Tíminn - 03.11.1923, Blaðsíða 2

146
T í M I N N
Alfa-
Laval
l
skí lvindnr
reynast best.
Pantanir annast kanpfé
lög’ út um land, og
Samband ísl. samvlélaga.
Mnr um intaL
Fyrsta yfirlýsing almennings
hér á landi um þetta mál, með
Reykjavíkurfundinum 10. okt. vek-
ur óhjákvæmilega athygli úti um
heiminn, því fjöldi vísindamanna
erlendis vita að fsland stendur næst
því að teljast eigandi Grænlands,
samkvæmt viðurkendum alþjóða-
reglum.
En þá verðum vér einnig sjálfir
hér heima að gefa vandlegan gaum
þessu fyrsta spori, sem stigið hef-
ir verið í áttina til sóknar um þetta
mál, af hálfu þjóðarinnar. — Vér
verðum alstaðar og stöðuglega að
minnast þess, að hér er að ræða
um samhug og samheldni útávið, ef
duga skal, og fyrsta skyldan, sem
leiðir af þessu er sú, að menn láti
ekki heyrast héðan frá íslending-
um órökstudd andmæli móti mál-
stað lands vors í þessu efni. — Ef
einhver hérlend rödd lætur heyra
frá sér, svo að til útlanda berist,
mótbárur sem styðjast eiga við
sögu og rétt gegn kröfu vorri til
hins mikla, vestlæga eylands, sem
numið var og bygt af þessari þjóð,
— þá verður slíkt metið að verð-
leikum af því sama heimsáliti, sem
að lokum mun gera út um réttmæti
íslenskra heimilda í þessu efni.
Slíkt sakar ekki svo mjög, enda
þótt vér ættum síst sjálfir að
ómaka oss um skör fram í þá átt,
því áreiðanlega verður alt tínt til
af öðrum, sem kynni að geta veikt
aðstöðu vora í samanburðinum við
tilkall annara þjóða, og að vísu
mun öllu þesskyns, sem heyrast
kynni frá mönnum af íslensku
þjóðerni,verða hampað í blöðum og
ritum þeirra, sem hafa eiginhags-
hvöt til þess, að skírskota til ósam-
lyndis í þessu máli meðal íslend-
inga sjálfra. En þrátt fyrir alt
þetta verður oss þó langt um hættu
legri öll ummæli héðan, sem bera
vott um andúð, röksemdalaust og
án skýringa, gegn því að ísland
haldi fram kröfu til hinnar fomu
nýlendu.
Og um þetta atriði er þá nauð-
syilegt að gera glöggan greinar-
mun á tveim gerólíkum leiðum í
Grænlandsmálinu.
Menn verða vel að minnast þess,
að meðan Island var ekki sjálft
orðið fullfrjálst, með málaskilnaði
frá Danmörku, var eðlilegt að
kraía vor færi fyrst og fremst í þá
átt að heimta opnun Grænlands
fyrir þegna Danakonungs, og var
þá auðvitað búist við því, að Is-
lendingar stæðu svo að vígi, að í
reyndinni mundi þetta verða nýtt
landnám héðan. Gi’ein í þessa átt
flutti Ingólfur 1914 og var henni
tekið illa í Höfn. Sérstaklega má
geta þess, að Knud Berlin svaraði
einhverju á þá leið, að þessi hreif-
ing væri þó varhugaverð ekki síð-
ur en fánamálið og virðist rétt að
minnast þessa nú, þegar Græn-
landsmálið er höfðað hér, á þann
hátt, að þjóðum er orðið kunnugt.
