Tíminn - 15.09.1923, Blaðsíða 2

120
T I M I N N
Sent um haf
(Til Stephans G. Stephanssonar.)
Eg kom að sunnan. Sagnir allar
sungu mér um fjörðinn.
Og himininn var gull og glit
og græn, sem Eden, jörðin.
AfVatnsskarðieg loksins
leit
eins langt og augað sér —
og Skagafjörður átti alt,
sem óskaði eg mér.
Eg vildi hvílast, vefja þessa
vökusýn að hjarta
og láta söngva og sagna dís
mér sýna heima bjarta.
í ljóma brann hver liðin stund,
s v o lýstu n ö f n þar mörg,
að sælubirtan seildist inst
í Sögu Skuggabjörg.
pú veist hvað heillar íslands ást,
þín æfigleði verður
og æfisorg, er döggvar dýrð,
þín drauma Huld og Gerður.
í Hliðskjálf æskan sorglaus sest
og sér „of allan heim“,
en e i n a mynd ber tregi og trygð
frá tign og glaumi heim.
Og „löng es nótt“ og lundur fjarri
lognfara, í höfum.
En seg mér: viltu selja hann
og sorg, er spratt af töfum?
Eg spyr, en veit: pó veröld öll
þér væri gefin til,
þú létir ekki lundinn þinn
í Ijómans fjarra hyl.
Eg sel ei minn. — í aftanyndi
yfir fjörðinn sá eg,
og hjartað sló við brekkublóm,
í bliki dagga lá eg.
JJá stund er leið eg bað og bað
að brenna ei svo skjótt,
hún brann — en kertið endist enn,
sem átti og gaf sú nótt.
I örmum gróðrar eyðibýli
ofar sveit við fundum,
og mintumst hljóð á horfinn son —
hve hörð er gæfan stundum:
Mín litla ey, sem átt þau grös,
er anga sætast hér,
þú sérð þau flutt Hrjórri mold,
sem fræ, er stormúr ber.
En — skilja höf? Hvað orkar alt,
sem aftur tekur moldin ?
I listum, sögu, yl og ást
skal ættarskuldin goldin.
Kosningahorfurnar.
Nú mun fullráðið í flestum kjör-
dæmum um frambjóðendur. Ná-
lega alstaðar eiga þingmannaefni
Framsóknar í höggi við Mbl.menn,
og á nokkrum stöðum við fulltrúa-
efni frá verkamönnum líka.
Nokkur aðalatriði er hægt að sjá
íyrir fram viðvíkjandi kosningun-
um.
Fyrst er það, að Framsóknar-
flokkurinn er sá eini af þessum
þrem keppinautum, sem hefir lagt
öll gögnin um skuldir landsins og
einstaklinga út á við á borðið fyr-
ir kjósendur, og um leið sýnt fram
á leiðir til að bjargast frá gjald-
þroti landsins og sífallandi gengi.
Mbl.flokkurinn reynir að forðast
að segja nokkuð um stefnu sína og
villir heimildir á nálega öllum sín-
um frambjóðendum. Von þess
flokks er að koma sem allra flest-
um mönnum að með því að villa
sýn um voðann, sem er á ferðinni.
Láta frambjóðendur afneita
flokknum og hvern öðrum, meðan
þeir eru að vinna bráðabirgðasigur
í kosningunum. Jón á Reynistað,
Bjöm á Rangá, sr. Eggert og Sig.
ráðunautur segja ekki á kjörfund-
unum, að þeir séu í sama flokki og
B. Kr., Jón Auðunn, Björn Líndal,
Sig. Kvaran o. s. frv. Verkamanna-
fulltrúamir hljóta að verða til-
tölulega fáir eftir þessar kosning-
ar. Og meginið af vinnu þess
flokks gengur í togstreitu við sam-
kepnismenn í bæjunum um at-
vinnumálin.
Eg veit þann son, er sveik ei neitt
í söng, frá móðurjörð,
eg sendi honum sumarkvöld
og sýn í Skagafjörð.
Hulda.
---o--
Iieiðarþing?
að Selfossi.
