Tíminn - 14.07.1923, Blaðsíða 1

Ojoíbfeti
03 afgrei&síur’aÓur Ctmans er
Stgurgetr ^ri&rifsfon,
Sambanóstjúsinu, He'ffjaoíf.
iS.fgtexbsía
C í m a n s er í Sambanbsþúsinu,
0pin baglega 9—12 f. b
Simi 496.
VII. ár.
Reykjavíb 14. júlí 1923
Baráttan við útlendu áhrifin.
flfbragðs íegund
af
breinnm Yirginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurap.
Fpægap fypjp gæði.
♦
♦
♦
♦
♦
$
♦
♦
♦
♦

Söguminningar.
f ljósi fortíðarinnar skilja menn
nútíðina best.
Persónulegir hagsmunir ein-
staklinga eða flokka hafa ekki
áhrif á dóm sagnfræðinganna.
Sagan kennir mönnum að skilja
og rekja ástæðurnar til framfara
eða hnignunar þjóðanna.
það er besti skólinn um að skilja
það, sem um er barist nú.
Sama fólkið byggir ísland nú,
sem bygt hefir í meir en þúsund
ár.
Barátta fyrri kynslóða á íslandi
er spegilmynd þeirrar baráttu, sem
nú er háð á íslandi.
það er öruggasta leiðin til að
skilja það, sem nú er um barist, að
heimfæra viðurkendar staðreyndir
fortíðarsögunnar til nútíðarinnar.
Hér verður nú brugðið upp slíkri
skuggsjá, til þess að þjóðin geti
betur áttað sig á langstærsta mál
inu sem hún á að leggja úrskurð
á, við kosningarnar í haust, fs-
landsbankamálinu.
Rauði þráðurinn.
Sagan um hnignun og framfarir
íslensku þjóðarinnar er margþætt.
En þegar vel er að gáð, má sjá
samhengið, rauðan þráð, sem sýn-
ir ljóslega höfuðorsökina sem þvi
veldur, hvori íslenska þjóðin er á
framfaraskeiði eða hnignunarieið.
Framfarir eða hnignun standa í
beinu sambandi við útlendu áhrif-
in, útlendu afskiftin, vald hinna út-
lendu manna á íslandi.
Eins og nótt fylgir degi, jafn-
reglubundið hefir það verið, að þá
er vald útlendinganna óx á fslandi,
þá hófst hnignun í landi og aftur-
för. En þá er íslendingum tókst
að brjóta aftur af sér þessa að-
komumenn, þá hófst viðreisnin.
Rúmið leyfir ekki að sýnd sé
spegilmynd af þessu nema í stór-
um dráttum.
Útlendir biskupar.
Stuttu eftir að ísland komst
undir erlendan konung, komst sú
regla á, að útlendir menn urðu
biskupar á íslandi í marga manns-
aldra.
Innlendir kirkjuhöfðingjar höfðu
dregið vald og auð í kirkjunnar
hendur.Tilgangur þeirra var sá að
kirkjan beitti valdinu til að koma
á friði innanlands, rækti mannúð-
arstörf, héldi uppi mentalífi í landi
o. s. frv. Reynslan sýnir, að þá
skömmu stund sem innlendir menn
fengu að fara með þetta vald, fór
alt vel. Kirkjan innlenda rækti vel
þetta margháttaða starf sitt og
var skjöldur og skjól þjóðarinnar
inn á við og út á við.
En einmitt af því að vald og
auður var mestur hjá kirkjunni,
þá verður óheillaáhrifanna útlendu
fyrst vart þar. par var leiðin þá
fyrir útlendingana að mjólka Is-
lendinga.
Útlendu biskuparnir urðu svipa
á landið. þeir sneru því skipulagi í
bölvun, sem innlendir menn höfðu
reist landinu til heilla.
það er svo alkunnugt að ekki
þarf frekar um að ræða,hver óheill
landinu stóðu af þessum útlending-
um og hver hnignun stafaði af
valdameðferð þeirra á íslandi.
Nokkru fyrir siðaskifti hrundu
Íslendingar af sér útlenda biskups-
valdinu.
