Tíminn - 01.07.1922, Blaðsíða 2

96
T 1 M I N N
B. Magnús Eiríksson.
III. Hástökk; ísl. met var 1,60
metr.
1. Ósvaldur Knudsen, íþróttafél.
Rvíkur 1,65,4 m.
2. Kristján Gestsson, Knatt-
spymufél. Rvíkur 1,62,9 m.
3. Sigurliði Kristjánsson, 1. R.
1,58,2 m.
IV. Boðhlaup 4X400 metrar;
ísl. met ekki til.
1. Glímufél. Ármann 3,52 mín.
2. Knattspymufél. Rvíkur 4,2
mín.
3. íþróttafél. Kjósarsýslu.
----o----
Hversvegna
styð eg samvinnulistann?
þeirri spumingu verður ekki
fyllilega svarað í fáum orðum,svo
mikilvæg rök eru þar fyrir hendi.
Tek aðeins aðaldrættina, læt það
nægja að sinni.
Eftir að stanslaust stapp hafði
staðið árum og áratugum saman
um stjórnmál landsins, bæði inn
á við og út á við, fjálguðu dag-
blöðin mikið um það, fyrir 3—4
árum síðan, að nú væri svo mál-
um komið í utanríkisdeilunum, að
hægt væri að fara að snúa sér
alvarlega að innanlandsmálunum
af meira kappi og meiri forsjá og
viti, en til þess tíma hefði verið
hægt, enda væri þess full þörf,
svo lengi hefðu þau verið látin
sitja á hakanum. Orðin voru fög-
ur og menn væntu einhvers árang-
urs, en efndirnar hafa orðið litlar
og lélegar,' að minsta kosti fyrir
þjóðarheildina. Orðin hafa reynst
sem vindbólur uppblásinna lítil-
menna.
Um líkt leyti var Tíminn stofn-
aður. J>að leyndi sér ekki að það
blað var talsvert mikið betur skrif
að en samtíðarblöð þess, hafði
fleiri mál og víðtækari með hönd-
um, er að gagni mættu koma fyr-
ir alþjóð, en ekki aðeins lítinn
hluta hennar eða einstaka menn,
er blaðinu stæðu mjög nærri, svo
sem raunverulega hefir viljað við
brenna hjá hinum blöðunum. All-
margir bjuggust þó við, að efnd-
imar mundu eigi verða meiri þar
en hjá fyrirrennurunum, enda
þótt þess yrði strax vart, að þar
væri ritað af óvenjumikilli víðsýni
og betri skilningi en menn alment
áttu að venjast. þrautseigjuna
virðist vanta hjá allflestum, þeg-
ar við ofurefli skilningssljórra
andstæðinga er að etja. Hjá Tím-
anum er þessu þó eigi svo farið
enn, og fer vonandi aldrei. Óttinn
við efndaleysi og andlegt nærsýni
er nú að hverfa með öllu. par er
sí og æ haldið í áttina til að rétta
við þjóðarhaginn, stöðugt bent á
nýjar og nýjar framfaraleiðir til
að viðhalda þjóðerni, hagsæld og
menningu.
Oft undanfarið hafa menn orð-
ið að ganga til kosninga án þess
að vita með vissu um vilja og
skoðanir frambjóðendanna. Eng-
inn frambjóðandi, fyr né síðar,
hefir lýst jafn greinilega stjórn-
málaskoðunum sínum, né sýnt
svipað því jafnmikið víðsýni og
skarpa athugun á framtíðarmögu-
leikum landsins, sem efsti maður
B-listans hefir gert með skrifum
sínum undanfarið í Tímanum, sem
heita „Komandi ár“.
Eg geri ráð fyrir, að fleiri en
eg líti björtum augum til afreka
þess manns á komandi árum, og
vilji af fremsta megni styðja að
því, að hann geti fengið að njóta
sín í fylkingarbrjósti vors fá-
menna en framfaraleitandi þjóð-
félags.
Af þessum ástæðum fyrst og
fremst styð eg B-listann, þótt
fjöldamargt fleira mætti til tína.
Iðnaðarmaður í Reykjavík.
----o----
Brot úr þingsögunni
1922.
iii.
