Tíminn - 17.12.1921, Blaðsíða 2

150
T 1 M I N N
Steinolía.
kemur með e.s. Villemoes í næstu viku:
Hvítasunna (White,may) besta Ijósaolían.
Kongaljós (Eoyal Standard) besta mótorolían.
IPllP’ Biðjíð æííð um þessar tegundir.
Landsverslunin.
undum á sumum þeirra. T. d. vitn-
aðist um einn mann, sem skuldaði
alt að því eina miljón króna, og að
meiri hluti þess hlyti að falla. Nú
mun hann bjóðast til að borga 15
aura af hverri krónu. Áreiðanlega
fæst ekki meira.
5. Hluthafarnir, J. M. og fylgd-
arlið hans í þinginu, sá nú, að
bankinn hlyti að stórtapa. Ef til
vill meira en varasjóði. Máske öllu
hlutafénu. Jafnframt sáu þeir að
bankinn hafði tapað öllu trausti
erlendis. Nú skiftu þeir skoðun.
Nú vildu þeir selja landinu hluti
— til að láta skaðann við spekú-
lantslánin bitna á landssjóði, það
sem fram yfir yrði varasjóð.
6. En Tíminn vildi láta skaðann
af gömlu vitleysunni bitna á
gömlu hluthöfunum, en ekki á
landssjóði. þeir stjórnuðu bankan-
um og eiga að bera ábyi'gð gerða
sinna. Jón Magnússon vildi láta
virða hlutabréfin, en ekki kaupa
forgangshlutabréf. En þegar sú
nefnd var kosin, sat meiri hluti
þings hjá. Minni hlutinn kaus B.
Kr. og þorstein hagstofustjóra til
að ,,meta“. Við þá nefndarkosn-
ingu sást hvað hluthafarnir áttu
af tryggum vinum.
7. Aðstöðumunur Tímans og
landsstjórnarinnar er þessi:
a. Tíminn vill að þjóðin ráði yfir
Islandsbanka, en ekki innlend-
ur og útlendur braskaralýður.
En Tíminn vill láta þær miljón-
ir, sem tapaðar eru á gömlum
lánum, lenda á hluthöfunum,
en ekki á landssjóði.
b. Landsstjórnin þorir ekki
annað en vera með því að land-
ið ráði yfir bankanum. Hún
veit að hluthafarnir vilja selja,
vilja koma tapinu á landið, og
takist núverandi stjóni að
sitja fram yfir þetta þing, er
enginn vafi á að tapið lendir
á landinu. Hluthafarnir sigra.
bjarga andvirði hlutabréfanna.
J. J.
----o----
Krossaregn. Forsætisráðherran-
um þótti það viðeigandi að nota
fullveldisdaginn til þess að „út-
deila“ íslenskum ki’ossum til 28
manna, langflestra innlendra.
Verða þeir hér ekki taldir allir, en
þessir eru efst í minni: Pétur
Jónsson atvinnumálaráðherra,
Thor Jensen útgerðarmaður,
Hjalti Jónsson skipstjóri, þor-
steinn Gíslason ritstjóri, frú þór-
unn Jónassen, Magnús Sigurðsson
á Grund, Thor E. Thulinius stór-
kaupmaður og Halldór þorsteins-
son skipstjóri. — Getur Morgun-
blaðið þess sérstaklega að Björn
Kristjánsson hafi beiðst undan að
taka við heiðursmerki.
"gjorgtn etltfa
•fttc
JbaCC faitu
Eyrðarlaus hafði Davíð Rossí horft
í lcring um sig alla leiðina. Ilann varð
þess var að þúsundir augna hvildu á
liann. Hann harðist við að vera róleg-
ur. En hann liriðskalf allur, því að
það bjó í honum óumræðilegur beig-
ur. Við og við baðst liann fyrir þögull;
hað Guð um að koma í veg fyrir ógæfu
og blóðbað. Ilann bað um lcraft sér til
lianda, því að honum fanst hann vera
dáðlaus syndari. Hann var náfölur.
Vegna eldsins sem brann inni fyrir
var liann óendanlega viðkvæmur fyr-
ir öilum áhrifum. það var eins og
hann gengi í svefni.
