Tíminn - 22.07.1922, Blaðsíða 2

100
T 1 M I N N
Forstjórastaðan
við Kaupfélag Súgfirðinga er laus frá næsta nýári. Umsóknarfrestur
er til 1. október n. k.
Umsóknir sendist stjórn félagsins, er gefur nauðsynlegar upplýs-
ingar.
Suðureyri 20. júní 1922.
Stjórnin.
Ymiskonar leður og' skinu
fyrir skó-, söðla- og aktýgjasmiði fyrirliggjandi í
Söðlasmíðabúðinni Sleipnir, Klapparstíg 6 Reykjavík.
Unglingaskóli Ásgríms Magnússonar,
Reykjavík.
Þeir sem hafa í hyggju að sækja skólann næsta vetur, sendi skrif-
lega umsókn til undirritaðs. I umsókninni sé tekið fram hvað umsækj-
andi hafi lært áður. Kensla verður með líku fyrirkomulagi og síðast-
liðinn vetur.
Inntökuskilyrði í yngri deild eru: að umsækjandi sé heill heilsu,
og hafi lokið fullnaðarprófi undir fermingu.
Allar nánari upplýsingar gefur
ísleifur Jónsson, Bergstaðastræti 3.
Allsherjarmót I. S. I.
17.—25. júní 1922.
Fimtudaginn 22. júní.
I. 10000 metra hlaup; ísl. met
34,13Vio fín.
1. Guðjón Júlíusson, Iþróttafél.
Kjósarsýslu 34,19V5 mín.
2. þorkell Sigurðsson, Ármann
35,10 mín.
3. Ólafur þorkelsson, íþróttafél.
Kjósarsýslu 35,25.
II. Fimtarþi-aut (1. langstökk,
2. spjótkast, 3. 200 metra hlaup,
4. kringlukast, 5. 1500 metra
hlaup).
1. Karl Guðmundsson, U. M. F.
íslendingur 9 stig.
2. Tryggvi Gunnarsson, Árm.,
10 stig.
3. Lúðvík Sigmundsson, íþrótta-
fél. Kjósarsýslu 17 stig.
Föstudaginn 23. júní.
I. Langstökk; ísl. met var
5,97,5 metrar.
1. Kristján Gestsson, Knatt-
spyrnufél. Rvíkur 6,20 m.
2. Ósvaldur Knudsen, Iþrótta-
fél. Rvíkur 6,17 m.
3. Karl Guðmundsson, U. M. F.
íslendingur 5,78 m.
JI. Kappganga 5000 metra; ísl.
met ekki til.
1. Ottó Marteinsson, Ármann,
29,388/10 mín.
2. Magnús Stefánsson, Ármann,
29,389/10 mín.
3. Ágúst Jónsson, Iþróttaféi.
Kjósarsýslu, 30,485/10 mín.
III. 400 metra hlaup; ísl. met
568/10 sek.
1. Kristján Gestsson, Knatt-
spyrnufél. Rvíkur 56,3 sek.
2. þorkell þorkelsson, Ánnann,
57 sek.
3. Karl Guðmundsson, U. M. F.
íslendingur, 578/10 sek.
IV. Reipdráttur, 8 manna sveit-
ir (4 félög keptu).
1. Glímufél. Ármann 3 vinn.
2. Knattspymufél. Reykjavíkur
2 vinningar.
3. Lögreglulið Reykjavíkur 1
vinningur.
Laugardaginn 24. júní.
I. 100 metra sund (frjáls að-
ferð), ísl. met ekki til.
1. Jón Pálsson sundkennari,
Iþróttafél. Gáinn 1,34,5 mín.
2. Ólafur Árnason, íþróttafélag
Rvíkur 1,36 mín.
3. Halldór Bergmann, Iþróttafél.
Gáinn 1,39,4 mín.
II. 200 metra bringusund, ísl.
met 3,27 mín.
1. Jóhann þorláksson, Ármann,
3,36,3 mín.
