Tíminn - 14.04.1923, Blaðsíða 4

34
T 1 M I N N
Orðsendíné
tíl kaupmanna og kaupfélaga.
Vér leyfum oss hérmeð að vekja athygli yðar á því, að vér höf-
um fyrirliggjandi töluverðar birgðir af íslenskum niðursuðuvörum
frá niðursuðuverksmiðju vorri, svo sem:
Kjöt beinlaust í 1 kgr. dósum. Kæfu í 1 kgr. dósum,
----Í v, - - - Í v. - ■ -
og Fiskbollur í 1 kgr. dósum.
Vörugæðin standast allan samanburð. Gerið svo vel að spyrja um
verð hjá oss áður en þér festið kaup á erlendri niðursuðu. Vörurnar
sendar út um land gegn eftirkröfu.
Styðjið innlenda framleiðslu.
Virðingarfyllst.
Sláturfélag Suðurlands.
Ráðskonustaða
við Mensa academice (mötuneyti stúdenta) er laus frá 1. júlí næstk.
Skriflegar umsóknir, ásamt kaupkröfu, meðmælum og öðrum upp-
lýsingum um umsækjanda sendist Stúdentaráði Háskólans, Póstbox 223
fyrir 14. maí þ. á.
Frh. af 1. síðu.
fyrrum lögxáðunaut vatnsráns-
manna, til að undirbúa stjómar-
frv. á grundvelli eignarréttarins.
Kl. Jónsson vítti þá aðgerð, og
sannaði, á hve staðlausum grund-
velli meiri hlutinn hafði bygt. Út
af afskiftum Einars Amórssonar
af málinu, kom í ljós og var ber-
lega játað, að J. M. taldi lögfræð-
ing vel geta samið frv. á gmnd-
velli, sem hann sjálfur teldi rang-
an. pótti J. J. þetta bera vott um
undarlegt hugarfar hjá slíkum
mönnum, ef satt væri, að þeir lán-
uðu sig fyrir fé til að vinna móti
betri vitund. Einar á Eyrarlandi
kom fram nokkrum smábreyting-
um til bóta við 3. umræðu. J. J.
sannaði, hve fáránleg vatnsráns-
kenningin væri frá sögulegu og
lagalegu sjónarmiði, og hve gagns-
laust hefði verið að samþykkja frv.
á slíkum grundvelli, í því skyni að
koma stóru fossunum undir land-
ið. Benti þar á aðra leið ömgga,
löglega og sjálfsagða, að leggja
verðhækkunarskatt á stórfossa þá,
sem leigðir eru eða seldir, en ekki
notaðir. Frv. var samþykt með öll-
um greiddum atkvæðum. Enginn í
efri deild vildi styðja vatnsránið
með atkvæði sínu.
Við umræður um fjáraukalög
fyrir 1922 í efri deild vítti Einar á
Eyrarlandi byggingu prestshýbýla
á Mælifelli, þar sem eyðst hafa úr
Jandssjóði um 30 þús. kr. Kom
fram í umræðunum, að verkið var
byrjað í tíð J. M. og hans sparsama
félaga M. G., og hafði orðið að
halda fjarstæðunni áfram. En við-
víkjandi Dvergasteini hafði stjórn-
in stungið fyrir sig fótum. Sig.
Eggerz viðurkendi, að ómögulegt
væri fyrir prestinn að borga rentu
af 30 þús., en halda hefði orðið
áfram verki fyrverandi stjórnar.
J. J. vítti, að sendiherranum í
Khöfn hefði verið borguð út 12
þús. fyrir 1922 upp á væntanlegt
samþykki þingsins. Embættið
hefði alt af verið óþarft og dýrt.
Mikið ódýrara og hagkvæmara
væri að senda menn að heiman til
næstu landanna, þegar um sérstök
erindi væri að ræða, enda væru ut-
anríkismálin hvort sem er í hönd-
um annarar þjóðar. Kostnaður við
sendiherrastarfið er nú orðinn yfir
40 þús. danskar krónur. þar að
auki viðbjúið að kaupa verði hús
handa sendiherranum fyrir 70—80
þús. og liggja skjöl fyrir þinginu
þar að lútandi.
