
styrk, er þeir nú hafa. Verður þá
hvor stefnan að sjá fyrir mentun
sinna manna, og er ekkert við það
að athuga. En hitt væri óverjandi,
að styrkja milliliðina til að geta
orðið sem flestir og dýrastir fyrir
þjóðina, en vanrækja uppeldi
þeirra maxma, sem vinna að því,
að hver maður sem vill njóti sann-
virðis í kaupum og sölum. I öllum
nálægum löndum er mikið gert til
að efla samvinnumentun,og enginn
er þar svo heimskur, að fela kaup-
rnönnum þá hlið uppeldisins. I
Englandi njóta um 50—60 þús.
manna árlega samvinnumentunar í
námsskeiðum og skólum félag-
anna. I Milano er stór skóli fyrir
ítali. I Hamborg fyrir þjóðverja.
1 París er einn hinn merkasti hag-
fræðingur nútímans, Ch. Gide,
prófessor í samvinnufræðum. Dan-
ir, Svíar og Finnar hafa hver sinn
samvinnuskóla fyrir starfsmenn
sína. Enska samvinnuheildsalan í
Manchester gefur nú árlega af
tekjuafgangi sínum um 200 þús.
krónur til byggingar samvinnuhá-
skóla þar í landi. Er gert ráð fyr-
ir að hann verði í raun og veru al-
þjóðastofnun. íslenskir kaupmenn
og þjónar þeirra ættu að kynna
sér málið eitthvað, áður en þeir
byrja að fleipra um hluti, sem þeir
hafa ekki vit á enn sem komið er.
Kaupfélögin austanfjalls.
Nokkru eftir aldamótin síðustu
voru stofnuð austanfjalls tvö
kaupfélög, Hekla og Ingólfur. Bæði
voni alimikið blendingur af sam-
vinnu- og hlutafélagi. Einkum var
Ingólfur mjög ólíkur verulegu
samvinnufélagi. Hvorugt þeirra
hefir fyrir þessar sakir getað tek-
ið þátt í myndun íslensku sam-
vinnuheildsölunnar, þar sem bygt
var á hinum alviðurkenda grund-
velli Rochdale-frumherj anna. Nú í
fyrra voru samþykt lög bæði um
hlutafélög og samvinnufélög.
Hvert félag, sem hefir viðskifti
með höndum, verður nú að fylkja
sér á annan hvorn flokkinn, ef
það á að tryggja réttarstöðu sína.
Áðurnefnd félög eystra hafa skip-
að sameiginlega nefnd, til að und-
irbúa lagabreytingar og samruna.
Talið er líklegt að hallast verði að
hlutafélagsforminu, af því að á-
hrtf frá andstæðingum samvinnu-
unnar í Reykjavík komi þar til
greina. Mikið er unnið við að öll
vafafélög verða nú að sýna lit,
hvort þau eru samkepnis- eða sam-
lijálpar-megin.
Gengið.
Gjaldeyrisskorturinn er orðinn
tilfinnanlegur. Bak við tjöldin er
komið íslenskt gengi, þótt ekki sé
viðurkent opinberlega. Margir eru
hræddir við, að íslensk króna verði
mjög lág, ef slíku fer fram til
lengdar. Er varla nema eitt ráð til
að verjast slíku hruni. það er and-
virði allrar íslenskrar vöru komi í
hendur nefndar, sem ræður yfir
innfiutningi. Mætti þá halda gjald-
eyrinum til að borga nauðsynjar,
en óþarfa varnigur fengist ekki
borgaður, og helst ekki innfluttur.
Yrði svo að standa þar til fjárhag-
ur landsins væri kominn á réttan
kjöl aftur. En slík nefnd yrði að
vera alveg óháð kaupmannavald-
inu, með því að þeirra hagsmunir
koma í bága við hagsmuni alþjóð-
ar. það er þessvegna ómögulogt að
núverandi landsstjórn geti komið
þessu máli í framkvæmd. Hinsveg-
ar er óvíst að til séu í þingínu
nógu margir menn, sem hafa að-
stöðu til að styðja óháða stjórn.
Hljóta þá gjaldeyrisvandræðin að
fara versnandi næsta ár.
Ofdýr þekking.
Mbl. var hér á dögunum eitt-
hvað að vorkenna Sambandinu
kostnað, sem það hefir haft við að
láta safna erlendu gögnunum í
deilunni um tvöfalda skattinn.
þessi umhyggja kaupmanna er
samt óþörf. Erindrekar Sambands-
ins eru ékki eins dýrir og erind-
rekar landsins. T. d. eyddi sendi-
maður Sambandsins, sem dvaldi
þrjá mánuði í fjórum löndum við
rannsókn skattamálsins, 20%
minna heldur en Jóh. Jóh. þm.
