Tíminn - 23.02.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferí
afgret&slur"a6ur Ctmans ec
S t $ u r <} e i r ^ri&tiísfon,
Sambanösþú&mu, Hetfjapif.
iZ^fgrclböía
Cimans er i Sambanös^Afimt,
®pin öa$Iega 9—fl f. $.
Siirri 4^9«.
YIII. ár.
Reykjavík 23. febrúar 1924
8. blaO
Utan úr heimi.
Grænlandsdeilan.
Um alllanga hríð hefir staðið
hörð deila milli Danmerkur og
Noregs um yfirráðin á Grænlandi.
Danir telja sig eiga landið með öll-
um þess gögnum og gæðum. Norð-
menn draga þetta í efa. peir telja
landið fundið og bygt af Norð-
mönnum. Segja að það hafi verið
norskt skattland á miðöldunum,
þegar Danmörk og Noregur lentu
undir einum konungi. þessvegna
eigi það að fylgja Noregi enn.
Ef fylgt væri sögulegum rökum,
hefði þriðja þjóðin átt að~ koma
einna helst til greina, íslendingar.
Forn-lslendingar fundu Grænland
og bygðu það. Stjórnarform Græn-
lendinga í fornöld var eftirmynd
hins íslenska þjóðveldis. Bygð
Grænlands var hold af holdi hins
íslenska ríkis. því miður hefir
stjórn Islands ekki komið fram
sem réttur aðili í málinu við um-
ræður þær, sem nú hafa orðið um
Grænlandsmálið.
Norðmenn hafa mjög sótt á í
þessu efni. þeir em siglinga- og
veiðiþjóð miklu meiri en Danir.
Um langa stund hafa hvalveiða-, og
þó einkum selveiðamenn frá Nor-
egi stundað atvinnu sína við Græn-
landsstrendur, einkum við austur-
ströndina, og haft þar vetursetu.
Norska þjóðin er ung, ásækin og
djörf til átaka. Norðmenn hafa
náð góðri aðstöðu á Spitsbergen,
vilja fá Grænland, og einskonar
samband við ísland og Færeyjar.
Norska þjóðin vill vera drotning
fshafsins, og heimta aftur það,
sem hún telur sinn sögulega rétt.
En Danir hafa ekki viljað láta sinn
hlut. 1 norskum blöðum hefir ver-
ið mjög fast sótt á 0g með mikilli
óhlífni. Hafa nálega allar stéttir og
allir flokkar sameinast um þetta
mál. Hefir sumstaðar komið fram
Danahatur á háu stigi. Flokkur
danskra leikara var á ferð í Noregi
í sumar sem leið. Létu þeir hið
versta yfir ferðinni. þóttust hafa
verið hæddir og óvirtir opinberlega
og í kyrþey. Fleiri dæmi voru sögð
svipuð. Og ástæðan var jafnan hin
sama: Grænlandsmálið. Danir tóku
yfirleitt hóglega í málið, þó að ein-
staka sinnum hafi líka frá þeirra
hálfu hrotið harðyrði í garð Norð-
manna, þá hefir þess gætt minna,
enda urðu hinir að sækja á.
Nú hefir dansk-norsk nefnd set-
ið á rökstólum og reynt að leysa úr
Grænlandsmálinu. Tillögur hennar
eru nýlega komnar út, en hvorugt
þingið hefir samþykt þær enn.
Niðurstaðan er sú; að samning má
gera til 20 ára milli Dana og Norð-
manna um veiðirétt við Austur-
Grænland. Strandlengjan nálega
öll verður með vissum óbrotnum
skilyrðum opin til afnota fyrir all-
ar þjóðir. Fáir munu nota sér þenn-
an rétt nema norskir veiðimenn og
ef til vill íslendingar. Hafa Norð-
menn líka með baráttu sinni mest
til fengsins unnið. — En í aðalmál-
inu, um eignaryfirráð Grænlands,
hafa Danir hvergi látið undan síga.
Nefndin sá, að um það mál varð
engu um þokað. Hafa Norðmenn-
irnir þá snúið sér að því, sem næst
best var, að tryggja sér aðstöðu
til veiða við austurströnd Græn-
lands. En vesturströndin er enn
harðlokuð fyrir öllum nema Græn-
landsfélaginu danska. En með
hverju ári gerast háværari þær
raddir meðal frjálslyndra manna í
Danmörku, sem vilja að landið sé
opnað.
Aldrei mun geta komið til
styrjaldar með frændþjóðunum,
Dönum og Norðmönnum, hvorki út
af Grænlandi eða öðrum málum. En
bróðurhugurinn milli þessara
þjóða hefir kólnað meir en fyr
hefði þótt líklegt, við átökin um
Grænland. **
9
—-—o----
Dr. Jón Þorkelsson
þjóðslgalavörður.
