Tíminn - 09.02.1924, Blaðsíða 1

<S)aíbfeti
09 afgrei6slur,a6ur límans er
Sigurgetr ^ritrtfsfon,
Sambanösfyúsinu, KeYfjaoíf.
VIII. ár.
Reykjavík 9. febrúar 1924
^fgteibdía
iC í nt a n s er í Sambanösþúwnu.
©pin baglega 9~I2 f. b-
Sími 496.
0. blað
o o

ears
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smásoluverð 55 aura pakkiuu.
♦
♦
♦
♦
♦
THÖMAS BEaR & SONS, LTD., i
Í.ONDON.
Mestar birgðir af
fata- og frakkaefnum
Hinn 31. f. m. lést á heimili sínu,
Stóra-V atnsskarði í Skagafirði,
Guðrún húsfreyja' porvaldsdóttir,
dóttir þorvalds bónda í Framnesi,
er var dóttursonur síra porvalds
Böðvarssonar prests í Holti undir
Eyjafjöllum, en Ingibjörg móðir
Guðrúnar var sonardóttir síra
Björns í Bólstaðahlíð. — Var Guð-
rún tvígift. Fyrri maður hennar
var Árni bóndi Jónsson á Stóra-
Vatnsskarði, og þeirra son er Jón
Árnason framkvæmdastjóri Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga.
Síðari maður hennar var Pétur
bóndi Gunnarsson í Stóra-Vatns-
skarði, fyrir skömmu látinn, og
eiga þau 3 börn á lífi.
Guðrún heitin vai' merk kona og
mikilhæf. Var við brugðið rausn
og myndarbrag á heimili hennar.
Ilún var komin hátt á sjötugs-
aldur.
---0---
Utan úr heimi.
Wilson forseti.
Nú í vikunni barst andlátsfregn
hans um heiminn. Síðustu árin
hafði hann verið heilsulaus og far-
lama maður, og veröldin hafði
næstum því gleymt að í nokkur
missiri, frá 1917—1919, hafði Wil-
son ekki einungis verið áhrifamesti
maður í heimi, heldur einnig átrún-
aðargoð og vonarstjarna ekki ein-
göngu í sínu eigin landi, eða hjá
bandamönnum sínum, heldur engu
síður í löndum ovinaþjóðanna, sem
hann hafði hjálpað til að brjóta á
bak aftur.
Hvað var það, sem lyfti þessum
manni svo hátt, og hvað var það,
sem svifti hann aftur skyndilega
heilsu, valdi og áhrifum á samtíð
sína? því er fljótsvarað. J>að voru
hugsjónir hans. Á heppilegu augna
bliki báru þær hann fram úr öllum
samtíðai-mönnum sínum. En er á
reyndi var hann framar sinni sam-
tíð og hlaut að falla.
Wilson varð tiltölulega snemma
háskólakennari í Bandaríkjunum
og nafnkendur rithöfundur, bæði í
sagnfræði og stjórnlagafræði.Hann
varð skólastjóri í Princeton-háskól-
anum og þótti mikið að honum
kg/sða. par lenti hann í andstöðu
við auðmenn, sem gefið höfðu fé
til háskólans og vildu líka ráða
þar. því kunni Wilson ekki. Hann
vildi að vitið réði, en ekki peningar.
Lét hann þá af stöðu sinni við skól-
ann og gaf sig við stjórnmálum.
1913 var hann kjörinh forseti
Bandaríkjanna. Hin fyrri ár stríðs-
ins sátu Bandaríkin hjá. þjóðin var
vön friði 0g einangrun og skildi
ekki • deilur. Evrópuþjóðanna.
Skömmu eftir að Wilson hafði ver-
ið endurkosinn forseti, hófu þjóð-
verjar hinn ótakmarkaða kafbáta-
hernað. Urðu Bandaríkjamenn þá
fyrir þungum búsifjum. Wilson
hallaðist þá meir og meir að því,-
að heimsfriðnum og menningunni
væri hætta búin, ef þjóðverjar
sigruðu. Styrjaldir væru hræðilegt
böl, og þyrftu að hverfa. Deilur
milli þjóða yrði að dæma eins og
mál einstakra manna, eftir mál-
stað. Réttur en ekki máttur ætti að
ráða. Átti Wilson mikinn þátt í að
Bandaríkin fóru í stríðið og að
gengið var milli bols og höfuðs á
þjóðverjum 1918, svo að þeir urðu
að gefast upp. Wilson forseti hafði
síðustu árin í ræðum og opinber-
um tilkynningum boðað nýja
stjórnmálatrú. Frægastar voru hin
ar 14 greinar. Hver mentuð þjóð
skyldi ráða sínum forlögum. Ný-
lendur ekki lengur kúgaðar. Engir
leynisamningar milli þjóða. En í
stað þess skyldu allar þjóðir ganga
í réttlátt bandalag. Dómstóll þess
skera úr öllum milliríkjaafskiftum
og friðarríkið byi’ja.
