Tíminn - 30.09.1922, Blaðsíða 2

130
T 1 M I N N
Samband íslenskra
Samvinnufélaga
hefir fyi'irligg'jandi og útvegar kaupfélögum alls konar
landbúnaðarverkfæri
Sláttuvélar, Milwaukee
Rakstrarvélar, Milwaukee
Snúningsvélar, Milwaukee
Brýnsluvélar fyrir sláttuvélaljái.
Plóga frá Kyllingstad Plogfabrik, er hlutu fyrstu viður-
kenningu á landbúnaðarsýningunni í Reykjavík 1921.
G-arðplóga, Pinneberger.
Rótherfi, Pinneberger.
Tindaherfi, Pinneberger.
Arfaplóga, Pinneberger, með tilheyrandi hlújárnum, Hlutu
sérstaka viðurkenningu á fyrneíndri sýningu.
Rófna sáðvélar.
Forardælur.
Yagnhjól frá Moelvens Bruk.
Skilvindur, Alfa Laval.
Strokka, Alfa Laval. o. fl. o. fl.
Ennfremur veikfæraskápa með öllum algengum smíðatólum.
Tilbúinn áburð, gaddavír o. m. fl.
Flest verkfærin hlutu viðurkenningu á landbúnaðarsýning-
unni í Reykjavík 1921 og eru valin í samráði við Búnaðar-
/
félag Islands, sem einnig gefur upplýsingar um þau.
Garðyrkjan
á Reykjum.
par hefir verið talsverð garð-
rækt undanfarin ár, en aukin á
þessu ári að miklum mun. Hinn
ungi bóndi á Reykjum, Bjarni
Ásgeirsson frá Knararnesi, sem í
föðurgarði hafði séð hve vel hirt-
ir kartöflugarðar gefa mikið af
sér, sá fljótt, að heita jarðveginn
á Reykjum mætti nota meir en
gert .hefir verið og að í höfuð-
staðnum mundi mega fá gott verð
fyrir garðávextina. Bjarni var svo
heppinn að fá í sína þjónustu
danskan mann, Breskov að nafni,
sem vanist hafði ýmiskonar jarð-
í'ækt og garðrækt í föðurlandi
sínu, dugnaðarmann fullan af
áhuga á því að vinna gagn og það
helst á þessu sviði. I vor var
garðræktin aukin á Reykjum.
Snemma í sumar var farið að
flytja hingað til bæjarins ýmsa
garðávexti: næpur, hreðkur, salat,
kerfil og spinat. Við þessar teg-
undir bættist bráðlega: Péturs-
selja, grænkál, gulrófur, karlöfl-
ur, blómkál og fleiri káltegundir.
Garðræktin á Reykjum hefir
gengið svo vel í sumar, að vafa-
laust verður hún aukin að mun
næsta vor, enda eru nú í undirbún-
ingi auknir vermireitir og ýmis-
legt fleira. Stormurinn bagar nokk
uð, eins og svo víða annarsstaðar,
en reynt er á ýmsan hátt að draga
úr áhrifum hans, hinum veikbygð-
ari plöntum skýlt með sterkbygð-
ari gróðri eða skjólgörðum.
Jarðhitinn á Reykjum verður
óefað að miklum notum framveg-
is, garðræktin er þar að komast á
hinn rétta rekspöl. Hagnaðarvonin
er miklu meiri en annars mundi,
/egna þess hve stutt er á markað-
inn með garðávextina. Áburðar-
skortur hefir tafið fyrir undanfar-
ið og gerir vitanlega lengi enn,
þótt reynt sé nú að ráða bót á
honum eftir megni.
Víða hér á landi er hlýr jarð-
vegur við hveri og laugar og víða
eru kartöflur ræktaðar þar sem
svo stendur á, en meira þyrfti þó
að því að gera. Fyrir 40—50 ár-
um man eg eftir kartöflugarðin-
um í Reykhúsum í Eyjafirði. Sá
garður vár stærri en gerðist á
bæjum þar í grend og kartöflum-
ar þóttu betri úr þeim garði en
öðrum.
