Tíminn - 05.04.1924, Blaðsíða 3

T ! M I N N
55
safnsins. Voru undir það ritaðir
þrír háskólakennarar, sem þá
voru, L. H. B., H. Níelsson og
Guðm. Hannesson. þessir þrír
menn voru þá í „ráðgjafarnefnd“
við safnið. Sögðu þeir af sér, og
hefir háskólinn enga fengið til að
gæta starfsins síðan. Lá þar í fólg-
in krafa um mannaskifti við safn-
ið. En stjórnirnar hafa daufheyrst
síðan þá og situr alt við það sem
var, en raunar er safnið stjórn-
laust til hálfs síðan nefndin sagði
af sér. Máli þessu var þannig hátt-
að, að það varð naumlega svæft
lengur, en óséð er enn, hvað úr
breytingum verður.
pá hefir J. J. borið fram tillögu
um, að stjórnin undirbúi fyrir
næsta þing breytingu á Söfnunar-
sjóðnum þannig að hér eftir verði
eignir hans eingöngu bundnar í
lánum til landbúnaðarins. Hefir
sj óðurinn mikið fé til geymslu, og
hefir broddborgurum í Rvík oft
verið mikil hjálp að því, að fá þar
ódýr lán, einkum til húsa. Málinu
var vísað til nefndar. Óséð hvort
íhaldsflokkurinn reynir að eyða
því.
Sami þingmaður bar enn fram
frv. um að leggja niður 4 óþörf
embætti: Aðstoðarlæknir á ísa-
firði, aðstoðarverkfræðingsstöður
hjá vega- og vitamálastjóra, svo og
embætti skógræktarstjóra. í stað
hans á búnaðarmálastjóri að hafa
yfirumsjón skógarmála.
Neðii deild.
Breyting samvinnulaganna. P.
Ott. flutti sama frv. og í fyrra um
breyting á samvinnulögunum. Eins
og áður lögðust samvinnumenn
mjög eindregið gegn frv., töldu það
hættulegan fleyg í samvinnulög-
gjöfina, sem gæti dregið margan
slæman dilk á eftir sér. Ingólfur
Bjarnarson, Halldór Stefánsson,
Bernharð Stefánsson, Jörundur
Brynjólfsson og Tr. p. lögðust
þunglega gegn frv. Má P. Ott. eiga
það, að hann fylgdi frv. þessu
ákafalaust og virtist fremur gera
fyrir annara hvöt að taka að sér.
En honum barst liðsstyrkur frá
Birni Líndal og með þeim hætti, að
Björn gerði árás á samvinnufélags-
skapinn 1 heild sinni. Lenti í
harðri rimmu milli B. L. og Tr. p.
og endaði þó í bróðerni og kallaði
B. L. Tímann „virðulegt blað“ og
„hættulegan" andstæðing. En svo
fóru leikar, að frv. þetta var drep-
ið þegar við fyrstu umræðu.
innanlandsviðskiftum okkar fult
eins vel nú, og 3V4 milj. gerðu áð-
ur, þ. e. a. s., ef krónan væri komin
í ákvæðisverð. Lággengið sjálft,
eða vöruverðhækkun sú, sem það
hefir í för með sér, hefir að vísu
skapað meiri gangmiðilsþörf, en
hún er fölsk og óeiginleg, því að
baki hennar stendur ekki aukin
vöruvelta eða viðskifti í landinu.
Sennilega má þó álíta, að meðan
mest var um verslun og verklega
starfsemi hér á landi á þessu tíma-
bili, hafi eðlileg gangmiðilsþörf
verið öllu meir: en hér var tiltekið;
ef til vill alt að 5 miljónum.
það hefir verið örlagastundin í
gengismáli okkar, þegar fram úr
þessu marki, 4—5 miljónum kr.
alls, var farið með seðlaútgáfuna.