Seyðfirðinga fær fyrir að skreppa
til Khafnar á nokkurra klukku-
tíma fund, og koma heim aftur, og
ekki nema lítið eitt meira heldur en
einn af þingmönnum kaupmanna-
flokksinstók nýverið fyrir að koma
til Rvíkur austan fyrh’ Fúlalæk, og
heim aftur. Líklega stafar þessi
kostnaðarmunur á sendimönnum
kaupfélaganna og „legátum“
stjórnarinnar, af þvi, að hinir
fyrnefndu þurfa minna fyrir hin
„ágætu spönsku vín“, sem Mbl.
vill veita yfir landið. Ef Mbl. lang-
ar í fleiri reikninga tii samanburð-
ar, má minna á það, sem Lögrétta
sagði fyrrum um „ferðamanninn“,
er hún nefndi svo. Og síst munu
skynbærir samvinnumenn sjá eft-
ir hinum litla kostnaði við undir-
búning skattamálsins. Nú er feng-
inn friður í 40 ára þrálátri deilu
um skattamálið. Réttur félaganna
er trygður svo, að erfitt mun að
svifta þau þeirri lögvernd, sem
fengin er. Fremur von um að inn-
an skamms megi fullkomna sam-
vinnulögin, svo að íslensk sam-
vinna gjaldi ekki ranglátra laga,
eins og hingað til.
-----o----
Ágengnin yið landssjóð.
Herra ritstjóri.
Úr þvi að þér hafið fundið ástæðu
til þess í grein með þessari fyrirsögn
i síðasta blaði Timans, að benda mér
og öðrum á það, að eg sýni landssjóði
ágengni, býst eg við því, að yður sé
það meir en ljúft, að eg skýri ofurlítið
nánar frá því, hvernig þessari ágengni
minni er varið, og það því fremur,
sem sumt í grein yðar hefir orðast svo,
að það má skiljast á annan og stund-
um á verri veg en þér eflaust ætlist
til.
það er rétt, að eg hefi full laun sem
forstöðumaður löggildingarstofunnar,
orðnar þungbærar. Um allmörg komandi ár sýnist vonlít-
ið að þjóðfélagið geti gert nokkuð vemlegt fyrir einstakl-
ingana, ef fylgt er sömu stefnu og hingað til. Og stærstu
stéttirnar, hændur og sjómenn, sýnast heldur ekki hafa,
frá sama sjónarmiði, mikils að vænta um einstaklings-
úrræði á næstu árum. Slæmu húsakynnin, húskuldinn, raf-
magnfeleysið, verkvélaskorturinn, bóka- og fræðslutækja-
leysið — alt þetta sýnist óumflýjanleg fylgja fortíðarinnar
inn á næstu áfanga ókominna ára.
Hruni efnahagsins hefir orðið samfara svipuð breyting
i andlegum efnum. Meðan þjóðin og einstaklingarnir trúðu
mest á gullöldina, óx sjálfstilfinningin eftir þvi sem hækk-
aði í sjóðunum. Mest har á þessum fjánnunahroka í þeim
sem skyndilega höfðu auðgast á bralli eða hlutabréfum i
togurunum. Sumir fengu peningaþóttann enn ódýrari —
upp á væntanlegan gróða. Að sama skapi kulnuðu flestar
hugsjónir, sem ekki voru tengdar við fjárhagslegan gróða
eða gróðavonir.
En Adam var ekki lengi í Paradis, né íslendingarnir
i Aladíns-höll miljónagróðans. Og með tapinu hefir komið
deyfð og drungi. Ekki sú stæling, sem getur fylgt miskunn-
arlausum ósigri, eins og þegár góður málstaður er borinn
ofurliði um stund. Deyfð yfirstandandi tíma er skyldara
hugsanaþoku þeirri, sem iylgir liorfinni atvinnu. Fjár-
gróðatakmarkið hefir fjarlægst, er nú komið langt í burtu
eins og loftsjón á eyðimörku. Islendingurinn er aftur orð-
inn arilaus á fjármálavísu. það eru ekki einungis 600 kúg-
unarárin, sem skilja eftir litinn arf. Gullöld stríðsins hefir
lolcið á sama hátt. í þriðja sinn byrja íslendingar að leggja
undirstöðu að framtíðar heimkynninu.
III.
Colosseum.
Á blómaöld Rómverja bygðu tveir feðgar, sem báru
keisaranafn, stærsta leikhús, sem nokkurn tíma hefir verið
reist. það er hið hcimsíræga Colosseum. Rústir þess bera
onnþá höfuðið hátt, eftir 18 aldir og meir en 1000 ára van-
rækslu. Byggingin er næstum hringmynduð, með hækkandi
sætum alt í kring. í miðjunni var leiksviðið, hér um bil
hálf önnur vallardagslátta að stærð. Helmingurinn af ís-
lensku þjóðinni hefði nokkurhveginn fylt öll sæti í þessu
volduga leikhúsi, en heldur ekki meira. Svo margir voru
þeir, sem skemta þurfti i Róm hinni fornu, að ekki veitti
af slikri risahöll.