Fjórtán boðorð Wilsons voru um
stund fagnaðarerindi fyrir stríðs-
þjóðirnar í Evrópu, sem flakandi
voru í sárum. þegar vamir voru
þrotnar í þýskalandi, gafst þjóðin
upp í þeirri von, að friðurinn yrði
bygður á stefnu Wilsons forseta.
í lífi flestra mikilmenna sögunn-
ar er hægt eftir á að nefna eitt-
hvert augnablik, þegar þeir hefðu
átt að deyja. Ef Napóleon hefði
fallið í orustu laust fyrir Rúss-
landsferðina, ef Karl 12. hefði fall-
ið í Póllandi, ef Wilsonforseti hefði
andast áður en hann fór til París-
ar á friðarfundinn, þá hefði æfi-
braut þessara manna verið síhækk-
andi lína að hinum óhjákvæmilega
endalokum æfinnar. þá hefðu
ósigrar síðustu áranna ekki dreg-
ið neitt úr frægðarljóma undan-
genginnar æfi.
En Wilson lifði og fór á friðar-
fundinn og kom nálega engu til
leiðar af fyrirætlunum sínum,
nema því að stofna að nafni til
þjóðbandalagið, sem fram að
þessu hefir þó verið lítið annað en
samtök sigui’vegaranna. Wilson
kom heim sem sigraður maður.
Ilans eigin þjóð snerist á móti því
eina, sem honum hafði tekist að
ávinna á friðarfundinum. Banda-
ríkin vildu ekki ganga í þjóðbanda-
lagið og vilja það ekki enn. Wilson
misti heilsuna og varð að hætta for
setastörfum áður en tími hans var
útrunninn. Síðan heyrðist hans að
engu getið í nokkur missiri. En
fyrir fáum vikum kom eins og heí-
fró yfir hann. Wilson reis á fætur
og hélt einu sinni enn mikla ræðu
til þjóðar sinnar. Tvær miljónir
manna víðsvegar í Bandaríkjunum
heyrðu ræðuna með víðboði
(bi’oadcasting). Enn einu sinni
áminti forsetinn þjóð sína um
samábyrgð þjóðanna og áfeldi
leiðandi menn hennar fyrir að
hafa reynt að svíkjast undan
skyldunum við samtíð og eftirtíð í
friðarmálinu. Litlu síðar andaðist
Wilson, saddur lífdaga. Ef til vill
hefir hann sprungið af harmi yfir
því, að tengdasonur hans, sem
verið hafði ráðherra og mikill
trúnaðarmaður Wilsons, dróst inn
í hið mikla mútumál steinolíufé-
lagsins, og hafa sannast á hann
einna þyngstar sakir.
Frægð Wilsons hvílir á traustum
grundvelli. Hann er hinn eini
mikli valdamaður í heimi, sem hef-
ir í alvöru viljað útrýma styrjöld-
um og kúgun smáþjóða, vildi láta
réttinn ráða, en ekki máttinn. En
ósigur hans var eðlilegur og óhjá-
kvæmilegur. Wilson var of langt á
undan þjóð sinni og samtíð. Við
friðarsamningana otaði hver ein-
asti stjórnmálamaður tota sinnar
þjóðar. Og það vildu landar Wil-
sons líka láta gera. þeim var meir í
hug að fá aftui' frá Evrópu pen-
inga sína, heldur en að stofna frið-
arríkið. Kraftur Wilsons bilaði.af
því hann einn gat ekki bjargað
þeirri samtíð, sem ekki vildi
bjarga sér sjálf. **
Sanngjarnt verð.
G. Bjarnason
Utan úr lieiminum berast hingað
að j afnaði fréttirnar um mátt pen-
inganna. Óvenjutíðar hafa þær
verið undanfarið fregnirnar um
það, hve peningarnir hafa leitt
menn á glapstigu. Um öll iönd kom-
ast nú upp klækirnir frá góðu ár-
unum. það er svo miklu erfiðara
að halda spilinu „gangandi“ á
krepputímunum.
