Tíminn - 14.04.1923, Side 1

(Sjaíbferi
o<-3 aftjreiftsluma&ur Cimans er
S i g u r 5 e i r ^fri&rifsfon,
Sambanöstyúsina, Heyfjauíf.
" SKfgreibsía
ÍT i m a n s er í Sambanbsbúsinu
0pin öagtega y-*—\2 f. I)
Sínu 496-
YII. ár.
lleykjavík 14. apríl 1923
10. blað
Alþingi.
I efri deild urðu allmiklar um-
ræður um húsaleigufrv. J. J. Alls-
herjamefnd, þar sem J. M. er for-
maður, vildi vísa því frá með dag-
slcrá. Taldi það mál Rvíkur, og þá
annara kaupstaða. Myndi bæjar-
stjórnin gera það, sem með þyrfti.
Var auðséð, aö J. M. vildi eyða
málinu, enda höfðu 500 húseigend-
ur nýstofnað félagsskap til að
verja sín helgu réttindi, að leigja
húsnæði, eins og þegar dýrast var
í stríðslokin. Jón taldi það óvenju
að ætla að takmarka húsaleigu á
einstökum herbergjum (sem náms-
fólk hefði notið mest góðs af), og
á búðum. J. J. sannaði eins og við
framsoguna, að húsaleiguokrið í
Rvík væri einn aðalþátturinn í við-
haldi dýrtíðarinnar. Jarðir, skip,
afurðir landsins, kaupgjald verka-
rnanna og starfsmanna landsins
hefði lækkað stórkostlega. En
húsaleigan í Rvík og flestum öðr-
um kaupstöðum stæði í stað, og
jafnvel hækkaði. þetta ástand yrði
til lengdar óþolandi, hlyti að leiða
til þess, að embættislaun féllu ekki,
verkakaup lækkaði minna en
þyrfti vegna lækkandi verðs á
framleiðsluvörum. Framleiðendur
alstaðar á landinu, landssjóður,
verkamenn, embættismenn og i’or-
eldrar unglinga, sem stunda nám
í kaupstöðunum, allir biðu stórtjón
við hina óeðlilegu húsaleigu.
Nefndi t. d. að hús eitt, bygt um
aldamótin, og kostaði þá 4000 kr.,
gæfi nú af sér í leigu 4000 kr. á
ári. J. J. spurði J. M. hvort hann
ætlaði að verða við ósk embættis-
manna, um hærri dýrtíðaruppbót,
þar sem sú krafa væri bygð á því,
að húsaleiga lækkaði ekki. Jón
lenti í vandræðum og vildi ekki
svara. En það svar mun koma síð-
ar á þinginu.
Við meðferð aukinnar dýrtíðar-
uppbótar i neðri deild var M.
Guðm. ekki fráleitur að heimila
stjórninni fé úr landssjóði í húsa-
leigustyrk handa embættismönn-
um. Verður líklega sú raunin á, að
Mbhflokkurinn gerir það fyrir hús-
eigendur, að hindra takmörkun á
leigunni og hækka síðan dýrtíðar-
uppbótina úr landssjóði, til þess
að starfsmenn landsins geti stað-
ist húsaleiguokrið. Eftir ósk J. J.
var málinu frestað, til að sjá, hvort
bæjarstjóm Rvíkur gerði nokkuð í
málinu, fyrir sitt leyti. En raunar
er öllum fullkunnugt, að þar verð-
ur ekkert gert sem gagn er að í
því efni.