Eins og auglýst hafði verið í
Tímanum, hélt 5. landskjörinn
þingmaður, J. J., leiðarþing að
Selfossi síðastliðinn sunnudag.
Veður var hvast og kalt, norðvest-
anstörmur, en sólskin og nokkur
þurkur. Sintu bændur mikið hevi
framan af deginum.
Um hádegi voru komnir á fund-
arstaðinn margir Mbhmenn úr
Reykjavík. Fór þá sá kvittur að
breiðast út, að frambjóðandi Mbl. í
Árnessýslu vildi láta banna fund-
inn fyr en eítir kl. 3, sökum sunnu-
dagshelginnar. Um kl. 2 var fjöl-
ment orðið af héraðsmönnum. Korn
þá hreppstjórinn í hreppnum með
skilaboð frá yfirvöldunum, líklega
Sig. Eggerz, sem þar var staddur,
að fundurinn væri bannaður. Fund-
arboðandi sté engu að síður í stól-
inn og setti fundinn. Kvaðst mundi
stýra samkomunni, fyrst þjóðkirkj
an legði bann sitt á, og vildi hann
ekki koma ábyrgðinni á aðra. Væri
hinsvegar hin mesta fásinna að
fresta fundi. Útifund á þessum
tíma yrði að boða og byrja
snemma. Gömul venja helgaði
nauðsynlega vinnu á sunnudögum.
Sú þjóðkirkja, sem hefði 3000
messuföll á ári gæti vel þolað slíka
notkun helgidagsins. Síst gætu
prestar, sem vildu vasast í þing-
málum og vera burtu i/4 árs á
þingi, áfelt það, þótt stjórnmálin
sætu sumstaðar í fyriiTÚmi fyrir
kirkjugöngum. það væri beinlínis
vel til fallið að hafa slíka messu á
sunnudag. Hinir pólitisku prestar
og aðrir frambj óðendur hefðu gott
af, á helgum degi, að skrifta fyrir
kjósendum. Síðan lýsti hann ýtar-
lega fjármálaástandinu. Fjórði
hlutinn af tekjum landssjóðs færi
í vexti og afborganii'. Nálega alt
hitt í embættisiaun. Sárlítið gengi
til verklegra framkvæmda. Og nú
væri ekki einu sinni hægt að standa
við fjárlögin. Benti á Flóaáveituna
og önnur slík fyrirtæki, sem hefði
orðið að stöðva. petta væru synda-
Úrslit kosninganna fyrir þjóð-
ina eru þess vegna eingöngu kom-
in undir því, hve mikið Framsókn
vinnur á móti hinu dreifða, dul-
búna liði Mbl.
En ekki er hægt að neita því, að
aðstaðan er tiltölulega góð fyrir
bændastétt landsins til sjós og
sveita að njóta sín. Kjördæma-
skiftingin er þannig, að bænda-
stéttin getur ráðið mestu í þinginu,
ekki síst vegna hins varanlega
klofnings, sem er í bæjunum milli
kaupmannaflokksins og verka-
manna. Ef bændastéttin kann að
halda á spilunum, er henni í. lófa
lagið að bjarga sjálfri sér og land-
inu með því að standa nú saman,
gera upp hreinlega við hluthafa ís-
landsbanka, koma starfsmanna-
kerfi landsins í nýtt horf, rétta við
gengi krónunnar og minka skuld-
irnar, svo að hægt verði aftur að
byrja á verklegum þjóðarfram-
kvæmdum.
Alt og sumt, sem liggur fyrir
kjósendum í sveitakj ördæmunum
er það, að hætta að láta hinn
grímuklædda lýð Mbl. leika á sig.
Skal nú athuga þá freistingu,
sem bændakjördæmin kunna að
verða leidd í.
Á Suðurláglendinu lítur út fyrir
að frambjóðendur Mbl- vpvSí sig.
ráðunautur, sr. Gísli Skúlason,
Einar á Geldingalæk og sr. Eggert
Pálsson. Allir eru þessir menn op-
inberlega háðir Mbl. Sr. Gísli mun
vera svo hreinskilinn að viður-
kenna það, enda hefir hann ekkert
fylgi. Sig. búfræðingur Sigurðsson
er varalandkjörinn þm. Mbl. Af
Samband ísl.
gjöldin fyrir óhófsárin 1920—21.
