Tíminn - 24.03.1923, Blaðsíða 2

24
T 1 M I N N
Kverið.
Frh.
Hin kristilega kirkja segir Kver-
ið að sé ein, heilög og almenn (§
150). Eftir hina ósönnu lýsingu á
hinum fjölmenna flokki heiðingj-
anna, og hinn harða dóm um ein-
lægni Múhameðs, koma þessi orð
eins og hressandi andvari. það
virðist opnast útsýni yfir skrúð-
grænan almenning, þar sem ríkir
heilög eining. En brátt þrengist
aftur sjóndeildarhringurinn og
himininn lækkar. Hin almenna
kirkja er talin að skiftast í fjórar
kirk j udeildir, rómversk-katólska,
grísk-katólska, lúterska og kal-
vinska (§ 154). Kristin kirkja
skiftist að vísu í miklu fleiri
kirkjudeildir en Kverið greinir, en
hvað um það, hún gæti þar fyrir
verið ein og almenn. En það er
fjarri Kverinu að vilja láta nokk-
urt barn, sem á því láni að fagna
að vera fætt í þessu lúterska landi,
lifa í þeim misskilningi, að þetta
beri að skilja bókstaflega. I raun
og veru eigi þetta tæplega við aðra
en hina lútersku kirkju. Hún ein
„kenni hreinan lærdóm guðs orða“
(§ 157). Hún hefir engan ókost
sem nefndur sé. En ávirðingar
hinna kirkjudeildanna eru taldar
án þess að geta að nokkru kosta
þeirra. Má vera að það sé góður
og gildur kristindómur að geta tal-
ið á fingrunum ávirðingar annara
trúarfélaga og trúa á óskeikulleik
sínnar eigin kirkjudeildar. En
þetta hefir þá breyst síðan á tím-
um Krists.
Rómversk-katólsku kirkjunni er
borið það á brýn, að hún meti
„ýmsar mannasetningar jafngildar
guðs orði, kenni að maðurinn rétt-
lætist meðfram af verkunum, ákalli
helga menn og trúi því, að páfan-
um geti ekki skjátlast í trúarefn-
um“ (§ 155). Ekki er tilgreint hver
sé munurinn á guðs orði og
mannasetningum, en sennilega á
það að skiljast svo, að katólsk
kn-kja geri erfikenning sína jafna
biblíunni. En í því er lúthersk
kirkja hinni katólsku systur sinni
samsek. Ef það er sannmæli, að
trúin sé dauð án verkanna, eins og
Kverið bendir á (§ 100), þá er það
hártogun ein að nefna það villu-
kenning, „að maðurinn réttlætist
meðfram af verkunum“. Hér er að-
eins munur á orðum en ekki hugs-
un. Helga menn ákallar katólsk
kirkja með þeim hætti að ávarpa
þá með þessum orðum: „Bið fyr-
ir oss“, og hefir það jafnan við-
gengist í kristinni kirkju, að leita
fyrirbæna annara, og skiftir það
minnu, hvort þeir eru lífs eða liðn-
ir sem leitað er til. óskeikulleik
páfans verður að vísu ekki bót
mælt, en enn síður þó trúnni á
óskeikulleik lúterskrar trúfræði,
sem hún kemur bert fram í Kver-
inu. Lútersk kirkja „kennir hrein-
an lærdóm guðs orða“, segir Kver-
ið, eins og bent hefir verið á, og
á Kverið þar bersýnilega jafnframt
við sjálfs sín kenning. — Við þetta
er svo hnýtt þeim ummælum um
grísk-katólska kirkju, að hún vaði
í hinni sömu villu og hin róm-
verska, að undanskildri trúnni á
páfann, og mun ófróðum ungling-
um þar af skiljast, að hún muni
því fegri, að af sé sú táin, eins og
fóturinn á þórarni Nefjólfssyni.
En það er alkunnugt, hversu fjarri
sanni það er.
það er talið kirkju Kalvins til
ávirðingar, að hún kenni, „að guð
hafi fyrinhugað suma menn til
vantrúar og eilífrar fordæmingar“,
og á sú kenning vissulega síst skil-
ið að vera kend við Krist. þráfald-
lega hafa lúterskir guðfræðingar
talað svo um náð guðs, vanmátt
mannsins og eilífa fordæming, að
kalla má að þeir hafi tæpt á því
sem Kalvin einn, hinn rökvísi mað-
ur, þorði að segja skýrt og skorin-
ort. Endurbættu kirkjunni er og
borið á brýn, að hún neiti „sannri
nálægð líkama Krists og blóðs 1
kvöldmáltíðinni", en þar er vikið
að máli, sem lúterskri kirkju ferst
síst að tala um í ásökunarróm.
