Tíminn - 22.03.1924, Blaðsíða 1

©jaíöfeti
03 afgrei&síup’aöur Cimans er
Sigurgeit ^ri&rifsfon,
Sarrtbanðsþúsinu, KeYfjaoif.
^fetei&sía
íimans er í Sambanösbúshtu.
©ptn ðaglega 9—\2 f. t>-
Sími ^96.
VIII. ár.
Reykjavík 22. mars 1924
12. bíaö
Stjórnarskiftin.
Stjórnarfarið frá 1920 og 1921 endurreist.
Afstaða Framsóknarflokksins.
pess er áður lauslega getið hér í
blaðinu að laust eftir þingsetningu
kom stjórn Ihaldsflokksins til for-
sætisráðherra, skoraði á hann að
beiðast lausnar og tjáði sig reiðu-
búna til að mynda nýja stjórn.
Um líkt leyti dró ráðherra
Framsóknarflokksins sig til baka í
samráði við þann flokk og síðan
sagði öll stjórnin af sér.
Var formanni Ihaldsins þá falið
það af konungi að mynda nýju
stjórnina, samkvæmt yfirlýsingu
Ihaldsflokksins. Tók J. p. við feg-
inshendi og þóttist hafa himin
höndum tekið.
En reyndin varð sú, að Jóni var
sýnd gæs en ekki gefin. Hann
knúði á hurðir hvar sem minsta
von var um að upp lykist. En það
lukust ekki upp nægilega margar
hurðir. Eða — eins og einhver orð-
aði það — það reyndist J. p. nú,
eins og sagt er að einhverntíma
hafi reynst öðrum ákveðnum
manni áður — það varð ekki „nóg
vatn í pípunum“.
Eftir hartnær tveggja vikna
þungan róður og mikil vonbrigði
varð J. p. að gefast upp. pað hafði
reynst missögn að foringi íhalds-
ins væri „reiðubúinn“ að geta
myndað stjórn. Hitt vissu allir að
hann mun hafa verið reiðubúinn
til að vilja mynda stjórn.
I fyrstá sinn urðu þau tíðindi á
íslandi að konungi höfðu borist
óábyggilegar fréttir um það hver
ætti að fara með hið æðsta vald.
Aldrei fyr hefir það mistekist að
mynda stjórn, þeim manni, sem
konungur hefir falið það starf.
Einsdæmin eni verst.
Laust fyrir síðustu helgi munu
þau tíðindi hafa flogið út yfir poll-
inn að J. p. væri búinn að gefast
upp og að því yrði að taka til nýrra
ráða. Og að sjálfsögðu var nú for-
seta sameinaðs Alþingis falið að
spyrja þingflokkana hver afstaðan
væri til myndunar nýrrar stjórnar.
Bar forseti sameinaðs Alþingis
þá málaleitun fyrir Framsóknar-
flokkinn. Lét Framsóknarflokkur-
inn ekki lengi á svarinu standa, því
að það var afhent forseta mið-
vikudag síðastl. og var svohljóð-
andi:
„Út af fyrirspurn frá forseta
sameinaðs Alþingis um afstöðu
Framsóknarflokksins til myndun-
ar væntanlegrar nýrrar stjórnar
ályktar flokkurinn að lýsa yfir:
Meðan ekki er séð hvernig fara
muni samningar við Norðmenn um
tollinn á íslensku saltkjöti í Nor-
egi og meðan ekki er séð um af-
stöðu þingmanna til hinna þýðing-
armestu mála sem fyrir þinginu
liggja, einkum viðskiftamálanna,
tekur Framsóknarflokkurinn enga
afstöðu til myndunar nýrrar
stjórnar“.
Yfirlýsingin var samþykt með
samhljóða atkvæðum allra flokks-
manna.
pessi yfirlýsing segir skýrt til
um afstöðu Framsóknarflokksins.
Framsóknarflokkurinn telur að
stofna eigi til stjórnarmyndunar í
því skyni að koma fram ákveðn-
um málefnum.
Framsóknarflokkurinn setur kjöt
tollsmálið efst þeirra mála sem eigi
að ráða athöfnum flokksins. I bili
er afkoma íslenskra bænda undir
engu máli eins kominn sem úrslit-
um kj öttollsmálsins.
pessvegna telur Framsóknar-
flokkurinn það sína æðstu skyldu,
sem stjórnmálaflokks, að láta af-
stöðu sína til stjórnarmyndunar
mótast af því máli.
