Tíminn - 29.09.1923, Blaðsíða 2

128
TÍMIKM
Alfa-
Laval
skil^indnr
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
Samband ísL samviélaga.
Mjög er nú rætt um héraðaskól-
ana. Allir munu orðnir á einu máli
um nauðsyn þeirra. Ríkið hefir
tekið sérstaklega að sér Eiðaskól-
ann, styrkt nýlega þingeyska skól-
ann myndarlega og skólinn í aust-
ursýslunum stendur fyrir dyrum.
En vegna þessara nýrri héraða-
skóla má ekki gleyma hinum eldri.
Verður hér vikið að einum eldri
skólanna: Iivítárbakkaskólanum.
Félag áhugasamra manna keypti
og tók stofnunin að sér, þá er
gamli eigandinn og skólastjórinn
fór í burtu. Síðan hefir skólinn
hvílt á herðum þessara fáu manna,
sem tekist hafa þetta í fang ein-
ungis til þess að efla menningu
héraðsins. þeir hafa tekið á sig
miklar fjárhagsbyrðar. þeir hafa
látið umbæta töluvert, en vildu
gera miklu meira. Skólasetrið er
á ágætum stað og svo mikið hefir
þar þegar verið gert, að ekki verð-
ur héðan af um deilt, að þar á hér,-
aðsskólinn að vera í þessu næst-
stærsta undirlendi landsins.
Um vegalagningar og margt ann
að gildir sú regla, að ríkið styrk-
ir í ákveðnu hlutfalli við framlög
héraðsmanna.
Borgfirðingamir, sem standa að
Hvítárbakkaskólanum, hafa svo
vel gengið undir það mál, að ríkinu
ber fylsta skylda til að styrkja
þessa viðleitni þeirra myndarlega.
þetta er einmitt fyrirmyndin, að
áhugamenn í héraðinu taki skóla-
málið að sér, enda njóti þeir þá
maklegs styrks af almannafé. þá
verður skólinn samgrónastur hér-
aðinu og líklegastur til að vinna
því gagn, er sjálfir héraðsbúarnir
bera hann uppi. Slíkan áhuga á rík-
ið að verðlauna. það hefir alvar-
legar afleiðingar í för með sér,
verði áhugamennirnir að kikna
undir byrðinni og njóti ekki þess
stuðnings, sem þeim ber hlutfalls-
lega á við önnur héröð.
Hin hlið málsins veit að almenn
ingi í héraðinu. Mikil er sú fá-
sinna, að kosta unglingana frekar
til miklu dýrara náms í Reykjavík,
en að senda þá á héraðsskólann.
pað á að vera metnaðarmál héraðs-
ins að láta skólann vera sameigin-
legt heimili héraðsins, sem einn
vetur eða tvo mótar unglingana.
Um slíkt mál sem þetta má allra
síst rísa klofningur innan héraðs,
í hvaða mynd sem pt
Víkur-fundurínn.
Sunnudaginn 23. sept. var leið-
arþing haldið í Vík í Mýrdal, að
boði 5. landkjörins þm. Mbl.me'nn
í Vík óttuðust, að fundur sá kynni
að hafa óheppilegar afleiðingar
fyi'ir kosningu Jóns Kjartansson-
ar. Vildu þeir fá liðsstyrk úr Rvík,
og tæpti einn þeirra á, að gott
myndi að senda Árna á Höfðahól-
um. En stjórn flokksins áleit, að
það myndi lítið bæta fyrir Jóni, og
sendi í stað þess Jón Magnússon,
Hjalta skipstjóra og Eggert Claes-
sen. Veður var gott um daginn, og
fjölmenni úr Mýrdalnum, líklega
3—400 manns. Var fólk komið fyr-
ir hádegi. En litlu áður negldi
Gísli sýslumaður auglýsingu á
staur einn í bænum, bann að hefja
fundinn fyr en kl. 3, sökum helgi
sunnudagsins. Fólki leiddist að
bíða, og þótti nóg um dutlunga
Gísla. Var töluvert haft á orði, að
sýslumaður væri nokkuð misminn-
ugur á þessa lagagrein, því að all-
títt kvað vera, að málfundafélag í
Vík haldi umræðufundi á þessum
banntíma, og sýslumaður sjálfur
enda tekið þátt í hinum brotlegu
samkomum. þar að auki hafði Sig-
urður ráðunautur haldið fund í
Litla-Hvammi sunnudaginn áður
og byrjað laust eftir hádegi. En á
þeim bæ býr einn af helstu fylgi-
fiskum Gísla, og símasamband á
milli. Vitneskjan um alt þetta gerði
það að verkum, að Mýrdælingar
Larsen Ledet
Getið hefir áður verið komu
hans hingað til landsins, þessa
ágæta forystumanns danskra
bannmanna og bindindisfrömuða.