Efri deild fjallaði um útflutning
hrossa. Guðm. í Ási hafði orð fyr-
ir þeim, sem vildu leyfa útflutning
að vetrinum, með vissum skilyrð-
um, en Guðm. Guðfinnsson talaði
mest á móti. Tók J. M. í streng
með honum. þá komu vatnalögin
úr allsherjaxmefnd og gengu um-
ræðulítið gegnum efri deild við 2.
umi'æðu. Er það frumvarp bygt á
starfi Sveins í Firði, og vatnsrán-
ið útlægt með öllu. Mælti enginn
því bót í efri deild. Fi’v. verður
vafalaust afgr. von bi'áðar til neðri
deildar, og er þá eftir að vita,
hvort Bjai'na tekst að tefja mál-
ið, svo að það verði í 6. sinn að
leggjast fyiúr þingið. Guðm. Guðf.
vildi lækka bifi’eiðaskattinn á
mannflutningabifreiðum, en fjái'-
hagsnefnd lagði á móti. þá báru
þeir G. G. og J. J. fram brtt. um
að lækka um helming skattinn á
þeim nýju, ódýru bifreiðum, sem
selja sætið ekki nema sem svarar
10 aura fyrir hveni km., þ. e. sæt-
ið ao Ölfusái’brú um 5 kr. og 10
kr. að Garðsauka. Sönnuðu þeir
félagar, að slíkir bílar, sem nú
gengu með samsvai'andi taxta
milli Rvíkur og Hafnarfjarðar,
myndu á austurleiðinni spara fólki
á Suðurlandi mai’ga tugi þúsunda
sumai’langt. Samt vonx tillögur
þessar feldar með því nær jöfnum
atkvæðum. En G. G. og J. J. létu
í ljós þá von, að þó að fi’v. yrði
felt, myndi landssjóður styi'kja
með einhvei’ju fjárframlagi bíla,
senx héldu uppi áætlunarferðum á
austurveginum með þessum lága
taxta. — Einar á Eyrarlandi og
J. J. flytja frv. um að sanxeina
póstmeistara- og símstöðvarstj óra-
stöðurnar á Akui’eyri. Sparast
með því nokkur þúsund árlega, ef
fram gengur. Póstmeistarinn er á
förurn til Rvíkur. þá flytja þeir G.
G. og J. J. tvö fnxmvörp saman.
Annað um friðun þingvalla. Hitt
um laxaklak og styrk til þess.
Vilja þeir að þriggja manna nefnd
hafi landsdrottinsvald yfir þing-
völlum fyi’ir hönd landsstjórnar-
innar, fram að 1000 ára hátíð al-
þmgis 1930. Skulu þeir sjálf-
kjörnir. Höf. alþingissögunnai’,
fornmenjavörður og foi’seti Bún-
aðai’félagsins (vegna skóganna).
Skal selja aðgang að þingvöllum
og verja tekjunum til að prýða
staðinn, girða skóginn, slétta vell-
ina, gróðursetja nýjan skóg o. s.
frv. Laxafrumv. bannar fastar
veiðivélar (laxakistur), og að
veiða með spi’engingum. það ger-
ir laxveiðendum við sönxu á kleift
að stofna klakfélög og fá styrk úr
landssjóði í hlutfalli við eigin fram-
lag. Ef frv. þetta nær fram að
ganga, myndi það ýta undir klak-
félög, og laxveiði stórum aukast
við það, að gangan væri ekki
hindruð með veiðivélum, sem í
framkvæmd eru nokkuð sama og
þvergirðiiig. Frv. styðst að nokkru
leyti við skrifleg tilmæli frá
fjölda bænda í þingeyjai’sýslu,sem
telja laxgöngu hindraða í veiðiár,
með veiðivélum, skamt ofan við
ósa Laxár. Frv. um vaxtakjör
landbúnaðarins er enn í nefnd.
Spáð að sumir sem ei’u á báðum
áttum, nxuni verða í vandræðum,
þegar það kenxur til unxræðu.