Nú er það vitanlegt, að ósleiti-
lega var haldið áfram útgáfu seðl-
anna, svo að í umferð munu hafa
orðið fast að 9 milj. kr. (með
krónuseðlum ríkissjóðs). *Var þá
ekki furða þó illa færi, því þegar
„hitasótt" stríðsáranna rénaði og
íslandsbanki brást með yfirfærslur
til útlanda, þá var vöruinnflytjend-
um, sem ekki höfðu innlenda
gjaldeyrisvöru út að flytja, sá einn
kostur nauðugur, að láta þessa
óinnleysanlegu seðla' til lúkningar
viðskiftum í útlöndum. þá lét verð-
fall krónunnar ekki bíða eftir sér.
Ilvort seðlarnir voru sendir til út-
landa eða látnir hér með afföllum
í skiftum fyrir útlenda peninga,
skiftir ekki máli. Hvorttveggja
Ýmislegt. Ásgeir Ásgeirsson o.
fl. flytja þingsályktuiiartillögu um
bann gegn innflutningi útlendinga
í atvinnuskyni. Er það rökstutt
svo í greinargerð, að „meðan slíkt
atvinnuleysi er ríkjandi, sem nú á
sér stað, virðist full ástæða til að
koma í veg fyrir, að útlendingar
keppi um vinnu við landsfólkið —
enda er sá siður annara ríkja“. —
Jón Kjartansson flytur frv. um að
stofna 5. flokk bankavaxtabréfa
við veðdeildina. Lánstíminn má
ekki vera lengri en 25 ár. Vaxta-
hæðin er óákveðin en lána eingöngu
út á jarðarveð. í greinargerð er
þess getið, að þetta frv. geti kom-
ið í staðinn fyrir Búnaðarlána-
deildarfrumvarpið frá Tr. þ. Við
fyrstu umræðu mótmælti Tr. þ.
því að þetta frv. gæti bætt úr
lánaþörf bænda á svipaðan hátt og
Búnaðarlánadeildin. Fyrst og
fremst væri ein miljón króna eftir
af 4. flokki veðdeildarinnar og því
vart tímabært að stofna nýjan
ílokk. I annan stað hefði reynslan
sýnt að aðeins mjög hverfandi
upphæð af 4. flokki hefði gengið til
landbúnaðar. Væru veðdeildarlánin
bændum svo dýr og óhagstæð að
þeir gætu alls ekki notað þau.
Skoraði loks á landbúnaðarnefnd
að halda fest við stofnun Búnað-
arlánadeildarinnar, því að það
væri eina leiðin sem til væri eins
og stæði til að bæta úr lánaþörf
bænda. — Pétur þórðarson flytur
frv. um breyting á sveitarstjórn-
arlögunum. Segir þar: „Einnig má
leggja útsvar á hvalveiði, síld-
veiði með nót, á atvinnu útlendra
skipa við verkun á síld á höfnum
inni eða í landhelgi, laxveiðiafnot,
hvort sem laxveiðin er rekin sem
atvinna eða aðeins til skemtunar
og á hvern hátt sem veiðin er
stunduð, afnot jarða, jarðarhluta,
hlunninda, ítaka lóða innan hrepps,
svo sem slægjuafnot o. fl., sem ein-
hvern arð gefa, þótt engin ábúð
fylgi og hvar sem nothafi er bú-
settur og þótt hlunnindi eða ítak
sé metið með jörð í öðrum hreppi
og á hvern hátt og á hve stuttum
tíma sem sú atvinna eða afnot eru
stunduð“. — Ásgeir Ásgeirsson o.
fl. flytja frv. um að sektir fyrir
landhelgisbrot skuli greiðast í gull-
krónum. Vegna gengisfallsins hafa
sektir þessar vitanlega lækkað. Við
umræðu gat Tr. þ. þess o. fl., að
rétt væri að athuga hvort ekki
væri ástæða til að hækka með sama
hætti aðrar sektir. Hefðu tilmæli
mun hafa átt sér stað, og gert
gengismuninn sýnilegan.