Eftir aldamótin var gerður stór
garðui^ í Reykjarhól við Víðimýri
í Skagafirði og í Reykjahverfi í
Suður-þingeyjarsýslu við hverina
þar. Gag-nsemi jarðhitans leyndi
sér ekki frekar þar en annarsstað-
ar. Sprettan varð meiri og viss-
ari í þeim görðum en ö^rum.
í Árnessýslu og Borgarfjarðar
er allvíða heitur jarðvegur, enda
töluvert notaður til garðræktar,
svo er og í Norður-ísafjarðar-
sýslu sumsstaðar og hér og þar
víðsvegar um landið. — Við Laug-
arnar hér í Reykjavík hagar ekki
eins vel til með garðrækt á ber-
svæði eins og víða annarsstaðar,
en þar ættu innan skamms að
rísa upp gróðurskálar. þar mætti
rækta margvíslegan gróður undir
glerþökum, matjurtir og blóm-
jurtir. Olsen kaupmaður er byrj-
aður á erfðafestulandi sínu við
Laugarnar.
Einar Helgason.
Steinolían.
II. • Niðurl.
Árum saman hefir erlent auð-
félag, með fáeinum íslenskum að-
stoðarmönnum haft olíuverslun-
ina. Kaupmenn og Fiskifélagið
gátu ekki kept. Allir vissu að
landsverslun var eina úrræðið. All-
ir flokkar höfðu verið með því í
þinginu, að landið hefði einkasölu
á olíu.
í vetur er hægt að byrja. Lahd-
ið getur nú trygt sjómönnunum
olíu með lægsta verði sem er á
hverjum tíma á heimsmarkaðinum
Landið flytur nú inn olíuna í stál-
tunnum, sem engin rýrnun fylgir.
Og landið getur hvenær sem er
komið upp steinolíugeymum í Rvík
og víðar í kaupstöðum, svo að
hægt sé að flytja olíuna hingað í
þar til gerðum skipum, tunnu-
laust, og spara þannig svo sem
unt er á flutningskostnaði til
landsins. Olíuneytendum er þann-
ig gefinn kostur á olíunni með
hinu lægsta frumverði. Ennfrem-
ur er hægt að spara afarmikið fé
á því, sem áður var rýrnun, og
fJutningskostnað. í stað kúgunar
erlendra auðmanna réttir nú þjóð-
félagið fiskimönnunum hjálpar-
hönd í þessu máli, svo áþreifan-
lega, sem mest má verða.
Samt láta kaupmannablöðin
ófriðlega. Flytja stöðugt fjarstæð-
ur og blekkingar um einkasölu-
roálið.
Ilverjir geta verið á móti lands-
verslun með steinolíu?
Ekki sjómenn og útgerðar-
menn. þeir hafa reynsluna um
Standard Oil. Ekki bændur, em-
bættismenn og verkamenn. Öllum
þessum stéttum er meinfanga-
laust þó að vélbátaútgerðin fái
ódýra olíu og litla rýrnun.
En hverjir geta bá verið
óánægðir ?
1. Hinir tiltölulega fáu íslend-
ingar, sem eiga hluti í undirdeild
olíufélagsins hér og auðgast því
meir, sem hringurinn selur dýrar.
2. Menn sem kynnu að vera á
leigu hjá hinum áðurnefndu hlut-
höfum til að skrifa um; málið,
móti landsverslun.
3. Óþjóðræknir menn, sem vilja
váxandi fátækt og niðurlægingu
landsins og þjóðarinnar.
Eins og geta má nærri eru þess-
ir þrír síðasttöldu flokkar mjög
fámennir. þeir geta um stund gert
hávaða í auglýsingablöðunum. En
til lengdar tekst málstað þeirra
varla að fá meðhaldsmenn, sem
geta hjálpað þeim til muna.
