Tíminn - 17.12.1921, Blaðsíða 1

V. ár.
Reykjavík, 17.
desember 1921
51. blað
Hvað á að gera?
Dag-blöðunum hefir orðið skraf-
drjúgt um gengismálið undanfar-
ið. Hefir jafnframt verið vikið að
því hvaða leiðar ætti að fara út
úr núverandi vandræðaástandi.
Hefir lítið verið að græða á mörg-
um þeim skrifum. En um síðustu
helgi birtist gi’ein í „Vísi“ eftir
Magnús Kjaran verslunarstjóra,
sem þess er verð að henni sé mik-
ill gaumur gefinn.
Fyrri iiluti greinarinnar fjallar
um gengismálið. Leiðir höf. ýms
rök að því, að þótt einstakir menn
kynnu að græða á því að opinbert
gengi kæmi á íslenska krónu, þá
geti stórtjón hlotist af því fyi'ir al-
menning og að við höfum ekki ráð
á því að eiga slíkt á hættu. Mun
Tíminn að sinni leiða hjá sér þá
hlið málsins.
En síðan víkur höf. að því hvaða
leiðar séu út úr vandræðunum.
Nefnir hann fyrst lántöku þ. e.
eingöngu til þess að greiða þær
smáskuldir sem nú valda miklu um
að veikja tiltrú okkar erlendis og
fella krónuna í verði, bak við
tjöldin.
í öðru lagi nefnir hann efling at-
vinnuveganna og víkur þar sér-
staklega að togaraútgerðinni.Skip-
in séu nú svo dýr að engin von sé
um að þau borgi sig. Landið hafi
gengið í ábyrgð fyrir nokknim
hluta af verði sumra skipanna, þar
af leiðandi geti það haft hönd í
bagga með um rekstur þeirra.
Gæti nú komið til mála að landið
léti sameina öll þau félög undir
eina stjórn, til þess að spara
reksturskostnað. Verði að strika
hlutaféð út sem gersamlega tapað
og semja við skuldheimtumenn-
ina. Síðan eigi að ganga svo frá að
alt fé sem inn kemur fyrir afurð-
irnar, gangi í gegn um bankana til
þess að þeir verði færir um yfir-
færslur fyrir nauðsynjavörur og
komið verði í veg fyrir baktjalda-
braskið með erlendan gjaldeyri.
Loks víkur hann að þriðju leið-
inni. þjóðin verði að spara, skil-
yrðislaust að neita sér um allan er-
lendan varning sem hægt er að
vera án, og það án tillits til þess
hvort einhverjir einstaklingar geti
veitt sér eða ekki. Til þess að geta
gert þetta sé ekki nema ein leið:
algert innflutningsbann á öllu sem
ekki eru lífsnauðsynjar. þjóðinni
muni ekki treystandi til að gera
þetta af sjálfsdáðum. Og í þessu
efni megi ekkert kák og engar
undanþágur eiga sér stað. Við
rannsókn verslunarskýrslanna hef
ir höf. áætlað að spara mætti með
þessu móti alt að 10 milj. króna
á ári — þ. e. alt mikla ríkissjóðs-
lánið. Gerir hann því ráð fyrir að
ekki þyrfti að framfylgja þessu
nema í tvö ár til þess að koma okk-
ur úr mestu vandræðunum.
Tímanum er það mikið gleðiefni
að geta sagt frá þessum tillögum
eins hins best metna manns versl-
unarstéttarinnar í Reykjavík. All-
ur þorri gætinna manna íslenskra
mun sameinast um aðalefni þeirra.
það eru ekki nema tveir mánuð-
ir þangað til þingið kemur saman.
Menn vilja trúa þvi, og verða að
trúa því, að alvaran sé nú orðin
svo mikil í þingmönnunum, að
nægilega sterk samtök fáist til
þess að hrinda af höndum sér
þeirri fálmkendu, stefnulausu og
stórhættulegu stjórnmálastefnu,
sem nú ríkir í algleymingi og hefja
fjárhagsviðreisn landsins á heil-
brigðum grundvelli. I nánu sam-
bandi við framanskráðar tillögur
má draga aðalatriðin saman í
fjóra stefnuskrárliði:
1. Miskunnarlaus sparnaður í
hinu opinbera húshaldi. Niður-
skurður óþarfra embætta og sýsl-
ana. Hæfileg laun starfsmanna.
Afnám þess að laúna sama manni
tvisvar og þrisvar.
2. öruggur stuðningur við at-
vinnuvegina. Framleiðslunni hald-
ið áfram sem mest. Heilbrigðu
skipulagi komið á togaraútgerð-
ina.
3. Strangt eftirlit með útflutn-
ingi framleiðsluvaranna, þannig
að útilokað sé braskið með erlend-
an gjaldeyri og gjaldeyririnn verði
allur notaður til þess að kaupa
nauðsynjar og annast greiðslur
fyrir landið.
