Tíminn - 11.02.1922, Blaðsíða 2

22
T I M I N N
hafa slíkar rannsóknarstöðvar
nema á 4-—5 stöðum á öllu land-
inu. Hygg þær þurfi að vera tals-
vert fleiri. En best að láta reynsl-
una skera úr því.
--o---
,Ferðamenska‘
Off
samvinmitögm.
IV.
Tilefni þess, að Lárus gerir aðsúg
að einstökum samvinnumönnum, og
sig að málpípu fyrir töluvert af dylgj-
um og ósannindum milliliðanna um
Sambandið og störf þess, er sú, að í
sumar benti Tíminn á, að Jón Magn-
ússon hefði brotið anda og tilgang
launalaganna með því að setja þenn-
an pilt á mikið hærri laun heldur en
lög mæla nú fyrir um hámark em-
bættislauna. þetta var talið sérstak-
lega athugavert, þar sem annað starf-
ið („utanríkismálin") væri alóþarft
og engin heimiid fyrir í fjárlögum.
Lárus svaraði þegar í stað með ill-
indum, en varð þó að játa, að laun
fyrir þessi tvö embætti, hjá Jóni M.
og föður hans, væru hærri en hæstu
embættislaun. Taldi hann þó ekki þar
óbeinar tekjur sem hann getur haft
af bæjarfógetaembættinu. Astæðan til
að Tíminn vítti þessa ráðsmensku
stjórnarinnar var ekki aðallega það,
að þessi þúsund, sem Lárus .fékk
fram yfir hámark launa, væru óbæri-
leg byrði fyrir landið, heldur hitt,
að með þessu væri farið kring um
launalögin, og skapað fordæmi. í stað
þess að landið ætti að borga nauð-
svnlegum starfsmönnum ein sæmileg
laun og fá alt starfsaflið fyrir, þá
væri nú svo komið, að starfsmenn-
irnir seldu sig í smápörtum, sumpart
landinu, og sumpart öðrum, t. d.
kaupmönnum, að eins til að geta
skrúfað landssjóð til að borga meir
en lögmælt laun fyrir eins manns
verk. Brátt sýndi sig að Lárus vildi
haía meiri tekjur heldur en þessi
tvö yfirborguðu embætti veittu, og
réði sig í þjónustu kaupmannafélags-
ins. Mun hann eiga að vera lögráðu-
nautui' kaupmanna, enda bjóða þeir
upp á slíka aðstoð í umburðarbréfum
sinum. Ennfremur lítur út fyrir, að
hann eigi að segja i Mbl. um sam-
vinnu og samvinnumenn sumt af því
sem annars er vant að livísla yfir
búðarboi'ðin, og hvorki kaupmenn
sjálfir né faslir starfsmenn við blað-
ið vilja bera ábyrgð á, hvort sem
þessi liður starfsins er nefndur i er-
indisbréfi eða látinn liggja milli lín-
anna. En ekki sýnist þessi siðasti
partur af starfi Lárusar fai-a vel sam-
an við diplomatisku störfin, og hlut-
leysi dómaraembættisins.
þetta er hin alvarlega hlið máls-
ins. Hitt er kýmnishliðin. Með vissri
aðferð, sem Lárus hefir fundið upp
til að reikna út kaup annara manna,
mýndi hans'eigin reikningur lita út
á þessa leið. Embættin eru þrjú, og
ekki mögur.
I. „Utanríkismálin“.
1. Kaup, eftir eigin játn-
ingu...................kr. 3,000,00
2. Húsaleiga fyrir % af
Stjórnarráðinu .. .. — 5,500,00
(Minna hæfir varla svo
virðulegri deild. Kvist-
urinn á húsinu einn
kostaði undir umsjón
J. M. 90 þús. Er því
húsið lágt virt á 200
þús.)
3. Hiti,ljós og ræsting á
þessum liluta hússins — 5,500,00
(Hér farið eftir áætlun
um hita og ljós hjá
bæjarfógeta í fjárlög-
um 1922.)