En frá fullfrjálsu, sjálfstæðu Is-
landi getur ekki heyrst nein krafa
um afnám strandabanns fyrir oss
á Grænlandi — þegar af þeirri
ástæðu, að Dönum helst aldrei
uppi að gefa einstökum þjóðum
undanþágu frá þessu hneykslan-
lega forboði. — Gangur þessa máls
í norsk-dönsku nefndinni er enn-
þá alment ókunnur, enda þótt svo
sé látið í blöðum ytra, sem báðir
aðiljar séu ánægðir með það, sem
gerst hefir þar. En svo mikið er
þó orðið uppskátt og á almanna-
vitund í Noregi, að þorri mestu
þjóðskörunga meðal Austmanna
vilja alls ekki láta sér nægja fiski-
og fangarétt á nokkrum hluta
austurstrandarinnar, eins og aðal-
lega var þó sett á oddinn í norsk-
um blöðum og ritum meðan verið
var að ná áheym stjórnarinnar í
Kristianiu fyrir mótmælum út af
þeirri tilkynning Dana, sem á sín-
um tíma var send öllum þjóðum
(nema Norðmönnum) — „að þjóð-
irnar hefðu nú viðurkent drottin-
vald Dana yfir Grænlandi“ — það
sem Noregur í raun og veru virð-
ist vilja er algert afnám danskrar
kúgunar í Grænlandi, — en hvem-
ig ætlast hefir verið til að þessu
takmarki yrði náð, er erfitt að
geta sér til ennþá. En það er lær-
dómsríkt fyrir oss að þetta mál-
efni hefir verið rætt og ráðið á
leynifundum í Noregi. þar hafa
menn skilið hve nauðsynlegt var að
láta sem minst bera á ósamræmi
meðal landsþjóðarinnar sjálfrar,
út á við. En allar líkur eru til þess,
að það hafi gagngerð áhrif á rekst-
ur þessa máls í Noregi, ef krafa
íslands kemur fram eftir að alþingi
næsta er komið saman. —
Væri það svo, að einhverjir létu
sér hugsast að fara nú fram'á opn-
un Grænlands fyrir Islendinga, —
þá hlyti það að verða dæmt ytra
sem vitnisburður um ótrú vora á
sögulegum rétti Islands yfir hinni
gömlu nýlendu — og ennfremur
sem Ijós sönnun þess, að vér gæt-
um litið strandabannið danska vin-
samlegum augum, svo framarlega
sem því yrði ekki beitt á móti oss
sjálfum, — hversu hneykslanlegt
og ranglátt sem vér höfum dæmt
það áður yfirleitt. — Ef þessari
lítilvægu kröfu yrði nú haldið
fram af oss, mætti og með sanni
segja, að oss lægi nær að yrkja
upp óbygð, frjósöm lönd hér heima
fyrst, áður en seilst væri til Græn-
lands frá þessu fólkslausa landi. Og
sama mundi að öllum líkum verða
sagt um fiski og föng innan græn-
lenskrar landhelgi, því svo afarfá-
menn er þjóð vor með réttu talin
samanborið við hafauðinn á vorum
eigin útmiðum og fjörðum. —
það er eignarréttur vor yfir
Grænlandi sem ber að heimta við-
urkendan að öllu leyti — og þá er
það aðeins um aðferðina sem deilt
kynni að verða hér hjá oss. Lík-
legastur til hins besta árangurs er
vegurinn sem sýnt hefir verið
fram á áður í þessu blaði, sem sé
að fela frændum vorum Norð-
mönnunum að bera sameiginlegan
málstað vorn og þeirra fram í deil-
unni við Dani, og síðan að semja
við þá til samkomulags, eða skjóta
ágreiningi, sem kynni þar að verða
á milli, til þjóðadóms. a.-fb.
Frá útlöndum.
Asquith, fyrverandi forsætisráð-
herra á Englandi, hefir ritað bók
um tildrög styrjaldarinnar miklu.
Er það talin ein merkasta bókin
sem rituð hefir verið um það efni.
Snýst bókin um það fyrst og
fremst að sanna að England hafi
gert alt til þess, síðustu árin fyrir
stríðið, að koma í veg fyrir að til
styrjaldar kæmi, en stefna pýska-
lands hafi verið hin gagnstæða.
— Spánverjar hafa stofnað til
samninga við Englendinga um að
fá Gibraltarvígið fræga afhent sér
aftur.