Dr. Jón þorkelsson var fæddur
að Ásum í Skaftártungu 16. apríl
1859, sonur þorkels Eyjólfssonar
er þar var þá prestur og konu hans
Ragnheiðar Pálsdóttur. Fluttist
síra þorkell að Borg á Mýrum
stuttu eftir að Jón fæddist, og var
síðast prestur á Staðastað — en
Jón var eftir eystra, alinn upp hjá
frændfólki sínu í Skaftafellssýslu,
á Hlíð í Skaftártungu. Hann gekk í
skóla 1876, varð stúdent 1882 og
mun það þegar hafa komið í ljós
á skólaárum hans, að hann var
ekki við hvers manns skap og eitt-
hvað sérstakt í hann spunnið.
Að stúdentsprófi afloknu fór
hann til Kaupmannahafnar og
dvaldist þar síðan í mjög mörg ár,
fyrst við nám, en síðar við vísinda-
störf.
Hann lagði stund á íslensk fræði,
sögu lands og bókmentir, og tók
meistarapróf í þeim fræðum 1886
og á þau fræði lagði hann stund
alla æfi síðan, með alveg óvenju-
legri elju og dugnaði.
Hann réðist þar á garðinn sem
þörfin var mest, því að fáir eða
engir höfðu þar á runnið áður svo
teljandi sé, nema Árni Magnús-
son. Hann tók fyrir miðaldasög-
una, hina almennu sögu þeirra og
bókmentanna.
Fornaldarsaga Islands og forn-
bókmentir hafa verið viðfangsefni
fjölda vísindamanna, en fyrir daga
dr. Jóns þorkelssonar mátti svo að
orði kveða, að fræðimennirnir ná-
lega gleymdu mörgum öldum í
sögu fslands. Að vísu hafði Jón
Sigurðsson byrjað það verk sem
stefndi í miðaldasöguna, með út-
gáfu fornbréfasafnsins, en honum
entist ekki aldur til að koma út
nema fyrsta bindi þess. Jón þor-
kelsson var hinn sjálfkjörni arf-
taki nafna síns um það verk og
doktorsritgjörð hans um skáldskap
íslendinga á 15. og 16. öld og út-
gáfa hans á Fornbréfasafninu, sem
nú er að verða 12 bindi, hafa rutt
brautina að rannsókn þess tíma-
bils. Mun dr. Jón einhverntíma
hafa orðað það svo, að hann hafi
viljað brúa gjána milli fomrar og
nýrrar sögu íslands, og það hefir
hann gert með alveg sérstökum
myndarskap, og því aðeins gat
hann gert það, að hann var öllum
mönnum fróðari og þrautkunnugri
fornskjölunum. Svo sem Áma
Magnússonar verður jafnan minst,
því að hann er sá, er safnaði sam-
an og varði glötun ótal gögnum um
fyrri sögu landsins, svo verður dr.
Jón þorkelsson ódauðlegur í sögu
þessa lands, því að hann hefir bor-
ið þetta alt á borð fyrir alþjóð Is-
lendinga og gert það að alþjóðar-
eign og hverjum manni handhægt
til rannsóknar sem áður var graf-
ið og margsundrað í söfnunum
víðsvegar um heim. Og jafnframt
t
Dr. Jón Þorkelsson,
þjóðskjalayörður
Þá er höggl þjóð var slegin
þungu og snöggu, og fram á veginn
felmtuð horfir fræðadís.
Telja mun í salnum Saga
sólarlitla þessa daga.
Fágætt horfið blað er Braga. —
Burt er kempa snjöll og vís.
Liðnar aldir þöglar þykja,
þéttu haldi plöggin lykja,
keim og eim síns aldarfars;
veita flestum viðmótstrega,
en vinum sínum kompánlega
alt þær segja og alla vega
einatt þenna virtu svars.
•
Fengsæll úti’ á fræðamari
framúr keppinn sjósóknari
djúpt á miðum löngum lá.
Köllun sinni og iðju unni,
ómenskunni lítið kunni.
Lók í æsku lyftingunni
líf sitt alt með fjöri og þrá.
Sórhvað frónskt að sjá og heyra
sjón var hvöss og þunt var eyra,
minnið jafnframt meginríkt. —
Þekti’ hann gis og þvaðrið tóma
þjóðernis um helga dóma,
söng í þungrar þykkju skjóma,
þoldi’ hann engum fleipur slíkt.
Hann var ímynd áberandi
ýmsra veðra hér á landi,
skapið bæði vetur og vor.
Til var þorra þysinn stríði,
er þyrlar mjöll og espar víði;
steig þó júní blærinn blíði
blómum hollur annað spor.