þvílík gegndarlaus seðlaútgáfa,
sem hvorki byggist á gulltrygg-
ingu, né aukinni gangmiðilsþörf
vegna vaxandi viðskifta og vöru-
veltu í landinu, er á útlendu máli
kölluð „Inflation“. það þýðir upp-
blástur eða útþynning.*) Hefir svo
farið fyrir öllum Norðurálfuþjóð-
um — nema síst Svíum og Bret-
um — að þær hafa fallið fyrir
þeirri freistni, að gefa út slíka
pappírspeninga, í bága við heil-
brigt og órjúfanlegt viðskiftalög-
mál, til að greiða úr fjárvandræð-
um yfirstandandi dags, en sum-
staðar af gróðagræðgi seðlabank-
anna. Má hverjum manni liggja í
augum uppi það samræmi, sem er
milli gengisins og seðlaútgáfunnar
í hverju landi, og þarf í rauninni
ekki frekari vitna við um upphafs-
orsök gengis, samkvæmt því sem
hér var og haldið fram.
Verð ísl. krónu móti gulli, eða
útl. peningum í „pari“, er nú c. 55
aurar, ef 33 krónur íslenskar eru
teknar fyrir sterlingpund og kr.
6.75 fyrir dollar. Lætur þá nærri
*) Svo er talið, að orðið „Inflation"
sé í upphafi þannig til komið, að fyr-
ir c. 100 árum lélc gripasali einn, í
nánd við New York, þann hrekk, að
gefa slátrunargripum sínum brimsalt
hey, áður en hann rak þá til slátrun-
ar, en brynti þeim svo rækilega á leið-
inni. Gripirnir voru nefnilega keyptir
eftir því, sem þeir vógu lifandi.
tim það komið frá selveiðaeigend-
um í Strandasýslu. Mæltist til að
nefnd tæki þetta til athugunar. —
Sveinn Ólafsson og Ingólfur Bjarn-
arson flytja þingsályktunartillögu
svohljóðandi: Alþingi ályktar að
skora á ríkisstjórnina að hlutast
til um, að keyptur verði á þessu ári
gullforði sá, sem laus er og losn-
ar fram til októberloka næstk. úr
seðlatryggingu við inndrátt seðla
íslandsbanka eftir ákvæðum 3. og
5. gr. laga nr. 6, 31. maí 1921. —
Tr. þ. og Benedikt Sveinsson flytja
þingsályktunartillögu um endur-
heimt ýmsra skjala og handrita,
sem enn eru í söfnum í Kaup-
mannahöf. Hefir það mál áður ver-
ið rækilega rætt hér í blaðinu.
----o---
Frá úílöndum.
Grikkíand hefir verið gert að
lýðveldi og þjóðþingið gríska hefir
samþykt að reka konungsættina
úr landi og gera eignir hennar upp-
tækar. Eins og menn munu kann-
ast við, er konungur Grikkja, Ge-
org II., af dönskum ættum, sonar-
sonur Georgs I., sem var bróðir
Friðriks VIII.
— þingkosningar eiga bráðlega
að fara fram á Ítalíu og Frakk-
landi. Ekki er búist við neinum
umskiítum á ftalíu, því Fascistar
munu beita sterkri kjörþvingun,
en talið er líklegt, að á Frakklandi
verði algerð stefnubreyting. Vald
Poncaré’s er óðum að minka, þjóð-
in er orðin þreytt á hervaldsstefnu
hans, enda hefir árangurinn út á
. i
því, sem hér var áður gert ráð fyr-
ir, að nálega helmingi seðlamagns-
ins sé ofaukið í veltunni, og að
verð krónunnar myndi dragast
niður í beinu hlutfalli við það.
Hver á nú sök á, að svona er
ástatt orðið ?
Samkvæmt reglugerð fslands-
banka (síðast staðfest með breyt-
ingum 6. júní 1923) hefir bankinn
„rétt til þess, eftir því sem við-
skiftaþörfin ki-efur,*) að gefa út
seðla, er greiðast handhafa með
gulli, þegar kra'fist er“. (Sbr. jfr.
lög frá 31. maí 1921). Engin nán-
ari skilgreining er á því gerð, á
hverju sú þörf ætti að byggjast,
eða við hvað hún ætti að miðast.