I annan stað eru viðskiftamálin
hin næst þýðingarmestu mál sem
fyrir þinginu liggja: Viðskifta-
höftin, gengismálið, eftirlit með
meðferð gjaldeyrisins, landsversl-
unin o. fl.
I málum þessum er þjóðkunn
stefna Framsóknarflokksins.
Flokkurinn telur að framtíð
eigi sömuleiðis að ráða næsta
miklu um það, hverjir skuli fara
með stjórn landsins.
Flokkurinn telru að framtíð
landsins sé að afarmiklu leyti und-
ir því komin hver stefna verður nú
tekin um þessi mál og hver for-
ysta verður nú fengin um fram-
kvæmd þeirra.
pessa framkomu sína leggur
Framsóknarflokkurinn óhikað und-
ir dóm hinnar íslensku þjóðai'.
Til þess að vinna að þessum
málum hafa þingmenn flokksins
verið kosnir fyrst og fremst.
pessvegna setur flokkurinn nú
mál þessi á oddinn.
Framsóknarflokkurinn hefir ekki
einungis lýst því yfir, hann hefir
líka sýnt það í verkinu, að hann
heldur fast við stefnuskrá sína og
lætur málefnin ráða öilum athöfn-
um sínum.
Nýja stjómin.
Nú víkur sögunni aftur til
íhaldsins.
Undir eins og yfirlýsing Fram-
sóknarflokksins varð kunn, fóru
íhaldsmenn aftur á stúfana.
En nú var Jón porláksson orðinn
undir. Um allan bæinn, utan og
innan íhalds, hafði verið hlegið að
framkomu hans,herhlaupinu mikla
á fyrsta spretti, sem síðan varð
ekkert úr. Annar, vanari að sigla
á þeim pólitisku ólgusjóum, skaut
nú höfði upp. pað var hinn gamli
marghrjáði fyrverandi ráðherra
Jón Magnússon. Nú var það hann
sem tók við forystunni.
Með hvaða meðölum það tókst
— er þeim ókunnugt sem þetta
skrifar. Verður tækifæri til þess
eflaust síðar, en óhætt mun að
fullyrða, að aldrei fyr hafi lagt ver
ið út á veikari ís um stjórnar-
myndun á íslandi.
Eftir bestu heimildum þykir
mega telja víst, að stjórnarmynd-
unin reynist sem hér segir:
Jón Magnússon forsætisráðherra
og dóms- og kirkjumálaráðherra.
Jón porláksson fjármálaráðherra
og
Magnús Guðmundsson atvinnu-
málaráðherra.
pað er með öðrum orðum endur-
reisn hinnar frægu stjórnar frá
1920—1921 með þeirri manna-
breytingu einni, að Jón porláksson
er kominn í stað Péturs heitins
Jónssonar frá Gautlöndum.
Gengið undir ok.
Örlög þau, sem formaður Ihalds-
flokksins, Jón porláksson, hefir
_ hlotið að þessu sinni, minna á far-
í ir Órækju Snorrasonar.
'.3íe- 409» -*<►
ears
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Fást allsstaðar.
Smáseluverð 55 aura pakkinn.
THOMAS BEÁR & SONS, LTD.,
LOÍNDON.^
1
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Hann var sonur hins ríkasta
manns á íslandi á sinni tíð. Styrk-
ari mægðir og frændstyrk átti
hann en nokkur annar Islendingur.
Harðsnúinn flokk hafði hann í
kringum sig og mikið veldi.
En saga hans reyndist óslitinn
hrakfallabálkur.
Hann gekk á vald óvina sinna,
eins á fætur öðrum. Fyrst lenti
hann í klóm Sturlu frænda síns
Sighvatssonar og hlaut hin hörð-
ustu meiðsl. Á vald Sighvats og
Kolbeins unga hlaut hann að
ganga. Og þá er faðir hans hafði
verið myrtur og hann 1 fyrstu
hafði stofnað til hins mesta ófrið-
ar gegn banamönnum hans — þá
varð hann að ganga slyppur á vald
þeirra, vera í gæslu þeirra um hríð
og þola svo burtrekstur úr landi og
kom aldrei aftur. —
Foringi íhaldsflokksins stofnaði
til mikilla tíðinda í byrjun þings.