Árangurinn kom þegar í ljós. þá
hefst viðreisnartímabil í sögu
landsins. þjóðinni vex menning og
fjör. Alíslenskii' forystumenn sátu
á biskupsstólunum.
Siðaskiftin sviftu kirkjuna auði
og valdi.
þessvegna hafa innlendir menn
síðan fengið óáreittir að fara með
kirkjuvaldið.
Útlendingamir sáu að nú voru
aðrar leiðir heppilegri til þess að
mjólka íslendinga.
Útlendir embættismenn verald-
legir.
Nokkru fyrir siðaskifti fer sá
siður að hefjast að æðsti embætt-
ismaður landsins sé útlendur. Og
eftir því sem valdið drógst meir
og einhliða í hendur veraldlegra
embættismanna, eftir því var
meira kapp á það lagt af útlend-
ingunum að ná þeim embættum
undir sig.
Sú plága vafð bæði verri og
langæari hinni fyrri.
Með fáum undantekningum er
saga útlendu embættismannanna á
Islandi óslitin hörmungasaga.
Svo var veldi þeirra mikið og
áhrifin rík, að ekki varð annað séð
um tíma en að þeim mundi takast
að svifta þjóðina hinum dýmiæt-
ustu andlegu verðmætum sem hún
á: þjóðerni og tungu.
Hitt verður aldrei talið, hvílíka
móðgun, hvílíkt niðurdrep sjálfs-
álits, hvílíkan niðurlægingarstimp-
il þessir útlendu herrar hafa sett
á þjóðina. Eða hitt, hversu mikilli
hlutdrægni þeir beittu landsmenn,
hversu miklu verðmæti þeir sóp-
uðu með sér af landinu og hversu
mikið fór í súginn fyrir illa stjórn
þeirra.
Ekki einungis efnalega, heldur
og um skapferli, býr íslenska þjóð-
in enn að útlendu embættismönn-
unum.
það er ekki fyr en á öldinni sem
leið sem þjóðin fer að fá skilning
og þrótt til að hrista af sér þessi
sníkjudýr.
Framfarir síðustu áratuga
standa í beinu sambandi við burt-
rekstur útlendinganna úr embætt-
unum.
Aldrei mun þjóðin aftur þola út-
lent embættismannavald.
því er að fullu lokið óheillavaldi
bæði kirkjulegi*a og veraldlegra
embættismanna á Islandi.
Útlendir kaupmenn.
Saga útlenda kaupmannavalds-
ins á íslandi er mönnum í fersk-
ustu minni. Ber hvorttveggja til:
að ægilegust er slóðin þeirra á ís-
landi og ekki er henni lokið enn.
Einhverjir forfeður hvers ein-
asta núlifandi Islendings, hafa lið-
ið hungur, hafa beðið bana af
hungri, fyrir samvinnu útlendra
embættismanna og kaupmanna.
Verslunarkúgunin útlenda saug
merg og blóð úr þjóðinni manns-
öldrum saman.
Útlendingarnir sáu það rétt, að
greiðasta leiðin til þess að láta Is-
lendinga mjólka sér, var að fara
með verslunina fyrir þeirra hönd.
það er skemst síðan Islendingar
hófu þá baráttu að taka verslun-
ina í sínar eigin hendur.
Frjáls samtök bændanna hafa
orðið drýgst í þeim efnum.
En því er miður að á stórum
svæðum á landinu eiga útlendir
kaupmenn enn örugga aðstöðu.
Og því er miður að enn fara út-
lendingar með verslun verðhæstu
útflutningsvörunnar — fiskjarins.
En þjóðin er vöknuð í þessu efni.
Hún hefir fengið fullan skilning
á því, hvað útlendu áhrifin eru
óheillum snúin í þessu efni.
Skuggsjá sögunnar.
þetta blasir við okkur í skugg-
sjá sögunnar.
Útlendu áhrifin, útlendu afskift-
in, útlenda valdið hefir um alda-
raðir verið svipan á þjóðina.
Viðreisnin er beinlínis undir því
komin, að við höfum djörfung og'
þrek til þess að taka alt í okkar
eigin hendur.
Engin þjóð hefir sannað það
eins og íslenska þjóðin, að gæfan
býr í henni sjálfri, en óheillin
koma utan að.