Hið mikla jarðræktarfrumvarp
Búnaðarfélagsins er nú komið
gegn um 2. umræðu í Nd. Jón þorl.
dirfðist við þá umræðu að fara
háðulegum orðum um félagið. það
væri ekki þeim vanda vaxið, sem
lögin gerðu ráð fyrir, að hafa yfir-
umsjón með ræktunar- og áveitu-
málunum, og ekki einu sinni fært
um að velja sér menn til starf-
anna. Mætti þó Jón muna, að for-
seti Búnaðarfélagsins hefir ekkert
verklegt fyrirtæki á sinni sam-
visku, eins og mótakan fræga í
Rvík liggur á honum, eða hinn
bandvitlausi útreikningur Skeiða-
áveitunnar á öðrum stéttarbræðr-
um hans hér í bænum. Er óhætt
fyrir Jón að spara sér slíka
drýldni hér eftir. peir tímar eru
liðnir, þegar það var til bóta fyrir
slíka menn. Er flestöllum hugsandi
mönnum nú þegar orðið ljóst, að
nýr kraftur er kominn í Búnaðar-
félag fslands, sem ekki getur kom-
ið til mála að bera saman við sér-
fræðingavitið alþekta, sem aldrei
hreyfir sig úr sporunum, nema
nógu vel sé launað úr opinbenim
sjóðum. Reyna átti að tefja jarð-
ræktarlögin í neðri deild, með því
að vísa þeim til fjárhagsnefndar,
eftir að þau voru komin úr land-
búnaðarnefnd. Búnaðarfélagið hef-
ir breytt lögum sínum þannig, að
félagið kýs einn mann í stjórn, en
landbúnaðarnefndir þingsins mæla
með tveimur, en stjórnin tilnefn-
ir. Er eitthvert slíkt fyrirkomulag
óhjákvæmilegt, af því að fé félags-
ins er nálega alt lagt fram úr
landssjóði.
Jón Magnússon geymir vandlega
í nefnd frv. J. J. um að spara 3 af
6 starfsmönnum í hæstarétti. For-
-sætisráðherra hefir ekki svarað
enn fyrirspurn J. J. um, hvaða
dómarar og þingmenn eigi fslands-
banka. Heldur ekki fyrirspurn um
tekjur bankaráðsmanna og banka-
stjóra síðan 1914, hvað Bjami og
B. Kr. háfi fengið fyrir rannsókn-
ir sínar, og hver eftirlaun Tofte,
Hannes og Sighvatur hafi fengið.
Er þessi þögn hin mesta ósvinna.
Á eldhúsdegi neðri deildar var
Eggerz spurður um laun Tofte.
Neitaði hann þá að svara, og taldi
þetta leyndarmál bankaráðsins.
Nú hafði Sigurður 4 atkvæði af 7,
þ. e. sitt eigið og 3 dönsk. þar að
auki má gera ráð fyrir, að í svona
máli hafi Bjami ekki verið fjar-
staddur. þessi 5 „sjálfstæðis“-
atkvæði hafa þá bannað forsætis-
ráðherra að skýra þinginu frá
þessu. Nú kýs þingið alla fjóra ísl.
bankaráðsmennina. þeir em þess-
vegna í einu þjónar þingsins, og
vitanlega skyldir að skýra því út
í ystu æsar frá gerðum sínum.
Annars ganga hroðalegar sögur
um launagreiðslur í íslandsbanka
til fyrverandi og núverandi stjórn-
enda. Ein hin seinasta er, að í við-
bót við þær 70 þús. danskar krón-
ur, sem stungið var í vasa Tofte
um leið og hann fór, hafi Prívat-
bankinn hafi leyfi til að skulda ís-
landsbanka fyrir 30 þús. í sama
augnamiði, sem síðar eigi að koma
í reikningunum. Claessen hefir sín
40 þús., og síðustu fregnir herma,
að umboðsmenn landsins, eða að
minsta kosti annar þeirra, fái 2500
á mánuði útborgað. Eru það þá 30
þús. Sé bankaráðið haft fyrir
rangri sök um þessar ráðstafanir,
þá má það sjálfu sér um kenna.
það vill ekki skýra umbjóðendum
sínum og yfirmönnum frá mála-
vöxtum. Og þá myndast óhjá-
kvæmilega sögur, sem ef til vill
eru ýktar.