— Joannes Patursson, foringi
sj álf stæðismannanna færeysku,
var á fyrirlestraferð í Noregi í síð-
astliðnuuhmánuði. í fyrirlestri sem
hann flutti í Kristjaníu fórust hon-
um orð meðal annars á þessa leið:
„Við viljum ekki stofna til neinna
samninga sem hindra það að við
getum þroskast sem sjálfstæð
þjóð. En eg hygg að þróunin muni
stefna í þá átt að samvinna verði
aftur meiri þeirra í milli sem áður
voru saman, en eru nú skildir. Dan-
ir mega ekki reiðast því, þótt Fær-
eyingar og Norðmenn reyni að leið-
rétta misskilninginn sem átti sér
stað 1814“. Á stúdentafundi í
Kristjaníu tóku stúdentarnir á
Lögmáðíðog
Lúthersfræðín.
1 Morgunblaðinu 2. ágúst þ. á.
hefir síra Jóhannes frá Kvenna-
brekku gert að umræðuefni um-
mæli, sem höfð eru eftir mér í 22.
tbl. „Tímans“ frá kennaraþinginu,
um boðorðin og Lútersfræðin.
Margt í grein þessari er ekki
svaravert: rakalausar fullyrðingar
og fleipur sitt á hvað, sem lítið
kemur málinu við, svo sem hin
fagra lýsing á sjálfum honum sem
bamafræðara, söfnuðir, foreldrar
og böm beðin að vara sig á sumum
prestunum og kennurunum, að-
dróttanir um siðspilling, anti-
kristilegt eða djöfullegt hugarfar
og framferði andstæðinganna, m.
ö. o. ný og endurbætt útgáfa af
bæn Fariseans, sem stóð með kross
lagðar hendur á brjóstinu, ská-
skaut augum til himins og sagði:
Guð, eg þakka þér að eg er ekki
eins og aðrir menn. —
það er nú einu sinni svona með
marga þessa blessaða rétttrúuðu
menn. þeim finst fara svo nota-
lega um sig í dómarasætinu, þeir
telja sig margir sjálfkjöma dóm-
ara yfir náunganum sem ekki vill
„dansa alveg eftir pípunni". þeir
einir hafa einkaréttinn,rétta stimp-
ilmerkið, sbr. auglýsingarnar
gömlu um Bramann og Kína-lífs-
elexírinn. þeir einir vita hverjir
em sauðir og hverjir hafrar, hverj-
ir em lærisveinar Krists og hverjir
antikristsins. Hinir síðarnefndu
auðvitað allir í þjónustu djöfulsins.
„Og svo er það enn fram á síð-
ustu stund“, eins og Hannes Haf-
stein kveður, „er sannleikann vilja
menn finna, og grafast að æð hans
í andans grunn, svo alheimur sjái
þann dýrindisfund, menn óp heyra
sveitunga sinna, kirkjan er byrjuð
að brenna! menn bannfæra þá, sem
ei renna“.
Um þetta er ekkert að segja,
svona er það og verður sennilega
enn um sinn.
Sný eg mér þá að því, sem eg
tel svaravert í grein sr. Jóh. Eg
geri ráð fyrir, að hann tali þarna
sem einskonar fulltrúi allra dýrk-
enda lögmálsins og Lútersfræð-
anna, og verða því þessi orð mín
ekki fremur stíluð til hans en ann-
ara fylgismanna hans. þau verða
jafnframt almennar hugleiðingar
um kristindómsfræðslumálið, sem
eg tel eitt af alvarlegustu og
vandamestu málum vorrar kristnu
kirkju. Eg tel það því mjög æski-
legt, að síra Jóhannes og aðrir,
sem bera þetta mál fyrir brjósti,
ræði það og leggi sitt til málanna,
og er ekkert um það að segja, þó
skoðanirnar séu skiftar. En umræð
urnar þurfa að fara fram æsinga-
laust, með rólegum og skynsamleg-
um rökum, án bannfæringa og
sleggjudóma.
Höfuðgallinn á grein sr. Jóh. er
sá, að hún hefir fremur lítið til
brunns að bera til skýringar hinu
mikilsverða máli. Sjálfur var hann
ekki staddur á kennaraþinginu,
þegar rætt var um kverkensluna.
