Tíminn - 14.10.1922, Blaðsíða 3

T I M I N N
-139
Samband íslenskra
Samvinnufélaga
hefir fyrirliggjandi og útvegar kaupfélögum alls konar
landbúnaðarverkfæri
Sláttuvélar, Milwaukee
Rakstrarvélar, Milwaukee
Snúningsvélar, Milwaukee
Brýnsluvélar fyrir sláttuvélaljái.
Plóga frá Kyllingstad Plogfabrik, er hlutu fyrstu viður-
kenningu á landbúnaðarsýningunni í Reykjavík 1921.
Grárðplóga, Pinneberger.
Rótherfi, Pinneberger.
Tindaherfi, Pinneberger.
Arfaplóga, Pinneberger, með tilheyrandi hlújárnum. Hlutu
sérstaka viðurkenningu á fyrnefndri sýningu.
Rófna sáðvélar.
Forardælur.
Vagnhjól frá Moelvens Bruk.
Skilvindur, Alfa Laval.
Strokka, Alfa Laval. o. fl. o. fl.
Ennfremur verkfæraskápa með öllum algengum smíðatólum.
Tilbúinn áburð, gaddavír o. m. fl.
Flest verkfærin hlutu viðurkenningu á landbúnaðarsýning
unni í Reykjavík 1921 og eru valin í samráði við Búnaðar-
féiag íslands, sem einnig gefur upplýsingar um þau.
lengi hefir verið á döfinni, og-
virðist þó ekki nær nú en fyrir
tíu árum, að kverið rými úr skól-
unum fyrir ítarlegu ágripi af guð-
spj allasögunni. pað eitt er sam-
kvæmt sálarlífi barna, að kristin
fræðsla sé söguleg, og er það
kensluaðferð Jesú sjálfs. Orðrétt
á ekki að læra annað en orð
Krists og vers úr Passíusálmum
og sálmabók. Mun síðar að þessu
vikið í greinum þessum.
pað sætir undrum að siðbót
þessi skuli ekki vera þegar á kom-
in. Ágætir menn hafa barist fyrir
henni, sumir forsprakkar nýrrar
og gamallar trúmálastefnu og
mestu uppeldisfæðingar af íslensk-
um prestum. Og þó er kverið enn
þá páfi og börnin páfagaukar.
peir hafa borið sigur úr býtum,
sem eru hikandi við að stíga heilt
spor fram í tímann.sem eru hrædd
ir við allan nýjan sannleik, og
halda af skammsýni sinni, að
hann muni steypa konungi sann-
leikans af stóli. Pað er því ekki
vanþörf á að rifja upp kvermálið,
ef vera mætti til þess að flýta
fyrir þeirri breyting, er bíður við
dymar. Mun eg í þeim köflum,
er fara hér á eftir, leggja til
grundvallar kver Helga Hálfdán-
arsonar lektors, því það 'er nú
mest notað, og er þá ónothæft,eins
og sýnt mun verða. En það ætla
eg öllum meðalgreindum mönnum
að skilja, að hér er ekki verið að
ráðast á höfund kversins, heldur
á gamal-lútherskar kensluaðferðir
og kenningar, er oss nútímamönn-
um, sem betur vitum, er minkun
að að nota í skólum vorum.
Frh.
Ásgeir Ásgeirsson.
-----o----
Heilsuhælíð
á Vífilsstöðum.
II.
pegar stíflan bilaði.
Rannsókn sú, sem nú stendur yfir
á Vífilsstööum, er afleiðing af þeim
aðfinslum, sem komið liafa fram í
sumar gegn stjórn sjúkrahúss þessa.
Fram að þeim tima þegar „Fyrver-
andi sjúklingur" ritaði grein sína í
Tímanum, var aldrei fundið að stjórn
hœlisihs opinberlega, þótt töluvert um-
tal hefði lengi verið manna milli
um að ekki væri þar alt með feldu.
Hin ianga þögn þurfti ekki að vera
vottur um að hælið væri i ágætu
lagi. Hælið er ekki nema eitt fyrir alt
landið. Læknir þess er þar einvald-
ur. Bcrklasjúklingar hér á landi eiga
livergi annarsstaðar athvarf, nema
þeir fáu sem hafa efni á að kosta
sig til útlanda. Að finna að hælinu
gat verið sama og loka sig úti frá
eina veginum til lífsins, fyrir berkla-
veika á Islandi.