Förunautar hans ávörpuðu liann við
og við: „þetta er dásamlegt", sagði
oinhver og annar talaði um sögulegan
viðburð. Davíð Rossí heyrði það ekki.
Sá eini sem ekki varð var hrifningar-
innar, var maðurinn sem sjálfur hafði
komið þessu af stað. En þó að óttinn
ylli honum sársauka, varð hann þó
knúinn áfram af eldinum scm brann
iniii fyrir.
„Ef Davíð Rossí talar í dag“, sagði
einn af vinum lians, „þá er það ekki
Rómaborg ein sem hlustar á hann“.
VI.
Hálfri klukkustundu fyrir sólarlag'
hjóst Róma til að fara út. Hún fór í
dölckleita yfirhöfn, scttti viðhafnarlít-
inn liatt á höfuð sér, dró þykka slæðu
fyrir andlitið og fór af stað áleiðis til
Colosseum. Iiermenn voru þar á
hverju strái og fjöldi fóiks var þegar
kominn. Flestir voru illa klæddir, fá-
tæklegir og óþægileg lyktin sem af
mannfjöldanum lagði.
,,það eru vinir hans“, liugsaði
Róma, og barðist við óbeitina. þrjár
sœtaraðir voru alt í kring um múrinn.
Ilcrmennirnir voru í neðstu röðinni.
Við og við heyrðust kýmiorð um her-
mennina. En annars livíldi mikil'al-
vara yfir fólkinu; kýmnin var aðeins
á yfirborðinu, undir niðri bjó alvöru-
þungi og mikil eftirvænting.
það varð kalt, þegar myrkrið skall
á. þá var kveikt á biysum um allan
hringinn. Menn biðu þolinmóðir og
rólegir óg fóru að stytta sér biðina með
söng. Fyrst voru sungnir verkalýðs-
söngvar. En alt i einu lióf einn að
syngja „Te deum“. Og þegar í stað
tók allur múgurinn undir. Tónar
sálmsins stigu upp til himins eins og
brimhljóð, þá cr þung alda dynur á
sandrifi. Rétt á eftir heyrðist þungur
niður utan að: það var skrúðgangan
sem var að koma. Manngrúinn valt
inn i hið ógurlega stóra rúm leikhúss-
ins, eins og liafalda, og nú skiftu blys-
in hundruðum.
A hálfum tima fyltist liið gamla
hringlcikhús. Hvar sem auga leit, var
manngrúinn fyrir. Langir og bláleitir
reykjarmekkirnir liðu um andlitin.
Við og við sló feiknstafa bjarma á
brúna steinmúrana.
Róma var hrifin með af fólks-
straumn. þá íanst henni alt í einu,
eins og einhver væri að baki henni,
þrýsti múgnum frá og gæfi henni gott
rúm. Andartaki siðar heyrði hún rödd
sem yfirgnæfði hávaðann — síðan
þugnaði röddin og við tók hvelt lófa-
tak og loks fullkomin þögn. í þögn-
inni heyrðist önnur rödd, skær, málm-
hrein, dvnjandi rödd, er sagði: „Róm-
verjar! — Bræður!" Og þá dundu
við ópin frá tíþúsundunum sem þektu
röddina. í flýti voru tiu blys á lofti,
og lék nú ljósið vel um ræðumann og
allir gátu séð hann. það var Rossí.
Hann stóð berhöfðaður, á steini. And-
lit hans var enn fölara en venjulega.
Brúnó stóð við lilið lians og bar fána
hátt yfir höfði þeirra. Tveir menn aðr-
ir sFðu við hlið hans, og fálu hann
að nokkru. Róma var réit hjá. ekki
nema tvö eða þrjú skrei frá Rossi.
----o-----
Fréttír.
ilailgrímur Kristinsson kom úr
utanför um síðustu helgi.
Fjármálaráðherrann er ekki í
tölu hinna krossuðu. Verður hon-
um það hvarvetna lagt út til hróss.
Mannalát. 5. september síðastl.
lést að Helgavatni í þverárhlíð
ungur maður,Sigurður Guðmunds-
son, sonur hjónanna þar, Guð-
mundar Sigurðssonar og Önnu Ás-
mundsdóttur. þeir langfeðgar
hafa búið þar á Iielgavatni mann
fram af manni, og er sú ætt fjöl-
menn um Borgarfjörð og víðar.
