Tíminn - 08.04.1922, Blaðsíða 4

54
T 1 M I N N
— Ritstjóri aðalblaðs fylgis-
manna Venizelosar á Grikklandi
hefir nýlega verið myrtur.
— Wilson, Bandaríkjaforseti
fyrverandi, er nú að rita ehdur-
minningar sínar. Er búist við að
þær komi út í árslokin. Heilsa
hans er sögð mjög veik, en and-
legir kraftar óbrotnir.
— Bandaríkin lögðu til allmik-
ið setulið í Rínarlöndunum eftir
friðarsamningana. Nú hefir
Bandaríkjastjórnin borið fram
kröfu um 996 gullmarka greiðslu,
sem sé kostnaðurinn við herinn.
Hefir krafa þessi valdið hinni
megnustu gremju og vandræðum
hjá Bandamönnum, því að hún
kollvarpar öllum áætlunum um
skiftinguna á skaðabótagreiðsl-
um þjóðverja. En þjóðverjar
kýma að.
— Verkföll mikil hafa staðið
yfir í Suður-Afríku. Hafa orðið
róstur miklar þeim samíara. Hafa
verkfallsmenn ráðist á lögreglu og
herliðssveitir og töluvert mann-
fall orðið á báða bóga. Hefir lög-
reglan jafnvel kastað sprerigikúl-
um á verkfallsmenn úr flugvél-
um.
— Bæði Bandaríkin og England
draga nú mjög úr hsrbúnaði og
kostnaði vie\ hermannahaldið. í
Bandaríkjunum eru herútgjoldin
116 miljónum dollara lægri í ár
en í fyrra. Englendingar fækka
hermönnum í landhemum um 50
þús. og í flotanum um 20 þúsund.
— Hinir miklu erfiðleikar Eng-
- lendinga á Indlandi stafa af því
að Hindúarnir og Múhameðstrúar-
menn hafa sameinast á móti Eng-
lendingum. þangað til styrjöldin
hófst voru Múhameðstrúarmenn
á Indlandi yfirleitt hlyntir Eng-
lendingum. En eftir það að Tyrk-
ir gengu í stríðið á móti Englend-
ingum og einkum eftir það að hag
Tyrkja var svo mjög þröngvað í
friðarsamningunum, snérust þeir
á móti. Er það nú orðin almenn
trú þeirra, að stefna Englendinga
sé sú að útrýma trú Múhameðs.
Múhameðsmennirnir á Indlandi
eru Englendingum miklu hættu-
legri andstæðingar en Hindúar.
Gandhi, foringi Hindúa, er frem-
ur trúarleiðtogi en stjórnmála-
maður. Honum er það mjög and-
stætt að láta koma til blóðsúthell-
inga. Uppreist hans er fyrst og
fremst fólgin t. d. í að neita að
greiða skatta, fara í herþjónustu
og yfirleitt að gegna borgaraleg-
um skyldum. Og Hindúarnir trúa
á hann og fylgja honum blind-
andi. En Múhameðstrúarmennirn-
ir hika hvergi við að berjast og
eru hinir harðvítugustu viðureign-
ar. þeir eiga foringja sem eru
slungnir stjórnmálamenn.
Ástæður
og ályktanír.
in.
Niðurlag.
11. Garðar Gíslason segir að kaup-
menn séu drýgstir að greiða skatta
til almennra þarfa.
Aths. En hvaðan kemur þeim íé
sitt? Úr vösum almennings, enda áð-
ur játað af höf. að féð komi þaðan,
þar sem skýrt er frá hversvegna út-
gerðarmenn vilja versla sjálfir til að
missa ekki „arðinn" af framleiðslu
sinni. '
12. Höf. segir, að gengi kaupmanna
hér á landi „sé komið undir samúð
og skilningi þjóðarinnar —-------og
hve mikil vernd og aðstoð stéttinni
er veitt".
13. Hr. G. G. telur í neðanmáls-
grein „ekki verslun" landsverslun eða
verslun studda með sérlögum (kaup-
félög þar sem þau ekki borga tvö-
faldan skatt). Samt biður hann um
„samúð" þjóðfélagsins kaupmönnum
til handa, og vernd og aðstoð þjóð-
félagsins. Sýnist hann eiga erfitt með
að Verja liugmyndir sínar um
frjálsa samkepni, svo mikið langar
hann i skjól frá hálfu löggjafarinn-
ar. Munurinn á skoðun hans og t. d.