Hann samdi yfirlit yfir fjár-
málastjórn landsins og var í því
fólgin hin harðasta ádeila á þriggj a
ráðherra fyrirkomulagið og eink-
anlega á Jón Magnússon og Magn-
ús Guðmundsson fyrir stjórn
þeirra á landinu.
Síðan fær hann það umboð í
hendur að mynda nýja stjórn. Og
hann gerir vafalaust alt sem hann
getur til þess, en hann getur það
ekki.
Látum svo vera, ef við þetta
hefði setið. pá var ekki annað að
segja en það, að Jón porláksson
barðist sinni baráttu, eins og hann
gat og beið lægri hlut. pað er við-
urkent af öllum, að það er til sem
heitir að falla með sóma.
En Jón porláksson lét ekki við
svo búið standa.
Hann gengur fyrst undir það ok
að verða ráðherra einn af þrem.
Hann viðurkennir með því fyrst og
fremst í verkinu það fyrirkomulag
sem hann hefir fordæmt.
Og þvínæst gerist hann undir-
ráðherra Jóns Magnússonar og
samverkamaður Jóns Magnússon-
ar og Magnúsar Guðmundssonar,
ráðherranna, sem hann hefir for-
dæmt svo freklega fyrir fyrri
stjórn þeirra.
petta er það, sem hann leggur
nú undir dóm þjóðarinnar. Beri
menn það saman við þá framkomu
sem Framsóknarflokkurinn leggur
nú undir þjóðarinnar dóm.
Undir slíkt ok er hann nú geng-
inn foringi íhaldsflokksins.
Mætti snúa við frægum orðum
og segja:
Aldrei hefir enn í manna minnum
meira bognað nokkur Islendingur.
Byrjað með ósköpum.
En það er ekki með þessum
ósköpum einum sem nýja stjórn-
in sest í sætin.
pað er á allra vitorði, sem nokk-
uð hafa fylgst með á þingi, að
ástæðan til þess að Jóniporlákssyni
tókst ekki að mynda stjórn var sú
að Jón Magnússon beitti sér gegn
honum á bak 'Við tjöldin.
Er þetta ein myndin af ástand-
inu á „kærleiksheimilinu“ því.
Hefir J. M. að þessu leyti unnið
fullan sigur á nafna sínum.
En þá náði J. p. sér niðri á öðru
sviði. Hann þóttist hafa beygt sig
nógu djúpt og vildi ekki lúta lægra.
Ilann heimtaði að fá að vera fjár-
málaráðherra. Og þann beiska bik-
ar varð Magnús Guðmundsson að
tæma til botns. Fyrst varð M. G.
að hlusta þegjandi á ádeilu J. p.
-fyrir fjármálastjórnina 1920—
1921, og nú að þiggja þetta magn-
aða vantraust að verða að víkja úr
fjármálaráðherrasæti fyrir mann-
inum sem dæmt hafði fjármála-
stjórnina hans svo þunglega.
pannig hafa þeir stangast inn-
byrðis ráðherrarnir nýju. peir
menn, sem að einhverju loyti
marka framtíð af fortíð, munu af
þessu draga ákveðnar ályktanir
um sambúðina í framtíðinni.
Menn en ekki málefni.
pessi stjórnarmyndun Ihaldsins
er reist á þveröfugum grundvelli,
þeim sem Framsóknarflokkurinn
vildi vera láta um stjórnarmyndun.
Nýja stjómin er mynduð vegna
manna en ekki málefna.
Ekkert sameiginlegt málefni
bindur þessa nýju stjórnendur
saman. Heldur þvert á móti.
Liggur beinast við að taka ein-
hver stærstu málin, viðskiftamálin.
Magnús Guðmundsson hefir a.
m. k. talað svo, sem hann sé nú ein-
dregið fylgjandi viðskiftahöftum.
Um Jónana báða er það marg-
kunnugt, að þeir eru þeim alveg
andstæðir. Sami M. G. er faðir tó-
bakseinkasölunnar, en J. p. a. m. k.
einhver eindregnasti andstæðingur
hennar.
Hvað blasir við?
pað er hægt að segja með nálega
fullri vissu hvað muni blasa við að
mörgu leyti um hina nýju íhalds-
stjórn.