Hann hefir flutt hér nokkra fyr-
irlestra um horfur bannmálsins í
heiminum. Ilann er ágætlega
mælskur maður og áhugi og þekk-
ing á efninu með afbrigðum. Eink-
um mun mörgum manni hafa þótt
fróðlegt að heyra lýsingar hans á
því, hve geysirríiklu fé hinir auð-
ugu áfengisframleiðendur verja
árlega til þess að spilla fyrir fram-
gangi bannmálsins. Að stjómir og
ritstjórar mjög víða um heim eru
beinlínis á mála hjá áfengisfram-
leiðendunum og reka þeirra erindi.
Mörg dæmi nefndi hann um það,
að blöð þessi búa til lygafregnir
um málið og dreifa um heim allan
og beinlínis snúa sannleik í ósann-
indi vísvitandi. Undan þeim riíjum
eru vitanlega runnar margar þær
fregnir, sem Morgunblaðið hefii
hingað flutt um þetta mál.
Hann lýsti því ennfremur, hve
hugsunarháttur manna um heim
allan hefir gerbreyst um bindindi
og barm á allra síðustu árum, að
miljónir manna standa reiðubúnar
til að fylkjast um framkvæmd
málsins. Og sú breyting, sem orðið
hefir víða um lönd, upp úr styrjöld-
inni, í áttina til meira þjóðfrelsis
myndi stórlega flýta framgangi
málsins.
JJrátt fyrir hina afskaplegu mót-
spyrnu peningavaldsins var hann
vongóður um áframhaldandi sigra
bannhugs j ónarinnar.
----o----
Merkileg rökfræði.
Morgunblaðið og önnur blöð and-
stæð Framsóknarflokknum hafa
árum saman undanfai’ið tönnlast á
því, að eitthvað leynisamband væri
milli Framsóknarmanna og jafnað-
armanna. þau hafa fært það til, að
Tíminn hefir lítt skift sér af Al-
þýðublaðinu og þeim kenningum
sem þar hefir verið haldið fram,
og Alþýðublaðið hefir sjaldnar
nartað í Tímann en bæjarblöðin.
Og vitanlega er það svo altaf, að
einhverjir verða til að trúa.
En nú nýlega brá Alþýðublaðið
út af venjunni og réðist á Tímann
og Framsóknarflokkinn með mikl-
um stóiyrðum og litlu viti. Og þá
hlaupa þessi sömu blöð upp til
litu á forboð Gísla eins og eitt af
„köstum“ þeim, sem hann hefir
hneigð til að fá hin síðari missiri.
Gísli og menn hans munu brátt
hafa fengið vitneskju um, að bann-
ið þótti kýmilegt, og bætti ekki
málstað þeirra.
Kemur þá Jón Kjartansson til
fundarboðandi og segir, að fólkinu
leiðist og stingur upp á, að J. J.
reyni að hefja samninga við yfir-
-valdið um að fá að brjóta helgina
a. m. k. einn klukkutíma. En J. J.
taldi líklegt, að lögin yrðu að vera
ósveigjanleg í Vík, þótt hægt hefði
verið að semja við Björgvin.
Ábyrgðin fyrir dráttinn væri öll á
Gísla og hans ráðunautum.