Fátt er jafn sorglegt í sögu kirkju
vorrar og það, þegar Lúther slær
hendinni á móti sáttaboðum
Zwinglis út af einu orði sem í milli
bar. þann atburð má nefna fæð-
ingu lúterskrar þröngsýni, þegar
neitað var samvinnu við þá, sem á
einu atriði höfðu annan skilning.
þá klofnaði siðbótin í tvær kirkj-
ur, og hefir aldrei um heilt gróið
síðan, og er deiluefnið þó úr sög-
unni, þvi allir, sem hugsa skoðanir
sínar, munu nú viknir til kalvínsks
eða katólsks skilnings á kvöldmál-
tíðinni, því það er engum lengur
ldeift nema svefngöngum að dansa
á línu milli bókstafs og anda, eins
og gert er í fræðum Lúthers í
þessu efni.
Svo lyktar þessari fræðslu um
deildir kristinnar kirkju á þeim
ummælum, að „þar eð lútersk
kirkja kennir hreinan lærdóm guðs
orða, ber oss að þakka guði það, að
vér erum í henni fæddir“. Mér er
sem eg sjái hinn rétttrúaða
líta öðru auganu til himins en
gjóta um leið homauga til annara
kirkjudeilda, og þakka guði, að
hann sé hvorki fæddur fyrir lút-
ersku siðaskiftin né utan endi-
marka þeirra, hvorki samtíðarmað-
ur Sókratesar eða hins heilaga
Fransiskusar, né heldur landi Pas-
cals hins katólska eða Carlyles
hins skotska kalvínista, heldur
uppfræddur í hinni evangelisk-
lúthersku þjóðkirkju Islands við
hreinan lærdóm guðs orða. Kver-
ið hefir þá aðferð, að tilfæra ritn-
ingargreinar máli sínu til stuðn-
ings, sem fæstar eru þó teknar úr
samstofna guðspjöllunum og á
stundum lúta að alt öðru en því,
sem sanna skal, en hér hefir láðst
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreini Stangasápa
HreinS. Handsápur
Hrein® K e rt i
Hreini Skósverta
HreinE Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
að tilfæra bæn úr einni af dæmi-
sögum Jesú, er gæti verið góð fyr-
irmynd, og byrjar svo: „Guð, eg
þakka þér, að eg er ekki eins og
aðrir menn o. s. frv., eða þá eins
og þessi tollheimtumaður". það er |
hinn sami tónn í þeirri bæn og í
ummælum Kversins um önnur trú-
arfélög og kirkjudeildir.
Kverið fer um þá, sem á annan
veg hugsa, náköldum höndum
seytjándu aldar rétttrúnaðar. það
rifjar upp forn deilumál, sem
löngu ei*u úr sögunni. það reynir
að byggja upp múra • utan um
lúterskan rétttrúnað, sem löngu
eru hrundir, því þar sem áður voru
djúpar grafir og háir múrar, eru
nú víða hvar breiðir þjóðvegir
milli kirkjudeilda. Deilumál nú-
tímans era öll önnur en Kverið
getur um. Kristin kirkja skiftist
að vísu enn í margar deildir, en á-
greiningurinn um trúaratriði er nú
orðið ekki fyrst og fremst milli
þeirra, heldur milli stórra flokka,
sem eiga ítök í öllum kirkjudeild-
um, og er þar ærið ófriðarefni, þó
ekki sé verið að halda við gömlum
skotgröfum, sem allir eru búnir að
yfirgefa að einstaka eftirleguklerki
undanteknum.
Eg hefi þessvegna verið svo lang
orður um þetta mál, að ekki verð-
ur annað af Kverinu séð en að
hjálpræðið sé bundið við kirkjuna,
og þá helst við þá kirkjudeildina,
sem „kennir hreinan lærdóm guðs
orða“. það er andi Kversins, hvað
sem um einstök orðatiltæki má
segj a, að sáluhjálp manna sé bund-
in við skoðanir þeirra; sá guð sem
er fús á að fyrirgefa syndir, og
það jafnvel hina hryllilegustu
glæpi, geti ekki fyrirgefið þeim,
sem fari villur vegar í skoðunum.