Fluga sú, sem „bændadeild Mbl.“
bafði komið í munn Bjarna, að
leggja niður barnafræðslu að miklu,
féll við lítinn orðstír. Höfðu þeir
þorsteinn M. Jónsson og Sig. Eggerz
gengið af henni dauðri. Síðar komu
allskonar <ippvakningar, sem stefndu
í sömu átt. Einkum var þeim Otte-
sen og Jóni á Reynistað mjög hug-
að um að minka fræðsluna. Höfðu
þeir góðan styrk í öðrum Mbl.mönn-
um, t. d. Sig. í Vigur, Einari þorgils-
syni o. fl. Varð sá endir á májinu,
að samþykt var frumvarp sem spillir
mjög hinum gömlu fræðslulögum. En
það sem á vanst var að andstæðing-
um fræðslunnar tókst ekki að drepa
skólakerfið sjálft. Aðalmeinlokan í
öllu þessu flani móti barnafræðslu lá
í því, að um málið var nefnd sett
af stað af mönnum eins og M. G.
og hans nánasta fylgdarliði, sem eng-
inn hefir neitt kynt sór skóla eða
uppeldismál. I stað þess að viður-
kenna, að margt fer aflaga í barna-
skólunum, eins og vonlegt er, þar
sem þeir eru ungir og mjög af van-
efnum gerðir, en leggja alla áherslu
á að bæta þá, var hér ekki um ann-
að liugsað en að brjóta niður og
eyðileggja. það tókst að vísu að
nokkru en ekki eins og til var
stofnað.
Vatnamálið er nú orðið einskonar
afturganga í þinginu. Kosið var um
málið 1919 og urðu hinir svonefndu
vatnsránsmenn, þ. e. fylgismenn Mbl.,
Lögréttu og Vísis, í fullkomnum
minni hluta. Samkvæmt því hefði
frumvarp Sveins í Firði átt að verða
samþykt því nær breytingalaust. En
það hefir farið á annan veg. Málið
hefir verið til umræðu á hverju þingi
siðan, og jafnan í neðri deild aðeins.
Er saga þess ætíð á sömu leið. Mál-
inu er vísað til sérstakrai1 nefndar,
sem í eiga sæti annarsvegar Sveinn
í Firði og nokkrir samherjar hans.
Hinsvegar Bjarni frá Vogi, Jakob
Möller og nú síðustu þingin Jón þor-
láksson. Vatnsránsmennirnir reyna
að þæfa og teygja málið svo að það
nái okki fram að ganga, og umfram
alt að fleyga kenningar sínar inn í
frumvarpið. Nota þeir félagar þessa
aðferð til að tefja fyrir endanlegum
ósigri vatnsránskenninganna, sem er
fyrirsjáanlegur hvenær sem málið
kemur til atkvæða. Vilja bíða og vita
hvort aðstaðan batnar ekki við nýjar
kosningar. Hinsvegar reynir Sveinn
að koma málinu fram. En hingað til
hefir málþóf Bjama og Morgunblaðs-
mannanna tafið sjálfsagða samþykt
frumvarpsins. Ofan á marga tugi
þúsunda sem eyddust i hina svoköll-
uðu rannsókn, hefir nú eyðst stórfé
þing eftir þing í óþarfan þvæling
um málið. Ber Morgunblaðsliðið alla
ábyrgð á því. Frh.
Hvað styður Mbl. og lið þess?
Mbl. segist styðja sjávarútveginn.
En blaðið og flokkur þess er samt
alment í fyrirlitningu hjá sjómönnum
alstaðar á landinu. Blaðið barðist
eftir megni móti landsverslun stríðs-
áranna, sem bjargaði kauptúnunum
frá hungursneyð og algérðri efnilegri
eyðileggingu. það vann á móti því,
að sjómenn hefðu lágmarkssvefntíma.
það og J. M. hefir eftir föngum spilt
fyrir björgunarskipinu „þór“, sem er
eitt hið besta hjálparráð útvegsins.
Og að lokum berst blaðið af alefli
móti þvi að landsverslun hjálpi út-
vegsmönnum með steinolíu, með því
að keppa við ameríska hringinn.
Mbl. hefir þannig unnið móti
helstu áliugamálum og bjargráðum
þeirra sem lifa við sjóinn, enda fer
álit blaðsins eftir því.
Mbl. þykist líka elska landbúnað-
inn. ])að hefir barist móti öllum
bændafélagsskap, Sláturfélaginu.kaup-
félögunum, Sambandinu. það er Tím-
inn ,en ekki Mbl. sem beinlínis knúði
fram aukið fé til Búnaðarfélagsins,
svo að það gæti umbreytt jarðrækt-
inni með vélavinnu. Bændur hafa
fengið í Mogga virðingarheitið „þrek-
laus bændalýður“ og atvinnuvegur
þeirra að heita „landsómagi".