M. Kr. er aðeins sá, að hinn síðar-
nefndi vill að landið reki verslun
til að auka almenna hagsœld. Hr.
G. G. vill „vernd og aðstoð" landsins
og „samúð" fátæklinganna, svo að
kaupmenn græði sem mest. Útgerð-
armenn eiga að versla beint, en eru
friðhelgir, af því þeir verða þá eins-
konar kaupmenn.
14. „Að henni (þ. e. kaupmanna-
verslun) sækja nú' hrafnar eins og
gemlingar í feni".
Aths. Heldur óskáldlega til orða
tekið um jafnyfirlætismikla stétt og
íslenska kaupmenn. Betur hefði átt
við líkingin: Hænuungi i polli. þeir
sprikla og arga. Gemlíngur í pytti
er hreyfingarlaus og sagnafár.
15. Höf. segir að skifting íslendinga
í samkepnis-samvinnu og sameignar-
menn sé hvergi til neraa í dálkum
Tímans.
Aths. En hann hrekur ekki þessa
kenningu með einu orði, og játar í
sömu málsgreininni, að það sé öllum
ijóst að menn séu nú farnir að skipa
sér í flokka eftir verslunarskoðunum.
því neitar höf. þvi, sem öllum er
ljóst?
16. Höf. segir að þing og stjórn
hafi Iagt marga og mikla steina í
götu kaupmanna hér, og að fra hálfu
þessara aðila liafi lítið verið gert
til að „styðja verslunarstéttina".
Aths. Undarlegur þessi þráláti jarm-
ur um stuðning til handa stétt, sem
byggir tilverurétt sinn á því, að rík-
isvaldið megi ekki blanda sér i versl-
unarmalTh, ekki „styðja" kaupfélög
og ekki einu sinni landsverslun. Höf.
gleymist að geta þess, að stjórn J.
M. lét hann (G. G.) hafa meðmæli
landsins, þegar hann fór út til að
útvega sér vöruslatta þann, sem kom
fyrir nokkru. Munu slík meðmœli
ekki lítils virði, hverjum þeim, er
stendur í innkaupum. Og sama stjórn
neitaði Einari Kvaran um leyfi til
að koma fram fyrir landsins hönd í
London í vetur. Er mikið vanþakk-
læti af hálfu höf. að þakka ekki op-
inberlega þennan „stuðning" og „sam-
úð" Jóns Magnússonar.
17. Höf. segir uto landsverslun
styrjaldarinnar: „Hefði þjóðinni orð-
ið það gæfuríkara að aldrei hefði
landsverslunin komið til sögunnar".
Aths. Já, kaupmönnum hefði orðið
það meiri gæfa. þeir hefðu auðgast
enn meira, til að fleygja svo þeim
stórgróða í stríðslokin í fánýtar
spekúlationir með síld og togara.
Skyldi kaupmannastéttin aldrei geta
skilið að hún er ekki dómhæf um
landsverslun?
18. „Sambandið" annar steinninn
sem stjórnarvöldin hafa skapað i
götu kaupmanna.
Aths. íslenskir bændur hafa skap-
að kaupfélögin og Sambandið með
frjálsum samtökum. Sama þörfin rak
þá til sjálfbjargar eins og hina stóru
útgerðarmenn, sem höf. fyrirgefur
sjálfstæðan verslunarrekstur. Sam
vinnulögin veita ísl. samvinnufél.
ekki meiri rétt, en slík fyrirtæki hafa
í öllum grannlöndunum, .og er þar
álitinn sjálfsagður, nema af kaup-
mönnum.
19. Höf. segir að Tíminn vilji nú
útrétta kaupmönnum bróðurhönd í
samvinnu móti útlendum kaupmönn-
um. En kaupmenn muni neita
Verslun útléndu kaupmannanna sé
betri en verslun sambandsfélaganna.