En þegar grein „Fyi’verandi sjúkl-
ings“ kom, brotnaði þessi stífla. í
marga daga á eftir, og jafnvel í fleiri
vikur, var gestkvæmt á afgreiðslu
Tímans. Allir vildu fá blaðið með
Vifilsstaðagreininni. Til Vifilsstaða
komst blaðið nokkuð seint, var víst
ekki flýtt fyrir þvi á leiðinni. Að lok-
um las einn sjúklingurinn greinina
upphátt í leguskálanum. Að loknum
lestri var klappað ákaft og hrópað
„bravó“ af sumum. Einn maður hafði
að sögn fremur látið i ljósi óánægju.
Út um land vakti greinin geysilega
eftirtekt, einkum af því að gamlir
sjúklingar komsut að sögn oft þann-
ig að orði, að það væri ekki einungis
alt satt, sem í ■ greininni stæði, held-
ui mætti segja margt fleira af sama
tægi. En hver sem kunna að verða
hin endanlegu úrslit Vífilsstaðamáls-
ins, þá er það víst, að „stemningin"
bæði á hæiinu og alstaðar þar sem
til fréttist úti um land, var mjög
snúin móti lækni hælisins, og þá
ekki síður hinni dönsku hjúkrunar-
konu, sem þar liefir verið æðsta ráð
um stund. þar við bættist að læknir-
inn þáði ekki boð Tímans að svara
og skýra málið frá sinni hlið. Morg-
unblaðið, sem þó er vant að verja
jafnvel hina óvinsælustu og vonlaus-
ustu máistaði, eins og t. d. Standard
Oil, þagði eins og stungið liefði ver-
ið steini upp í það. Öll þessi fyrir-
brigði bentu eindregið í þá átt, að
hælinu hlyti að vera býsna mikið
ábótavant. Að yfirstjórn þess væri
srneyk við miklar umræður og rann-
sókn, og að heista bjargráðið myndi
talið á Vífiisstöðum, að vefja hjúp
þagnarinnar um aðfinslur „Fyrver-
andi sjúklings". En straumurinn var
of sterkur, svo að það gat ekki tekist.
Frh. J. J.
-----o----
Hugsunarólag B. Kr.
Frh.
3. (bls. 6). B. Kr. segir að erlendis
séu mestu gáfumennirnir gerðir að
kaupmönnum. Miðlungsmenn að em-
bættismönnum. Ruslið mun vera þar
fyrir neðan að dómi B. Iír., svo sem
flestir þeir, er hann sendi pésann.
Við þetta er ýmislegt að athuga.
a. þetta sýnir afskaplegt ófrelsi, ef
rétt er, að gáfumennirnir megi ekki
vera frjálsir að þvi að vera annað en
kaupmenn.
n. Að B. Kr. hefir bx-otið þetta Loð-
orð með þvi að vei'a kaupmaður, án
þess að hafa mentun fyi'sta, og jafn-
vel ekki annars flokksins.
c. Fyr á árum, meðan B. Kr. gekk
með ráðherrann i maganum, vissu all-
ir sem þektu liann að eitt af kæi'ustu
umtalsefnum hans var það, hve gáfu-
menn væru liættulegir. þeir brytu
kærleikslögmálið manna mest. Miðl-
ungsmennirnir væru fi’ómari. þess-
vegna ættu þeir að ráða. Samkvæmt
þessu ættu erlendar þjóðir að gei’a
gáfuðustu en jafnfi’amt skaðlegustu
mennina að kaupmönnum.
d. En auðvitað er öll þessi kenn-
ing tómt fáfi’æðishjal. Hitt er al-
kunna, að til kaupmensku veljast
venjulega grófir og séi’staklega lítið
greindir menn, þó að þar séu vita-
skuld til undantekningar í jafnstóri’i
stétt. En ef borið er saman hvað vis-
indamenn, rithöfundar, skáld og lista-
menn hafa auðgað heiminn af ódauð-
legu verðmæti, við afrek kaupmanna-
stéttai-innar, þá vei’ður lítil liennar
dýrð. Annars er þessi klausa um gáf-
uðu kaupmennina gott sýnishorn af
öllum pésanum. það er erfitt að vita,
hvort fremur ber að dást að heimsk-
unni, bíræfninni, eða þessum sjálf-
glaða goi’geir vanþekkingarinnai’.