2. Pétur Halldórsson, íþróttafél.
Gáinn 3,40 mín.
3. Steingrímur Pálsson 3,48
mín.
Íslandsglíman.
Keppendur 5.
Sigurður Greipsson frá Hauka-
goti í Biskupstungum vann Is-
landsbelti I. S. I. í þetta sinn, er
það því farið burt úr Reykjavík,
eftir 10 ára dvöl þar.
Yfirlit.
Mig langar til að láta nokkur
orð fylgja þessu skýrsluágripi. Er
þá fyrst að byrja á því, að mótið
hófst — líkt og venja er til —
með því að „Lúðrafélag Reykja-
víkur“ (30 manna flokkur) lék á
lúðra á Austurvelli kl. 3 e. h. Var
síðan gengið í skruðgöngu undir
ísl. fána suður að kirkjugarði. þar
flutti Dd. Helgi Péturss ræðu við
gröf Jóns Sigurðssonar forseta, og
var síðan lagður blómsveigur á
gröfina. þaðan var haldið áfram
út á Iþróttavöll. Mótið hófst með
skrúðgöngu keppenda undir fé-
lagsfánum þeirra. Hr. forstjóri
A. V. Tulinius setti mótið en hr.
alþingismaður Benedikt Sveinsson
flutti ræðu fyrir minni íslands.
Um 115 manns keptu í íþrótt-
um á þessu móti, og er það sú
mesta þátttaka sem hefir fengist
ennþá. En þessir 115 menn voru
aðeins úr 10 félögum og félög öll
úr Sunnlendingafjórðungi. Von-
andi verður þess ekki langt að
bíða að flest íþróttafélög á land-
inu geti sent menn á þessi mót,
og þá fyrst ná þau tilgangi sín-
um.
Árangur keppenda í hinum ýmsu
íþróttum má teljast góður, og er
í mörgu mikil framför. þrent var
það sem kept var í á þessu móti,
sem ekki hefir verið í seinni tíð
og sumt aldrei, t. d. 4X400 metra
boðhlaup, reipdráttui’ og kapp-
ganga hefir ekki sést hér nýlega.
Íslandsglíman fór vel fram að
þessu sinni, en of fáir kep'tu þar.
Sigurður Greipsson frá Haukadal
í Biskupstungum vann „beltið“, og
munu flestir unna honum þess
vel, því Sigurður er góður glímu-
maður.
En — íþróttamenn úti um alt
land, pið verðið að gera alt sem
þið getið til þess að sækja leik-
mótin hingað. þið þurfið ekki að
hræðast Reykvíkinga; þeir eru
ekkert „voðalega“ miklir íþrótta-
menn, t. d. sækir nú Sigurður Is-
landsbeltið hingað, og hann er þó
úr fámennu ungmennafélagi aust-
ur í sveitum. Að dómi flesta
íþróttamanna held eg megi segja
að mótið hafi farið vel fram og
alt hafi verið gert som hægt var
ti' þess að keppendur næðu sem
bestum árangii; annars er mér
þetta of skylt mál til þess eg geti
um það dæmt.
Reykjavík 27. júní.
Magnús Stefánsson.
----o---
Til minnis.
[Eigendur Mbl. hafa látið blað sitt
ílyt.ja endurtekin ósannindi um Sam-
bandið og störf þess. Undan hótan um
málssókn og stórskaðabætur hafa
þeir étið ofan í sig dylgjurnar
og neðið fyrirgefningar á framkonm
sinni. En þrátt fyrir þetta lialda þeir
áfram í sama tón. Af riddaraskap
liafa samvinnumenn ekki notað sér
þessar verðskulduðu og dæmalausu
ófarir andstæðinganna hingað til. Um
stund mun Tíminn nú flytja smá-
athugasemdir um fjármálin, báðum
megin, þar til kaupmenn læra að
grafa þau ósannindi, sem þeir hafa
tekið aftur með fyrirgefningarbón.]