Manni skilst, að sérkreddur kirkj-
unnar séu nauðsynlegri til sálu-
hjálpar en hreint hjarta og hreinar
hendur. Hin ósýnilega kirkja, sam-
félag heilagra, nær ekki út fyrir
vébönd hinnar sýnilegu kirkju (§
151). Kirkjan er guðs ríki eða ríki
himnanna (§ 148). það er ekki
verið að draga dul á það, að utan
kirkjunnar sé engi'ar sáluhjálpar
að vænta. Kirkjudyrnar eru hlið
himnaríkis! Nema þér gangið inn
um þær, munu þér alls ekki kom-
ast í guðs ríki! Gyðingar töldu sig
eina guðs útvöldu þjóð. Kverið fer
ekki skemmra í einangruninni fyr-
ii' kirkjunnar hönd. Kotrosknir er-
um vér lútherstrúarmenn hér út á
hala veraldar!
Gáum að því, að við erum hér
komnir út á hættulega braut.
Hvað verður úr bræðralagshugsjón
kristninnar með þessu móti? Og
hvað verður um trú Krists á ómet-
anlegt gildi hverrar mannssálar?
Nær þá bræðralagið ekki út fyrir
trúarfélagið ? Landi þinn einn er
náungi þinn, sögðu Gyðingar. En
Samverjinn, rangtrúaður og illa
ættaður, getur reynst betri bróð-
ir en jafnvel prestar og levítar
hinnar rétttrúuðu þjóðar, sagði
Kristur. Andi gyðingdómsins, andi
þröngsýnis og einokunar, hefir orð-
ið yfirsterkari og grúfir enn yfir
íslenskri barnafræðslu. En slík
einangrunarstefna er hættuleg.það
er ekki hægt að byrgja ljósið inni,
heldur verður dimt í kirkjunni
þegar kreddunum er troðið í glugg-
ana. Einangrunarpostulunum fer
líks og manninum, sem ætlaði að
saga af greinina, sem hann sjálf-
ur sat á. Lífstraumar kristinnar
kirkju koma úr öllum áttum. Að-
alupptökin eru að vísu á Gyðinga-
landi. þar spratt upp hin kristal-
tæra lind kristindómsins. En marg-
ar uppsprettur hafa runnið sam-
an við hana, og það sé fjarri mér
að kalla það eitt lifandi vatn, sem
sprottið er upp á Gyðingalandi.
Áhrifin hafa borist austan frá
Efrat og Tigris, vestan frá Níl og
sunnan frá óösum Arabíu. Móða
kristninnar hefir fallið um frum-
skóga heiðinnar menningar áður
en straumar hennar skullu á
ströndum lands vors. Hún hefir
aukist, og stundum gruggast af
grískri, rómverskri og germanskri
heiðni, áður en rétttrúnaðurinn
lagði klakabönd sín á hana. En nú
er leysing í kirkjunni og þess ekki
langt að bíða, að ólgan undir niðri
og sólbráðin ofan að sprengi af
henni klakaböndin.
Ásgeir Ásgeirsson.
Alþýðuskóli
Þingeyinga.
(Fylgiskjal með erindi til Alþingis).
þingmaður Suður-þingeyinga hefir
tekið að sér að bera fram beiðni um
fjárveitingu á fjárlögum 1924 til stofn-
unar alþýðuskóla í héraðinu. Er það
samkvæmt áskorun þingmálafunda, er
hann hélt með kjósendum sínum á
Breiðumýri og Skógum, og mjög al-
mennum héraðsvilja. í sambandi við
þessa fjárbeiðni og í fullu samráði við
þingmanninn, leyfum vér undirritaðir
oss að leggja fram eftirfarandi skýr-
ingar á málinu. Ber það til þess, að
vér erum kunnugir málinu frá upp-
hafi og höfum unnið að því að hrinda
því áleiðis heima í héraði.