I neðri deild flytja Jakob Möll-
er og þorsteinn Jónsson fi’v. um
þjóðleiklxús og skemtanaskatt. Er
þar gert ráð fyrir, að skattur af
skemtunum, kvikmyndahúsum,
hlutaveltum o. s. frv. renni í sjóð,
sem vai’ið verði til að koma upp
þjóðleikhúsi í Rvík. Jakob hafði
framsögu og sannaði, að með þessu
móti yrði kleift að koma upp og
reka þjóðleikhús hér á landi, án
þess að íþyngja landssjóði. Taldi
liann leiklistina mentandi og göfg-
andi fyrir þjóðlífið alt. Og þótt
leikhúsið stæði og stai-faði í Rvík,
næði það þó þar meira og minna
til allra landsmanna. Leikfélagið í
höfuðstaðnum á nú hvergi höfði
sínu að að halla, og vonlaust, að
hér komi upp leikhús fyrst um
sinn, nema með þessunx hætti. Mál-
inu hefir vei’ið vel tekið. Menta-
málanefnd neðri deildar mælti með
framgangi þess.
Magnús dócent, Jón þorl. og
þoi’steinn Jónsson fluttu þings-
ályktun um að innheimta skuli hér
eftir póstki-öfur á hverjum bi’éf-
hirðingastað. Tillagan vai’ sam-
þykt með öllum þon’a atkvæða.
Höfðu bóksalar og útgefendur
blaða og tímarita skoi-að á þingið
að hrinda þessu í framkvæmd. Hér

$ears*
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og Ijúffexigar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
♦
♦
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Til minnis fyrir samkepnismenn.
ii.
1. Allir íslendingar skaðast um
V4—1 /3 á kaupum aðfluttrar
vöru . fyrir .vexðfall. íslenskrar
krónu. E.n verðfallið stafar af
skuldabasli og gjaldþrotum í hóp
samkepnismanna. þeirra rnenn
hafa stjórnað íslandsbanka, svo að
lxann tapar mörgum miljónum.
þeirra menn hafa ekki getað stað-
ið í skilum við bankann, og hann
ekki alt af greitt skuldir til út-
landa. Gengishi’unið er að kenna
ólagi á stjórn íslandsbanka, og
ólagi á verslun margra kaupmanna
og útgerðarmanna.
2. Kaupfélögin og Sambandið
liafa altaf staðið í skilum út á við.
Sá hluti af bændum landsins, sem
rekur skifti sín í félögunum, á
þess vegna engan þátt í því óláni,
senx gengisfallið bakar þjóðinni.
3. Gengishrunið bakar landssjóði
stórkostlegt beint tap árlega á af-
borgun og vöxtum af erlendum
lánurn. Tvö hundruð þúsund krón-
ui fóni nýlega í einu úr landssjóði
í gengismun. Fyrir það fé hefði
mátt brúa Hvítá hjá Hvítárvöllum,
eða allar helstu árnar á þjóðvegin-
eftir verða sennilega mestöll
blaða- og tímai’itagjöld út um land
innheimt með þessum hætti. Er
það öllum fyrir bestu. þá hætta
vanskilamennirnir að geta skákað
í því hróksvaldi ár eftir ár, að ekki
náist til þeixra, að gefa skýr svör,
hvoi’t þeii’ eru kaupendur eða ekki.
Og skilamenninxir geta innleyst
bækur og blöð hver á sinn bréf-
hii’ðingastað, og þui’fa ekki að
bjásti’a við smávægilegar, marg-
klofnar peningasendingar. þessi
breyting ætti að verða til að bæta
viðskiftasiðgæði viðvíkjandi blaða-
og bókasölu. — Magnús dócent
fíytur þingsályktun um að halda
áfram landmælingunum og korta
gerð á íslandi. Embættasamsteyp-
ur stjórnai’innar hafa allar verið
eyðilagðar í neðri deild, og er ilt
til þess að vita, því að þótt frv.
væru aðeins molar, en ekki heild-
arskipulag, þá hefði þingið sýnt
viðleitni með að samþykkja eitt-
hvað af þeim. Gunnar Sigui’ðsson
klauf allshei’jai’nefnd í fi’v. um
biskupsembættið, og hefir samið
í’ækilegt álit, sem sannar ónauð-
syn enxbættisins. Boi’gfirðingar
sumir, einkum stói’bændumii’, sem
þar hafa verið í kaupfélagi utan
Sambandsins, vilja ekki bei’a
ábyrgð á efnaminni mönnunum í
félaginu. Að tilhlutun þeirra báru
um í Húnavatnssýslu á einu ári.