Mbl. kennir H. Kr. og J. J. um að
samábyrgð er í kaupfélögunum. En
kaupfélögin öll hin helstu höfðu sam-
ábyrgð, áður en Jfeir tveir menn
höfðu nokkur áhrif á samvinnumál.
Síðan H. Kr. tók við stjórn Sam-
bandsins hefir engum manni i deild-
um þess orðið mein að samábyrgð-
inni.
Áður en Sambandið tók að annast
innkaup og sölu fyrir einstök kaup-
félög, hrundu eitt eða tvö þeirra
(eystra) og nokkrir einstakir menn
biðu töluvert tjón.
’Að kaupmenn eru flæktir í marg-
földum ábyrgðum innbyrðis sást
greinilega við tvö hin stóru kaup-
mannagjaldþrot í fyrra.
Mikill hluti kaupmanna, útgerðar-
manna, og embættismanna í Reykja-
vík eru flæktir í samábyrgð út af
„vitlausu" togarakaupunum 1920—21,
svo að undarlegt er að sömu menn-
irnir skuli sífelt vera að blaðra um
liina lágu verslunarsamábyrgð kaup-
félaganna. A+B.
----o----
Höf. „hins bersynduga“. Jón
Björnsson hefir skrifað undir
merkinu „Ferðamaður“, líklega til
að þóknast Jóh. Jóh. nokkrar ill-
yrðaklausur í Mbl. um Tímann
fyrir endurbætur þær, sem blaðið
er að beitast fyrir í strandferða-
málunum. Ef Jón þykist hafa sagt
þar eitthvað af viti, annað en það
sem tínt er upp úr greinum sam-
vinnumanna um málið, þá væri
fróðlegt að hann birti stuttan út-
Tapast
hefir móbrúnn hestur. Marlc: Sýlt
hægra og tveir bitar framan, sneitt
aftan vinstra. Þeir, sem kynnu að
verða varir við liest þenna eru
vinsamlega beðnir að gera viðvart
Sigurði Norlimd,
Bergþórshvoli, Landeyjum.
drátt úr þeim kenningum í Mogga.
Líka ætti hann að muna eftir ill-
yrðunum til Tímans, fyrir hrað-
ferðirnar5 bættu póstgöngurnar o.
s. frv.
. Reglugerð um Spánarvínin er
nýlega komin út. Prentar Morgun-
blaðið hana á fyrstu síðu með
miklum feginleik. Annars er fátt
um reglugerðina að segja. það er
bersýnilegt að Spánverjar hafa
skipað fyrir um hana. T. d. er það
beinlínis skipað að stofna opin-
beran veitingastað í fjórum að-
alkaupstöðunum, auk opinbers út-
sölustaðar á sömu stöðum.
Sögulega uppgötvun birtir
Morgunblaðið um leið og það fagn
ar vínreglugerðinni. Segir blaðið
að til forna hafi þingvallavatn
heitið Bláskógar. Sennilega reyn-
ir blaðið að koma þessari nýju
uppgötvun að þegar skráð verður
alþingissagan.
----o---
Orðabálkur.
annkramaður, 1., sem er svo
skaddaður, að hann er ekki sjálf-
bjarga (um sauðkind). Árness.
ankramalaus, 1., sem er laus við
líkamlegan sjúkleika. Rvík.
arga neðan, garga, æpa hátt:
hvað ertu að arga neðan, strák-
ur. Vestf.
armóður (-s, vantar flt.), kk„
armæða. Geiradalur.
at (-s, vantar flt.), kl„ einskon-
ar leðja, sem tekin er upp úr
mýrardýjum og höfð til litunar.
Árness.
ata (-aði, -að), ás„ lita úr ati.
Borgf. vestra?
á, atvo.: koma á, gera rigningu:
hann er kominn á. A.-Skaft. Vestf.
á, atvo.: það er á hjá mér, það
er fiskur á önglinum mínum.
Hvar ?
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.
Komandi ár.
Pimti kaíli.
Hvítu kolin.