J. J.
——o----
Landmandsbanken
og
íslandsbanki.
Stærsti banki Dana, Landmands-
banken, er í voðalegum kröggum.
Búinn að tapa tugum, ef til vill
hundruðum miljóna, Ríkisþingið
l\efir verið kallað saman, fyrir-
varalaust. Og ríkið, þjóðbankinn
og ýmsar ríkustu stofnanir lands-
ins leggja hinum hjálparvana 100
miljónir króna.
En þar fylgir meira með. Banka-
ráðið er sett undir rannsókn. Aðal-
bankastjórinn segir af sér. Um
annan varð snögt í fyrra. Stjómin
tilnefnir nýja bankastjóra, til að
gæta hins nýsafnaða fjár. Og
þetta fé, 100 miljónirnar, er ekki
lagt inn upp á óákveðna skilmála,
eða sem lán. það er gert að for-
gangshlutum.
Hér hefir nokkuð svipað komið
fyrir. Stærsti banki landsins hefir
tápað stórfé og lent í kreppu.
Landið hefir hjálpað honum með
seðlafúlgu, og miljónaláni. En svo
er ekki gert meira. Sama banka-
ráðið, sem bar ábyrgð á bankan-
um, þegar óhöppin vildu til, situr
enn, að miklu leyti óbreytt. í stað
þess að vera hegnt, vildu banka-
ráðsmennirnir fá mikil laun nú í
vor. Tveir sömu framkvæmdar-
stjórar eru enn við bankann. Og
miljónirnar frá landinu eru ekki
sem forgangshlutir, heldur sem
lán, trygt með víxlum, og öðrum
álíka tryggingum.
Fyrverandi stjórn hefði átt að
skifta um stjóm í íslandsbanka,
um leið og hún lagði inn pening-
ana. Hún vanrækti þessa skyldu.
Núverandi stjórn hefir fetað í
sömu slóð. það er með öllu óaf-
sakanlegt að ekki skuli vera bú-
ið fyrir löngu að senda trúnaðar-
menn frá landsins hálfu inn í ís-
landsbanka, sem var bæði bein
lagaskylda og óhjákvæmilegt, eins
og á stóð.
Af fordæmi Dana má sjá hina
réttu leið, sem raunar er löngu 1
kunn. það á að gera lánið til ís-
landsbanka að forgangshlutum, og
það verður að skipa nýja banka-
stjóra hið allra fyrsta. Og enn er
eitt. Menn vita að nú um langt
skeið hefir Landsbankinn viljað
lækka forvexti niður í 6%, og
sparisjóðsvexti að sama skapi.
íslandsbanki hefir aftur á
móti ekki viljað lækka, og stjóm
hans helst uppi þessi þvermóðska,
ofan á alt annað. Hér er líka bein
skylda landsstjórnarinnar að
ganga hlífðarlaust að verki í réttu
máli. Nýja stjórn í íslandsbanka.
Og niður með vextina. þetta hlýt-
ur að verða alþjóðarkrafa. J. J
——o-----
Yflr landamerkin.
B. Kr. afneitar dýrtíðaruppbótinni
á eftirlaunum sinum. Segir að borga
eigi sér 4000 gullkrónur! Allur bærinn
hló að fjármálavitinu.
þegar Hagalín litli fór austur, var
bann glaður i bragði og tók að hæla
sér yfir að hafa fengið 7000 kr. hjá
„vinum" sínum i Reykjavík (J. M.,
Jóh. Jóh.). „En hvað lést þú í stað-
inn?“ sagði einn farþeginn. þá þagn-
aði litla skinnið og rann til rifja
ástand sitt.