4. (bls.G—7). B. Kr. segir þar: „En
til þess að halda þessurn vitrustu
mönnum við eldinn, svo að þeir væru
sívakandi að auka vitsmuni sína á
þessu sviði, varð verslunin að vera
frjáís samkepnisverslun“
Af samhenginu er auðséð að B.
Ki’. á við að kaupmannaverslun ein
só frjáls, og þessir vitrustu menn
kaupmenn. Nú er vitaskuld öll versl-
un frjáls nerna þegar „hringar" hafa
yfii-ráð á mestöllu magni einnar vöru
og skapa óhæfilegt verð, eins og t. d.
Standard Oil hefir gert á olíu, eða
þegar ríki tekur einkasölu. Engin
verslun er frjálsai’i en kaupfélags-
verslun. Hver sem vill getur gengið í
félagið, og úr þvi aftur, eftir því sem
hann sjálfur óskar. Félagsmenn vita
ennfi’emur um innkaup og sölu, sem
viðskiftamenn kaupmanna fá ekki að
vita. Alt tal B. Kr. fyr og siðar um
að kaupmenn hafi fi’jálsari verslun
en kaupfélögin, er tóm endileysa og
blekkingar.
5. (bls. 7). þar talar B. Kr. um að
kaupmannastóttin hefði þurft að kom-
ast í „nauðsynleg efni“, til að vera
einskonar þjóðarbjargvættur. Ilvaðan
þessi „efni“ ciga að koma nema fi’á
viðskiftamönnunum, er erfitt að segja,
enda gengur B. Kr. alt af út frá því,
að kaupmenn eigi að verða ríkir. þá
er takmarki lxans náð. En hjálpa þeir
þá almenningi, sem hefir skapað auð-
inn, þegar harðæri ber að höndum?
Vill Verslunin Björn Kristjánsson
gefa fátæklingum í Reykjavík svo
sem liálfan gróða 10 seinustu ár-
anna? Á ísafii'ði hefir vei’ið hallæi’i
í 1—2 ár, svo að mjólk úr fáeinum
kúm á bæjunum ki’ingum þorpið geng
ur ekki út. Almenningur kaupir ekki
mjólk nema handa ungbörnum og
sjúklingum. Ekki af því að fólk vildi
ekki kaupa mjólk, lieldur af því að
það getur það ekki. En kaupmenn
á ísafirði ei’u margir ríkir. þeir liafa
ekkei’t hjálpað enn. Vill B. Kr. kúga
þá til þess? Eða ef þeir vilja eklci
koma út með viðlagasjóðinn í lxinni
mestu neyð, fer að verða vafasamt
hvoi’t fólkið geymir þar vel sitt
geymslufé til hörðu áranna.
6. (bls. 8). B. Kr. segir að kaup-
xnenn séu i 3 flokkum: Stóx’kaup-
menn, smákaupmenn og þeir sem
bæði ei’u stórkaupmenn og smákaup-
menn. Síðasta flokkinn mun höf. hafa
sett í svona fína umgjörð af þvi að
vei’slun hans sjálfs, sem ber fult nafn
hans, mun ver‘6 af því tægi. Segir
hann að þeir kaupmenn hafi læi’t að
vei’sla nxeð séi’stakar vöi'utegundii’, og
orðið hæfari að versla en kaupmenn
alment, líklega hæfai’i en báðar hin-
ai' tegundii’nar. B. Ki’. mun telja sig
liafa náð þessai’i yfii’bui’ðaþekkingu
með skinnaverslun sinni. Um allar
þessar tegundir kaupmanna segir
hann að þeir þurfi „að vera fram-
sýnir gáfumenn pg að hafa siðferðis-
þi’oska í sem ríkustum mæli". það
væri sjálfsagt mjög æskilegt, ef þessi
hugsjón B. Kr. rættist. En hvenær
hefir vei’uleikinn verið svona? Man
B. Ki’. hvað mesta skáld landsins
sagði um kaupmannslundina í sam-
bandi við andvörp föðurleysingjanna?