Fimm Framsóknarþingmenn í
efri deild og níu í neðri deild bera
fram þingsályktun um skipun
nefndar til að athuga fjárhags-
aðstöðu íslandsbanka gagnvart
landssjóði, einkum tryggingamar
fyrir enska láninu. Hefir Fram-
sóknarflokkurinn í lengstu lög
viljað skin-ast við að gera þessa
rannsókn að opinberu máli, viljað
fá samkomulag í þinginu og við
stjómina um aðrannsóknþessiyrði
gerð í kyrþey. það reyndist ómögu-
legt. Morgunblaðsflokkurinn og
einhverjir úr sjálfstæðinu vilja
ekkert vita um ástand bankans, og
hafa eyðilagt þá leið. Jón þorl. ber
fram breytingartillögu fyrir þenn-
an flokk. Vill að stjórnin skýri
fjárhagsnefnd frá ástandi bankans.
Sama tilraunin að fela skjöl
bankans og raunvemlegu ástæður
fyrir þinginu. Og þó er þjóðin bú-
in að leggja c. 6 miljónir af enska
láninu í bankann (miðað við
gengi), og hefir að sögn ekki aðra
tryggingu en víxla frá skuldunaut-
um bankans. það em vitanlega
kaupmenn og útgerðarmenn í
Rvík. Sumt af því er sjálfsagt ör-
ugg trygging. En það er ekki nóg.
Tryggingin verður öll að vera ör-
ugg. Og um það veit hvorki þjóð
eða þing nokkurn skapaðan hlut.
Umræður em ekki byrjaðar um
þetta mál í þinginu. þær verða
sennilega merkilegar. Á þeirri
flokkaskiftingu sem verður um
þetta mál, byggjast sennilega
næstu kosningar.
Plúsaleigumálið hefir vakið gríð-
areftirtekt og umtal. Allir óhlut-
drægir menn sjá, að húsaleigan í
kaupstöðunum er ein af undirrót-
um dýrtíðarinnar, eftir hið mikla
verðfall afraðanna. Allir sjá, að úr
þessu getur enginn aðili skorið, svo
að gagn sé að, nema þingið. Bæj-
arstjóm Reykjavíkur hafði heim-
ild til að takmarka húsaleiguna,
en hefir gengið afarslælega fram
í málínu. Hafa húseigendur haft
þau áhrif. Eins og fyr er sagt,
kom frv. J. J. um húsaleigu, sem
myndi hafa lækkað okrið um helm-
ing, í nefnd, sem J. M. er formað-
ur í. Jón á sjálfur stórt hús, og
leigir landinu töluvert. þar að auki
eru flestir af þeim, sem hann mun
telja sína stuðningsmenn, húseig-
endur. Að vísu fer hann með um-
boð margra embættis- og sýslun-
armanna, sem em leigjendur, og
eru að sligast undir húsaleigunni.
En þegar Jón verður að velja milli
tveggja deilda af stuðningsmönn-
um, lætur hann undan þeim, sem
fastar þrýsta á, og það eru vitan-
lega húseigendur. Jón ætlaði því í
fyrstu að eyða frv. með dagskrá,
og vísa til bæjarstjórnar Reykja-
víkur. Hún myndi gera eitthvað.
Ilinum kaupstöðunum átti að
sleppa. J. J. tók málið út af dag-
skrá, með því að skamt yrði að
bíða úrslita í bæjarstjórn. Jóni
þótti þetta óþarfi, en þó varð
það úr. þegar til bæjarstjórnar
kom, var hún hin þverasta. þar
voru menn þrískiftir: Sumir vildu
ekkert gera. þar voru flestir Mbl.-
menn. Aðrir vildu, að metið yrði
hvað kostaði að koma upp hverju
húsi nú, og miða leiguna við það.
Með þeim hætti yrði leiga í gömlu
húsunum 6—40-föld við það sem
vera þyrfti. það vildu Zimsen
borgarstjóri og verkamannafull-
trúarnir. Að lokum komu læknarn-
ir Gunnlaugur Claessen og þórður
á Kleppi. þeir vildu byggja á fast-
eignamatinu. Bára þeir upp tillögu
þess efnis, en hún var feld. Sömu-
leiðis vora allar aðrar tillögur feld-
ar. Bæjarstjómin vildi ekkert gera
í málinu, alveg eins og allir, sem
til þektu, vissu. Málið var lands-
mál en ekki bæjarmál. Fiv. J. J.
var á dagskrá í Ed. daginn eftir
umræðumar í bæjarstjórnii ni. En
er fréttin kom um niðurstöður í
bæjarstjórnni, komu vafningar á
J, M. og lið hans. Dagskrá hans
var nú orðin tóm vitleysa. Sá hann
þetta og tók málið af dagskrá.
þurfti að efla nýjan seið til að
geta bjargað háu húsaleigunni.
