Tíminn - 25.03.1922, Blaðsíða 2

44
T í M I N N
Prestsembætti
Fríkirkjusafnaðarins í Reykjavík er laust. Pöst árslaun er 5000 krónur
án dýrtíðaruppbótar. Veitist frá 1. september þ. ár. Umsóknarfrestur
til 7. maí næstkomandi. Nánari upplýsingar gefa, formaður safnaðarins
Arni Jónsson kaupm., Laugaveg 37 og gjaldkeri safnaðarins Arinbjörn
Sveinbjarnarson bóksali, Laugaveg 41. — Umsóknir stýlist til Prí-
kirkjusafnaðarins en sendist formanni. —
Reykjavík, 24. mars 1922.
Safnaðarstjórnin.
Dr. Jón biskup Helgason hefir
birt nokkur orð eftir sjálfan sig
um „spíritismann" og fylgifiska
hans. En sökum þess að eg er
einn af þeim, er tilheyra þessari
„óhæfu“-hjörð, sem kend er við
spíritistisku hreyfinguna, vil eg
leyfa mér að koma hér fram með
almenna athugasemd við þessi
ummæli biskupsins, sem hér er
um að ræða.
Biskupinn hefir orðið fyrir því
óláni, að hið danska „Kristilega
Dagblað“ var ekki betur að sér en
það, að það hélt, að Hallgrímur
Sveinsson væri enn biskup á ís-
landi; en á Hallgrím biskup hafði
próf. Har. Níelsson minst í erindi
sínu í Kaupmannahöfn. En það
varð til þess, að einhver norsk
heimatrúboðsblöð höfðu fengið þá
hugmynd, að biskup landsins væri
spíritisti. Biskup Jón Helgason
var þó hvergi nefndur, né heldur
stóð „núverandi“ í nokkru blaði.
það lítur því ekki út fyrir, að það
hafi verið beinlínis knýjandi nauð-
syn fyrir dr. J. H. að ráðast svona
óþyrmilega á spíritismann fyrir
þessa sök. Sr. H. N. átti enga sök
á misskilningi, sem kom því til
leiðar, að dr. J. H. hélt að átt væri
við sig. Og það er efasamt, hvort
það heíir ekki verið hið sama, er
kom biskupnum til þess að ráðast
þannig á spíritismann, og J>or-
geiri, er hann hjó manninn: hann
lá svo vel við högginu. það virð-
ist hefði verið nóg fyrir biskup-
inn að gefa ákveðna yfirlýsingu
um, að hann hefði aldrei verið
spíritisti, og leiðrétta þennan
raunalega(!) misskilning þessara
„kristilegu“ blaða. En í stað þess
ræðst hann mjög geyst gegn
spíritismanum og á þá menn, er
fylgja honum og fást við spíritis-
tiskar rannsóknir, svo að þáð er
því nær sem orð Tacitusar gamla
eigi hér við, þar sem segir: ca-
lumnans res et homines.*)
Biskupinn segir, að spíritisminn
sé ógeðslegt fyrirbrigði. Og það
er sem hann þykist þurfa að gera
verulega gangskör að því að þvo
sig hreinan, og meira að segja
alveg tárhreinan af öllu grómi
þessa „ógeðslega fyrirbrigðis“. Og
hér er ekki um neinn Pjlatusar-
þvott að ræða, það er enginn láta-
lætisþvottur. Hér fylgir auðsjáan-
lega hugur máli.
Og dr. J. H. segist vera mót-
fallinn öllu því „fargani, sem
*) þ. e. berandi íalskar ákærur á
menn og málefni.
fylgjendur hans (þ. e. spiritism-
ans) hafa í frammi“; — undar-
lega að orði komist, að hafa farg-
an í frammi, og veit eg naumast
hvernig menn fara að hafa farg-
an í frammi svona alment. Aftur
á móti var til dæmis sagt um
drepsóttina síðustu, að hún hafi
verið mannskðeð hér í Rvík, en
fargan fyrir land alt, og um haf-
ísinn er sagt, að hann valdi oft
felli og hörmungum á Norður-
landi, en sé hreinasta fargan fyr-
ir þjóðina í heild sinni. Og eftir
þessu ætti „athæfi“ okkar spiri-
tista að hafa viðlíka afleiðingar
og hallæri og drepsóttir. Hygg eg
rétt að kalla „Uvæsen“ óhæfu.