4. Ströng löggjöf um bann á inn-
flutningi annara en bráðnauðsyn-
legra vara — og engar undanþág-
ur.
Og undirstöðuatríði er ný lands-
stjórn, einbeitt og samtaka.
-----o—=—
Forsætisráðherrann átti erindi
út fyrir pollinn. Slóðin hans er eins
og á halastjörnu. það glitrar þar
á stórkrossana og riddarakross-
ana. Tuttugu og átta menn, lang-
flestir innlendir, hafa orðið fyrir
þessu að fá kross hinnar íslensku
orðu Jóns Magnússonar.
Hér er alt í kalda koli innan-
lands. Fjárkreppa, atvinnuleysi,
fátækt, jafnvel skortur fyrir dyr-
um. Liggur við að segja megi um
forsætisráðherrann síðustu árin
tvö, hið sama og sagt var um Atla
IJúnakonung: þar sem hann fór
um, þar var eftir sviðið land. Mun-
urinn er aðeins sá, að í rústaslóð
forsætisráðherrans glitrar á þetta
fánýta glingur, sem hann lætur
almenninginn borga með sveita
sínum — orðurnar, sem hann
hengir á þá gæðinga sína suma
sem hafa hjálpað honum til að
breyta íslandi í „ógróna jörð“.
Eins og þegar smiðurinn falsar
vöru sína með því að setja þunna
gyllingarhúð á fánýtan málm og
selur síðan sem gull — eins fer
forsætisráðherra íslands að er
hann varpar á stjórn sína þessum
orðuljóma, þegar alt er komið í
rústir.
það var ekki hugsun hinnar ís-
lensku þjóðar, er hún fékk full-
veldi, að það yrði fyrst og fremst
notað til að koma á slíku tildri,
sem ekkert erindi á annað í land-
ið en að ala upp snápskap, undir-
lægjuhátt og hégómagirni.
Fordæmt verður það einróma
af hinni íslensku þjóð að nota full-
veldisdaginn til slíkra verka.
Burt — burt með þann ráðu-
neytisforseta sem stjórnar þannig
að landið legst í rústir, en sáir í
kringum sig slíkum fánýtum.
það skartar ekki nú á íslensku
þjóðinni að berast mikið á og
leika sér.
Næsta alþingi verður að sinna
þeirri alþjóðarkröfu að farið sé að
dæmi hins mæta manns Georgs
Washingtons og orðufárið skorið
niður.
það minsta sem hægt er að una
við er það, að það verði með lög-
um bannað að veita orðurnar inn-
lendum mönnum.
En nái hvorugt af þessu fram
að gánga, verður að reyna þríðju
leiðina: Að leggja háan toll á þess-
ar orður. Mætti t. d. stinga upp á
200 kr. árlegum toll á riddarana,
400 kr. á stórriddara og 600 ki’. á
stórkrossi’iddarana.
Tíðkast það mjög í öðrum lönd-
um að slíkur skattur sé lagður á
tignaxmei’ki. þjóðin íslenska mun
una því stói’illa að borga tugi þús-
unda króna fyrir þetta glingur.
Verði krossaregnið jafnþétt og
verið hefir yrði þetta dálagleg
fúlga.
En þá yrði sennilega að leyfa
þeim að skila aftur sem vildu.
-----o----
og berklaiögiii nýju
eftir
G. Bjömson landlækni.
„Ómögulegt!“ „þetta er ómögu-
legt!“ „það er ógexningur!“ —
þetta eru vana viðkvæðin hér á
landi, þegar um stór nýmæli er að
ræða, sem kostnaður fylgir og eru
möi’gum ei’fiðleikum bundin. Eg
gæti nefnt mörg dæmi, en drep að-
eins á tvö: landssímann og lands-
verslunina. Landsíminn var einu
simxi talinn lífsháski fyrir þjóð-
ina — en nú er reynslan fengin, og
öllum orðið ljóst, að landsíminn er
einn okkar mesti heillagripur. Fyr-
ir fáum árum var það talið flónsku
næst að minnast á landsverslun.
En neyðin kennir — stríðið kendi
okkur það, að landsverslun getur
orðið þjóðinni mesta heillaþúfa.
Okkar nýju lög um einkasölu á tó-
baki og lögin um einkasölu á
áfengi enx e k k i einokun, heldur
einkasala i’íkinu til handa: Lög-
skorðuð landsvei’slun, og þar mun
fleira á eftir fax-a.
Líkt má nú segja um berklalög-
in nýju. Eg hefi greinilega oi’ðið
þess vai’, þó leynt fari, að margur
maðurinn telur þau meira eða
minna ómöguleg, ógei’leg, ófram-
kvæmanleg, pappírsgagn, þjóðinni
um megn kostnaðarins vegna. En
það er trúa mín, að reyndin verði
alt önnur.