Nýlega vantaði Mbl. 20 þús. kr. í
tekjuhallann, og varð að fara að safna
hjá kaupmönnum. Ef til vill hefir
Lögrétta þess vegna orðið að éta of-
an í sig alla sína gömlu dóma frá
blómatím'a Heimastjórnarinnar, um
B. Kr.
B. Kr. telúr samábyrgð kaupfélag-
anna stórhættulega. En sem löggjafi
samþykti hann samvinnulögin, sem
lögfestu samábyrgðina. Sé skoðun
hans rétt, hefir liann skemmilega mis-
notað þingmannsstöðu sína, með þvi
j láta samvinnulögin fara hljóða-
laust gegnum efri deild.
Páll Vigfússon, sem rekinn var af
Vifilsstöðum af því hann dirfðist að
senda læknaíélaginu fiskbitann, er nú
á spítala i Rvik, og hafa fundist
berklar í uppganginum. „Gott er þeg-
ar slík æfintýri gerast með þjóð
vorri".
Jón Magnússon kvað hafa samið
við Guðmund Sveinbjörnsson að end-
urskoða vinreikninga landsins, fyrir
2500 kr. aukaþóknun. „Dýr myndi
Hafliði allur".
Kunningjar ,B. Kr. fullyrða að hon-
um hafi orðið mjög hverft við, þeg-
ar upp komst um laumupésann í
Borgarnesi, áður en póstar fóru. Sést
á öllu hve mjög hann fyrirverður
sig. Og það er réttmæt tilfinning.
Ritstjóri Mbl. segir að grein í Tím-
anum, sem er eingöngu eftir hann
(þ. G.) — úrval úr margra ára dóm-
um hans um B. Kr. — sé „ljúsablesa-
leg“. Fáir hafa gefið sér betur á
munninn.
Gamlir Heimastjórnarmenn neita að
Komandí ár.
iii.
Kaupfélögin og Sambandið.
Áður hefir verið vikið að verkskiftingu í íslenskri
verslun, þegar rætt var um innlendan verslunarhöfuð-
stól, og þá jafnframt sýnt fram á þrískiftingu verslunar-
innar. þar sem við volduga liringa væri að etja, yrði
ríkisvaldið að líoma til sögunnar. Glysvarning og óhófs-
vörur stæðu kaupmenn best að vigi með, en kaupfélögin
með alla aðra algcnga verslunarvöru. Annars fer skift-
ing verslunarinnar milli kaupmanna og kaupfélaga á
hverjum stað og tíma, nær því eingöngu eftir mentun
almennings. Fáfróðir menn, tortrygnir og síngjarnir geta
ekki rekið kaupfélag, svo i lagi sé. þeir verða að versla
við kaupmenn, hver í sinu lagi. Hér á landi má af þró-
un kaupfélaganna algerlega marka félagsmálaþroska
hinna ýmsu héraða. Mörg afskektustu bygðarlögin standa
fremst í þcssu efni, en sum sjávarþorp allralægst. Með
vaxandi reynslu getur þetta breyst. Og ástæðan til þess
að hin þroskameiri héruð leggja stund á að efla sam-
vinnumentun í Jandinu er vitanlega sú, að auka liðs-
afla og styrk, i baráttunni við keppinauta og and-
stæðinga.
í öðru lagi hafa nú verið leidd rök að því, hver er
eðlismunur kaupmensku og samvinnustefnunnar. Önnur
leitast við að auka dýrtíð, og þar með fækka lífsþæg-
indum alþjóðar, til liagsbóta fyrir nokkra einstaklinga.
Hin miðar að þvi að minka dýrtíðina, og auka lífs-
þægindi almennings. Á íslandi hafa áhrif dýrtíðarinn-
ar náð því hámarki, að óvíst sýnist um framtíð þjóð-
arinnar, nema mjög öflug áhrif samvinnustefnunnar
verði til bjargar.