4. Kostnaður við hesta-
liald sem leiðir af „re-
presentationum" út á
við....................— 100,000,00
(a. Bletturinn kring um
stjórnarráðið.sem fram-
leiðir hey handa þess-
um „diplomatisku“
liestum.
h. Beitiland á Arnar-
hólstúni á tveim stöð-
um, báðum megin við
lóð Sambandsins. Eft-
ir því sem stjórnin hef-
ir selt slikar lóðir,mun
mega virða þessa þrjá
bletti á eina miljón. I
sumar spurði Árni Egg-
ertsson „háttsetta per-
sónu“ í stjórnarráðinu
(ekki þó alveg eins
hátt uppi og Lárus),
hvort hann gæti fengið
að koma á bak þess-
um klárum. því var
neitað. Sagt að hest-
arnir þyrftu jafnan að
vera til taks, ef ein-
hverjir af danska varð-
skipinu „Fylla" vildu
koma í land og vera
svo litillátir að hrúka
þá. það er þessvegna
enginn vafi á, að áður-
nefnd liross lieyra í
orðsins fylsta og besta
skilningi dndir „utan-
ríkismálin", sem i tíð
Lárusar verða varla
mikið annað en snún-
ingar af þessu tægi við
þá Dani,sem gera land-
inu þann sóma að
koma liingað. Stofn-
kostnaður við hesta-
haldið er látinn ótal-
inn hér).
II. Bæjarfógetaembættið.
1. Kaup eftir eigin játn-
ingu . .. kr. 8,544,00
2. Hálf húsaleiga, ljós
og liiti samkv. fjár-
lögum 1922 .. . . .. — 3,000,00
3. Tekjur af uppboðum
og innheimtu, áætlað í
hluta Lárusar . . .. — 12,000,00
(Hin stórkostlegu upp-
boð á konungsmót-
tökugripunum féllu í
embættistíð Lárusar,
meðan faðir lians vár
í Dánmörku. Er þcssi
liður vafalaust fremur
lágur en hár. Fleiri ó-
vissar tekjur fljóta af
embættinu, en þeim er
slept hér.)
III. þjónusta hjá kaupmönnum.
1. Kaup...................kr. 9,000,00
(þetta er að vísu áætl-
un, en styðst bæði við
það hversu sömu menn
borguðu fyrrum Georg
Ólafssyni, og kaup Lár-
usar frá landinu, sem
fyr er nefnt.)
2. Húsaleiga fyrir skrif-
stofu kaupmanna í
Eimskipafél.húsinu .. — 3,900,00
3. Ljós, hiti etc........•— 3,000,00
(Síðasti liðuyinn er
settur hér, til var- ..
úðar, lægri í hlutfalli
við húsaleigu, heldur
en gert er ráð fyrir
á skrifstofu Jóh. Jóh.
samkvæmt núgildandi
fjárlögum. Getur þar
varla verið að ofhátt
sé reiknað.)
Samtals hefir pilturinn þannig i
árskaup kr. 148.444, ef öll embættin
eru talin, og bygt á grundvelli þeim;
soin „utanríiv’.sfáðber • «rm“ heíir
sjálfur reist. Sé gert ráð fyrir að
Lárus unni sér hvíldar frá störfum
5 daga á ári, en vinni 360 daga fyrir
ættjörðina, sem „diplomat" í þágu
róttvísinnar i dómarasætinu, og í
þjónustu kaupmanna í kaupþinginu
og við Mbl. (að frátaldri vísindaiðju
sinni, sem hann hefir líka minst á
sjálfur), þá verður dagkaup hans lið-
ugar 300 kr. þeim sem' kynnu að
telja þetta nokkuð mikið kaup, má
benda á, að eftir framtali Lárusar á
vinnubrögðum hans i sumar, hlýtur
hann að sofa óvanaloga lítið, eða
jafnvel alls ekki neitt, síðan störf
hans hjá kaupmönnum töku að auk-
ast.