Skuldir landssjóðs og einstaklinga
væru um 60 miljónir, eftir skýrsl-
um, sem legið hefðu fyrir þinginu.
Nálega öll þessi skuld væri vegna
kaupmanna og útgerðar. Samband-
ið, sem keypti inn vörur handa 2/5
eða um 40 þús Islendingum, hefði
ekki um síðustu áramót skuldað
nema V2 miljón erlendis. Á hverju
ári léti það viðslciftabanka sinn
hér fá erlenda mynt, en þyrfti
aldrei yfirfærslur frá bönkunum.
Hið lága gengi íslensku krónunnar
væri endurskin af skuldabasli
landssjóðs og verslunarstéttarinn-
ar. Lága gengið væri nú þyngsta
fjárhagsbölið. það gæti eyðilagt
þjóðina. Ef öll þjóðin hefði stað-
ið eins vel að vígi og samvinnu-
bændurnir, þá stæði íslenska krón-
an nú í fullu virði. Skuldir væru
litlar við útlönd, og framtíðin
glæsileg.
Skuldaþunginn kæmi fyrst nið-
ur á kaupstöðunum. Hallæri sýnd-
ist fyrir dyrum þar og hjá lands-
sjóði. Fyr en varir gæti samá-
byrgð þjóðfélagsins, þ. e. sveit-
festin, velt bylgjunni yfir sveit-
irnar. Ráðin væru þau að minka
innflutning með tollum eða banni,
koma skipulagi á fisksöluna, færa
stórkostlega saman kvíamar um
starfsmannahald. Menn yrðu að
einhverjum leyndardómsfullum
ástæðum lét hann Mbl. ginna sig
í fyrra til að reyna að lyfta J. M.
Sigurður féll sjálfur, en hafði þá
lyft þeim manni til 8 ára þingsetu,
sem ber sérstaklega ábyrgð á þeim
íjármálavanda, sem þjóðin er í.
Mikill fjandskapur hefir verið með
sr. Gísla og Sig. Sig. En nú láta
þeir það niður falla til að þjóna
sínum herra. Óvild mikil hefir ver-
ið síðan um kosningamar 1919
milli sr. Eggerts og Einars á Geld-
ingalæk. Átti Eggert meiri sök á
því. En í vetur lét miðstjóm kaup-
mannaflokksins þá sættast, til að
freista að vinna kjördæmið með
þeim. — Allir þessir menn munu
kalla sig sparnaðarmenn. Um Sig.
búfr. og sr. Eggert má telja lík-
legt, að þeir myndu verða með ým-
iskonar smáspamaði. En þeir hafa
báðir. lengi setið á þingi, og engin
sýnileg áhrif haft í þá átt. Eii hitt
er aðalatriðið, að þeir fylgja
eyðsluflokknum, myndu styðja
stjórn, sem væri eyðslusöm á það
stóra. peim væri trúandi til að
spara á því, að hita ekki upp lista-
safn Einars Jónssonar og hindra
hinn frægasta íslending, sem nú er
uppi, frá að njóta sín við vinnu-
brögð. En þeir myndu glaðir gefa
Jóni Magnússyni heimild til að
eyða í einu 600 þús. kr. í veislur,
eða láta óátalið, þótt bygt væri
yfir einstaka presta smáhús í sveit
fyrir meir en 30 þús. kr., eða yfir
bróður J. M. fyrir 175 þús. kr.
Spamaður er ómögulegur nema
stjórnin sé búmaður góður og hafi
samhuga stuðning að baki. Nurl-
Alfa^
Laval
skilvindur
reynast best.
Pantanir annast kaupfé
lög út um land, og
samviélaga.
vera viðbúnir að fækka í öllum
greinum.