Hann veit því ekkert um, í hvaða
sambandi orð mín voru töluð, veit
ekkert um meininguna í orðunum,
sem hann leggur út af og býr sér
því sjálfur til, hver skoðun mín
hafi verið. Greinin verður því öll
í lausu lofti og hin stóru högg hans
tóm vindhögg.
Eins og Helgi Hjörvar tekur
rækilega fram í svari sínu til sr. J.,
féllu ummæli mín um boðorðin og
fræðin í beinu tilefni af því, sem á
undan var gengið í umræðunum.
Umræður þessar fóru mjög ró-
lega og skipulega fram og voru
mér yfirleitt til ánægju. Leiðinlegt
þótti mér, hve fáir af embættis-
bræðrum mínum voru þarna mætt-
ir, en ánægjulegt að heyra, hve
einróma var álit kennaranna um
mikilvægi kristindómsfræðslunnar
við barnafræðsluna.*) Meiri hluti
fundarmanna vildi fella niður
*) Annars hefir víst margan furðað
á, að kristindómsfræðslumálið og
kvermálið skyldi ekki vera tekið til
umræðu á síðustu prestastefnu, eftir
alt, sem á undan var gengið um það
mál. Heyrst hefir að vísu, að biskup
hafi nýtt kver á prjónunum, en senni-
lega er það starf ekki einum manni
hent. Hefðu tillögur þurft áður að
koma frá sem flestum prestum og
kennurum, og unnið að kverinu ásamt
biskupi af að minsta kosti 4—5 bestu
mönnum kirkjunnar. Hefðu þeir somu
menn getað haft til athugunar endur-
skoðun handbókarinnar og sálmabók-
arinnar.
kverkensluna í skólunum. Sumir
vildu ekkert kver hafa, en aðrir,
og þar á meðal var eg, töldu nauð-
synlegt að fá nýja kenslubók í
kristnum fræðum í stað kveranna,
sem nú eru notuð, og eru stórgöll-
uð, sem prestamir gætu notað við
undirbúning til fermingar og nota
mætti ennfremur við heima-
fræðslu.
þegar rætt var um, hvernig
þessi nýja kenslubók skyldi vera
úr garði gerð, endurtók eg í ræðu
minni sumt af því, sem eg hafði
áður lagt til þess máls í „Tíman-
um“ í nafnlausri grein út af grein-
um Ásgeirs Ásgeirssonar um
Helgakver. M. a. tók eg það fram,
að mér fyndist boðorð Móse mættu
að skaðlausu hverfa úr væntan-
legri kenslubók, en í stað þess
kæmu hin fullkomnari boðorð og
siðakröfur Krists og kenningar, '
eins og þær eru framsettar í fjall-
ræðunni og víðar í guðspjöllunum,
með stuttum skýringum.
Nú hefir þessi uppástunga
hneykslað svo sr. Jóhannes, að
hann gengur berserksgang í mörg-
um dálkum „Mlb.“ og verður nær
óðamála, þegar hann veður elginn.
þessi góði meistari má þó vera ró-
legur fyrir því, að eg hélt því ekki
fram, að börnin ættu að hætta að
læra boðorð Móse, heldur aðeins að
þau þyrftu ekki að læra þau á
tveim stöðum, bæði í kveri og
biblíusögum, því það ætti þessum
mikla bamafræðara, sem sjálfur
segist hafa kent kristindóm mest
utan kvers, að vera kunnugt um, að
móti Patureson með mestu fagnað-
arlátum.
— Eitt af stærstu loftskipum
Frakka flaug nýlega meira og
lengra flug en nokkru sinni heflr
verið flogið áður. Skipið var 120
klukkutíma á flugi og flaug sam-
tals 7000 kílómetra.