Guðmundur bóndi er búhöldur
hinn mesti, smiður og manna hag-
virkastur á alla hluti. Hann hefir
prýtt jörð sína á marga lund, gert
þar steinsteypuhús og önnur
mannvirki, og unnið það alt eigin
höndum. Sigurður heitinn var
elstur barna hans. Hann var rúm-
lega 28 ára er hann lést, fæddur
25. júní 1898. Hann var atgerfis-
maður, eins og hann átti kyn til,
og þótti einhver mannvænlegasti
maður í sinni sveit um flesta hluti.
Hann virtist hverjum manni vel
fyrir sakir stillingar sinnar og
skapfestu, því að hann var yfirlæt-
islaus í öllu og þó alvörumaður og
þéttur fyrir, en svo hóglyndur og
skapstiltur, að fáir vissu hvort
honum líkaði betur eða ver. Lang-
vinnum veikindum og yfirvofandi
dauða tók hann með sömu geðró
og hverju öðru, er honum bar að
höndum. Naut hann og þar ágætr-
ar móður, sem aldrei veik frá
banabeði sonar síns.
Sigurður á Helgavatni var það
mannsefni, að bændastéttinni er
að honum mikill skaði. Hann hefði
orðið henni drjúgur liðsmaður og
góður, ef honum hefði orðið lengra
lífs auðið. ***
Óknyttir. þeir eru að verða all-
tíðir hér í bænum að menn kalla
á brunaliðið að ástæðulausu með
því að brjóta brunaboðana. þyrfti
að taka hart á ef upp kæmist.
Ólafur Friðriksson ritstjóri tók
aftur við ritstjórn Alþýðublaðsins
um síðustu helgi. Er daglega hin
harðasta ritdeila háð milli Alþýðu-
blaðsins og Morgunblaðsins um að-
förina.
Bæjarstjórnarkosningar eiga að
fara fram hér í bænum í næsta
mánuði. Á að kjósa 5 nýja full-
trúa. Undirbúningur mun þegar
hafinn. Talið er víst að mjög mik-
ill hiti verði í kosningunum vegna
undanfarandi viðburða.
Útbreiðslufund héldu kaupfélög-
in hér í bænum um síðustu helgi.
Er talið að verslun þeirra hafi
töluvert aukist í haust.
Félag' enskumælandi manna er
nýstofnað í bænum, svipað sams-
konar félögum þeirra er frönsku
tala og þýsku. Ásgeir Sigurðsson
konsúll er heiðursforseti þess.
Andbanningar héldu alþjóða-
fund í Sviss í septemberlokin síð-
ustu. Forseti hans var einn stærsti
áfengissalinn á Frakklandi. Marg-
ir fulltrúanna voru riðnir við fram
leiðslu áfengis eða sölu. Fór alt
með hinni mestu leynd á fundin-
um. Hæfir það málstaðnum best.
Árni Eggertsson verslunarfull-
trúi verður í kjöri við þingkosn-
ingar í Winnipeg sem fram eiga
að fara von bráðar. Hann býður
sig fram af hálfu Liberalflokksins.
Húsvitjun. Eftirtektaverð fregn
berst austan úr Flóa. Prestur situr
þar í feitu brauði, er sjálfur hár
og feitur og enginn meinlæta-
maður. Húsvitjanir rækir hann.
En boðskapurinn sem hann flytur
nálega á hverjum bæ er hinn rætn-
asti rógur um Tímann. Sóknar-
börnunum virðist þetta nokkuð
einkennileg kennimenska í hús-
vitjun. þau hafa við orð að kæra
klerk ef þessu færi enn fram. Og
hvað segja kirkjuvöldin um slíkt
framf ei'ði ?
Jónas Kristjánsson læknir á
Sauðárkróki fór vestur um haf
með Lagarfossi um miðja þessa
viku.
-----o---
Óþðrf eydsla
á landsfé.
II.
Án rannsóknar hefir alþingi
tekið upp þann sið, að koma sam-
an á ári hverju. Kostnaðurinn við
hvert þing er nú áætlaður 270 þús-
und ki'ónur. þessa upphæð mætti
fyrst um sinn spara annaðhvort
ár, án þess nokkur skaði yrði að.