Fundarboðandi setti í upphafi
þá reglu, að engir fengju að tala
á þessum fundi nema kjósendur í
Ámessýslu, boðnir frambjóðend-
ur og þingmenn. Magnús Guð-
mundsson afsakaði þá eyðsluna
1920—21 eftir því sem hann gat.
Eru þær varnir kunnar úr pésum
Mbl. Eggert Claessen vildi fá að
tala til að afsaka Islandsbanka,
en J. J. neitaði. Sagði að E. C.
væri hvorki kjósandi í Árnessýslu,
boðsgestur eða þingmaður. Yrðu
ekki fundarreglurnar brotnar hans
vegna. Reiddist E. C. mjög og
heimtaði orðið með frekju. Fund-
arstjóri benti honum á, að hér
væri hann boðflenna. Ef hann vildi
fræða Árnesinga um vilja hlut-
hafanna, yrði hann að boða sína
eigin fundi. þetta væri ekki ball í
Mosfellssveit. En það var tilefnið,
að þegar Mosfellssveitaimenn
halda sínar samkomur, þyrpast of-
látungar og ólátamenn úr höfuð-
staðnum þangað, ryðjast inn með
frekju og ruddaskap og skeyta lítt
um boðsvenjur.
Sr. Ingimar á Mosfelli, fram-
bj óðandi verkamanna, talaði þá um
nauðsyn þess, að hækka verð á
kjöti og ull með kæliútflutningi og
iðnaði. Jörundur Brynjólfsson
ari, sem hangir í bandalagi við
mestu eyðslustéttir landsins, verð-
ur til einskis gagns fjármálum
landsins. Hann getur reynt að
spara á einstöku smáum útgjalda-
liðum, en stóru liðirnir eru látnir
óátaldir hjá húsbændum hans.
Fyi’ir Suðurláglendið er hreinn
og beinn voði, ef ekki lagast fjár-
hagur landsins. þar þarf að rækta
mikið land, gera miklar áveitur,
samgöngubætur og fjölga býlum.
Hvar á sú þjóð, sem skuldar um 60
miljónir við útlönd og er búin að
setjá tolltekjur sínar sem trygg-
ingu erlendis, að fá peninga til
slíkra framkvæmda, þegar einn
fjórði hluti af tekjunum fer í vexti
og áfborganir, en hitt í starfs-
mannalaun að langmestu leyti?
Af sveitahéruðum landsins hefir
Suðurland mest að vinna og mest
að tapa við kosningarnar. jþar eru
verkefnin svo stór og aðkallandi, að
engum tíma má spilla. Hvað verð-
ur um Flóann og Skeiðin, ef ekki
er hægt að fjölga býlum á þessum
svæðum, og bæta samgöngurnar,
um leið og hinar dýru áveitur kom-
ast í lag? I stað þess að verða þeim
sem þar búa nú til gagns, verður
grasið og ræktunarkostnaðurinn
til niðurdreps, ef of fáir standa
undir byrðinni, og mikið af auðæf-
unum liggur ónotað.
I Vestur-Skaftafellssýslu er leik-
urinn svo ójafn, sem mest má vera.
Annars vegar er hinn mikli at-
hafnamaður Lárus í Klaustri, sem
staðið hefir í fararbroddi í barátt-
unni fyrir þeim miklu framförum,
sem orðið hafa í sýslunni síðan
sannaði, að á nokkrum áratugum
hafði skattabyrðin aukist úr 2 kr.
á nef, þar til hún er nú 80, og samt
ekkert hægt að sinna verklegum
framkvæmdum. Mintist hann’á Is-
landsbanka, að hann hefði 1916
viljað láta kaupa hann. En hlut-
hafapólitíkin hefði verið sterkari,
og þessvegna væri nú svo komið,
sem allir vissu. Hefði Jörundur
gjarnan mátt minnast á það, er
hann og fleiri stöðvuðu M. G. 1919,
þegar átti að veita bankanum rétt
til að auka hlutaféð að vild. Sig.
Eggerz gerði sig að píslarvotti fyr-
ii það, að ekkert blað styddi hann.