Hefði það verið nægilega sterkt
hnjóðsyrði, og velviðunandi fyrir
biskupinn, að láta það úti, fyrir
ekki stærri sakir. Eða er herra
biskupinn að reyna að brenni-
merkja okkur spíritista svona
rækilega, af því að hann álítur
oss hreint og beint „homines tur-
pes“,*) er saurgi hof og hörga,
eins og sumir rithöfundamir
latnesku nefndu hina „svo kölluðu
kristnu".
Hins vegar hefi eg hvergi rek-
ið mig á, að biskupinum hafi mis-
líkað þótt dr. Skat Hoffmeyer
lýsti því yfir á prédikunarstóli
hér í dómkirkjunni í Rvík, að
djöfullinn gæti hafa skapað heim-
inn, hann væri ekki glæsilegri en
það. Eg hefi oft sagt, og segi það
enn, að eg hefi aldrei heyrt jafn-
stórkostlegt guðlast. þessi lærði
guðfræðingur kom hingað fyrir
tilstilli biskups, hefi eg heyrt, og
var veitt til þess nokkurt fé úr
landssjóði, en eftir hvaða heimild-
um veit eg eigi. Og nú nýlega hefi
eg rekið mig á einstaklega hjart-
næman þakkarpistil frá biskupi til
dönsku kirkjunnar fyrir sending
þessa guðfræðidoktors hingað.
„Mikið skal til mikils vinna“.
Biskupinn segir, að hann telji
spíritismann „trúarbragða-líki“.
það er eins og biskupinn hafi ver-
ið að hugsa um smjörlíki, þegar
hann var að setja þetta á pappír-
inn. Annars er samlíkingin ekki
svo illa til fundin, því að eins og
allir vita, er margt smjörlíkið
betra og hollara en misjafnlega
„handtérað" smjör. Og það er
sem dr. J. H. hafi fundið þetta á
sér og þess vegna setur hann til
vonar og vara orðið „fátæklegt“,
til þess að skemma vöruna nokk-
uð; hann kallar þetta ekki „vont“
trúarbragðalíki (sbr. „vont smjör-
líki“), en það er auðsýnilegt, að
þetta á að vera eitthvað valið af
verri endanum. Vera má að þetta
*) þ. e. svívirðilega menn.
eigi að skiljast svo, að spíritism-
inn sé einhver skurðgoðadýrkun,
en þó jafnframt einhver hin fá-
vísasta. það er þó ekki svo að
skilja, að eg álíti að spíritisminn
sé mér átrúnaðar- eða trúar-
bragða-„suiTogat“. Hann er mér
ákveðið þekkingaratriði í náttúru-
vísindum, af því að eg er sjálfur
sannfærður af eigin reynslu og
annara um aðalatriði spíritism-
ans.
þá segir biskupinn, að boðskap-
ur spíritismans „að handan“ sé
„auðvirðilegt hjal“ og einskis
nýtt, þeim sem alast við kirkju-
trúna. Hitt er þó víst, að til eru
tugir þúsunda — og þar á meðal
fjöldi af prestum, og líklega ein-
hverjir biskupar, sem eru, að því
er virðist, alveg eins miklir
Kristsdýrkendur og biskupinn
hérna, en álíta að boðskapurinn
sé hvorki auðvirðilegur né einskis
nýtur. — Biskupinn sagði hérna
um árið í líkræðu, að það hefði
aldrei borist „nokkur ómur til vor
af ókunna landinu". Og þegar
hann sagði þetta, var hann auð-
sjáanlega þeirrar skoðunar, að
allar sagnir um „ómana" frá
Kristi og öðrum, er hafa birst,
væru ósannar. því að það er ekki
hugsanlegt, að biskupinn hefði á
þessari sorgarstundu reynt að
tala þvert um huga sinn. því að
jafnvel þótt sagt sé, að til sé
„heilög lygi“, þá er lítt hugsan-
legt, að þeim, sem stóðu umhverf-
is þá kistu, hafi verið veruleg
huggun í því að heyra þessa yfir-
lýsingu af vörum biskupsins. En
er það ekki heldur til að rýra hug-
mynd manna um áreiðanleik sögu-
ritaranna, er hafa skýrt frá upp-
risu Krists, ef það eru alt stað-
lausir stafir, að Kristur hafi lát-
ið „óma“ berast frá sér yfir
dauðadjúpið. Eg skal taka það
fraih, að mér stendur alveg á
sama um þetta atriði, þó að eg
álíti, að það geti verið rétt. það
gerir hvorki að veikja né styrkja
mína sannfæringu, en eg áleit, að
þessar sagnir mundu hafa allmik-
ið gildi í augum klerkastéttarinn-
ar. Mig rámar í, að eg hafi ein-
hverstaðar séð: „Ef Kristur er
ekki upprisinn, þá er trú yðar
ónýt“.