Aths. Af þessu sést, að ísl. kaup-
mannastéttin skoðar sig í bræðra-
bandi með útlendingum sem. versla
hér og flytja ágóðann úr landi. Rík-
ið á að styrkja og styðja hr. G. G.
og hans stéttarbræður, eyðileggja
kaupfélögin þeirra vegna með marg-
földum sköttum, leggja landsverslun
niður .þeirra vegna, opna faðminn
móti Standard Oil þeirra vegna. En
samt ætlar höf. að leggja blessun
sína líka yfir þá selstöðukaupmenn,
sem eru svo náðugir að flytja versl-
unaragóðann til Khafnar og Edin-
borgar.
Hér verður látið staðar numið, en
í grein hr. G. G. er margt fleira jafn
gáfulega sagt og þjóðæknislega, eins
og það sem hér er til tekið. Hr. G. G.
mun vera æðsti maður í stjórn kaup-
mannafélagsins. Ef hinir óbreyttu
dátar í félaginu standa andlega að
Skattalög Magnúsar Guðmundssonar.
Með því að Tímanum er kunnugt um að mikil missmíði eru á
skattalöggjöf þeirri, sem Magnús Guðmundsson undirbjó og kom í'gegn-
um þingið i 'fyrra og nú er að koma til framkvæmdar, vill Tímirm
biðja sem allra íiesta þá menn, sem sjá kosti og galla á lögum þess-
um, eins og þau snerta þá, og breytinga möguleika tilbóta, að senda
Tímanum rökstudd bréf um þetta efni. Á grundvelli þeirra umsagna
mun blaðið beitast fyrir umbót á lögum þessum. Eins mikið af þessum
aðsendu tillögum og unt er, mun verða birt hér í blaðinu, til að vekja
eftirtekt á málinu og umræður því viðvíkjandi. öll bréf um þetta
efni skulu send ritstjóra Tímans.
baki formanni sínum, þá getur mað-
ur óttast að hin dapurlega líking höf.
um gemlingana í pyttinum muni
rætast a ókomnum árum, þótt vol
og víl höf., þrábeiðni um hjálp þjóð-
félagsins, daður við erlent verslunar-
magn, blindni gagnvart sjálfbjargar-
viðleitni borgaranna i verslunarefn-
um, alt þetta eru úrkynjunarmerki,
sem 'spá litlu góðu um framtíðina,
nema ef höf. mannár sig betur upp,
og hættir þóttablöndnu volæði því,
sem fyllir grein hans. J. J.
Steinolíuverslunin.
iii.
Niðurlag.
Eins og aður er sagt, hafði Fiski-
félagið og einstakir kaupmenn reynt
að halda uppi samkepni við Standard
Oil, en gefist upp. Skorti fjárafla og
aðstöðu, sem von var, þar sem fiski-
mannastéttin stóð dreifð „að baki
þeim, en ameríski hringurinn
grimmefldur á móti, með töluvert af
íslenskum áhrifamönnum á landi til
stuðnings.
þegar allir aðrir höfðu gefist upp,
og heimildarlögin um ríkisverslun
voru ekkert nema dauður bókstafur,
gerðu forustumenn landsverslunar
Magnús Kristjánsson og Héðinn Valdi-
marsson ýmsar ráðstafanir sem borið
hafa hinn liesta árangur. þeir komust
i samband við hið mikla ensk-pers-
neska félag sem Bretastjórn hefir
hönd í bagga með til að tryggja
enska ríkinu olíu. Á það félag olíu-
lindir miklar í Asíu sunnanverðri, en
mikinn skipastól til flutninga, hreins-
unarstöðvar í Englandi og útibú um
landið alt. Félag þetta er svo vold-
ugt og sterkt, að ekki þarf að óttast
að það lendi undir skildi Standard
Oil. Er það metnaður Breta, að láta
ekki frændur sína vestan hafs kúga
sig að þarflausu.
Eíns og fyr er á drepið, hefir lands-
verslunih árið sem leið flutt til
landsins allmikið af olíu frá þessu
félagi og kept við „hringinn" með
góðum árangri. Steinolíuverðið hefir
siðan lækkað hér um bil um helm-
ing, og hringurinn jafnaðarlega ver-
ið 10—15 kr. ofan við landsverslun
með verð hverrar tunnu. Má af því
sjá að „íslenska" félagið mundi seint
hafa lækkað verðið til muna, ótil-
neytt. Aðgerð landsverslunar hefir
þannig, í þessu eina máli, beint og
óbeint sparað landsbúum mörg
hundruð þúsund krónur, ef ekki
miljónir. Fiskifélagið viðurkendi
þetta nú í vetur sem réttmætt var.