Hver mundi þekkja betur þarfir
okkar en við sjálfir?
Hver mundi þekkja betur kosti
og galla landsins en við sjálfir?
Hverjir mundu hafa meiri vilja
að verða landinu til gagns en við
sjálfir?
Er nokkurt vit í því þá að láta
aðra en okkur sjálfa fara með
vandamál okkar?
Er þetta ekki svo auðsær sann-
leikur að hver íslendingur ætti að
skilja hann, bæði í ljósi sögunnar
og í ljósi skynsemi sinnar?
Útlendir bankamenn.
pví miður er það ekki svo að all-
ir íslendingar skilji þetta enn eða
vilji skilja það.
Mjög hörð barátta er nú háð um
það í landinu að fá þjóðina til að
skilja þennan sannleika og fram-
kvæma hann í verkinu.
J?ví að mikill hluti fjármála-
valdsins íslenska er enn í höndum
útlendra manna, þar sem útlendir
hluthafar stærri banka landsins fá
enn að ráða stjórn þess banka.
Með þeim stakkaskiftum sem
verslunin hefir tekið í heiminum
er nú svo komið að með bankavald-
inu geta menn náð föstustum tök-
um á þjóðunum.
Fyr á öldum var beinasta leiðin
til þess að mjólka íslendinga sú, að
ná kirkjuvaldinu, síðar valdi ver-
aldlegra embættismanna og síðast
kaupmannavaldinu. Nú er leiðin sú
að ná bankavaldinu.
þannig leita útlendingarnir lags.
Og það er ekki ema eðlilegt að þeir
geri það. Lífsbaráttan er hörð al-
staðar í heiminum. Orustuvöllur-
inn nær til allra landa. Miðin eru
ekki einungis heimalandið. Og
sagan sýnir okkur að útlendingun-
um hefir orðið gott til miða á Is-
landi á undanförnum öldum. það
er eðlilegt að þeir sæki miðin fast
enn.
þarna er hættan fyrir okkur.
Sagan á að kenna okkur að veita
nú viðnám útlendu bankamönnun-
um eins og forfeðrum okkar tókst
að hrista af sér útlendu biskup-
ana, útlendu embættismennina og
eins og þeir hófu og við erum að
hrista af okkur útlendu kaup-
mennina.
þroskaðasta stéttin.
Tíminn snýr máli þessu fyrst og
fremst til bændastéttarinnar ís-
lensku.
Bændur eru það, sem halda Tím-
anum úti.
Bændastéttin hefir mikið pólit-
iskt vald, beri hún gæfu til að
halda vel saman.
Bændastéttin er það fyrst og
fremst, sem hratt af höndum Is-
lendinga útlendu biskupunum, út-
lendu embættismönnunum verald-
legu og hefir gengið best fram í
því að hrinda af sér útlendu kaup-
mönnunum.
Bændastéttin er þi'oskaðasta og
þjóðlegasta stéttin á Islandi.
Ykkar verk á það að vera fyrst
og fremst, bændur á íslandi, að ná
nú bankamálunum á íslandi full-
komlega úr höndum útlending-
anna og í íslenskar hendur.
Áhrifin frá fslandsbanka.
I þetta sinn skal það ekki rak-
ið ítariega hver áhrif íslensku
þjóðinni hafa staðið af útlendu
áhrifunum og útlendu íhlutunirmi,
sem staðið hefir af hluthöfum ís-
landsbanka. það hefir verið marg-
sinnis rakið hér í blaðinu. það
skal aðeins drepið á það:
Að gróðalöngun hluthafanna er
aðalundirrót hinna fjölmörgu
óheilbrigðu fjáraflafyrirtækja sem
reist voru í landinu á „góðu“ ár-
unum, sem nú valda svo mjög
kreppunni,
Að háu hlutafjárvextirnir og
ágóðaþóknunin í bankanum er tek-
in af okkur íslendingum, og
Að háu verðlaunin, sem þeim út-
lenda manni voru veitt, sem hvað
mesta ábyrgðina ber, eru blettur
á landið.
Dómur sögunnar.