Nei, Moggi styður hvorki sjávarút-
veg eða landbúnað, heldur aðeins
kaupmenn og kaupmensku. Enda
fjallar blaðið mest um þeirra mál,
og Jón Bergsveinsson, Garðar Gísla-
son og aðrir fulltrúar kaupmanna
fylla blaðið með áhugamálum sínum.
þetta er sannleikurinn. Moggi er ekk-
ert annað en kaupmannamálgagn og
hefir engin áhugamál nema þeirra
hagsmuni. M. B.
Vélráð gegn Sigurði búfræðingi.
Margt bendir á að S. S. hafi með
bíekkingum verið gintur inn á kaup-
mannalistann. í viðtali við einn
B-Iistamann sagði S. S. rétt áður en
bann gekk í gildruna: „þeir hafa
beðið mig að vera nr. 2, en eg læt
aklrei hnýta mér aftan í Jón Magn-
ússon“. Við gamlan sjómann sem
hann þekti frá því hann var fonnað-
ur verkamannafélagsins, og sem undr
aði sig yfir að hann slcyldi snúast
svona til að hjálpa .1. M„ sagði S.
S.: „.Tá, það er nú einmitt fjandinn
sem er“. Á leið norður og austur
sagði hann við bónda í Mosfellssveit,
sem áfeldi hann fyrir að yfirgefa
bændastéttina og fara til kaupmanna,
að bann hefði leyft að setja nafn
sitt hjá Jóni „af bríaríi".
Sést af þessu að S. S. hefir fyrir-
fram haft mikla óbeit á að gera
þetta, og eftir á mjög leiður yfir
því, og vafalaust óskað að það væri
ógert. En því svívirðilegra er það af
kaupmannaflokknum að láta strika
S. S. út alstaðar, þar sem þeir ráða
við. Úr því þeir gintu hann út í það
sem hann vildi ekki og iðrast eftir,
mátti ekki minna vera e.n að honum
væri.sýndur trúnaður. En í öllu þessu
að lokka gamlan fulltrúa sveita-
manna á listann með Magurgala, og
svikja hann svo, sést hvaða afnot
J. M. vill hafa af sveitafólkinu.
Halþúr.
Eggert Stefánsson söngmaður
hefir aldrei fyr getið sér eins
mikinn og góðan orðstýr fyrir
söng sinn og nú. Var hann svo
óheppinn í fyrra, er hann söng,
að vera með veikan háls, enda
var hann þá nýlega staðinn upp
úr langri legu. Nú bar það af
hve vel hann söng. Röddin er
bæði mikil og sérstaklega þýð og
hljómfögur. Enginn íslenskur
söngmaður hefir náð slíkri ment
sem Eggert í meðferð ítalskrar
sönglistar. Virðist svo sem hin
glaðværu ítölsku lög falli best við
rödd Eggerts, en hann sýndi það
og að hann hefir full tök á að
syngja hin þróttmiklu þýsku lög.
Prestastefnan hefir staðið yfir
undanfarna daga. Vígðir voru í
fundarbyrjun: Árni Sigurðsson
fríkirkjuprestur í Reykjavík og
Björn 0. Björnsson til þykkva-
bæjar. Síra Erlendur þórðarson í
Sveinabókbandið
Laugavegi 17. Sími 286.
Ódýrast bókband.
Matreiðslukona,
hraust, dugleg og hirðusöm getur
fengið starf við ungmennaskólaim
á Nnpi næsta vetur. Skólastjóri
gefur nákvæmari upplýsingar. Um-
sóknir séu komnar til hans fyrir
20. ágúst n. k.
Odda flutti setningarræðuna og
hefir hún vakið mikið umtal, því
að í henni hóf hann harða ádeilu
á ýmislegt rotið í þjóðfélaginu,
bæði hjá æðri sem lægri. þá er
og mjög mikið látið af erindi sem
síra þorsteinn Briem á Akranesi
flutti um starfsemi kirkjunnar.