Sú gleði, sem menn sóttu í Colosseum, var að horfa á
dýr og menn berjast. Dýr á móti dýri, maður á móti manni,
dýr á móti manni. Menn komu til að sjá bardaga, sjá
menn tætta í sundur af grimmum villidýrum, eða dýr og
menn falla blóðug niður fyrir spjótalögum og sverðseggj-
um. Gleðin var i því fólgin að horfa á sársauka. Hamingja
áhorfendanna var komin undir því, að fórnardýrin og her-
leiddu þrælarnir liðu sem hræðilegastar kvalir. Dauðastun-
urnar á leiksviðinu bergmáluðu sem fagnaðaróp frá áhorf-
endapöllunum. Rómverska þjóðin var þyrst í þessa skemt-
un. Fyrstu þrjá mánuðina eftir að leikhúsið var fullgert,
var cin samfeld blóðhátíð. Á þeim stutta tíma voru fimm,
þúsund viliidýr og fjöldi hertekinna manna drepið á leilc-
sviðinu í Colosseum — til að auka gleðina í hugum fólks-
ins i höfuðborg heimsins.
Nútímamönnum ofbýður slík grimd. þeim finst, að
þessir sigurvegarar heimsins hafi verið ótamin villidýr. Ef
til viR er þetta rétt. þrefalt lengri tími heldur en bygð hefir
verið á íslandi, er liðinn siðan lifið tók að fjara út í Róma-
borg. Leikhúsið mikla var lagt í eyði. Sigurþjóðin mikla
varð að þrælum liraustra en ómentaðra aðkomumanna.
Margt og mikið hefir breyst síðan Rómverjar skópu sér
glaðar stundir við kvalir og blóðstraum á Colosseum. Að-
eins eitt hefir ekki breyst til muna. það er hjarta manns-
ins. Enn situr grimdin í hásætinu. Eins dauði er annars
líf. Jurtirnar berjast um sólarljósið og fótfestu í gróður-
moldinni. Dýrin berjast hvert við annað um ætið og bit-
liagann. Og mennirnir berjast um öll hin sýnilegu gæði
veraldarinnar, um gróðurmoldina, jurtirnar, dýrin, málm-
ana, kolin, olíuna og markaðinn i framandi löndum. Ein-
staklingar, þjóðir og kynþættir hafa gert jörðina alla að
stórkostlegu Colosseum. Samkcpnin hefir drotnað í heim-
inum. þessvegna liggur veröldin nú í sárum. Mannkynið
getur tekið undir með hinni særðu lietju:
„Tvenn mér átta svíða sár,
senn er máttur þrotinn."
Á gullöld btyrjaldartímans settu íslendingar samkepn-
ina í göfugasta sæti á insta bekk. Hún var drotning lands-
ins. Allir vildu græða mikið, og lögðu út í kapphlaupið i
glaðri von um sigur. Hjú og húsbændur í sveit, útgerðar-
menn og verkamenn við sjó, bændur og kaupstaðarfólk,
embættismenn og framleiðendur, allir háðu stríð um
auðinn.
En leikslokin hafa orðið á annan veg. Sigurlaunin
áttu að vera guR og gróði. í stað þess urðu þau helbert
tap. Samkepnin hefir engum sjálpað. Hún hefir gert jarð-
irnar svo dýrar, að erfitt er að yrkja þær. Hún hefir hækk-
að húsin i verði, svo að þau eru of dýr að búa í þeim. Hún
hefir hækkað vinnu erfiðismannanna, svo að þeir eru of
dýrir til að byggja hús, vegi og brýr, eða til að rækta jörð-
ina. Hún hefir liækkað kaup starfsmanna landsins svo
mjög, að þjóðfélagið rís ekki undir öðrum byrðum. Hún
hefir eyðilagt sildar- og fiskkaupmennina, sem hafa ætlað
að ieika hver á annan og fallið í sömu gröf. þessvegna er
nú svo komið, sem komið er. þjóðin hélt sig vera ríka, en
en orðin fátæk. Hún taldi sig vera frjálsa, en er orðin
ófrjáls fyrir skuldir. Hún ætlaði að vinna glæsilcga sigra,
en hefir beðið mikla ósigra. Gullið hefir breyst í ösku. Sjó-
menn og verkamenn hafa ekki atvinnu. Skip útgerðar-
manna liggja inni á höfnum yfir sumarið. Bændur minka
búin af þvi að þeir hafa ekki efni á að fæða eða gjalda
verkafólki kaup. Verslunarfólki er sagt upp atvinnu, af því
að kaupgeta manna minkar. Skuldir landsmanna við út-
lönd eru orðnar óhemju miklar. Aðalbankinn hefir ekki
annast grciðslur erlendis i hérumbil hálft annað ár. Út-
lendingar halda að landið og fjálmálastofnanir þess séu
nærri gjaldþroti. Lánstraustið er komið svo, að þjóðin verð-
ur að sætta sig við að vera í fjármálaefnum sett á bekk
með óreiðuþjóðum.
r * 1
Island hefir verið leikhús í rómverskum stíl. Sam-
kepni og sundrung hafa verið óheillanornir landsmanna
frá elstu tímum. þeirra vegna hafa íslendingar tvisvar
sinnum glatað arfi sínum. Og ef ekki er stefnt inn á nýja
vegi, lilýtur framtíðin að geyma þjóðinni sömu vandkvæði.
------o------