Eg læt þannig ummælt af því,
að nú kem eg að 13. grein lag-
anna. En þar ei’u þau fyrirmæli,
sem að líkum vex’ða einna ei’fiðust
viðfangs, þegar til framkvæmd-
anna kemur. Greinin hljóðar svo:
13. gr. Nú sýkist maður af smitandi
berklum á lieimili, þar sem börn eru,
og skal þá tafarlaust koma sjúklingn-
um í bui'tu, nema héraðslæknir eða
læknir heimilisins ásamt héraðslækni
telji ástæður þannig, að börnunum
geti engin smitunarhætta staðið af
sjúklingnum.
Ef ekki er unt að koma sjúklingn-
um burt, þá skal taka börnin af heim-
ilinu.
Skyldir eru sýslumenn, bæjarfóget-
ar, hreppstjórar, svo og sveitarstjórn-
ir og heilbrigðisnefndir, ef til eru, að
aðstoða héraðslækna og sjá um fram-
kvæmdir á fyrirskipunum þeirra, ef
þeir æskja þess.
Nú vilja þeir, sem hlut eiga að máli,
ekki hlýða fyrirskipunum héraðslækn-
is, og kv.eður hann þá sér til aðstoðar
eitthvert ofangreindra stjórnarvalda,
er annast um að sjúklingurinn, ef
hann er innan 16 ára, sé tafarlaust
tekinn af heiinilinu, ella bömin, jafn-
vel þótt það mæti mótspyrnu af hálfu
heimilismanna. En ekki skal héraðs-
læknir fyrirskipa þesskonar ráðstafan-
ir, nema liann telji mikla hættu á, að
böi’nin verði fyrir smitun, enda hafi
til þess samþykki lilutaðeigandi sveit-
arstjórnar eða bæjarstjórnar, og legg-
ur hann ætíð þær ráðstafanir undir
úrskurð heilbrigðisstjórnar ríkisins,
hvort standa skuli til frambúðar.
Allur ferða- og flutningskostnaður,
sem leiða kann af framkvæmdum
valdboðs þessa, greiðist úr ríkissjóði.
Urn 13. gr. Héi’ ei’ vitanlega átt
við börn „sem ekki énx fulh’a 14
ára“ (sbr. 10. gr.). Megum aldrei
gleyma því, að á þeim aldri er
berklasmithættan langmest, því
meiri sem börnin ei’u yngri.
Aðalefni greinarinnar er þetta:
Ef einhver fær smitandi berkla og
börn eru á heimilinu, þá er annað-
hvort, að sjúklingurinn verður að
fara burtu, eða þá böi’nin — og er
vitanlega hér átt við þau börn,
sem hafa ekki sjálf ágenga
(,,aktiva“) berkla.
pó geta læknar veitt undanþágu
fi’á þessai-i ki’öfu (1. málsgr.), ef
þeir telja það hættulaust fyrir
börnin, en slíkt getur vel átt sér
stað á i’úmgóðum heimilum, ef
sj úklingurinn býr sér, er varfær-
inn og varast alla umgengni við
böi’nin.
Hér er liugsað fyrir mótþróa —
að hann geti átt sér stað, og þess-
vegna leyft að taka sjúklinginn
bui4;u með valdboði, ef hann er
innan 16 ái’a, en ella börnin. Með
lægni og lipurð ætti að mega kom-
ast hjá því, að þui’fa nokkru sinni
að beita þessu örþi’ifaráði.
það er enginn efi á því, að þessi
grein og 10. gi’. hljóta að baka
sveitastjói’num og bæjarstjói’num
mjög mikla erfiðleika, einkanlega
fyrst um sinn, meðan við eigum
ekki nógu möi'g sj úki’ahúsrúm
handa berklasjúklingum, engin
barnahæli (í kaupstöðum), og eng-
in „bai*na-heimili“ í sveitum, til að
fóstra heilbrigð börn, sem koma
þai’f fyrir, og þar á meðal nú oft
og tíðum heilbrigð börn af berkla-
heimilum, en svo vil eg nefna þau
heimili, þar sem einhver dvelur og
hefir s m i t a n d i bei’kla.
Eg get ekki stilt mig um að
nefna eitt erfiðleikadæmi: Norður
í Bæjarhx’eppi er nýfundinn sjúkl-
ingur, sem hefir lung-natæx’ingu og
er líka geðveikur. Hefi tvívegis
talað við sýslumann á Borðeyri.