það hefir að öllum líkindum
þótt gott meðal „rétt-trúnaðar-
mannanna“ í Noregi, að fá svona
breitt ólarfar yfir þvert andlit
spíritismans, bæði um innihald,
aðferðir og mennina sjálfa. þetta
minnir mig á skopmynd eina, er
eg sá í „Simplisissimus“ hérna
um árið. Myndin sýndi son þáver-
andi þýskalandskeisara. Hann
stóð afskaplega spertur við lík-
neski Bismarks gamla og spýtir
á það. Bismark gamli var þess
verðugur, að sonur keisarans
hrækti á líkneskið. Vér spíritistar
eigum ef til vill að skoða þessi
ummæli dr. J. H. sem eins konar
„Simplisissimi sputum",*) og
megum vér þá líklega vel við una.
— En mér finst, að fyrst setning-
in hans dr. Skats Hoffmeyers, er
lýsir yfir tröllatrú á snilli djöfuls-
ins, fékk engar ákúrur af hálfu
biskupsins, og fyrst hann er svo
eindreginn í því að hafa frásagn-
ir ritningarinnar að engu um
„ómana“, er borist hafa yfir
dauðadjúpið, þá hefði hann ekki
átt að hneykslast svo mjög á oss
spíritistunum né yfirleitt á spír-
itismanum. Biskupinn er ekki svo
sem að hika við að kveða dóm
upp yfir hinum mörgu og merku
vísindamönnum, er hafa fengist
árum saman við hinar vísindalegu
rannsóknir spíritismans. Og eru
þeir orðnir býsna margir, og með-
al þeirra er að sama skapi mann-
val. Erfí augum biskups er árang-
urinn af rannsóknunum „hrein-
asti hégómi“, og sannanirnar hel-
bert skrum.
það er að ýmsu leyti gott, að
biskupinn er svona fjandsamlegur
í garð spíritismans. Hræsnismoll-
an þyrfti að minka, og það er
helst von um að hún hverfi smám
saman úr sögunni, þegar reynt er
*) Sputum = hráki.
að sparka svona óþyrmilega í
menn og málefni. það getur orð-
ið til þess að menn fara að beita
sér fyrir einhverri umbótastarf-
semi í kirkjumálunum. Er ekki
kominn tími til þess, að menn
fari að koma sér saman um, hvað
eigi að gera í aðskilnaði ríkis og
kirkju? Ætlar þjóðin ár frá ári
að kasta ógrynni fjár í kirkjum-
ar? Hefir hún ráð á því í fátækt
sinni að bera kirkjuna á bakinu,
á sama hátt og hún gerir nú, þeg-
ar hún ætlar að sligast undir
skuldabyrðinni ? því að hvað fær
hún svo í aðra hönd? Hvað gerir
kirkjan fyrir þjóðina? Að því er
séð verður þarf að vinda bráðan
bug að því að skilja ríkið og
kirkjuna. Og eg er að vona, að nú-
verandi biskup geti orðið óbein-
línis að liði í því þarfaverki, ef
hann reynist nægilega fjandsam-
legur hinum nýrri hræringum.
það er því vonandi, að hann reyn-
ist nú nægilega stefnufastur í
þessum efnum, því að það hlýtur
að verða til þess að koma skiln-
aðarverkinu auðveldlegar í fram-
kvæmd. Mig hefir ávalt grunað,
að meinleysi biskups við spíritism-
ann í hinu svokallaða hirðisbréfi
hafi engin einlægni verið. Nú er
gríman fallin, og það er gott.
þórður Sveinsson.
---o----
Austan
Hellísheíðar.
Veturinn 1912—13 ferðaðist eg
fyrst um Suðurland, austan Hell-
isheiðar, en síðast í des. 1921.