Lítur út fyrir, að forstöðumönnum
íslandsbanka hafi verið best treyst
til að skilja það, þekkja og meta,
hve mikil og réttmæt sú þörf væri,
og hvenær henni væri hæfilega
fullnægt. það læt eg ódæmt, hvort
úrskurðarvaldið í því máli, frá degi
til dags, hefði verið betur komið í
höndum ríkisstjórnar eða Alþing-
is, en hitt er fyllilega á daginn
komið, að íslandsbanki hefir al-
gerlega brugðist því trausti, sem
honum, eða forráðamönnum hans,
var sýnt við afhendingu þessa
máls. Ef til vill hefir þeim verið
það ósjálfrátt, ef þeir hafa ekki
skilið hlutverk sitt né almenn við-
skiftalögmál, sem segja til, ef
seðlaútgáfuvaldinu er misbeitt. En
sú skýring liggur líka nærri, að
*) Auðkent hér. Höf.
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreina Stangasápa
HreinS. Handsápur
Hreini K e rt i
Hreins. Skósverta
Hreinl Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
Ú
við ekki orðið eins glæsilegur og
við var búist. Bretastjórn er líka í
mesta máta andvíg Poincaré, og
hefir það nokkur áhrif. það má því
telja líklegt, að Vinstriflokkarnir
komist til valda eftir kosningarn-
ar, og þá verður algerð breyting á
afstöðu Frakklands til annara
ríkja.
— Skipasmíðar heimsins árið
1923 voru á þessa leið: Bretland
644,651 smál., þýskaland 358,273,
Bandaríkin 172,817, Frakkland
96,644, Japan 74,475, Italía 66,523,
llolland 65,632, Enskar nýlendur
41,263, Norðurlönd 112,216 smál.
Skipasmíðar voru miklu minni en
árið 1922. England hefir aftur tek-
ið öndvegissæti meðal þjóðanna í
skipagerð, en annai's er það all-
merkilegt, hve mikið er smíðað af
skipum á þýskalandi og Norður-
löndum. Aítur á móti eru skipa-
smíðar Bandaríkjanna og Japana
komnar í mikla niðurlægingu. Mik-
ið af þeim skipum, sem smíðuð
voru í Bandaríkjunum, eru ekki
hafskip, heldur ætluð til siglinga á
ám og- vötnum innanlands. Kaup-
skipafloti Breta er nú orðinn bæði
stærri og betri en fyrir stríðið.
Hefir nú enn komið á daginn hinn
gamli dugnaður þeirra í öllu, er
lýtur að siglingum og skipasmíð-
um.
— Fylgi jafnaðarmanna á þýska
landi virðist mjög í rénun. Við
kosningar til fylkjaþinga í Thú-
ringen, Lubeck og víðar hafa þeir
beðið mikinn ósigur. Nú hefir
þýska ríkisþingið verið rofið og
eiga kosningar að fara fram 11.
maí næstkomandi, og má þá búast
við miklum umskiftum.
— Egiftaland hefir 1 40 ár verið
hér hafi komið til sú freistni, að
láta bankann græða sem mest á
seðlaútgáfuréttinum. það er óneit-
anlega ódýrt starfsfé, sem fæst
með því að prenta pappírspeninga,
þó ríkið áskildi sér að vísu væna
sneið af þeim falsgróða. En þar eð
hægt var að lána þetta fé út með
okurvöxtum og stuttum lánsfrest-
um, er það dæmi auðreiknað, að
seðlaflóðið liefir, jöfnum höndum,
og jafnvel fremur en hið ódýra
sparisjóðsfé, sem Islandsbanki
hefir til umráða, orðið til að skapa
þann pappírságóða, sem reikning-
ar bankans sýna á hverju ári. En
illu heilli miðuðust bankastjóra-
launin ekki að svo litlu leyti við
árságóðann, eins og kunnugt er.