Framtíð samvinnunnar á íslandi verður fyrst og
fremst bundin við kaupfélögin. þau hljóta hér sem ann-
arsstaðar að verða máttarstoð hreyfingarinnar. Aðrar teg-
undir samvinnu kvíslast frá þessum stofni eins og grein-
ar á tré. Samvinnan byrjaði á verslunarsviðinu. þar hefir
hún unnið flesta og stærsta sigra. þar hefir hún mesta
reynslu. Samvinna í lcaupskap sýnist afarvel fallin til að
láta menn skilja eðli og fjárhagslega yfirburði stefn-
unnar, jafnframt þvi að einstaklingarnir læra að sam-
eina krafta sína, ótilneyddir, nema áf innri þörf.
þar sem kaupfélagsskapurinn er þrautavígi samvinn-
unnar, hlýtur um þá starfsemi að verða mestar deilur
þar sækja keppinautarnir mest fram, og þar verður
vörnin hörðust af hálfu félagsmanna. Gömul og ný reynsla
sannar þetta, bæði liér á landi og erlendis.
Ekki verður um það deilt, að hér á landi er góður
jarðvcgur fyrir samvinnustarfsemi. Örðugleikarnir hafa
knúð dáðmesta hluta sveitafólksins til samtaka og smátt
og smátt bætist við liðsauki úr bæjunum. Hugur almenn-
ings í þesum efnum er nógu ákveðinn til að tryggja sam-
vinnunni varanlegt lif á íslandi. Ef um einhverja hættu
væri að ræða fyrir stefnuna, og einhverja von fyrir and-
stæðingana, samkepnismennina, þá yrði það af því að
hinu ytra formi félaganna og vinnubrögðum starfsmann-
anna væri til skaða ábótavant. En af ýmsum ytri ástæð-
um má marlta að svo er ekki.
Kaupfélögin börðust djarflega fyrir tilverunni með-
an þau voru sundruð, og meir og minna háð erlendum
lánardrotnum. En siðustu 20 árin hafa þau aukið sam-
störf og innbyrðis stuðning meir og meir, með myndun
og áframlialdandi framförum Sambandsins. Erlend
reynsla, i liverju einasta landi álfunnar, þar sem nokk-
u r samvinna er, sannar ótvírætt, að samvinnuheildsala,
eða yfirsamband hinna einstöku félaga, er sjálfsagt stig
á þroskabrautinni. Og ekki er kunnugt um eitt einasta
Jand, sem hafi lagt niður sín samvinnusambönd, eða
samvinnuheildsölur. Og jaínan verður raunin sú, að því
nær öll kaupfélög í liverju landi ganga í slíkt samband, af
þvi það er fjárhagslega heppilegt, og andlega til styrktar.
íslenska samvinnan hefir stigið annað mest spor til fram-
íara, með myndun Sambandsins.
I öðru lagi er starf félaganna mikið komið undir heppi
iegu formi. Með hinúm nýgerðu samvinnulögum er þetta
trygt hér á landi. Sá lagabálkur er bygður á langri inn-
lendri reynslu og erlendum fyrirmyndum, sem bestar
fengust. Samvinnufélögin skorða félögin í formi, sem
reynslan hefir kent að er gott í sjálfu sér. Vitaskuld
getur ekkert form bætt úr miklum innri ágöllum. Engin
lög eru nægilega sterk til að halda á réttum kili félags-
skap spiltra eða óþroskaðra manna. En rétt form getur
verið mikill stuðningur fyrir dugandi menn og velvilj-
aða. I þessu er fólgin þýðing samvinnulaganna, auk þess
sem þau knýja félagsmenn til að safna sér veltufé. Er
það áframhald at’ verki Torfa í Ólafsdal, sem efndi fyrst-
ur til stofnsjóðanna. Á næstu 20 árum er víst að sam-
vinnulögin höggva af íslensku bændastéttinni verslunar-
skuldafjöturinn, sem hvorki erlendir eða innlendir kaup-
menn hafa borið gæfu til.