Með því að athuga ástæðurnar
þar, þá og nú, virðist mér að
framfarir séu litlar og afturför
sýnileg á mörgum sviðum.
Efnahagsferill manna mun lak-
ari nú, skuldir meiri og meira um
brask.
Ungmennafélögin hafa í mörgu
slept tökum, Sláturfélag Suður-
lands tapað fylgi og smjörbúin
lagst niður að telja má. Sveita-
verslanir hafa orðið til á nokkr-
um stöðum, sem einkum versla
með óþarfa glingur, er þær selja
rándýru verði. Jafnvel mun það
vera til, að verslað sé með brenslu-
spritt til drykkjar, og vín er á
sumum stöðum haft um hönd.
þetta, sem nú er talið,bendir alt
til afturfarar. En til framfara
verður helst tekið fram: Sam-
vinna í kaupskap aukist nokkuð,
og nokkru miðað fram í jarðyrkju
og búpeningsrækt. þó hafa naut-
griparæktarfélög lítíð glæðst.
Komandi ár.
Samgöngur (frh.).
Reynslan sýnir, að þegar komin er akhraut yfir hér-
að, bæta bændurnir í sveitum þeim, sem næstar ligga,
við nýjum akfærum vegum. þannig má nú komast um
mikinn hluta Ámes- og Rangárvaliasýslna á bílfærum
vegum, sem héruðin og einstakir bændur liafa kostað að
miklu eða öllu leyti. Og nær því öll þungavara í þess-
um héruðum er nú flutt á hestvögnum. þannig ger-
breyta akvegirnir lifnaðarháttum bænda og atvinnulifi.
Ailar ferðir máf gera á skemmri tíma og með minni
kostnaði en fyr. Bifreiðar koma i stað hesta, einkum
tii langferða. Eftir því sem vegakerfið batnar hér á
landi, er sennilegt að hér fari eins og víða í Bandaríkj-
unum og Kanada, að flestir bændur eigi bifreið, til lang-
ferðalaga um sveitina og í kaupstaðinn.
Fyrir nokkrum árum ritaði Jón Jónsson bóndi i Stóra-
dal grein í Tímann, þar sem hann sýndi fram á, hversu
hægast verði að koma akvegum um sveitina í viðunan-
legt horf. Hreppavegafyiirkomuiagið gamla er alt of hæg-
fara. Eitt dagsverk frá hálfu hvers fullvinnandi manns
í sveitinni er eins og dropi í hyldýpisgjá, ekki síst þegar
mannsorkan ein og skóflan, en engar verkvélar, glíma
við vegleysurnar.
Jón í Stóradal heldur því fram, að þingið verði að
gera heimildarlög, þar sem ákveðinn meiri hluti búenda,
er komist geta af með sameiginlegan vég, eða vegálmu,
geta gert vegbyggingarfélag, og látið minni hlutann taka
þátt í fyrirtækinu. þetta er fullkomlega í sapiræmi við
áveitulögin. Áreiðanlega hefði aldrei verið ráðist í að
veita á Flóann, ef neikvæði eins eða nokkurra af bænd-
unum þar hefði getað stöðvað verkið. Samkvæmt kenn-
ingu Jóns í Stóradal verða sveitavegirnir eftir dölum
landsins bygðir af slíkum félögum. Aliir bændur i daln-
um verða með þegar hæfilega stór méiri hluti vill
byrja verkið. Kostnaðinn bera jarðimar, eftir stærð og
legu, þ. e. eftir því sem telja má að þær batni og aukist
að verðgildi við vegalagninguna.
Annars mun öllum hugsandi mönnum nú vera orðið
það ljóst, að sæmilegir akvegir hér á landi verða ekki
iagðir í fyrirsjáanlegri framtið, nema vélaorka komi að
miklu leyti í stað mannsorku við vinnuna. Hingað til
hafa verið fullkomin steinaldarvinnubrögð við vegagerð-
ina. Leigðir menn, oft mjög áhugalausir, við vinnuna.
Engin samningsvinna, svo að dugnaður, áhugi og verk-
lag fengi að njóta sín. Stundum ekki hraðar unnið en
það, að 2—3 rekum er kastað á mínútu. Jafnvel dæmi
til, að ekki hafi einu sinni verið notaðar hjólbörur, hvað
þá önnur vinnusparandi tæki, við að flytja hnausa í
vegbrúnir. I stað þess hafa verkamennirnir verið látnir
bera hnausana í fanginu. þetta eru steinaldarvinnubrögð.