Hitt er þungamiðja þessara orða
að dómur sögunnar er sá, alveg
ótvíræður, að útlendu áhrifin eru
bölvun fyrir þetta land, hvort sem
þau leita færis í gerfi útlendra
biskupa, embættismanna, kaup-
manna eða bankahluthafa.
Og að dómur sögunnar er sömu-
leiðis sá, að viðreisn þjóðarinnar
á þeim alvörutímum, sem nú líða
yfir höfuð okkar, er undir því kom-
in, að við tökum valdið í okkar eig-
in hendur og líðum það ekki að út-
lendingar fari með það.
23. blað
Kosningabaráttan í haust.
þegar við göngum til kosning-
anna í haust, stöndum við í sömu
spoi-um og forfeður okkar, er þeir
hrundu af sér útlendu biskupun-
um, embættismönnunum og kaup-
mönnunum.
Samhuga skulum við því fylkj-
ast um þann stjórnmálaflokkinn,
Framsóknarflokkinn, sem berst
fyrir fjárhagssjálfstæði landsins.
Látum söguna blása okkur í
brjóst því trausti á sjálfum okkur
að við tökum hiklaust bankavald-
ið í okkar eigin hendur.
Látum nú vera lokið hluthafa-
valdinu útlenda í íslandsbanka.
Sama sagan líður yfir höfuð
okkar .sem yfir höfuð forfeðra
okkar. Við erum hold af þeiri’a
holdi og eigum að læra af reynslu
þein-a.
Sjálfir sjáum við best hag okk-
ar borgið. Engum mönnum er-
lendum megum við treysta til að
fara með þýðingarmestu mál
okkar.
Viðreisn landsins er komin und-
ir skilningi okkar og samtökum.
----o---
Bjarma-ritstjórinn.
i.
Tilefnið.
Eg hefi litla löngun til þess að
standa í ritdeilum við stælugjarna
„biblíutrúar“-menn. Af þeirri
ástæðu hefi eg látið ónot ritstjóra
„Bjarma“ í minn garð sem vind
um eyrun þjóta fyr og síðar. þó
þótti mér svo úr hófi keyra eftir
safnaðarfundinn í vetur, að eg
fékk undirskrift sjö merkra manna
til þess að hnekkja þeim ósannind-
um, er ritstjórinn bar þá á mig.
þegar ritstjórinn frétti af þeim
undirskriftum, ritaði hann mér
bréf og bauð að fyrra bragði að
taka af mér leiðrétting í blað sitt.
Skrifaði eg þá dálitla grein með
yfirlýsingunni og krafðist þess af
ritstjóranum, að hann birti hana í
næsta blaði sínu. Ekki þóknaðist
ritstjóranum að gera það; neitaði
hann að taka greinina og bar því
meðal annars við, að næsta númer
væri jólablað, en lét sér nægja að
prenta aðalefni yfirlýsingarinnar
og játa, að hann mundi hafa far-
ið rangt með orð mín. Gerði hann
í bréfi til mín ráð fyrir, að eg
mundi fara með greinina í dag-
blöðin.
En eg lét mér nægja hina lítil-
fjörlegu yfirlýsing hans og geymdi
greinina. Ásetti eg mér að láta við
svo búið sitja, ef vera kynni, að
þetta yrði til þess, að hann hætti
illindum sínum í minn garð, því að
ekki veit eg til, að eg hafi nokk-
urn tíma á hans hluta gert, nema
ef hann kann að skoða það mót-
gerð við sig, að eg gaf síi'a Magn-
úsi Jónssyni, þá í Ameríku, með-
mæli, er þeir sóttu báðir um ísa-
fjörð. En eins og kunnugt er, sótti
ritstjórinn þá fast að ná þar kosn-
ingu.
En nú kemur grein hans um
prestastefnuna síðustu í 17.—18.
tbl. „Bjarma“. Skín sama óvildin
og illgirnin sem áður út úr því,
sem hann segir þar um mig. Er
sumt þar svo rangfært og slitið úr
öllu samhengi, að eg verð að biðja
„Tímann“ að ljá mér rúm fyrir
leiðrétting á þeim frásögnum. Tel
eg best, að birta nú líka greinina
Frh. á 4. síðu.