Og alveg vantar lijá B. Kr. lýsingu á
þvi, hvað viðskiftamenn eiga að gera
við kaupmenn, sem ekki eru vitrir,
framsýnir og siðferðislega þroskaðir,
heldur heimskir, skammsýnir og spilt-
ir. Mega þeir, sem ekki liafa nema
þessa tegund kaupmanna í nábýli,
mynda kaupfélög, eða á alt af að
versla við kaupmenn, hvernig sem
þeir eru þessu verður B. Ivr. að svara
sem fyrst. Annars er það að segja um
vei’kskiftinguna, að hana þekkja sam-
vinnumenn alveg eins vel og B. Kr.
þeir mynda kaupfélög til að annast
verk smákaupmanna á betri og ódýr-
ari hátt. Og þeir mynda samvinnu-
heildsölur til að gei’a verk stói’kaup-
manna. Og þeir mynda séi’vei’slanir
með leðui’, skó, pappír, og mai’ga aðra
hluti og tekst að gera þau störf alveg
eins vel og Birni Kristjánssyni. Öll
þessi rekistefna með vei’kskiftinguna
er þess vegna óþörf vegna kaupfélag-
anna. þau þekkja hana fyllilega
Munurinn er aðeins sá, að kaupfé-
lagsmenn vilja ekki láta óþarflega
mikið af tekjum sínum renna í vasa
þessara „sérfróðu" manna. Eitt dæmi
skýrir þetta. Fyrir nokkrum árum
liafði einn heildsalinn í Rvík 300 þús.
kr. í tekjur, milliliðságóða. Næsta ár
tapaði hann þessu og miklu meiru til
í annarskonar braski. En sama árið
og heildsali þessi innleysti eftir „kær-
]eiks“- og „siðgæðislögmáli" B. Kr.
300 þús. kr„ tókst sérfræðingi i versl-
un, hjá Sambandi íslenskra sam-
vinnufélaga að selja gærur í Vestui’-
heimi, svo að vei’ðið hækkaði urn 300
þús. fyrir landið alt. Peningarnir
sem heildsalinn gi’æddi, i'unnu úr
vösum almennings til hans, og fi’á
honum aftur úr landi í síldarbraski.
En peningarnir sem sölumaður Sam-
handsins dró að, var verðhækkun
ei’lendis, fengin fyrir dugnað og
kunnugleika mannsins. En vei’ðbat-
inn fór ekki til mannsins sjálfs, held-
ur til íslensku samvinnubændanna,
sömu mannanna, sem B. Kr. er nú
að fræða um verslunarmálin, þessara
manna, sem hann elskar svo heitt, að
hann eyðir alt að 3000 „gullkx’ónum"
af lífeyri sínum til að leiða þá i all-
an sannleika. Hitt fer líka að sjást,
livort verslun hans ætlar að fara að
skifta út dýrtíðax’styrk, af geymslufé
almennings. Frli. J. J.
----0-----
Búnaðarritið 4. hefti 36. árgangs
er nýkomið út, fjölbreytilegt að
efni að vanda. Fyrst er sagt frá
ársfundi félagsins og þvínæst
kemur yfirlitsskýrsla forseta um
störfin óg reikningar frá gj ald-
kera. þá koma skýrslur ráðunaut-
anna um störf þeirra. Iiafa þær
ekki birst svo rækilega áður, en
þetta er sjálfsagður siður og fyrir
hvert Búnaðarþing eiga ráðunaut-
arnir að afhenda rækilega skýrslu.
Jón A. Guðmundsson ostgerðar-
maður ritar grein um: Meðferð
heimilanna á mjólk til sölu. Metú-
salem Stefánsson birtir fyrirlest-
ur um: Fóðurræktartilraunir. þá
kemur mjög skemtilegt grein eftir
Jón bónda Guðmundsson í Ljár-
skógum, alkunna grenjaskyttu,
um: Melrakka nútímans. Síðan er
stutt lýsing á áburðardreifara sem
félagið hefir eignast og þar á eftir
ársslcýrsla og reikningar Heimilis-
ðnaðarfélagsins. Síðast er í ritinu
yfirlit yfir „ritgerðir um landbún-
að í blöðum og tímaritum“, yfir
tvö ár, 1920 og 1921. Er svo kast-
að höndum til þessa yfirlits, að
verra er en ógert. Annaðhvort er
að hafa slíkt yfirlit nokkurnveg-
inn tæmandi eða alls ekki. Verst
er það ef slíkt yfirlit er hlutdrægt.
Og bersýnilegt er að þetta yfirlit
er hlutdrægt. Er hægt að finna
þeim orðum stað, hvenær sem er.