Eins og allir sjá, er reikningur þessi
tvöfaldur. Hinn gamli reikningur
Tímans, þar sem Lárus hefir í bein-
ar tekjur fyrir tvö embætti í lands-
ins þjónustu 2000 kr. meira en
biskup, landlæknir og aðrir af helstu
starfsmönnum landsins. þar að auki
gat hann gengið í þjónustu kaup-
manna, og hafði þar með sýnt, að
vinnuaflið var ekki alt notað fyrir
tvö fyrstu embættin. Síðari reikning-
urinn er gerður til að sanna Lárusi,
og þeiin sem sent hafa hann í þenn-
an sparnaðarlciðangur, livernig laun
Imns myndu líta út í landsreikning-
um, ef liús og lóðir sem tilheyra
starfi hans, dragast inn í kaupmála
hans. Frh.
----o---
Frá Canada.
23. des. 1921.
Tíðin í sumar sem leið var mjög
mislynd hér. Fyrst framan af
sumri voru óvenjumiklir hitar,
vöxtur á grasi og ökrum var því
orðinn víða í besta lagi, þar sem
nógur raki var í jarðveginum. En
þar sem þurlendast er í suður-
hluta Vesturfylkjanna skrælnaði
jörðin upp. Um ágústbyrjun brá
til votveðráttu; tafði það mjög
fyrir heyskap, svo honum var
ekki lokið sumstaðar, þar sem
mest er griparækt, fyr en í októ-
berlok og hey víða ekki sem best
hirt. þetta hafði líka ill áhrif á
kornræktina. Kornið varð seint
fullþroska, 'og svo töfðu rigning-
ar bæði kornslátt og’ þreskingu, og
kornið, bæði hveiti og annað, var
ekki af bestu tegund. Ifausttíðin
síðan í október hefir vei'ið góð.
Snjófall lítið, og oft frostlítið, þó
komu nokkur frost snemma í nóv-
ember, svo ís lagði á vötn.
Verslun og viðskifti eru í lak-
asta lagi. Allar bændavörur fall-
ið í vei'ði, svo margar þeirra eru
ekki nema helmingur að verði við
það sem var í fyrra, auk heldur
ef borið er saman við verðið á
stríðsárunum. það jók verðfallið
að mun, að Bandaríkin settu há-
an toll á bændavörur héðan, sem
seldar eru suðui'. 30% á naut-
gripi, 85% á hveiti o. fl. Hveitið
var dollar 1,80 þegar byrjað var
að selja það í haust, en er nú
rúman dollar (bushelið). Upp-
skeran varð í meðallagi í hejld
sinni.
Búðarvörur enn í háu verði
flestar, þó ýmsar af þeim hafi
lækkað í verði, t. d. sykur og
hveiti.
Nú hefðuð þið íslendingarnir
heima þurft að eiga stórt flutn-
ingaskip, þó ekki hefði verið
nema eitt, og kaupa ómalað hveiti
héðan og flytja beina leið heim,
og líka hefðuð þið þurft að eiga
hveitimylnu, er knúð væri áfram
með rafmagni, til að mala hveit-
ið. það hefði verið ykkur sparn-
aður, sem líklega hefði numið milj
ónum. pó hveitið væri ekki í besta
lagi nú, munduð þið hafá fengið
úr því betra hveitimjöl, en sam-
sull það af hveitimjöli, er þið fá-
ið nú gegnum marga milliliði.
Mér finst það eitt af nauðsynleg-
ustu framtíðarmálum ykkar, að
koma í framkvæmd beinum flutn-
ingi á hveiti héðan og mölun á
því heima.
Hér er alt viðskiftalíf dautt og
dofið; að ekki hafa orðið ■ fleiri
gjaldþrot en orðið er, kemur af
því, að hér í Manitoba a. m. k.
eru enn í gildi hin svonefndu
„Moratorium“-lög (skuldgreiðslu-
frestur), og svo sjá auðfélögin,
sem alt viðskiftalífið liafa í hendi
sér, að ekki er til neins að beita
nauðungarsölu til að ná inn
skuldum. Peningaþröng er meiri
en nokkurntíma hefir verið nú um
20 ár eða lengur.
Hér fóru fram ríkiskosningar 6.
desember eftir þriggja mánaða
hai'ðsótt kosningastríð. Margt var
sagt og ritað á þessum þrem mán-
uðum og mun það besta, sem
hægt er að segja um ræður þær
og rit, vera eins og segir í gömlu
íslensku stökunni: „Sumt var
gaman, sumt var þarft, sumt vér
ekki um tölum“.