þakkaði aðalfundur þess landsversl-
un drengilega hjálp í Steinolíumálinu
fyrir hönd sjómanna og útvegs-
manna. En svo leiðinlega vildi til,
að hið sama fiskiþing kaus, líklega
fyrir tilviljun, Jón nokkurn Berg-
sveinsson frá Akureyri fyrir for-
mann. Hefir sá maður, síðan þing-
inu sleit, með fáeinum kaupmönnum
í Rvík, þvælt um steinolíumálið í
Mbl. Vanþakkað landsverslun allar
sínar aðgerðir, og barið sér á brjóst
eins og þeir menn geta einir gert,
sem unna mejr ísenska steinolíufélag-
inu en fjárhagssjálfstæði ílands.
Besta sönnunin fyrir því að lands-
verslunin hefir verið bjargvætturinn
í þessum efnum, er það, að „hring-
urinn" hefir verið mikið hærri, og
nauðugur fylgst með i lækkunum.
Hinsvegaf hafa kaupmenn þeir, sem.
mest vanþakka landsverslun olíu-
kaupin, ekkert gert landinu til bjarg-
ar árið sem leið, á þessu sviði. Ef
þeir hefðu haft betri tilboð en lands-
verslun, þá var þeim opin leið að
sigra í samkepninni. Skorti 'á er-
lendum gjaldeyri vefður heldur ekki
borið við, því að útvegsmenn, sem
mest þurftu olíunnar með, höfðu ein-
mitt andvirði fisksins á að ganga er-
lendis. Sú staðreynd, að þessir menn
gerðu ekkert til að bæta steinolíu-
verslunina, meðan : landsverslun
lagði grundvöll að fullkomlega «þjóð-
legu sjálfstæðri verslun með þessa
vörutegund, ætti að gera þessa menn
varkára að minnast nokkuð á van-
mátt sinn opinberlega.
Nú er einsýnt hvert stefna ber.
Landið á þegar á þessu ári að taka
í sínar hendur alla verslun með
steinolíu hér á landi, og gefa þjón-
um ameriska „hringsins" tækifæri
til að ávaxta sparipeninga sína á
skemtilegri hátt en hingað til. Lands-
verslun er byrjuð að brjóta einokun-
arfjöturinn af íslenskum útvegs-
mönnum. því fyr sem sá fjötur er
slitinn með öllu, því betur fyrir land
og þjóð. J. J.
Fréttír.
pmgsályktunartillögu flutti Jón
Baldvinsson um það að skora á
stjórnina að höfða skaðabótamál
gegn Islandsbanka vegna þess að
ráðstafanir hans hefðu spilt láns-
.trausti landsins. Hélt hann því
fram í ræðu sinni að hið lága
gengi íslensku krónunnar og ó-
kjörin við enska lánið stöfuðu.að
mestu leyti af Islandsbanka. Til-
lagan var feld með öllum atkvæð-
um gegn atkvæði Jóns eins. Mun
tillagan, sumpart a. m. k., fram
komin vegna dóms sem nýlega
er fallinn í máli sem íslandsbanki
höfðaði gegn ritstjóra Alþýðu-
blaðsins. Taldi bankinn að um-
mæli blaðsins hefðu veikt bank-
ann og aukið vandræði hans og
krafðist að fá hálfa miljón króna
í skaðabætur. Dómurinn féll á þá
leið að ritstjórinn var dæmdur í
20 þús. kr. skaðabætur auk máls-
kostnaðar. þykir mörgum dómur-
inn harður, því að a. m. k. að
efni til hefir margt af því sann-
ast eftirá, sem ritstjórinn sagði
um ástand bankans.
Spánarmálið. Samningur Spán-
verja og Norðmanna er enn fram-
lengdur um mánuð. Halda Norð-
menn fast við bannið.
Frumvarpinu um sameining
Árness og Rangárvallasýslu vís-
aði neðri deild til stjórnarinnar.
Prestskosning. Síra þorsteinn
Kristjánsson á Breiðabólsstað á
Skógarströnd hefir verið kosinn
prestur í Sauðlauksdal.
Rangárþingi, 22. mars 1922.