Verður stjórn Búnaðarfélagsins
að lagfæra þetta, því að vitanlega
ei þetta gert á bak við hana.
----o----
Bréfkafli úr Húnavatnssýslu
14. sept.
„. . Fyrir stundu var eg að
ljúka við að þekja síðustu hey-
tugguna mína á þessu sumri. —
Hefir hún sjaldan minni verið en
nú, enda var hér grasleysi hið
mesta og litlu til kostað um fólks-
hald. Kvarta menn alment um
grasbrest hér, og sagt er að hin
góðu flæðilönd í þingi og Vatnsdal
hafi gerbrugðist í sumar. — Hey-
fengur bænda mun því alment
með langrýrasta móti. Undanfarn-
ar þrjár vikur hefir verið megn-
asta óþurkatíð, svo að varla hefir
tekið af strái eða steini, þangað
til nú síðustu dagana. En ekki hef-
ir snjóað til muna, fyr en síðast-
liðna nótt. I morgun var alhvítt
niður í sjó og í dag er norðanbál
og éljadrög í lofti. í gærmorgun
voru svellaðir gluggar. — þykir
okkur skamt milli vors og hausts,
því að kominn var júlímánuður
áður en vorhretunum létti. — Ek-
ur nú fast að bændum á marga
lund og þykir mér ósýnt að menn
fái haldist á búum sínum, ef
þessu fer fram. En hvað tekur
við, ef sveitabúskapurinn fer í
kalda kol? Ekki tekur kauptúna-
mölin við okkur öllum, því að hún
er víst fullsetin nú þegar. — því
er svo háttað hér um slóðir að
minsta kosti, að allur þorri bænda
eru fátækir menn. Stríðsgróðinn
hefir farið fyrir ofan garð og neð-
an hjá þeim, en meðan afurðir
búanna voru í sæmilegu verðu,
komust þeir af nokkurn veginn án
þess að safna skuldum. Síðan ull
og kjöt féll í verði hafa skuldirn-
ar aukist og meiri en nú hafa þær
aldrei verið. — Aðstaðan hefir
verið slæm á allar lundir. Menn
gátu ekkert selt af stóði sínu í
sumar, og nú er sagt að kjöt falli
mjög í verði í haust. — Verði nú
gengið í'íkt að mönnum um skulda-
lúkningar, er ekki annað sjáan-
legt en að smábændur margir
verði að gjörfella bústofn sinn, og
er þá vandalítið að sjá að hverju
rekur. Og nú er ýmislegt sem
bendir til þess, að kaupmenn ætli
sér að verða kröfuharðir í haust.
Hér er og hefir lengi verið sel-
stöðuverslun dönsk á Blönduósi,
Höepfnersverslun. Fyrir henni
hefir verið að undanförnu íslensk-
ur maður, Eðvald Sæmundsen,
ágætur maður á marga grein. Hef-
ir hann oft reynst efnalitlum
bændum mikill drengur, hjálpfús,
en þó við hóf, og eftirlátssamur
ef hann sá að þungt var fyrir fæti
og afkoman óhæg. Nú er þessi
maður látinn fara frá verslun-
inni, en við tekur útlendingur, er
lengi veitti forstöðu verslun
Höepfners á Skagaströnd. Gekk
verslun sú mjög saman í höndum
hans og lognaðist út af fyrir
nokkrum árum. Verslunarstjóri
þessi hinn nýi hefir nú tekið rögg
á sig og stefnt að sér öllum hin-
um minni háttar bændum, er við
verslunina hafa skift og skulda
henni nú, og knúð þá til að undir-
skrifa samninga um skulda-
greiðslur. Er mikill hluti skuld-
anna heimtaður á þessu hausti, en
veð að sögn tekið fyrir hinu, er
eftir stendur, og vextir reiknaðir
af skuldunum, uns þær eru að
fullu greiddar. Mælist þetta til-
tæki illa fyrir og þykja mönnum
sár launin fyrir langa trygð við
verslunina. En svona hefir það
ávalt gengið. þegar við bændur
eigum sem allra örðugast, þá er
gamla kúgunarsvipan reidd til
höggs. Eg geri ráð fyrir, að
Höepfnersverslun sé búin að hagn-
ast svo á verslun okkar Húnvetn-
inga síðasta mannsaldurinn, að
hún hefði getað staðið sig við að