Vegagerð á íslandi getur aldrei orðið viðunandi, nema
með því, að vélar vinni mörg af þyngstu tökunum. það
sem þúfnabanirm og skui'ðgröfur gera við þýfðu túnin
og áveiturnar, verða nýtisku moksturs- og mulnings-
vélar að gera fyrir vegina. Sennilega verður engin veru-'
leg umbót í þessu efni fyrir forgöngu hinna eiginlegu
sérfræðinga. Áhugasamir, ráðsnjallir og duglegir ungir
menn verða að brjótast í að nema vegagerð erlendis, í
Noregi, Ameríku og þýskalandi. Sjá og nema hinar bestu
búnaðaraðferðir, og hversu verkvélum má beita. Laga
síðan hina útlendu reynslu eftir íslenskum staðháttum.
Ef til vill skilst betur, hverja þýðingu vélavinnan
hefir í þessu sainbandi, þegar þess er gætt, að engin
verkleg framkvæmd kemst nokkurn tíma á hátt stig,
meðan mannshöndin ein, með litlum og lélegum áhöld-
um, glímir við náttúruna. Gufan og rafmagnið. hafa
þúsundfaldan mátt á við veikan mannslíkamann. þeir
einir, sem láta náttúruöflin vinna, geta sigrað nátt-
úruna.
Ekkert nema gott skipulag og hagnýting fjár og
krafta getur gert íslendingum unt að fá viðunandi sam-
göngur. Fyrst þarf að stækka Eimskipafélagið, leggja
inn í það landssjóðsskipin, bæta við það góðu mann-
fiutningaskipi til strandferða og hæfilega mörgum flóa-
bátum. Jafnframt því fær þingið meiri hluta ráð í félag-
inu. Mannflutningar í lest hverfa úr sögunni. Hraðferð-
ir kring um landið verða farnar á öllum tímum árs.
Margföldu farmgjöldin, sem íbúar útkjáikahéraðanna
eiga nú við að búa, hverfa úr sögunni. Landpóstar einu
sinni á mánuði, hætta, en í stað þeirra koma póstflutn-
ingar frá 12—15 aðalhöfnum einu sinni í viku, eða því
sem næst.*) Járnbraut kæmi frá Reykjavik austur yfir
Suðurláglendið, sem um leið gæti tekið móti innflutn-
ingi úr öðrum héruðum, eftir því sem lífsskilyrðin breytt-
ust til betra vegar. Samtímis væri unnið að þvi að tengja
Reykjavík við Stykkishólm og Reyðarfjörð með akfærum
vegi norðan um land, með hliðarálmum eftir hverjum
dal. Til að koma því þrekvirki á, án þess að lagning
veganna og viðhald yrði þjóðinni ofurefli, mætti til að
nota hinar bestu vinnusparandi vélar, sem kostur væri
á að fá, og nema vegagerð af þeim þjóðum, sem lengst
eru komnar í þeim efnum. Samkvæmt reynslu annara
þjóða mætti gera ráð fyrir, að flutningar að sumarlagi
um helstu undirlendin, að frátöldu Suðurlandi, yrðu með
bifreiðum. Sömuleiðis allmikið af ferðalögum innan
héraðs.
þó að allir þessir hlutir fengjust, yrðu samgöngur é
íslandi meir hægfara og ófullkomnari en í nokkru öðru
landi i Evrópu. En þjóðin er fámenn og landið stórt og
erfitt yfirferðar. Og tillögur þær, sem hér er lýst, eru
nokkurn veginn það fylsta, sem núlifandi kynslóð ís-
iendinga getur búist við að unt verði að gera að veruleika.
*) Kunnugur maður í Skaftafellssýslum hefir bent
mér á, að sennilega mætti koma pósti milli lands og
skips í Skaftafellssýslum, í einskonar brimbát, ef farið
væri að nota sjóleiðina aðallega til póstflutninga. Tæk-
ist það greiðlega, væri afarmikill ávinningur við að geta
sett póst í land á 3—4 stöðum í Skaftafellssýslum í
liverri hringferð strandferðaskipanna. Höf.
-----0-----