— Á næsta ári eru 300 ár liðin
síðan Kristjanía var reist. Stóð þar
áður borgin Osló, en er hún brann
1624 var borgarstæðið dálítið flutt
til og nafninu breytt. Nú er mjög
um það rætt í Noregi að breyta
aftur um nafn og taka aftur upp
Oslóar nafnið. Hófst þessi tillaga
fyrst hjá ungmennafélögunum í
sveitunum, en þvínæst hafa stjórn-
málaflokkamir tekið málið að sér
og nú síðast hefir það verið sam-
þykt í þinginu norska að skifta um
nafn á borginni. Er það mjög al-
mennur vilji í Noregi að nema sem
flest það burt sem minni á stjóm
Dana í Noregi.
— I síðastliðnum mánuði var
haldinn fundur í London, sem sótt-
ur var af forsætisráðherrumflestra
ríkja hins , breska heimsveldis.
Besta samkomulag ríkti á fundin-
um, en mesta athygli vakti ræða
sem fulltrúi írlands flutti, enda ér
það í fyrstaxsinn sem fulltrúi Ir-
lands sækir slíkan fund. Lýsti hann
yfir innilegri gleði af Irlands
hálfu að taka þátt í slíkri sam-
vinnu.
— Norskur hlaupagarpur, Hoff
að nafni, setti nýlega heimsmet í
500 metra hlaupi, á kapphlaupi í
Berlín. Hann rann skeiðið á 1 mín-
útu og 5 sekúndum.
— Nánar fregnir eru nú komnar
af j arðskj álftunum í Japan. Er tal-
ið að 166 þús. manns hafi tínt lífi.
par af látist 110 þús. í Tokíó og 30
þús. í Yokóhama. I Ýokóhama
gjörhrundu um 71 þús. hús, en um
100 eru óskemd. I flotaborginni
Yakosuka voru 11800 hús. af þeim
eru ekki eftir nema 150 uppistand-
andi. Áætlað er að 93% af öllum
húsum í Tokíó hafi hrunið. Eldur
eyddi keisarahöllinni og háskóla-
bókasafninu. I því voru 700 þús.
eintök af bókum. Japanskur pró-
fessor telur að á árunum 1914—21
hafi komið 199 jarðskjálftar á
þessum stöðvum, sem ekki hafi
gert tjón.
— Fregnir ganga um það að
Rússar vígbúist af kappi nálægt
landamærum Póllands og Letlands.
Er giskað á að kommúnistar á
boðorð Móse eru líka kend í biblíu-
sögunum. Raus sr. Jóh. um, að eg
hafi haldið því fram, að „hætta
beri að kenna börnum boðorðin",
er því markleysa ein, og þar af leið-
andi allar staðhæfingar og hug-
leiðingar hans í þessu sambandi.
Hefði hann því getað sparað sér
hina hjartnæmu ræðu sína er hann
setur fram í tómum spumingum:
hvort óþarft sé að kenna bömun-
um að varast lýgina, þjófnaðinn,
ótrúmensku innan hjónabands og
utan, virða mannhelgina o. s. frv.
Mér hefir aldrei komið til hug-
ar, að hætta beri að kenna börn-
unum þetta, ásamt hinum 10 boð-
orðum. En ekki sný eg aftur með
það, að enn betur verður þetta alt
innrætt barnshjartanu í sambandi
við hin enn háleitari boðorð og
kenningu Jesú Krists. því verður
ekki neitað, að boðorð Móse eru
flest neikvæð: J>ú skalt ekki o. s.
frv., enda þótt reynt sé í skýring-
um Lúters að gera þau jákvæð og
toga út úr þeim miklu meira en í
þeim felst raunverulega. Siðakröf-
ur Krists eru ekki neikvæðar.
Hann gerði sig ekki ánægðan með
dautt aðgerðaleysi. pess vegna seg-
ir hann: „J>ér hafið heyrt, að sagt
var: J>ú skalt ekki mann deyða, þú
skalt ekki stela o. s. frv., en eg segi
yður“ — og setur þá markið svo
hátt, að hærra verður það ekki
sett. Mætti út af orðum sr. J.
draga, að honum finnist hér kenna
öfga hjá Kristi, og ekki beri að
setja börnunum hærra mark að
stefna að en sett er í boðorðum