Endurreisn ástandsins frá 1920
—1921 blasir við. Endurreisn þess
stjórnarfars, sem verst hefir
reynst síðan stjórnin varð innlend.
pað blasir við í annan stað, með
nálega fullri vissu, að Magnús
Guðmundsson á í annað sinn að af-
neita verslunarstefnu sinni: höft-
unum og tóbakseinkasölunni. pað
má ennfremur telja öldungis víst
að engar verulegar ráðstafanir
verð^ gerðar til viðréttingar geng-
inu. Fyrst og fremst er Jón Magn-
ússon af því margkunnugur að
gera aldrei neitt verk nema til
hálfs og taka aftur með annari
hendi sem hann gefur með hinni,
en Jón porláksson er tryggingin
sem kaupmennirnir hafa fyrir sín- x
um hagsmunum og skoðunum.
íhald blasir við. íhald í verstu
merkingu. Kaupmannaíhald. Ihaíd-
ið frá 1920—1921, þá er þeir
sýndu verkin sín Jón Magnússon
og Magnús Guðmundsson í fjár-
aukalögunum miklu. pað á nú að
tialda í ástandiö frá 1920 og 1921.
Örlög Brennu-Flosa.
Svo er frá sagt í niðurlagi Njálu
að þá er Brennu-Flosi vai- orðiun
gamall fór hann utan að sækja sér
skálavið. Hann varð síðbúinn heim
sumarið eftir. Mexm ræddu um að
vont væri skip hans. Flosi sagði
vera ærið gott gömlum og feigum
og sté á skip og lét í haf — og hef-
ir til þess skips aldrei spurst síðan.
Jón Magnússon er orðinn gamall
maður og beygður. pað er næsta
furðulegt að hann skuli á gamals
aldri stofna til stjórnarmyndunar
á svo afarveikum grundvelli, með
svo afskaplega sundurleitum efni-
við.
Eru það hin sömu örlög sem bíða
hans sem Brennu-Flosi fann á 3ér.
Er þetta síðasta verk Jóns Magn-
ússonar fyrirboði hans pólitisku
feigðar.
Hún er góð gömlum og feigum
stjórnmálamönnum stjórnarskút-
an nýja — en engum öðrum er hún
góð.
----o---
Brottrekstur
Þorsteins G-íslasonar.
Úrskurður fallinn hjá hinum
dönsku og íslensku eigendum
Morgunblaðsins.
Erfiðar hafa þær verið fæðing-
arhríðir Ihaldsstjórnarinnar á Al-
þingi. En það hafa ekki verið eiuu
ljósmóðurstörfin sem Ihaldið hefir
orðið í að standa þessa dagana. Og
það hefir ekki verið eina pólitiska
fæðingin í herbúðunum þeim, er alt
hefir borið öfugt að.
Við blaðið hefir fæðingin staðið
lengi yfir, en er nú farsællega um
garð gengin og fæddir tvíburar,
eða þríburar, og getur Tíminn ekki
fullyrt með vissu hvort er.
Fyrir löngu var það ráðið að
porsteinn Gíslason skyldi rækur
ger. En um hitt stóð orustan hver
eða hverir skyldu taka við.
Dönsku eigendurnir úr kaup-
mannahópnum reykvíska réðu
mestu um það að porsteinn færi.
peir munu og hafa ráðið mestu
um það hverir nú taka við, þótt
þeir hafi ekki haft dirfsku til að
framkvæma það áform að setja
danskan mann sem opinberan með-
ritstjóra.
Mennirnir sem ráðnir eru til að
veita forstöðu þessu hálf- eða al-
danska málgagni, Morgunblaðinu,
eru: Jón Kjartansson, þingmaður
bændanna í Vestur-Skaftafells-
sýslu og Valtýr Stefánsson fyrver-
andi ráðunautur Búnaðarfélags Is-
lands um áveitur. Hitt er meiri
vafa undirorpið og verður ekki full-
yrt hér, að þriðji maðurinn sé Jón
Bergsveinsson, hinn afsetti for-
maður Fiskifélags íslands, tals-
maður kaupmannavaldsins og hins
alræmda steinolíufélags ameríska.
Ennfremur er fullyrt, að þar sem
porsteinn Gíslason á Lögréttu og
sambandi hennar og Morgunblaðs-
ins er að sjálfsögðu slitið hér eft-
ir, þá eigi að endurreisa ísafold
gömlu og gera hana að vikuútgáfu
Morgunblaðsins, sem ætluð er
bændum, eins og Lögrétta hefir
verið undanfárið. VerSur fróðlegt
að sjá hvernig þeim reynist það
dönsku kaupmönnunum að nota
Frh. á 4. siðu.