Stjórn landsins hefir ekki batnað
við hin tíðu þing. Löggjöfin hefir
fremur versnað. Glundroðinn og
vanhugsuð lagagerð aukist. það
ætti þessvegna að vera almenn
krafa kjósenda, að tekið yrði aftur
upp gamla lagið. þing annaðhvort
ár. Spara tvö hundruð og sjötíu
þúsund fyrir landssjóð á hverjum
tveim árum. Hvað sem seinna
kann að þurfa að gera, þá er full-
víst, að nú má spara þennan út-
gjaldalið. A. -f B.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.
Komandí ár.
Samkepnin hcfir hingað lil verið leiðarstjarna Ja-
lendinga. Kirkjan hefir glímt við anda Iiennar öldum
saman, og ekki orðið mikið ágengt. Svo litið, að dæmisag-
an um ríka manninn og nálaraugað þj'kir ekki einu sinni
hættulaus ræðutexti. Sá sterkasti liefir horið þyngstan hlut
frá borði. Siðustu sjö aldirnar hafa erlendir menn hlotið
bróðurpartinn af andvirði íslenskrar framleiðslu. Fengið
þann skerf í ofanáiag á kaupið fyrir að reka verslunina.
íslendingar hafa þannig fallið á eigin bragði. Lagt glaðir
út á samkepnisbrautina, en jafnan tapað í leiknum öld
eítir öld. Loks kom gróðabylgja stríðsáranna, og þar fór
á sörnu leið urn sigurlaunin. þau eru orðin að brugðnum
vonum og beiskum endunninningum. Samt sýnist alt útlit
fyrir, að mikill hluti þjóðarinnar hugsi sér að reisa spila-
borg samkepninnar enn að nýju.
Fyrir fjörutíu árum byi'jaði ný stefna hér á landi, sam-
vinnan. Að henni stóðu í byrjun nokkrir efnalitlir bænd-
ur og einn sveitaprestur á Norðurlandi. þessir menn byrj-
uðu með samvinnu i versTun. þeir vildu hvorki láta fé-
fletta sig eða féfletta aðra. þeir vildu hafa réttláta versl-
un. Að hver starfandi maður nyti ávaxtanna af erfiði
sínu, án þess að beita aðra ólögum, eða þola rangindi af
þeim. Starf þessara brautryðjenda hefir orðið furðu-áhrifa-
mikið. Alt að því helmingurinn af íslendingum reka nú
viðskifti sín í því formi og eftir þeim meginreglum, sem
brautryðjendur þessir hafa skapað.
Sumir menn halda, að samvinnustefnan sé ekki nema
viss tcgund af kaupsýslu. þeir gera ráð fyrir, að ef mest
eða öll verslun landsmanna væri í höndum samvinnu-
félaga, þá hefði stefnan náð takmarki sínu, unnið fullnað-
arsigur. En þetta er mikill misskilningur. Verslun er eitt
af viðfangsefnum félagslífsins, eitt af ótal mörgum. Og
samvinnan lætur sér ekki nægja að leysa eitt viðfangsefni.
Hún er miklu stórhugaðri. Samvinnan er sérstök heims-
skoðun, eins og samkepnisandinn. Iiún hefir sína sérstöku
ráðningu á helstu gátum félagslifsins. þar sem samkepn-
in segir að best sé leyst úr vandanum með innbyrðis bar-
áttu allra, og að sá sterkasti sigri; þar sem sameignar-
kenningin vill lækna öll mein með því, að ríkið eigi öll
atvinnufyrirtæki, og sjái fyrir þörfum allra manna, þá fer
samvinnustefnan sínar eigin götur og segir: Keppum ekki
innbyrðis. Reyrum ekki alt félagslíf í viðjum rikisvalds-
ins. En myndum félcfg með frjálsum samtökum, og ryðj-
um þannig steinum úr götu.