■■
„Rauður ráðherra“. Lækjartorg
ið er aðaltorg höfuðstaðarins. Hef-
ir nú verið leyft að reisa á torg-
inu eldrauðan bensíngeymi. Frá
útnorðurhorni torgsins er útsýn-
ið það, að sá eldrauði virðist .
standa í miðjum dyrum stjórnar-
ráðshússins. Nú er Austurvöllur
hættur að „anga lengi á vorin“,
síðan tilbúni áburðurinn fór að
flytjast, en þá byrjar bæjar-
stjórnin að sýna smekkvísi sína
á Lækjartorgi.
Páll E. Ólason prófessor er ný-
farinn utan til Englands og Dan-
merkur, til rannsókná á ýmsum
skjölum sem varða sögu íslands.
Ólafur Rósenkranz leikfimis-
kennari og háskólaritari varð sjö-
tugur nýlega. Voru honum færð-
ar gjafir af lærisveinum og vin-
um.
Orðan lifir þetta þing,
þjóðarsóminn lokkar;
þessu gátu þeir komið í kring
krossberamir okkar.
Prófi í lögum við háskólann
hefir lokið Stefán Jóhann Stefáns-
son með I. einkunn, 123 stigum.
Fyrri hluta læknaprófs hafa lok-
ið Ari Jónsson frá Húsavík með
I. einkunn, Hannes Guðmundsson
með II. einkunn betri og Karl
Jónsson með I. einkunn.
Próf. Friðrik Björnsson hefir
lokið læknaprófi við háskólann
með I. einkunn, 170 stigum.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðj an Acta.
Komandi ár.
IV.
Ræktun hafs og vatna.
Landbúnaður hefir lengst af síðan land bygðist ver-
ið aðalatvinnuvegur íslendinga. En á síðustu mannsaldri
hefir sjávarútvegurinn vaxið hraðfara, og er nú að sumu
leyti kominn fram úr landbúnaðinum. Veldur því þrent.
í fyrsta lagi að enn sem komið er getur rányrkja lánast
betur við fiskiveiðar en búnað. í öðru lagi af því að
vélavinna eftir erlendum fyrirmyndum hefir verið beitt
þar um stund, en ekki til muna við ræktunina. í þriðja
lagi af því bankarnir hafa stutt sjávarútveginn allvel,
en landbúnaðinn mjög slælega.
Sjórinn er þessvegna önnur af tveim auðsuppsprettum
landsmanna. Og um hann gilda sömu lög og um landið.
Hann h.eíir hingað til verið rændur, en ekki ræktaður.
Um stundarsakir má afla fjár á þann hátt. En til lengd-
ar er það ekki hægt. Sú hætta, sem vofir yfir sjávar-
útvegi landsmanna í framtíðinni, stafar af rányrkjunni.
Fjöldi skipa, flest að vísu erlend, en þó mörg íslensk,
drepa ár eftir ár miljón á miljón ofan af fiskunum við
strendur landsins. En mannshöndin bætir ekki í skarð-
ið. Engin ræktun. Ekkert fiskiklalc. Nálega engin vernd
fýrir ungviðið. pað er opinbert leyndarmál, að fjöldi
botnvörpuskipa skafa ár eftir ár sjávarbotninn upp við
landsteina, þar sem ungviðið lifir. Slík veiðiaðferð er
jafn hættuleg fyrir framtið fiskiveiðanna, eins og frost-
nótt er fyrir veikbygðan vorgróður á landi. Ræktun
hafsins er í því fólgin, að vemda ungfiskinn, þ. e. að
vemda landhelgina. Sömuleiðis með fiskaklaki, eins og
ýmsar erlendar veiðiþjóðir leggja stund á.
Yfirleitt má fullyrða, að íslendingar hafi ekki skilið
til fulls þýðingu landhelgisvarnanna. Ábyrgðinni og um-
sýslunni hefir verið skelt á Dani. Og eins og við er að
búast, hefir nábúinn ekki lagt sömu stund á að vinna
verkið' verulega vel, eins og ef þjóðin sjálf hefði ann-
ast það.
Fyrst um sinn má gera ráð fyrir, að ekki verði ráð-
ist í fiskaklak, svo að um muni. Sú hlið verndarinnar
kemur ekki til greina fyr en þjóðin hefir rekið sig á, að
fiskurinn er að ganga til þurðar. En þó kemur þar,
ef til vill fyr en varir, að þeir sem eyða dýralífinu í
sjónum með hraðvirkum drápstækjum, verða að bæta
náttúrunni skaðann að nokkru með klaki.