Atvinnuvegir landsins liafa verið tveir í þúsund
ár, búskapur og fiskiveiðar. þetta er fábreytt atvinnu-
líf. Til eru þau lönd, t. d. Frakkland og þó einkum
Bandarikin, s.em hafa svo fjölbreytt og auðug náttúru-
gæði, að þjóðirnar, sem þar búa, þurfa fátt úr landi
að sækja. ísland er gagnstætt þessu land fábreytninn-
ar og einhæfninnar i atvinnulífinu. þó hafa menn von-
uð, að hér kynni að myndast iðnaður, við afl fossanna.
Fyrir tæpum mannsaldri byrjuðu jnokkrir innlend-
ir og erlendir kaupsýsiumenn að veita eftirtekt vatns-
afli landsins. Á síðasta tug 19. aldarinnar var mikið
gert að virkjun stærri og minni fallvatna í Noregi.
Mikið erlent fjármagn var bundið i þessum fyrirtækj-
um, sem aðallega störfuðu að því að vinna áburð úr
loftinu. það var ekki sérstaklega erfitt að fá auðmenn
stórþjóðanna til að leggja fé í norsk fossafyrirtæki.
Noregur var frægt land. Tugir þúsunda af erlendum
ferðamönnum streymdu um landið árlega. Hafnir, veg-
ir, járnbrautir og önnur samgöngutæki voru fyrir hendi.
Iðnaðarfyrirtækin þurftu ekki að leggja fram fé n.ema til
sinna eigin mannvirkja.
Hugkvæmir og gróðafúsir menn, sem til þektu hér á
landi, sáu að vatnsaflið hér var engu síður mikilsvert en
í Noregi. þeir byrjuðu að leigja og kaupa fossa á ís-
landi. Nálega engir landeigendur höfðu þá hugmynd um
að fossarnir hefðu nokkurt verulegt sölugildi. Skifti þeirra
sem komu frá öðrum löndum til að reka þessa kaup-
sýslu við bændur hér, voru ójafn leikur, eins og ef vel
húin lierdeild með nýtisku vígvélum mætti hóp óvopnaðra
manna. Endirinn varð sá, að flest hin helstu orkuvötn
landsins voru þannig seld og leigð útlendingum fyrir
því nær ekkert vcrð. Aðeins einn bóndi sem fékst við þessi
mál, var jafnoki kaupendanna að skilningi á þessum hlut-
um, og trygði sinni sveit allmikið verð fyrir vatnsafl, sem
látið var af hendi.
Fallvötnin íslensku lentu þannig á mjög skömmum
tima í hendur erlendra manna. Sumir héldu að það væri
byrjun að fossanotkuri hér á landi. Félögin sem ættu
þessar eignir hér, myndu nota þær, og hefja hvert stór-
iðnaðarfyrix'tækið af öðru. En það voru tómar draumsjón-
ir. Lágu til þess tvennar orsakir.
í fyi’sta iagi vantaði hérundirstöðuskilyrðin: hafnir,
járnbrautir, vegi. Ef virkja ætti fossana í Jökulsárgljúfri,
yrði að eyða mörgum miljónum í hafnargerð á Húsavík
og járnbraut þaðan að Dettifossi. þar að auki gæti slik
iiöfn einstaka sinnum vei’ið lokuð svo vikurn skifti sök-
um hafísa. þetta voi-u ekki litlar hindranir, og raunar
nægar út af fyrir sig til að téfja fyrir virkjun stórvatna
hér á landi um óákveðinn tíma. þar við bættist óálit
erlcndra manna á landinu, sem lengi verður þröskuldur
x vegi þess að auðvelt verði að veita liingað erlendu
fjármagni.