Málið verður eigi fullljóst., nema
saga þess sé lauslega rakin. — Hug-
myndin um alþýðuskóla í sveit i
þingeyjarsýslu er mjög gömul meðal
einstakra manna. En á síðustu árum
hefir það orðið aðaláhugamál ungra
manna i héraðinu, og hafa ungmenna-
félög sýslunnar tekið að sér forgöngu
þess. Var það fyrst reifað í félögun-
um 1912, en 1914 stofnuðu þau til sam-
bands með sér („Samband þingeyskra
ungmennafélaga") með þetta mál sem
aðalmál. þegar málið hafði tekið fasta
stefnu, hófu félögin fjársöfnun með
samskotum 1917, en aðallega fór fjár-
söfnunin fram á árunum 1918—19, og
námu samskotin 21—22 þús. króna.
Sumt af þessu fé var greitt um leið
og lagt á vöxtu, en meiri hluti þess er /
í loforðum, sem eiga að greiðast, þeg-
ar til skólastofnunar kemur. Fé þetta
er sumt frá einstökum mönnum, sumt
frá ungmennafélögunum, sumt frá
sveitarfélögunum og sumt frá sýslufé-
lögum Suður- og Norður-þingeyjar-
sýslu. Síðustu árin hefir fjársöfnun
þessari eigi verið haldið áfram, að
nokkru leyti vegna fjárhagsörðugleika
héraðsins, en mest vegna þess, að tal-
ið hefir verið rétt, að það biði þar til
málið yrði tekið til framkvæmda.
Samhliða þessu hefir alþýðuskóli
starfað við smá kjör á Breiðumýri í
Suður-þingeyjarsýslu í fjögur ár. Var
hann fyrst rekinn á ábyrgð eins ung-
mennafélagsins, en siðar á ábyrgð
Arnórs Sigurjónssonar, en notið styrks
frá ungmennafélögunum . í sýslunni.
þessi skóli hefir af forgöngumönnum
hans verið skoðaður sem einskonar
tilraun um það, hvert stefna skuli í
skólamálum héraðsins, og um leið vis-
ir til framtíðar alþýðuskóla.
Um það, hvernig fyrirkomulag skól-
ans er hugsað, skal þetta tekið fram:
1. Skólinn skal reistur í sveit og í
sambandi við hann rekinn sveita-
búskapur, svo að hann þurfi ekki að
kaupa að ísienskar landbúnaðarafurð-
ir og geti haft starf handa þjónustu-
fólki árið um kring, o. fl. Æskilegt
væri, að þetta bú gæti verið fyrirmynd-
arbú í kvikfjárrækt og jarðyrkju, auk
annars, sem sjálfsagt er.
2. Skólinn á að verða sjálfstæður
alþýðuskóli og eigi fastbundinn skóla-
Kartaflan.
---- Nið.url.
Undirbúningur jarðvegsins. J)að
er enn eitt aðalatriði kartöflurækt-
arinnar, sem er svo þýðingarmik-
ið, að þó að útsæðið væri gott og
gnægð áburðar, þá myndi kartöflu-
ræktin þó mishepnast, ef jarðveg-
urinn væri illa unninn. Best vinst
moldin vitanlega, ef vel er stungið
upp, með skóflu eða kvísl, þar sem
hún er laus í sér. þá getur maður
fínmulið hverja skóflustungu, og
er það mjög nauðsynlegt þar sem
kartöflur á að rækta.
En fólkið er fátt og kaupið hátt,
og uppstungan dýrari en plæging-
in. En plæging getur vel komið að
fullu gagni, ef vel er plægt. Eg hefi
séð svo illa plægt, að það hefir
verið nægileg orsök til þess, að
uppskeran yrði léleg. Og víða hér
er tilfinnanleg vöntun á góðum
plægingamönnum. Áríðandi er að
garðurinn sé plægður þegar mold-
in er mátulega þur, svo hún molni
vel fyrir plógnum. Og plógmaður-
inn má ekki taka of breitt fyrir
plóginn. Ekki borgar sig að plægja
garð sem er minni en 100 fer-
faðmar. Hvort sem stungið er upp
eða plægt, þarf að raka yfirborð
moldarinnar og mylja vel. J>að létt-
ir fyrir rótarmyndun plantnanna,
moldin þomar ekki eins fljótt og
ella, og einnig verður hægara að
vinna að hirðingu garðsins, ef yf-
irborð moldarinnar er vel jafnað.