Var auðheyrt, að hann var sárreið-
ur Tímanum. Vildi reyna að sanna,
að alt sitt líf og tilvera væri baggi
á Framsókn. Að lokum tryltist
hann í ræðustólnum, fölnaði upp,
hvæsti og froðufeldi og lýsti bann-
færingu yfir einhverjum blaða-
manni, sem ritaði í Tímann. Einn
bóndi, sem stóð framan við ræðu-
stólinn, sagðist hafa orðið blautur
af úðanum, þegar Sigurður fékk
kastið. Jóni Magnússyni var kalt,
og varð nálega ekkert úr ræðu
hans. Gísli á Hrauni lýsti yfir, að
hann vildi ekki nota rétt sinn til
að tala, fyrst E. Claessen fengi
ekki að brjóta fundarreglurnar.
Ætluðu þeir félagar því að halda
annan fund inni í veitingatjaldi,
sem stóð þar hjá. þar ætlaði hann
að tala og Islandsbankastjórinn.
Bað menn fylgja sér þangað inn.
Ætluðu þeir að hleypa upp fundin-
um með þessum hætti. Eru þeir
félagar víst báðir lítið kunnugir
öðru en boðflennukurteisi og
lcunna lítt að stilla skap sitt. Höfðu
þeir leigt tjaldið. En er til kom,
vildu engir þar koma, nema fáein-
ir búðarstrákar af Eyrarbakka og
Lárus Jóhannesson, sem líka vildi
fá að tala, en fékk ekki. Sýndi hann
þá fundarstjóra plagg, undirskrif-
að af Jóh. V., sr. Gísla, Helga í
Ingólfi og fáeinum öðrum mönn-
um. Skoruðu þeir þar á Lárus til
framboðs í Árnessýslu. Vildi
hann gera þetta skjal að aðgöngu-
miða. Mikið var hlegið að Lárusi
og þótti barnaskapur hans sæta
fádæmum. Gísli og Claessen komu
brátt aftur á fundinn, og þótti
þeirra ferð öll hin spaugilegasta.
Mikil freisting hefði verið fyrir
íundarmenn að fara inn í hlýtt
tjaldið úr kulda og roki úti. En svo
litla löngun höfðu fundarmenn til
um aldamót. Á móti er óþroskaður
piltur, sem ekki getur einu sinni
skrifað blaðagrein betri en hina
mjög spottuðu hugvekju um rott-
urnar, sem kaupmenn láta prenta í
Mbl. og’ öllum þess vikuútgáfum og
kosningadilkum.
Á Austurlandi eru þessir 5 menn
í kjöri af hálfu Mbl.: Sig. Kvaran,
einn hinn auðsveipasti þjónustu-
maður Islandsbankahluthafanna,
sem setið hefir á þingi, Magnús
Gíslason sýslumaður, rammur and-
banningur. Er studdur af kaup-
mönnum eystra, Alþbl. í Rvík og
Sig. Eggerz, sem telur sig eiga
hann með húð og hári. þar að auki
verður hann aðallega kosinn af
stuðningsliði Kvarans. Munu þeir
hvorugur líklegri til að verða
framarlega í flokki, að þrýsta á
óþarfa eyðslu við starfsmanna-
haldið. Ekki munu áfengisvamim-
ar græða mikið á þeim. Jóhannes á
Seyðisfirði er svo gamall og þaul-
reyndur stuðningsmaður Mbl.-
valdsins, að engir munu villast á
honum. Hann er nú í máli við lands
sjóð út af þeim 2000 kr., sem hann
segir að J. M. hafi lofað sér fyrir
að vera í lögjafnaðamefnd. „Spam
aðurinn á að byrja heima fyrir“,
sagði Guðm. á Sandi, er hann var
að betla út aukinn styrk handa sér
í vetur, en vildi láta alla aðra
spara. Sama má segja um Jóhann-
es. Björn á Rangá og Jón á Hvanná
eiga sammerkt í því, að geta ekki
unnið með samvinnuflokknum í
þinginu, og lenda þannig með
Bjarna, B. Kr., Jóni Auðunni o. s.
írv., hvað sem þeir góðu bændur á