Venjulega eru fundir í Vík
haldnir í barnaskólahúsinu. Nú var
sýnilegt, að ekki mundi komast inn
helmingur gestanna í það húsrúm.
pá datt Lárusi Helgasyni í hug
það snjallræði, að halda fundinn í
sláturhúsinu, uppi á lofti. Var horf
ið að því ráði. Fór þar vel um alla,
og var ekki þröngt. Gátu sendi-
menn og lið Mbl. séð þar mátt sam-
takanna, því að það eru samvinnu-
bændurnir í Skaftafellssýslu, sem
hafa reist þetta myndarlega hús,
og Lárus Helgason haft forgöng-
una.
Klukkan 3 setti fundarboðandi
leiðarþingið. Kvað hann hér betri
aðstöðu en á útifundunum. Hægt
að halda áfram fram á kvöldið og
nóttina. Fjarlægðin frá Reykjavík
hindraði aðstreymi þaðan, sem um
munaði. Væri því ekki form fund-
handa og fóta og segja: Sjáið þið
til, hvort ekki muni vera eitthvert
leynisamband milli Tímans og Al-
þýðublaðsins. — Er þetta svo fá-
ránlega vitlaus rökfræði, að mestu
furðu gegnir að flutt skuli vera,
jafnvel af þessum aðilum.
Allir skynsamir menn skilja
þessa afstöðu vel alla. Tíminn og
Alþýðublaðið eiga nálega enga les-
endur sameiginlega. Tíminn er
bændablað, Alþýðublaðið er blað
verkamanna í kauptúnum. Enn er
það svo, að barátta þeirra í milli
er eins og viðureign fíls og hvals.
Og hinsvegar veit Tíminn fullvel,
að jafnaðarmannakenningamar
eiga engan jarðveg á Islandi utan
við mjög þröngan hóp. Tíminn hef-
ir því horft á það rólegur, að jafn-
aðarmennirnir og Morgunblaðs-
mennirnir í Reykjavík myldu tenn-
urnar hverir úr öðrum, með blaða-
skömmum. Hvorugur aðilinn getur
verið án þeirrar skemtunar. En
hinsvegar hefir Tíminn lagt sitt til
málanna þegar þær deilur hafa ris-
ið svo hátt, að þjóðfélaginu hefir
staðið hætta af.
Og þessi síðasta árás Alþýðu-
blaðsins á Tímann er mjög skiljan-
leg. Jafnaðarmennirnir óttast að
Framsóknarflokkurinn fái meiri-
hluta nú við kosningamar. pess-
vegna ganga þeir nú hispurslaust í
lið með Mbl. og ráðast á Tímann.
þeir sjá fram á ósigur sinn. Vitan-
lega óttast þeir ákveðinn meiri-
arins til fyrirstöðu, að þeir fáu ut-
ansveitarmenn, sem slæðst hefðu
þangað, gætu tekið þátt í umræð-
um, ef fundarstjóra sýndist.
Nefndi hann þá til fundarstjóra
hreppstjórann í sveitinni, Einar
Finnbogason. Stýrði hann fundin-
um skörulega.
Fundarboðandi sagði nú frá
ýmsum þingmálum, einkum þeim,
þar sem orðið höfðu átök milli
flokkanna. Framsóknarmenn í Ed.
höfðu komið í gegn áskorun til
stjórnarinnar um að koma sem
mestu af skrifstofum landsins, sem
byggju við dýran leigumála, fyrir
í hinu nýja Landsbankahúsi. Marg
ir starfsmenn sæktu á að leigja
landinu í heimahúsum. Talið væri,
að hús lögreglustjóra hefði kostað
eigandann 16 þús. En landið borg-
aði 6000 fyrir neðstu hæðina. Eitt
af húsum áfengisverslunarinnar
hefði verið boðið fram með 20 þús.
kr. ársleigu. J. M. og lið hans hefði
verið fremur andvígt þessari til-
lögu. þó hefði hún náð fram að
ganga. þá höfðu J. J. og E. Á.
flutt frumvarp, sem hefði gert
landinu kleift að nota Nýborg fyr-
ir vínverslunina og spara með því
tugi þúsunda. Mbl.menn hefðu
lagst á móti og eyðilagt tilraun-
ina. En eftir á hefði byggingar-
nefnd Rvíkur séð, að hún yrði kúg-
uð, ef hún héldi við neitun sína,
og nú væri verið að breyta Nýborg.