Einatt léku létt á vörum
leiftrin fjörs í snillisvömm,
— orðin valin gild og góð.
Sá bar ekki sínu landi
sónarmjöð í daufu blandi. —
Þú átt ýmsa ógleymandi,
og einn er þessi — strjála þjóð.
I •
Yfirbragðið átti ’hann sanna
öldnu, horfnu slcörunganna,
þeirra greip nú hinstan hel.
Sof þá, maður, mær og slyngur,
mikli, sanni Islendingur.
öllu mold und stól ei stingur,
stórfeld minning endist vel.
Jak. Thor.

hefir hann með skarpleik unnið
mikið úr þessu mikla efni.
Fyrir stuttu var hann byrjaður
á að gera kvæðunum sömu skil með
útgáfu Kvæðasafnsins, sem hann
hafði skjölunum gert með útgáfu
Fornbréfasafnsins. Er það mikið
tjón, að honum entist ekki aldur
til þess og hins, að koma Fornbréfa
safninu lengra áleiðis. En einhver
verður þá að fara í fötin hans.
Vinna hans við þetta tvent er
aðallífsstarf hans. En auk þess
liggur fjölmargt eftir hann ann-
að, sem eitt fyrir sig mætti þykja
mikið eftir hvern meðalmann.
Hann hefir gefið út t. d. Hylling-
arskjölin fyrir Kópavogsfund,
Tyrkjaránssögu, Morðbréfabækl-
ing Guðbrands biskups, Búalög,
kvæði Stefáns Ólafssonar og Bólu-
Hjálmars og byrjað á útgáfu
Bréfabókar Guðbrands biskups og
Alþingisbókanna. Og auk þessa
verður það seint talið sem hann
hefir frumsamið, þó að hér verði
nokkuð nefnt: Saga Magnúsar
prúða, Jóns Espólíns og Jörundar
hundadagakóngs og fjöldi ritgerða
í Blöndu, Andvara, Tímariti Bók-
mentafélagsins, Ríkisréttindum Is-
lands o. fl. Enn gaf dr. Jón út Sunn-
anfara bæði í Kaupmannahöfn og
síðar hér heima, safnaði miklu
handritasafni, er hann seldi land-
inu, var forseti Sögufélagsins alla
tíð, þj óðvinafélagsins 1911—13 og
Bókmentafélagsins síðan 1918.
Mun ekki ofmælt að enginn maður
íslenskur hefir staðið fyrir jafn-
mikilli bókaútgáfu sem hann.
Við stjómmál fékst dr. Jón
nokkuð. Var þingmaður Snæfell-
inga 1893, og er sambandslaga-
málið kom á dagskrá 1908, varð
hann þingmaður Reykvíkinga og
sat þingin 1909 og 1911. Minnir
mig, að dr. Jón gæti þess í ræðu í
samsæti, er honum var haldið sex-
tugum, að þá hefði hann „tekið
fram hjá“ vísindunum er haxm fór
að fást við þau störf. En víst er
þó hitt, að sinn mikla þátt átti
hann í úrslitum sambandslagamáls
ins. það gat ekki hjá því farið, að
þjóðin tæki mikið tillit til tillaga
hans einmitt um það mál. Má hik-
laust telja hann í fremstu röð
sjálfstæðismannanna á þeim árum.
Rétt fyrir lát dr. Jóns kom
kvæðabók hans sjálfs út. Hefir
hennar nýlega verið getið hér í
blaðinu. —
Hefði sá, er þetta ritar, gjama
viljað rita rækilega um þennan
stórmerka mann, en í tómstundun-
um milli þingstarfanna verður lítt
úr verki. En af færum manni verð-
ur um hann ritað rækilega án efa,
annaðhvort í Skírni eða Andvara.
Persónuleg kynni hafði eg nokk-
ur af dr. Jóni síðustu árin og þó
helst allra síðast. það var alveg
sérstök unun fyrir þann, sem ann
íslenskum fræðum, að fá að spjalla
um þau við dr. Jón í skrifstofu
hans í Landsskjalasafninu. Eg get
ekki hugsað mér að tala nokkru
sinni við svo stórfróðan mann og
skemtilegan. Og þótt hann hafi
unnið með afbrigðum mikið og
miðlað þjóð sinni afburða miklu af
fróðleik sínum, þá er hitt mikið
sem fer með honum í gröfina, því
að enginn hefir svo sem hann lif-
að sögu miðaldanna íslensku.
----o-----
Látin er 30. f. m. að heimili sínu
Kirkjubóli í Hvítársíðu Ragnhildur
þórðardóttir kona Jóns Eyjólfsson-
ar fyrrum bónda á Háreksstöðum
í Norðurárdal, dugnaðar og sóma-
kona.