Fjórir flokkar börðust um
völdin, núverandi stjórn (Conser-
vativ), Liberalflokkurinn, Bænda-
flokkurinn og verkamenn, og auk
þess hér í Manitoba einhver
klofningur úr Liberalflokknum,
sem nefndur var Knottsflokkur,
eftir manni nokknmi í Winnipeg,
sem var íorustumaður flokksins.
í þeim flokki bauð sig fram landi
okkar, Dr. Sig. Júl. Jóhannesson.
Allir í þeim flokki fengu svo illa
útreið, að þeir töpuðu kosninga-
veði sínu. Mundu margir íslend-
ingar hér hafa óskað Dr. Sig. Júl.
betri félagsskapar í kosningabar-
áttunni, því mörgum er hlýtt til
hans sem prívatmanns. þingsæt-
in eru 235, og urðu leikslokin þau
að Liberalar fengu 116 sæti, bænd
ur 65 (höfðu áður 9 sæti), stjórn-
in 51, verkamenn 2, 1 óháður.
Bændur unnu öll þingsætin í Man.
Sask. og Alberta, nema 5 (Lib.
2, verkam. 2, stjórnin 1). 11 ráð-
herrar stjórnarinnar féllu, þar á
meðal Meighon stjórnarformað-
ur, í uppeldisbygð sinni. Var það
bóndi, sem réði niðurlögum hans.
Harry Leader að nafni. þótti það
vel af sér vikið, og mun eins
dæmi í sögu Canada, að stjórnar-
formaðui' falli fyrir bónda. I 5
fylkjum fékk stjórnin ekkert sæti.
Var það Quibeck (65 sæti öll
Liberal), Nowa Scotia (16) og
Prince Edvard Island 4, Manitoba
(15).
Meighon leggur því niður völd,
en við tekur Mc Kensie King, for-
ingi Liberala. Hann vantar 2
atkv. til að hafa meiri hluta á
þingi. Ekki er enn írétt hingað,
hverja hann kveður til ráðherra-
flgnar. Síðustu blöð segja hann
sæki eftir sambandi við Bænda-
flokkinn, sem hefir flest sæti af
andstæðingum hans.
Misjafnir dómar eru um kosn-
ingaúrslitin, eins og oft vill verða.
En eitt er auðséð af þessum úr-
slitum. Jljóðin, alþýðan, er að
vakna og lætur ekki bjóða sér
alt. Bændur koma nú í fyrsta sinn
fram við ríkiskosningar, sem or-
ganiseraður flokkur, og gerðu dá-
lítið betur en sjöfalda atkvæða-
tölu sína í þinginu. „Geri Björn
bróðir betur!“
Jón Jónsson frá Sleðbrjót.
Orðabálkur.
hæll: h&fa hratt á hæli, hafa
hraðan á, flýta sér: hefir þú mjög
hratt á hæli? eg hefi hratt á
liæli. Suðursv.
hanki, hængur, fyrirstaða: það
geíur orðið hanki á því. Suðursv.
sjálískylda: viija liafa e-ð með
sjálfskylau, þykjast eigá heimt-
ingu á e-u, án nokkurrar hliðsjón-
ar af því, hvoi't maður á tilkall
til þess eða ekki: hann (hún) vill
hafa þetta með sjálfskyldu. Suð-
ursv.
næsta (-u, vantar flt.), kvk.,
næstu, síðustu tímar: það hafa
ekki verið seldar hér jarðir upp
á næstuna. Suðursv.
upp: upp á = á (um tíma) :
það hafa ekki verið seldar hér
jarðir upp á næstuna = ..........