Eftir liðuga viku var Jón búinn
að finna púðrið. Leggur hann til,
að húsaleigulögin verði numin úr
gildi, ef bæjarstjómin vilji ekki
skifta sér af málinu nú í vor. Jóni
finst áreiðanlega, að hann hafi
þarna verið töluvert klókur. Hann
veit, að bæjarstjómin getur illa
tekið málið upp. Mestar líkur era
tii, að hún geri ekkert. þá falla
gömlu húsaleigulögin úr gildi. þau
eru að vísu léleg, en hafa þó hald-
ið í leiguna í einstöku stað. Og ef
bæjarstjórnin gerir eitthvað, þá
verður það áreiðanlega svo lítið,
að húseigendum má á sama
standa.
Meðferð Jóns á þessu frv. er
táknmynd af öllum starfsháttum
hans og flokks hans. Honum dett-
ur ekkert í hug sjálfum, hefir eng-
in áhugamál, og er í sjálfu sér lík-
lega nokkurnveginn sama á hverju
gengur. En hann langar til að
verða ráðherra, ganga fyrir kon-
ung, hengja á sig 5—6 krossa í
veislum, hafa skinvöld, ekki til að
beita þeim landi og þjóð til við-
reisnar, heldur til að leika sér að
þeim eins og stálpað barn að leik-
fangi. En enginn flokkur hefir
viljað taka svona menn að sér
nema Moggadótið. það vantar at-
kvæði í þingi og stjórn, til að gæta
hagsmuna sinna móti almennum
hagsmunum. þá vantar menn. Jón
vantar vegtyllur. þannig mætast
hagsmunir beggja. Húsbændurnir
krefjast, að hjúið standi á móti
almennum framförum. þessvegna
verður að gera það. þar að auki
mun Jón og stuðningsmenn hans
tæplega sjá, í hvaða gildra þeir
eru leiddir. Góð, nytsöm og rétt-
lát mál eru borin fram í þinginu.
þeir tefja þau eða fella. I bráðina
fmst þeim þetta sigur, og era
glaðir. En þeim dettur ekki í hug,
að þessi mál eru geymd en ekki
gleymd. Að ræður þeirra og at-
kvæðagreiðslur eru til, og verða
smátt og heyrum kunnar þjóð-
inni. þeir halda, að þeir sigri við
að fella eða flækja nytsemdarmál.
En þeir gæta þess ekki, að þeir eru
að flækja að fótum sér þann
streng, sem fellir þá fyr en var-
ir, bæði úr vegtyllum, sem þeir
eru ekki færir um að nota, og í
almennu áliti.
J. J. og S. J. báru fram í Ed.
þingsályktun um að stofna skyldi
hið fyrsta húsmæðraskólann á
Staðarfelli. J. J. sannaði í fram-
sögu, að alt væri til, sem skólinn
þyrfti: Stór og góð jörð, eitt hið
besta íbúðarhús í sveit á íslandi,
með 18 herbergjum, sjóður yfir
100 þús. krónur, þar sem verja
ætti vöxtunum til að reka skólann,
og að lokum vel mentuð forstöðu-
kona af Vesturlandi, sem landið
hefði kostað til náms erlendis, til
að geta veitt forstöðu slíkum skóla.
Alt væri til: jörðin, húsið, pening-
arnir og hæf forstöðukona. Og
kvenfólkið hefði enn enga slíka
sérmentastofnun, nema litla deild
við kvennaskólann í Reykjavík.
Allir bjuggust við, að svo sjálf-
sögð tillaga næði hiklaust fram að
ganga. En svo varð ekki. Halldór
Steinssen þm. Snæfellinga fór úr
forsetastól og hélt allmikla ræðu
um, hvað Staðarfell yrði dýrt, ef
Magnús og kona hans lifðu lengi,
um leigumála þar, og um, að ekki
mætti byrja skólann nú. En á end-
anum yrði hann þó líklega að vera
á Staðarfelli. J. M. var heldur
minna á móti skólanum en Hall-
dór, en taldi þó ófært að byrja
húsmæðraskóla fyrir vestan, með-
an ekki væri kominn á slíkur skóli
nyrðra. þótti þetta spaklega mælt,
því að alt er til verka, sem með
þarf, en ekkert nyrðra, nema ósk-
ir um skólastofnun. Að lokum kom
Ingibjörg og taldi sig ekki geta
verið tillögunni fylgjandi. þyrfti
að undirbúa slíkt mál og rann-
saka, en ekki kom ljóslega fram, í
hverju slík rannsókn ætti að vera
innifalin. J. J. benti Halldóri á, að
ef Staðarfell yrði landinu dýrt,
mætti hann kenna sjálfum sér um
og stjóm Jóns Magnússonar, sem
tekið hefði við gjöfinni. Hann
hefði setið á þingi þegar landið
eignaðist jörðina, og stutt stjórn
J. M., sem bæði samdi um eftir-
laun gefanda, og gerði hinn hag-
felda leigusamning við ábúanda.