4. Fyrir alla neytendur þýðir
gengishnmið sama og það> að
vexða að minka öll útgjöld um
x/4—Vs- þama kernur til greina
samábyrgð þjóðfélagsins. Embætt-
ismenn landsins, sem hata alla
samábyrgð, þar sem bændm- nota
liana í kaupfélögum, verða að
gjalda einn fjórða til einn þi’iðja
af kaupi sínu ái’lega fyrir verð-
lækkun krónunnai’, en hún stafar
af óhöppum braskaranna og óorði
því, sem f jármál þeirra hafa kom-
ið á nafn þjóðarinnar,
5. „Sinn brest láir hver mest“.
Svo er um samkepnismenn. þegar
þeir voru að grátbiðja þingið að
ganga í ábyrgð fyrir togarana, og
útvega þeim enska lánið, sögðu
þeir að kaupfélögin væni að biðja
urn ábyrgð á sínum litlu skuldum.
Og þegar sem allra flest af sam-
kepnisfyrirtækjunum. . voru. . að
veiða gjaldþiota, eða fá miljónir
gefnar upp í íslandsbanka, þá
skálduðu „öi’eigai’“ þeiria sem
mest um, að samvinnufélögin ættu
og hlytu að vexða gjaldþrota.
J. J.
þnx. Boi’gfii’ðinga og Mýi’amanna
fi’am fi’umvai’p, urn breytingu á
samvinnulögunum, í þá átt, að
kaupfélag geti verið ski’ásett sam-
vinnufélag, þótt aðeins væri sam-
ábyrgð innan deildanna. Ríkis-
mennii-nir ættu þá að hópa sig
saman, stofna til skulda með deild-
unx efnalítilla manna, hafa ágóð-
ann af samstarfinu þegar vel
gengur, en laumast undan ábyi’gð-
inni þegar á móti blæs. Sveinn í
Fii’ði sagði, að þetta væi’i vitlaus-
asta frv., sem fram hefði komið
á þinginu, og Péti'i þórðarsyni til
lofs er i’étt að geta þess, að heima
fyrir benti hann stórbændunum á
missmíðin við þessa tillögu, þótt
hann sem þingmaður bæi’i fram
óskir kjósenda. Einkennilegt er, að
á nxóti þessu frv. eru samvinnu-
menn og ýmsir af stói’kauupmönn-
unx og þeii’ra fylgifiskunx, en af
gagnstæðum hvötum. Samvinnu-
mönnunx þykir frv. heimskulegt og
vilja ekki hjálpa til að búa til
svikamyllu, þar senx stofnað get-
ur vei-ið til skuldar, sem ef til vill
á ekki að standa við. Stórkaup-
menn vita, að svona skipulag tækju
helst upp félög utan Sambandsins,
þau einu, sem vei'sla til muna við
þá. þeir sjá, að ti’yggingin mink-
ar við breytinguna, og að stefnt
er að því, að hægt verði að hlaupa
frá skuldum gagnvax’t þeim. Við
2. umr. í neðiá deild þótti fullséð,
að fi*v. myndi falla þar við 3. umi’.