Nú síðast berast fregnir frá
Bandaríkjunum um sérstaka að-
ferð til að beita peningavaldinu. Að
vísu þykja það ekki eins einstak-
ar fréttir ytra, sem hér, því að þar
vita allir að peningamennirnir
nota peningana ærið oft til mútu-
gjafa.
það hefir komist upp um ýmsa
af' nafnkendustu mönnum Banda-
ríkjanna, að þeir hafa þegið mút-
ur í stórum stíl. það eru steinolíu-
kóngarnir, sem múturnar greiddu.
það eru stjórnmálamennirnir sem
Iáta múta sér.
Innanríkisráðherrar Bandaríkj -
anna, hvor á fætur öðrum, hafa
þegið mútur frá olíukóngunum.
Jafnvel .einn merkasti stjórnmála-
maður Bandaríkjanna, fyrverandi
ráðherra og tengdasonui' Wilsons
forseta, hefir þegið mútur stein-
olíukónganna. Hundruðum þús-
unda, jafnvel miljónum dollara
'hafa steinolíukóngarnir varið í
mútur.
Vitanlega vekur það mikla eftir-
tekt, þegar slíkt kemst upp. En hitt
er alveg áreiðanlegt, að margsinn-
is oftar kemst það ekki upp. Ligg-
ur við að sérstök slysni þurfi að
koma til, til þess að það komist
upp.
Svona er þá siðferðið í hinni
frjálsu og ríku Ameríku. En hvar
er það land, sem getur talið sig
hreint af slíku? Um sum gildir
áreiðanlega það, að munurinn á
þeim og Bandaríkjunum er aðeins
sá, að hjá þeim komast mútugjaf-
irnar ekki upp. —
Mútuhneikslið í Bandaríkjunum
minnii' á annað. það sýnir hversu
afskaplega hörð samkepni er háð á
steinolíumarkaðinum. .
Ilundruðum þúsunda, jafnvel
miljónum dollara kasta steinolíu-
kóngarnir í mútur. Svo harðlega
berjast þeir um markaðina og fram
leiðsluna. Svo stórkostlega fast
gæta þeir hagsmuna sinna.
Mundi það vera sennilegt að þeir
fremdu þessa iðju eingöngu í
Bandaríkjunum? Mundi það vera
sennilegt að þeim þættu ráðherrar
Fljót afgreiðsla.
& Fjeldsted,
Bandaríkjanna líklegastir allra til
að taka við mútugjöfum? Mundi
það vera óhugsandi að þeir létu
einhverja „mola hrynja“ til fjar-
lægra landa, þótt lítil séu, sem eru
að færast það í fang að losna úr
einokunarklóm steinolíukónganna ?
Trúi þeir sem trúa vilja á heið-
arlegu bardagaaðferðina steinolíu-
félaganna.
----0----
V öluspá.
Sigurður Nordal prófessor var
háskólarektor skólaárið 1922—23.
Ritar þess tilefnis fylgirit með Ár-
bók Háskólans. Gefur þar enn út af
nýju „frægasta kvæði Norður-
landa“, Völuspá. Gerir grein fyrir
handritum, ferli, umgerð og uppi-
stöðu kvæðisins. þá kemur texti
kvæðisins og rækilegar skýringar,
síðan textinn eins og höf. kemst
næst að hann muni upphaflega
hafa verið. Loks er rætt sérstak-
xlega um hinn ókunna höfund
kvæðisins.
f formála gerir höf. grein fyrir
því, að þessi Völuspárútgáfa er
með nokkuð öðrum hætti en áður
hefir tíðkast. Hún er- fyrst og
fremst gerð handa íslenskri al-
þý'ðu. Segir höf.: „Eftir þeim til-
gangi vil eg láta dæma rit þetta.
Eg hefi ekki vegna þeirra lesenda
slakað neinsstaðar til um vísinda-
lega nákvæmni, þar sem mér þótti
nokkru máli skifta. En eg hefi
reynt að gera bókina eins ljósa og
læsilega og efnið leyfði. Fylgirit
Árbókar Háskólans ........ eiga
smámsaman að flytja hið algild-
asta af háskólafræðunum heim á
bóndans bæ — viðfangsefni, sem
eru nógu torveld til að honum vaxi
brekkumegin við lesturinn, en í
þeim búningi, að hvergi sé ókleift
að skilja þessari útgáfu er m. a.
ætlað að brýna fyrir mönnum list-
ina að lesa, benda á, hve margar
geti verið tálgryfjurnar — og mat-
arholurnar".