Hann segir ógerlegt að koma
sjúklingnum fyrir þar í sveit, og
það skil eg vel. En hér eru öll sund
lokuð, nema eitt: Kleppshælið,
sem einlægt er fleytifult. Ekkert
alment sjúkrahús og ekkert
heilsuhæli getur tekið bi’jálað fólk
á sína arma; það er talið, verður
jafn ógerlegt hér á landi, sem í
öðrum löndum. Geðveikin vei’ður
að ráða: Allir geðsjúkir menn
verða að fara á geðveikrahæli, eins
þó þeir gangi með einhverja aði'a
viðloðandi sjúkdóma. Meinið er þá
hér, að geðveikrahælið okkar er
langt of lítið, en stækkun þess
hefir strandað undanfarin ár á
fjái’þröng ríkisins.
Eg veit að geðveikralæknirinn
okkar hefir ljósan skilning á þess-
um vandi’æðum þarna í Bæjai’-
hreppi, því hann hefir lofað að
gera sitt ýtrasta til þess, að geta
tekið við sjúklingnum eftir ára-
mótin.
----o-----
Tímiim og'
íslandsbanki
Utan af landi heyi’ast einstöku
raddir sem eru bergmál af grein
þeirri í kaupmannamálgagninu,
sem álitið er að Jón Magnússon
hafi ski-ifað í sumar. Var þar gert
alt til að flækja málið, bera blak
af stjórn bankans og framferði
hluthafanna, og jafnframt reynt
að ófrægja Tímann og Framsókn-
arflokkinn fyrir afskifti af málinu.
þessari grein var rækilega hrund-
ið í Tímanum í sumai’, og með til-
vitnunum í þingtíðindin sannað,
að höf. fór með blekkingar og
þjóðhættuleg ósannindi. Málið
liggur þannig ljóst fyrir þeim,
sem reynt hafa að fylgjast með.
En vegna hinna, sem ekki hafa átt
þess kost, vei’ða endurtekin nokk-
ur aðalati’iði.
1. Braskarar og nokkrir embætt-
ismenn komu íslandsbanka á í
fyi’stu. Afhentu útlendum spekú-
löirtum aðalpeningavaldið, seðlana,
mestalt sparisjóðsfé, opinbera
sjóði. Ætluðu að leggja Lands-
bankann niður til að þóknast hin-
um erlendu peningamönnum. Réði
hending ein að það var ekki gei’t.
Framkoma þeirra íslendinga, sem
unnu að þessu máli, er það vei’sta
og ódi’engilegasta, sem saga ís-
lands getur um síðan á Sturlunga-
öld. Nöfn þeirra manna eiga og
munu geymast til viðvörunar eft-
ii’komandi kynslóðum.
2. Bankinn hélt áfram að vera
stórhættulegt vald í landinu. Hum-
bugs-bankaráð leit eftir af hálfu
landsins. Best sást hver viðbjóðs-
leg spilling stafaði af valdi hlut-
liafanna, þegar þingið varð að
setja lög um að opinberir sjóðir
skyldu vera geymdir í Landsbank-
anum. Hluthafarnir áttu svo
marga vini í þinginu, að þessi lög
fengust naumlega samþykt. En sú
staðreynd, að opinberir sjóðir
v o r u því nær allir geymdir í út-
lenda bankanum, sýndi að margir
embættismenn voru flatir fyi’ir
hlutlxöfunum, eins og stofnendur
bankans og málsvarar í þinginu.
3. Loks kom stöðvun bankans
vorið 1920. Um haustið sýndi eg
fram á í Tímanum, hver hætta
væri að eign útlendinga í bankan-
um, og hversu alt skipulagið væri
gei’samlega rotið. Eini vegurinn
væri að taka bankann, gera meiri
hluta af hlutabi’éfunum að þjóð-
eign. þessar tillögur fengu alment
fylgi hjá öllum sæmilegum mönn-
um, nálega hvar sem var á land-
inu. Jafnframt sýndi eg fram á
leið til að taka bankann, hvað sem
hluthafarnir segðu. þingið þyrfti
ekki nema að gera seðlana innleys-
anlega. þann sama dag yi’ðu hlut-
hafarnir að gefast upp og selja
þjóðinni sjálfdæmi. Enginn gat
mótmælt að þessi leið var sjálfs-
vöi’n almennings móti glapráðum
hluthafanna og stjórn þeii’ra á
fjármálum íslands.
4. þingið kom saman. Stjórnin
var gei’samlega á bandi hluthaf-
anna og bersýnilega áttu hluthaf-
arnir góða hauka í hoi’ni þar sem
ýmsir þingmenn voi’u. Alt lenti í
ráðaleysi og fálmi. Stjói’nin þvæld-
ist fyrir eins og di’usla. Ómögulegt
var að láta hluthafana kenna afls-
munar, nema stjói’n landsins beitti
sér fyrir. Aðeins eitt hafðist upp
úr „rannsókn“ þingsins, að bank-
inn hlyti að tapa stórfé á ýmsum
bröskurum, möi’g hundruð þús-