þá snéri Ottesen við blaðinu, og
kemur með frv. unx að Kaupfélag
Borgfii’ðinga skuli heita samvinnu-
félag, þótt það hafi aðeins deilda-
samábyrgð. Er mikið hlegið að
þessu andans fósti’i, og umtal orð-
ið um, að landið hafi sérstaka út-
gáfu af stjói’narskránni handa
Aki’anesi. Aðrir vilja, að hegning-
ai’lögin hætti að hafa gildi í Giíms-
ey. Ennfremur yi'ði væntanlega að
breyta hlutafélagalögununx eftir
séróskum svo sem 2—300 hlutafé-
laga. Kænxu þá væntanlega mai’g-
ar útgáfur af því, hvei’nig heppi-
legast væi’i að hlaupa burt fi'á
skuldbindingunx. Ef þetta frv. nær
fram að ganga, er það af því, að
stói’kaupixxemx verða því minna
mótfallnir. Telja sig nxáske í færum
að heimta fasteignaveð og víðtæk-
ari samábyrgð í kyrþey, af einu
félagi, næi'i’i höfuðstaðnum, held-
ur en út um land. Gunnar Sig. og
Björn á Rangá klufu allshei’jar-
nefnd í þessu máli, og sýixdu við
umi’æðui'nar ljóslega fram á, hver
barnaskapur hér var á ferðum.
þar að auki beitti Ingólfur
Bjarnason sér fast nxóti málinu.
Jón þorl. konx fi’amsögu meiri
hlutans á Magixús Guðnx., en Magn-
ús dró sig bi’átt í hlé í umi’æðun-
um, og lét vin sinix Ottesen standa
fáliðaðan fyrir svörunx. Magnús
var nógu greindur til að sjá, að
stórkaupmönnum var nxest mein í
breytingunni, en hefir ekki viljað
synja Ottesen um atkvæðið.
Stjórnarskráin var til 2. umr. í
Nd. Flestallir Framsókixaimenn
vilja þing annaðhvort ár, en ekki
aði’ar efnisbreytingar. Magnús
Pétui’sson vill leggja niður efri
deild, en hafa 36 þm. í neðri deild.
Jón þoi’l. vildi fækka í’áðherrum,
en ef það gengi ekki fram, enga
breytingu. þá kom eldhúsdagui’-
inn. Var hann daufur nxjög. Réð-
ust Hákon, Ottesen og fleiri á
stjórnina fyrir að selja Ái’nesiixg-
um Geysishúsið fyrr læknisbústað
og spítala. Ennfi’emur víttu þeir
fjái’málai’áðhei’ra fyrir 1500 kr.
eyðslu í skx-ifstofukostnað. Vildi
Jón Auðunn, að M. J. endurgreiddi
þetta fé. þá hvíslaði ísfirðingur á
pöllunum að einum sessuixaut sín-
um, að Jón ætti eiginlega að end-
urborga landinu þau 5—6 hundr-
uð þúsund, sem hann hefir lánað
tveimur síldai’spekúlöntuixx á Isa-
fii’ði, en lítið mun vei’a til upp í.
TJt af aðfinslum um Eyrai’bakka-
spítalann kom Jón þorl. til varnar
stjórninni, og lagði blessun sína
yfir þau 50 þús., sem landið hefir
borgað á þessu ári í þetta góða fyr-
irtæki. Aðfinslumenn sneiddu
fram hjá stóxmálununx, svo sem
vanrækslu stjói’narinnar og mis-
tökum í Islandsbankamálinu, nxeð
öllum þess afleiðingunx á gengið
og fjármál landsins. En þær um-
ræður koma væntanlega síðar
fram.
Við 3. umr. vatnamálsins í efi’i
deild fór Jón Magnússon sögulega
út í nxálið. Hann foi’dæmdi í rauix
og veru „vatnsránið“, bæði frá
sögulegu og lagalegu sjónaimiði,
en vildi hinsvegai' víkja góðu oi’ði
að þeim vinum sínunx, Bjarna og
J. þorl., sem þar stóðu að málum.
Ennfremur vildi hamx íxeita því‘,
að fi’v. væi’i áframhald af rann-
sóknunx Sveins í Firði. Ennfrem-
ur vildi hann afsaka það, að stjórn-
in hafði fengið Einar Arnórsson,
Frh. á 4. síðu.