Sigurður Nordal er áður frægur
af uppástungunni um að gefa út
þýðingar úrvalsrita útlendra í
ódýrum alþýðlegum útgáfum, og
er það nú að verða að veruleika. En
sá er þetta skrifar er honum enn
þakklátari fyrir þessa Völuspár-
útgáfu handa íslenskri alþýðu. í
þúsund ár hafa Islendingar verið
söguþjóðin. þaðan hefir þjóðinni
fyrst og fremst komið virðing og
álit. Til þeirra iðkana hefir íslenski
þjóðstofninn átt sérstaka hæfi-
leika. Svo mun vera enn. þessvegna
vinna vísindamennirnir hið þarf-
asta verk, er þeir stuðla að þeim
iðkunum.
Má nú ekki með neinu móti fara
svo um þessa Völuspárritgjörð,
sem farið hefir um langflest fylgi-
rit Háskólans, að þau liggja grafin
í bókahyllum örfárra mentamamia.
Háskólinn verður að sjá svo um að
hún verði fáanleg með lágu verði,
sem sérstakt rit. Hún á að komast
„inn á hvert einasta heimili"
þeirra mörgu, sem unna þjóðleg-
um fræðum. Er ekki vafi á, að hún
mun þá vekja marga til nýrrar
umhugsunar og iðkana í fornbók-
mentunum. —
„Völuspá er það Eddukvæði, sem
gildust rök verða færð fyrir, að
ort sé á fslandi", segir Sig. Nordal.
Hafa miklar deilur staðið um það,
eins og kunnugt er. Segir Nordal
um þær deilur, að þær sýndu ljós-
lega ,,að auðveldara er að hrekja
rök um slíkt efni en finna önnur
gildari í staðinn. En hnigi allar lík-
ur í eina skál, þótt einstakar séu
léttvægar, leikur ekki vafi á, hvert
mundangið hallast“. Færir hann
enn ný rök fyrir því, að Völuspá sé
ort á íslandi, um það leyti sem
kristni var lögtekin, og gengur þó
feti lengra, því að hann giskar á
hver höfundurinn muni vera, eins
og síðar verður að vikið.
Sigurður Nordal hefir tekið sér
fyrir hendur að vera forgöngumað
ur um tvö stórmerk atriði í
menningarmálum fslands: þýðing-
arnar á útlendum úrvalsritum í
ódýrum útgáfum, og nú byrjar
hann svo glæsilega að hvetja ís-
lenska alþýðu til meiri og ræki-
legra iðkana á fornbókmentunum.
. Óhætt mun að fullyrða, að á
honum rætist ekki hið fom-
kveðna, að enginn er spámaður í
sínu föðurlandi. þjóðin er byrjuð
að framkvæma fyrri tillöguna. 0g
ef Sigurður Nordal rær allvel fram
í um að hvetja íslenska alþýðu til
fornbókmentaiðkana, hygg eg, að
ekki muni skuturinn eftir liggja.
Eg hygg að Sigurður Nordal hafi
hitt á óskastundina um að bera
fram hvorttveggja þetta mál.
Hann er hinn sjálfkjörni leiðtogi
um að fara með þau áfram við
góða fylgd. Eilitla hönk á íslenska
alþýðan þá upp í bakið á honum,
og væri skarð fyrir skildi, ef hann
teldi sig þurfa að hverfa aí landi
burt. (Frh.)
----o----
í grein Jóns Árnasonar fi’am-
kvæmdastjóra um kjötmrakaðinn í
síðasta blaði, hafa fallið úr tvö orð,
sem að vísu valda ekki misskiln-
ingi nema fljótt sé á litið. Segir frá
því, að verðið á kælda kjötinu, er
flutt var til Englands, hafi verið
að meðaltali 71/0 d. fyrir enskt
pund, en af því frysta 63/4 d., að
öllum kostnaði frádregnum, og svo
átti að standa í svigum á eftir „ca.
kr. 2,25 og 2,00 á kíló eftir núver-
andi gengi“ — en orðin „á kíló“
höfðu fallið úr.
Esja kom í gær og með henni
þessir þingmenn: þorleifur Jóns-
son, Sveinn Ólafsson, Ingvar Pálma
son, Ilalldór Stefánsson, Árni
Jónsson, Sigurður Jónsson, Ingólf-
ur Bjamason, Einar Árnason,
Bernharð Stefánsson, Björn Lín-
dal, Guðmundur Ólafsson, Jón A.
Jónsson, Sigurjón Jónsson, Hákon
Kristófersson og Halldór Steins-
son.
-----0----