það er að sumu leyti ólán, og að mestu leyti af ókunn-
ugleika, að svo margir íslendingar hafa myndað sér þá
slcoðun, að samvinna væri ekki nema ein sérstök verslun-
araðferð. Ókunnugleikinn hefir jafnvel komist svo langt,
að nafn samvinnunnar hefir vcrið tengt við einstöku fyrir-
læki, sem starfað hafa í anda samkepni fremur en sam-
vinnu.
\ En fyrir upphafsmönnum samvinnunnar, Robert Owen
og Rochdale-vefurunum, og fyrir eftirmönnum þeirra í öll-
um löndum, sem eitthvað verulega nýtilegt liafa unnið i
þessum efnum, hefir vakað miklu stærri hugsun. Að
rnynda nýtt ríki i ríkinu. Að í því ríki skyldi réttlæti, en
ekki blóðugir hnefar ráða um skifti einstaklinganna. Að
þetta ríki skyldi í ölluin aðalatriðum vera bygt á frjáls-
um samtökum.
það er ekki liðin heil öld, siðan samvinnustefnan hóf
göngu sína um heiminn. Og ein öld er ekki langur tími
i sögu mannkynsins. En á þessum stutta tíma hefir furðu-
mikið áunnist. í þeim tveim löndum, sem íslendingar
skifta mest við, Bretlandi og Danmörku, eru samvinnu-
heildsölur þessara landa orðin stærstu verslunarfyrirtæki
þcirra þjóða. Frá Englandi hefir samvinnan borist svo
að segja til allra siðaðra þjóða. Og þegar samvinnumenn
allra landa halda allsherjarfundi sína, er gerðum þeirra
fylgt með athygli af félagsbræðrum um allan heim, meir
en hundrað miljónum manna.
það verður þessvegna ekki sagt með sanni, að lítið
hafi áunnist þann stutta tíma, sem fagnaðarerindi sam-
vinnunnar hefir verið prédikaö. Töframáttur frjálsra sam-
taka hefir réist verslunarfyrirtæki, sem verndað hafa fjöl-
margar miljónir manna gegn ranglæti og kúgun í við-
skiftuin. Vegna samvinnuhugsjónarinnar hafa verið reistar
og starfræktar ótal verksmiðjur í mörgum löndum, til að
félagsmenn gætu fengið margskonar iðnaðarvarning með
sannvirði. í sumum löndum hafa þúsundir manna, sem ella
hefðu orðið að flýja land móti vilja sínum,ræktað stór land-
flæmi í félagi, og unað þar glaðir við sitt. Enn annars-
staðar hafa samvinnumenn með frjálsum samtökum reist
gistihús, sjúkrahús, livíldarheimili, skóla, bókasöfn, gefið
út bækur og blöð, starfrækt banka og lánsfélög, bygt ódýr
og holl íbúðarhús, rekið siglingar og allskonar tryggingar-
starfsemi o. m. fl það er varla ofmælt, þótt sagt sé, að
varla sé tíl nokkurt viðfangsefni, það sem lífvænlegt má
teljast, sem samvinnan hefir ekki ráðið vel fram úr í ein-
hverju landi og oftast í mörgum. En framar öllum verk-
legum aðgerðum standa þó hinar andlegu framfarir, sem
samvinnan hefir valdið, með þvi að hamla móti grimd og
ójöfnuði í samlcepni manna og þjóða. Er það merkilegt
dæmi, af því tæi, að alheimsfélag samvinnumanna varð
fyrri til en nokkur annar alheimsfélagsskapur, að hnýta
aftur bræðrabönd milli þjóðanna, eftir að slotaði veraldar-
báli því, sem samkepnisstefna iðnaðarþjóðanna hafði
kveikt.
Fjarlægð íslendinga frá þjóðvegum menningarinnar
hefir valdið því, að hingað til hafa menn hér á landi ekki
skilið nema að nokkru leyti eðli samvinnunnar, að hún
er ein hin áhriíamesta heimsskoðun, sem nú er uppi, og
ekki heldur liversu viðtæk geta verið verkefni hennar. það
verður þessvegna aðalefni, í nokkrum þeim köflum, sem
hér fara á eftir, að sýna fram á, hver verkefni bíða sam-
vinnunnai' hér á landi, ef stefnt _er að því, að íslenska
þjóðin geti lifað lieilbrigðu lífi á ystu ströndum hins
byggilega heims.
-----o-----