þýðing landhelgisvarnanna er, eins og fyr er á drep-
ið, fyrst og fremst fólgin í því, að vernda ungviðið í
sjónum frá ótimabærri eyðingu. Síðari hluta vetrar er
kölluð vertíð á landinu sqnnan og vestanverðu. þá
gengur þorskurinn að landi til að hrygna. Á grunnsævi
upp undir landi myndast á þessum stöðvum vegna Golí-
straumsins heppileg skilyrði, bæði fyrir þorskinn að
hrygna og varaseiðin að lifa hina fyrstu liættulegu
mánuði æfinnar. Landhelgin er þess vegna einskonai'
vermireitur fyrir það af dýralifi hafsins við ísland, sem
mesta fjárhagslega þýðingu hefir fyrir íbúana. Ef ótal
innlendum og erlendum veiðiskipum er leyft að fara her-
skildi um landhelgina, eru það sviplík spjöll eins og ef
sauðuih væri hleypt á beit í hálfþroskaðan vermireit.
Framtíð fiskiveiðanna við ísland er að langmestu leyti
komin undir því, hvort þjóðinni tekst jnógu fljótt að
vernda landhelgina fyrir skaðlegum veiðum og'veiði-
aðferðum. Og þetta er ekki einungis þýðingarmikið fyrir
íslendinga, hcldur fyrir allar þær þjóðir, sem fiskiveiðai'
stunda hér við land. Landhelgin verður ekki varin nema
með töluverðum tilkostnaði. Sektarfé fyrir að brjóta frið
landhelginnar er sjálffallið til gæslunnar. það er eins-
konar æðra réttlæti i því fólgið að fisgiveiðarnar sjálfar
beri uppi þessa sjálfsögðu friðun, sem gerð er þeirra
vegna. Ekki síst þegar þess er gætt, að einmitt þeir
ágjörnustu og umhugsunarminstu uin framtíð, atvinnu-
vegarins, eru af innri þörf knúðir til að brjóta lögin, en
verða jafnframt óafvitandi til að greiða hin nauðsynlegu
iðgjöld fyrir verndun heillar atvinnugreinar.
Danir hafa liingað til annast strandvarnir hér, tíma
úr árinu, með einu herskipi. það hefir orðið þeim tölu-
vert dýrt, en hinsvegar algerlega ófullnægjandi fyrir Is-
lendinga. Skipið hefir livergi nærri komist yfir að verja
landhelgina og það þvi siður, sem það liggur löngum inni
á höfnum, t. d. í Reykjavík, eins og alkunnugt er und-
anfarin ár.
Danir verja aldrei íslenska landhelgi svo að verulegt
gagn verði að. Að krefjast þess, væri bæði ósanngjarnt og
óviturlegt. Ef þjóðin hefir nokkra sjálfstilfinningu, verð-
ur hún að gæta sjálf sinnar landhelgi. Og ef hún vill
vernda fiskiveiðarnar hér við land, getur hún engum
trúað fyrir strandvörnunum nema sér einni.
Lítil byrjun er þegar hafin. Vestmannaeyingar liafa
keypt sér björgunarbátinn „þór“, sem líka er varðskip
við Eyjarnar. Skipið er ekki allskostar heppilegt. Ekki
nógu hraðskreitt. þar að auki býsna dýrt. Samt hefir það
gert Vestmannaeyingum ómetanlegt gagn. Og eyjarbúar
vilja með engu móti missa það aftur.
Að öllum líkindum verður ekki unt að komast af
með minna en þrjú hentug strandgæsluskip. þar kemur
tvent til greina: Stofnkostnaður og árlegur rekstur. þar
er vitanlega alls ekki unt að miða við tilkostnað Dana,
sem hafa mannmörg herskip til strandgæslunnar. I lok
stríðsins er fullyrt að íslenska stjórnin hefði getað fengið
litla fallbyssubáta hjá stórþjóðunum fyrir næstum því
ekkcrt. Tilboð komu um, þetta, en þeim var ekki sint.
1 hernaði eldast skip fljótt og eru talin úrelt, þótt ágæt
séu til strandgæslu. Slík skip mun þessvegna jafnan hægt
að fá með tækifærisverði. Stofnkostnaðurinn þarf þess-
vegna ekki að verða þjóðinni ofraun, og það þvi síður,
sem auðvelt er að fara hægt af stað. Byrja með einu
skipi, og færa sig upp á skaftið, eftir þvi sem mátturinn
leyfir og reynslan kennir.