Veðrátta hin besta upp á síðkast-'
ið, blíðviðri og frostleysur, úr-
komulítið. En 3. þ. m. var þó ofsa-
veður á austan, er gerði allmikið
tjón. í Vallatúni og Efrahóli und-
ir Eyjafjöllum braut heyhlöður í
spón, og á Garðsauka í Hvolhreppi
stóra heyhlöðu með skúrum til
beggja hliða; víða rauf þök á'hús-
um. Róðrarskip Sæmundar odd-
vita Ólafssonar á Lágafelli í Land-
eyjum fauk og brotnaði í spón.
Ekki hefir gefið á sjó fyr en nú
um helgina; var þá róið undir
Eyjafjöllum og í Landeyjum og
aflaðist vel í 1—2 daga, en nú er
tekið frá aftur um gæftirnar. I
Vestmannaeyjum er mokafli á
kaupir háu verði
Jónas H. Jónsson
Bárubúsinu í Reykjavík Sími 327
færi, línu og í net. Gera togarar
minna tjón á miðum og veiðar-
færum, síðan þór kom til Eyj-
anna. Mátti áður oft sjá þá í hóp-
um undir sandi, jafnvel svo tug-
um skifti, en nú er sú sjón fátíð.
þykir jafnvel við bregða ef þór
fer til Rvíkur snögga ferð, að þá
gerast togarar nærgöngulir, en
hypja sig burtu er hann kemur
aftur. Góður gestur heimsótti
samvinnumenn hér í þessum mán-
uði, að tilhlutun Samb. ísl. sam-
vinnufélaga; var það Benedikt
GísJason bóndi frá Egilsstöðum í
Vopnafirði. Hann hélt fundi í
sveitum og flutti erindi um hag
þjóðarinnar, framtíðarhorfur og
viðskiftamál. Var gerður góður
rómur að máli hans. Er hin
mesta nauðsyn að vér bændur
getum fylgst með um dagskrár-
mál þjóðarinnar, og eigum vér að
vísu góðan hauk í horni um það,
þar sem Tíminn er. En lifandi
orð góðs ræðumanns nær oft bet-
ur tökum á- mönnum en blaða-
greinar, og á fundum vekjast upp
spurningar og athuganir, sem sofa
heima í fásinninu; má margt gott
leiða af ferðum slíkra manna sem
Benedikt er. Góðar eru kosninga-
fréttirnar úr þingeyjar- og V.-
Skaftafellssýslu. Bjarmar fyrir
þeim degi, þegar öll þjóðin geng-
ur að kosningum með vakandi á-
huga, festu og drengskap. Reynir
nú á samtökin og samviskusem-
ina í sumar við landkjörið. Góðir
og nýtir menn með ákveðnar
skoðanir, ¦ þurfa að komast á
þing. Liðléttingar og lausakaup-
menn eiga að hverfa þaðan.
Frumvarpið um að leggja niður
prófessorsembættið í hagnýtri
sálarfræði, var felt þegar við
fyrstu umræðu í efri deild.
Sameining Dala- og Stranda-
sýslu hefir verið samþykt í neðri
deild og er nú í efri deild.
„Fylla" er á leiðinni frá Dan-
mörku til þess að takast á hend-
ur strandvarnirnar.
Síra Björn porláksson á Dverga-
steini er staddur í bænum. Munu
menn veita sérstaka athygli
grein hans um Spánarmálið sem
birtist hér í blaðínu í dag. Hann
ber með réttu heitið: faðir bann-
laganna.
Slys það vildi til hér í bænum
á þriðjudaginn var, að fimm ára
gamall piltur varð undir flutn-
ingabifreið og dó hann stuttu
síðar.
Orðabálkur.
megðulaus (megðulausari,
megðulausastur), 1., þreklaus.
Suðursv.
kerlingarreið (-ar, -ar eða -ir?),
kvk., mjög hæð reið. Eyf. Suðsv.
snoðlíkur (stigbreytist ekki?),
1., áþekkur, sviplíkur. Suðursv.
handfeldur (handfeldari, hand-
feldastur), 1., sem mjög þarf að
hafa á hendi: barnið er mjög
handfelt. Suðursv.
verja: verja e-ð eins og votan
sekk, verja e-ð mjög vandlega.
Fljótshlíð.
Ritstjóri:
Tryggvi pórhallsson
Laufási.____________Simi 91.
Prentsmiðjan Acta,