Sat Halldór þar fastur og mátti
sig hvergi hreyfa. Ekki gat hann
heldur borið á móti, að hann var
að vinna gegn hagsmunum héraðs
síns, sem einna best liggur við til
að nota skólann. J. J. taldi sér það
allmikil vonbrigði, er fulltrúi kven-
þjóðarinnar skyldi reynast svo
tregur til framgöngu í einu hinu
sjálfsagðasta velferðannáli kyn-
systra sinna. Málinu var vísað til
mentamálanefndar. En litlar líkur
eru til, að það nái fram að ganga.
Sagt er að bændumir kringum
Staðarfell hafi allir fylgt Jóni við
kosningarnar í sumar, þar á með-
al Magnús Friðriksson. þeir fá nú
í kvennaskólamáli sínu laun fyrir
stuðninginn, og gefandi Staðar-
fells þakklæti, sem hann mun þó
ekki hafa búist við frá fulltrúa
Snæfellinga, sem í þessu máii
greiddi iðgjöldin fyrir liðveisluna
í sumar. *
----o---
Yfir landamærin.
1. Moggadótið ætlar nú að ærast, er
það sér skuldasúpu sína á prenti. Hún
er lika ljót. En því miður er sagan
svona, og skuldirnar út á við, heldur
of lágar en háar — því miður. Verða
fa'rð nánari rök í skuldamáli þessu í
næsta blaði.
2. Ólafur Thorlacíus liefir lagt gildru
fyrir „dótið", með sögunni um naut-
in, sem kom illa santan. Sjá ekki sam-
lcepnismenn sig þar í spegli? Hverjir
prédika látlaust sundurlyndi inn-
byrðis nema samkepnismenn? Og
þannig var sagan um nautin. Ef til
vill hefir læknirinn séð enn dýprimein
ingu í málinu. Gáfnafar hinna ósam-
þvkku dýra, og margra af hinum
ósamlyndiselsku mönnum, er dálítið
skylt.
3. Sérfræðingur Mbl. í fornaldarsög-
um Norðurlanda fer enn á stúfana, og
skrifar um kaupfélagsmál. Kaupfélag
Reykjavfkur borgaði hvern eyri i hin-
um fræga stjórnarráðsfiski, og J. J.
heimtaði í Tímanum rannsókn í mál-
inu, hvort matsmenn hefðu gætt
skyldu sinnar. En stjórn J. M. treysti
lítt málstað sínum og lét enga rann-
sókn fram fara. Satt er hitt, að»kaup-
félagið hér í bænum tapaði dálitlu ár-
ið sem leið. Félagsmenn borga það, en
sníkja ekki eftir uppgjöf í bönkum
eins og sumir af „dótinu". En á hitt
er að minnast, að þeir sem stýrðu fé-
laginu, formaður og framkvæmda-
stjóri, voru báðir gallharðir Morgun-
blaðsmenn, skiftu lítt við Sambandið,
heldur við heildsala, og gekk illa
reksturinn. Félagsmenn sáu að hverju
fór, ráku báða mennina frá völdum, og
síðan hefir fólagið byrjað að rétta við.
Svona ganga fyrirtækin, þar sem þess-
i.í' góðu samkepnismenn stýra. Voru
það ekki Jón og Magnús, sem skiluðu
fjáraukalögunum með 5 miljóna
halla? Ilvenær á að nota landsdóm, ef
ekki við svo liátiðleg tækifæri.
----o----
Esjan mun vera um það leyti að
leggja af stað áleiðis hingað.
Sagt er að faríð sé að láta út
kýr á einstaka bæ austanfjalls.
----o----
Orðabálkur.
þuma (-u, -ur), kvk., æs. sem
gerð er gegnum efri skolt á há-
karli og upp úr hákarlstrj ónunni
og bandið er dregið í gegnum, sem
hákarlinn er bundinn með við
skipið. Suðursv.
þuma (-aði, -að), s., gera þumu:
Veri þið fljótir að þuma. Suðsv.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsson.
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðja Acta h/f.