Hefði þetta hafst upp úr aðhald-
inu. þá væri húsaleigan í Reykja-
vík bæði að eyðileggja framleiðsl-
hluta og sterka stjórn frá Fram-
sóknarflokknum.Vitanlega sjá þeir
að fremui' muni þeir geta komið
ár sinni fyrir borð, þó fáir séu,
haldist sami glundroðinn sem verið
hefir.
þeim gengur nákvæmlega sama
til sem Morgunblaðsliðinu. Reykja-
víkurvaldið, öfgarnar til vinstri og
hægri, sameinast í andstöðunni
gegn bændavaldinu. Kjósendur
landsins skera úr hvort þeir láta
blekkjast af fortölum þessara há-
væru manna, sem ekkert eiga sam-
eiginlegt annað en að vera á móti
Framsóknarflokknum.
Ójafn leikur. þorleifur bóndi
Jónsson frá Hólum í Hornafirði
hefir nú lengur en flestir aðrir set-
ið á alþingi og farið með umboð
Austur-Skaftfellinga. Hann hefir
setið þar við hinar mestu virðing-
ar, tók við formensku fjárveitinga-
nefndar af Pétri heitnum Jónssyni
og verið formaður Framsóknar-
flokksins á þingi árum saman,
enda verður hann hiklaust talinn
í hóp hinna allra þjóðnýtustu þing-
manna. það er á allra vitorði, að
hann á öldungis vissa kosningu í
Austur-Skaftafellssýlu, hver sem á
móti væri. En engu að síður vill
Mórgunblaðsliðið hér í bænum gera
sig hlægilegt með því að tefla
fram á móti honum Sigurði nokkr-
um Sigurðssyni frá Kálfafelli, sem
kunnur er að því að hafa hvergi
una þar, og annarstaðar á landinu.
Húseigendur í Rvík legðu með þess
ari voðaleigu — 2—3000 kr. fyrir
meðalíbúð — herskatt á alla lands-
menn. Með því að ætla húseigend-
um 12% af fasteignaverði hús-
anna, hefði leigan orðið í samræmi
við annað verðlag í landinu. Móti
þessu hefði J. M. og allir Mbl.-
menn barist af alefli, og getað
hindrað framgang málsins.
þá tók ræðumaður nokkur dæmi
til að sýna, hve fast launamenn
þingsins, flestir, stæðu sáman móti
öllum sparnaði í launagreiðslum.
Verslun B. Kr. borgar 19 þús. kr.
í tekjuskatt. En J. M. og samherj-
ar hans vildu samt ekki svifta
hann öreigaeftirlaununum. Árni
Theódór kennari í kjördæmi B. Kr.
fékk ekki veitingu sökum viður-
kends drykkjuskapar. þá vildi
Bjarni frá Vogi og flestir Mbl.-
menn láta manninn fá eftirlaun, og
hann fékk þau. þar með var fest sú
regla, að láta þá líka fá eftirlaun,
sem reknir voru úr embættum fyr-
ir óhæfilega vínnautn. I þetta
skifti var J. M.. með samvinnu-
mönnum í Ed., sér til sóma. En
slík happdrætti hlaut hann sjaldan.
þá reyndu E. Á. og J. J. að fella
niður laun aðstoðarlæknis fyrir
vestan, sem ekkert hefir að gera,
en er sannur að sök um vínsölu í
stórum stíl. En Mbl.menn björguðu
launum hans. J. M. hafði sett sem
dyravörð Jón nokkurn Gíslason, en
hann var ekki kominn í stjómar-
ráðið er Sig. Eggerz tók við. Sig.
getað tollað við neitt. Var kosning-
in undirbúin með þynkuskrifum
eftir Sigurð í kosningapésa Magn-
úsar Guðmundssonar. Sést best
bændaumhyggjan í herbúðunum
þeim af þessu, að bjóða fram slík-
an mann gegn þorleifi á Hólum.
Mörg verður fýluferðin Morgun-
blaðsmannanna að kjörborðinu í
haust, en engin háðulegri en sú
sem þeir fara í Austur-Skaftafells-
sýslu.