á síðustu tímum. Suðursv.
upp: upp á = til (um tíma) :
geyma e-ð upp á páskinn, hvíta-
sunnuna, morgundaginn = geyma
e-ð til ...... Miðf.
páski, kk., kvað að eins vera til
í þolf. eint. með greini: geyma
e-ð upp á páskinn. Miðf.
léni (-s, -i), kl., viðarvöndull,
sem stungið er framan undir við-
arbagga á skógarhrossi, milli
baggans og reiðingsins (utan á
klyfberafjölina), til þess að ekki
„liggi ofan í“ á hrossinu, og lurk-
ar, sem standa út úr bagganum
meiði ekki bógana eða hálsinn á
því. Suðursv.
léna (-aði, -að), áls. ? setja léni
á hross. Suðursv.
legutagl (-s, -tögl), kl., sá hluti
reiptagls, sem næst er silanum
(um J/2—1 faðm á lengd). Suðsv.
laghorn (-s, -horn) (frb. lakk-
horn), kl., hornflaga innanfótar
á framfótum hross ofan við knjá-
liðina. Nes. Árness. ?
hófþorn = laghorn. Árness. ?
kúía, höfuð, haus: fá kúluna
kemda, fá duglega ráðningu í
orði eða verki: þýskaland hefir
oft fengið kúluna kembda hjá
Frökkum. Árness.
----o--
Fréttir.
Gísli Sveinsson þingmaður
Vestur-Skaftfellinga hefir afsalað
sér þingmensku sökum heilsu-
brests. Framboðsfrestur er til 25.
þ. m., en kosning á að fara fram
15. mars. Talið er víst að Lárus
bóndi Helgason í Kirkjubæ muni
bjóða sig fram, og lítill vafi á að
hann verði kosinn.
Kveðjuathöfn á að fara fram í
alþingishúsinu á mánudaginn
kemur, áður en lík Péturs Jóns-
sonar ráðherra verður flutt á
skipsfjöl. Síra Sigurður Stefáns-
son á að flytja ræðu.
Sigurðui' Vilhjálmsson kaupfé-
lagsstjóri á Seyðisfirði er staddur
í bænum. Fer aftur austur með
Goðafossi.
Pétur Gautur. Fyrir alllöngu
síðan var gefin út þýðing Einars
Benediktssonar á þessu fræga leik
riti Henriks Ibsens. En upplagið
var ekki nema 30 eintök. Nú hefir
Einar endurskoðað þýðinguna og
Sigurður Ki’istjánsson gefur út í
annað sinn. Verður þessa stór-
merka rits síðar getið.
Dansleikir eru bannaðii' í bæn-
um, því að grunur Jeikur á að
inflúensan sé komin í nokkur hús.
Bruni. Aðfaranótt laugardags
síðastl. brann hús Magnúsar ,
kaupmanns Stefánssonar á Blöndu-
ósi.
Iíannes Jónsson frá Undirfelli,
sláturhússt j óri Austur-Húnvetn-
inga kom til bæjarins með Goða-
fossi.
Dánarfregn. Frétt sú berst frá
Seyðisfirði að blaðið „Austurland“
sé hætt að koma út. Farið hefir
fé betra.
■Leikfélagið. Sem betur fer varð
það ráðið að Leikfélagið hóf að
leika á ný. Var fyrst leikið í
fyrradag leikritið Kinnarhvolssyst
ur, sem áður hefir verið sýnt. Frú
Stefanía leikur þar hlutverk sem
talið er að hafa farið henni einna
langbest úr hendi.
Dánarfregn. Síðastl. sunnudag
andaðist á sjúkrahúsi hér í bæ
Jón þórðarson frá Hjörsey, bfóðir
Péturs þórðarsonar alþingis-
manns.
Fyrirlestur um andamyndir hef-
ir próf. Haraldur Níelsson flutt
nokkrum sinnum nú að undan-
förnu og sýnt skuggamyndir, og
altaf fyrir troðfullu húsi, enda er
fyrirlesturinn saminn og fluttur
með hinni alkunnu snild höfund-
arins og myndirnar furðuglögg-
ar. Allir hugsandi menn, sem á
fyrirlesturinn hlusta, hljóta að
taka undir með höf. að hér er um
afarmerkileg fyrirbrigði að ræða,
sem krefja áframhaldandi rann-
sókna. Höf. fullyrðir ekkert sjálf-
ur um orsakir fyrirbrigðanna.
Hann getur þess, sem eitt sér er
afarmerkilegt, að vísindamönnum
hafi tekist að taka ljósmyndir af
hugsunum. Ef til vill er hægt að
hugsa sér sumar þær myndir, er
höf. sýndi, fram komnar á þann
hátt, en ekki allar.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.