Hér er siður að moka djúpar göt-
ur í görðum. En það á ekki alstað-
ar við. Sé nógur halli á garðinum,
og hann vel framræstur, þá eru
göturnar djúpu ekki aðeins ónauð-
synlegar, heldur beint skaðlegar,
því þá þornar moldin um of. En
séu garðamir rakir, getur verið
nauðsynlegt að moka götur, ef ekki
er hægt að ræsa garðinn fram á
venjulegan hátt. Ekki er hægt að
gefa ákveðna reglu fyrir, hvenær
skuli moka götur og hvenær ekki;
þar verður hver hygginn maður
að þýða þá staðhætti, sem fyrir
hendi eru.
Gróðursetning. Ekki má gróður-
setja kartöflur fyr en klaki er far-
inn úr mold, og best er að hún sé
farin að hlýna áður en sett er.
Kartöflumar eru viðkvæmar og
þola illa kuldann. Hvort sem sett
er í beð eða í raðir, skal umfram
alt setja skipulega, hafa raðirnar
þráðbeinar og jafnlangt á milli
þeirra, og einnig jafnlangt milli
plantnanna í röðunum. Móti þess-
ari reglu er oft syndgað stórlega
hér. En allir hljóta að skilja, að
best er, að hver planta hafi sitt
ákveðna pláss að vaxa á. Á þann
hátt mætti oft koma fleiri plönt-
um fyrir í garðinum heldur en þar
sem engin nákvæmni er höfð og alt
í óreglu. En önnur aðalástæðan
fyrir því, að skipulega skal setja,
er, að þá er hægt að koma verk-
færum að við hirðingu garðsins,
og hafa full not af þeim. Sé rað-
sett, er mátulegt að hafa 50 cm.
milli raða og 25—30 cm. milli
plantna í röðunum. (Séu hestverk-
færi notuð við hirðingu garðanna,
þarf að hafa 60 cm. milli raða,
helst.). En sé sett í beð, er heppi-
legt að hafa þau 120 cm. á breidd
og hafa á þeim 4 raðir. Verða þá
40 cm. milli raða, og þá skal hafa
30 cm. milli plantna í röðum. Göt-
ur milli beða hæfilegar 60 cm. Best
er að setja kartöflurnar niðui' með
skóflu meðfram línu sem er
strengd þar sem röðin á að vera.
Séu kartöflurnar mátulega spírað-
ar, þarf ekki að setja þær dýpra
en það, að 5—6 cm. af mold sé ofan
á þeim. Njóta þær þá þess að
moldin hlýnar fyrst ofarlega, og
geta farið að vaxa fyr. Tveir menn
þurfa að vinna að niðursetning-
unni, eigi verkið að ganga vel. Býr
annar til holurnar og rótar yfir
þær aftur, en hinn setur kartöfl-
urnar niður. Til þess að setja kar-
töflurnar í holuna, má nota ein-
hvem liðlétting, en athuga verður
að snúa kartöflunum rétt og fara
varlega með þær, svo spírumar
ekki brotni. Vil eg enn einu sinni
endurtaka það, að vandvirkni við
garðyrkjuna er óvíða nauðsynlegri
en einmitt hér á landi. J>á kem eg
að aðalatriðinu við hirðingu garði
anna, sem er:
Eyðing illgresis. Eg vék að því í
byrjun greinarinnar, að einmitt
við þetta starf þurfa vinnubrögð-
in að gerbreytast til þess að fram-
farir geti orðið miklar í garðrækt-
inni. Ástandið er óþolandi eins og
það er. Varla mun sjást ljótara
land en illa hirtir matjurtagarðar,
og alt of víða hafa þeir sést og
sjást enn hér. Oft sjást garðar þar
sem grösin varla standa upp úr
arfanum. Sé maður á ferð í rign-
ingu, mætir manni enn ljótari
sjón: kvenfólk, skjálfandi af kulda,
lúandi, skríðandi í pokum eftir
djúpu götunum. Svo er arfanum
fleygt í göturnar, þar rótfestist
hann brátt og fer að vaxa, fellir
fræ og verður svo jafnmikill að
ári. J>etta em skrælingjavinnu-
brögð, og með þeim útrýmir mað-
ur aldrei arfanum. Gamla aðferð-
in, að reita allan arfa með höndun-
um, á að bannfærast og við eigum
að læra að nota handverkfæri til
hjálpar. Ef maður notar þau rétt,