Merkileg kosning. í Suður-Múla-
sýslu eru í kjöri af hálfu Fram-
sóknarflokksins: Sveinn bóndi Ól-
afsson í Firði, einhver þjóðnýtasti
maðurinn, sem setið hefir á undan-
förnum þingum, og Ingvar Pálma-
son útgerðarmaður á Norðfirði,
maður í ágætu áliti austur þar. Á
móti þeim berjast tveir embættis-
menn sýslunnar: Sigurður Kvaran
læknir, frægur einkum, á sína
vísu, af afskiftum sínum af Islands
bankamálinu, og Magnús Gíslason
sýslumaður. Um þann síðarnefnda
gerast þau stórtíðindi, að Morgun-
blaðið og Alþýðublaðið mæla með
hdnum bæði mjög sterklega. Hið
síðarnefnda vitanlega af því, að
það segir hann vera jafnaðarmann,
og hefir það eftir honum sjálfum.
„Á þeim degi urðu þeir Heródes
og Pílatus vinir“, má segja um
þessi tvö blöð Reykjavíkurvalds-
ins hvorttveggja, til hægri og til
vinstri. Ef það þykir vænlegt til
sigurs, semja þau vopnahlé sín í
milli til þess að berjast á móti
hinum sameiginlega óvin, Fram-
sóknarflokknum — bændavaldinu.
Bæði eru hrædd við meirihlutasig-
ur Framsóknai’flokksins við kosn-
ingarnar. þessvegna sameinast þau
nú á móti frambjóðendum Fram-
sóknarflokksins í Suður-Múlasýslu
og bjóða fram sinn manninn hvort.
En það hlýtur að hefna sín að ætla
að leika slíkan leik frammi fyrir
kjósendum landsins.
Kosningin í Reykjavík. Tveii'
listar eru komnir fram hér í bæn-
um. Mbl. og Vísir hafa sameinast
um annan og eru á honum þessir:
Jón þorláksson verkfræðingur,
Jakob Möller ritstjóri, - Magnús
Jónsson dóeent og Lárus Jóhann-
esson eand. jur. Jafnaðarmenn
bera fram hinn og eru á honum
þessir: Jón Baldvinsson forstjóri,
Héðinn Valdimarsson skrifstofu-
stjóri, Hallbjöm Halldórsson rit-
stjóri og Magnús V. Jóhannesson.
----------------o-----
skipaði þá í stöðuna náinn vensla-
mann Bjama frá Vogi. En í vetur
bar J. M. fram tillögu um að veita
Jóni Gíslasyni 2000 kr. í skaðabæt-
ur, og kom hann því fram með at-
fylgi flokksbræðra sinna. Eftir
þessu ætti hver maður, sem sett-
ur er í embætti, en fær ekki veit-
ingu, að eiga rétt til skaðabóta.
En raunar ættu J. M. eða S. E. að
bæta manninum tjón, ef nokkurt
var, en ekki landið. þá kom fækkun
dómara í hæstarétti. J. J. hafði
borið fram frumvarp um að fækka
starfsmönnum úr 6 í 3, þ. e. leggja
niður tvö dómaraembættin og rit-
arann. En J. M. og S. E. lögðust á
móti þessu með öllu afli, og fengu
eytt málinu. þótti ræðumanni ein-
sýnt af dæmum þessum, að erfitt
yrði að létta af landssjóði launa-
byrðinni, ef Mbl.menn hefðu meiri
hluta á þingi. Lárus í Klaustri bar
fram frv. um að leggja niður starf-
ið við mál og vog. það komst til
Ed. Mbl.menn svæfðu það. Sveinn
í Firði vildi leggja áfengisverslun-
ina undir landsverslun. En M. G.
og' Jón þorl. settust á málið í nefnd.
B. Kr. vildi stofna nýtt prestsem-
bætti í Mosfellssveit. En Framsókn
tókst að fella það. þá mintist ræðu-
maður á afnám bannlaganna.
Kjósendur hans hefðu vel vitað, að
hann vildi ekki hvika í því máli, og
ekki sett það fyrir sig. Sig. Eggerz
hefði játað, að hann vildi ekki
þjóðaratkvæði, af því hann var
hræddur um, að kjósendur stæðu
með banninu. Og lítil hyggindi