Hin ástæðan var það, að þeir útlendingar, sem létust
girnast vatnsafl á Islandi, voi’u flestir að liugsa um að
græða fé á því að leika sér með fossana, en alls ekki
í þeim liug að virkja þá. Engin ástæða er til að halda,
að nokkurt af þeim útlendu félögum, sem keypt hafa hér
fossa, eða leigt þá, hafi nokkurntíma haft mátt að efna
til stóriðju. Síðan kreppan byrjaði, hafa félög þessi ekki
látið á sér bæra. Fossakaup útlendinganna hafa ekki
fært notkun vatnsafls einu liænufeti nær. Hinsvegar eru
þær óþægilegu leyfar eftir af eþssai’i frægðarlitlu leigu
og söluöld, að því nær öll hin aflmestu, og flest hin feg-
urstu fallvötn landsins eru hætt að vera eign íslenskra
manna.
Síðustu árin hefir nýr þáttur í vatnamálinu vakið
eftii'tekt íslendinga. það er hvoi’t rennandi vatn væri og
hefði ætið verið almenningseign hér á landi, eða að sá
sem ætti árbotn og ái’bakka að læk eða á, ætti líka vatn-
ið, sem rynni yfir land lians, út að landamei’kjum næstu
jarðeignar. Starf fossanefndarinnar snérist mjög um
þetta atriði. Meiri hlutinn taldi svo sem kunnugt er renn-
andi vatn almenningseign. Minni hlutinn taldi rennandi
vatn fylgja landi því, sem það rann yfir. Ef meiri hlutinn
hefði snúið sér hleypidóma og fordildarlaust að því að
undirbúa skynsama vatnalöggjöf, hefði þessi deila aldrei
orðið nein. Sveini Ólafssyni hefir að vísu tekist að halda
óbrjáluðum hugtökum þjóðarinnar uf eignai’réttinn. En
vatnalöggjöfin er enn ófengin. Og stóru fallvötnin eru því
nær öll undir yfirráðum framandi manna, og ganga þar
kaupum og sölum milli mangara, íslandi til lltillar virð-
ingar. Lengra fram undan er svo stærsta atriðið: Hvernig
á íslenska þjóðin að fá ljós, liita og hreyfiafl úr vatns-
föllum landsins?
Væntanlega verður þess ekki langt að bíða, að vútna-
löggjöf, bygð á skoðunaihætti minni liluta fossanefndar,
verði samþykt. þá kemur næst að því að endui’lieimta
eignaryfirráð stói’u fossanna úr höndum útlendinga. í
fljótu bi’agði mætti virðast að „vatnsránið” svokallaða
liafi verið tilraun í þossa átt. En svo er ekki. Bæði lýstu
sumir vatnsránsmennirnir því yfir, að þeir vildu á eng-
an hátt þrengja kosti fossafélaganna. Og þó að þingið
hefði freistað að ná yfirráðum fallvatnanna á þennan
liátt, myndi það engan árangur hafa borið. Eigendur
fossanna liefðu höfðað skaðabótamál móti laiidinu, og
unnið umsvifalaust, þar sem öll eldri og yngri löggjöf
landsins byggir á því, að vatn fylgi landi því, e,r það
rennur yfir, að því er éign snei’tir. Vatnsránið var þess-
vegna aldrei nema fálm út í bláinn, algerlega tilgangs-
laust til að afla þjóðinni yfirráða á stórvötnum þeim,
sem seld Iiafa verið eða leigð úr landi.
En að því marki liggur önnur leið, lögleg og örugg.
það er að leggja sérstakan verðhækkunai’skatt á óiiot-
uð fallvötn, sem seld hafa verið eða leigð undan jörð-
um. Fossafélögin myndu aldrei til lengdar borga slíka
skatta, þar sem þau hafa ekkert upp úr fossunum, nema
fánýtt brask með gildislaus hlutabréf. Fossarnir féllu þá
sjálfkrafa til landsins aftur, og ættu lögum samkvæmt að
vera óseljanleg eign þjóðarinnar um alla ókomna framtíð.
þessi aðferð snertir aðeins þá, sem braska með stóm
fallvötnin. Og enginn dómstóll getur liindrað þjóðfélag-
ið frá að fá þá eign til umráða, sem eigandinn eklci
greiðir af lögmæt gjöld.