þessi stjórnlausa seðlaútgáfa
hefir orkað tvennu, sem hefir haft
stórfeld áhrif á hagsmuni lýðs og
lands: Annað er verðfall krónunn-
ar, sem hér hefir verið gerð grein
fyrir. Hitt er sá óheillavænlegi of-
vöxtur, sem seðlaflóðið — og það
eitt — gat hleypt í fasteignabrask
og undirstöðulausan útvegsrekst-
ur, sem nú hefir dagað uppi með
eignatjón, gjaldþrot og önnur því-
lík spjöll í slóð sinni. Hvaðan hefði
fjárglæframönnum og jafnvel
ómyndugum óráðsmönnum átt að
geta komið lánsfé til að reisa slík-
ar vindmyllur, ef forráðamenn
seðlabankans hefðu skilið hlutverk
sitt, og miðað seðlaútgáfuna við
eðlilega viðskiftaþörf — þ. e.
gjaldmiðilsþörfina eina — en ekki
við lánsþörf braskara og bruðlara?
undir Bretastjórn, en fyrir rúmu
ári síðan fékk það þvínær fult
sjálfstæði. Aðeins hermál og utan-
ríkismál eru að nokkru leyti undir
bresku eftirliti. Sjálfstæðishreyf-
ingin hafði aukist og magnast í
landinu á ófriðarárunum, og Bret-
ar töldu heppilegast að láta Egifta
stjórna sér sjálfa. Enda er það í
fullu samræmi við enskar stjórn-
arvenjur, að láta nýlendurnar fá
sjálfsforræði, jafnskjótt og nokk-
ur von er um, að þær geti stjórn-
að sér sjálfar. Eins og siður er til,
var breska stjórnarfyrirkomulagið
tekið til fyrirmyndai’. Konungs-
stjórn og þjóðkjörið þing, og nú
var hið fyrsta þing Egifta sett 16.
f. m. Var þá mikið um dýrðir í
Kairó. Konungurinn, Fuad I., hélt
setningarræðuna og sagði, að hlut-
verk þingsins væri að vinna að
fullkomnu sjálfstæði landsins og
undirbúa upptöku þess í þjóða-
bandalagið. Virðist það vera áform
konungs og stuðningsmanna hans,
að sníða alt stjórnskipulag Egifta
eftir evrópískri fyrirmynd, en
óvíst er, hvernig það muni lánast.
þingstjórn hefir hvergi blessast í
Austurlöndum, og auk þess eru
margar ástæður, trúarlegar og
þjóðernislegar, sem valda því, að
erfitt mun að koma friðsamlegri
og frjálslegri stjórnarskipun á fót
á Egiftalandi, en heimurinn bíður
með óþreyju eftir því, að sjá
hvernig þessi tilraun Breta hepn-
ast.
— Fjármál Frakka er eitt af
þeim málum, sem mest hefir ver-
ið talað um nú undanfarið. Gildi
frankans var orðið afarlágt og
traust annara þjóða á fjárhag
Frakklands farið að veikjast. En
nú hafa amerískir auðmenn veitt
Frökkum 100 miljón dollara lán og
hefir helmingi þess verið varið til
þess að kaupa inn franskan gjald-
eyri. þetta hefir haft þær afleið-
ingar, að gengi frankans hefir
hækkað afarmikið. Nýlega hefir
einnig verið birt skýrsla um end-
urreisnarstarfið í hinum eyddu
héröðum í norðurhluta Frakklands.
Er það ljóst, að afarmikið hefir
verið gert til þess að reisa landið
úr rústum, og gott útlit með góð-
an árangur. Morgan, auðmaðurinn
ameríski, hefir nú sagt, að hagur
Frakka sé góður, og innan skamms
muni Frakkland taka aftur sinn
forna sess í fjármálalífi þjóðanna.
----o-----
Ef til vill hafa þeir talið þetta, sem
nú var nefnt, til „þarfanna", sem
þeim var falið að meta, og þarf þá
ekki fleiri vitni að leiða um það,
hversu þeir hafi verið starfi sínu
vaxnir.
Eitt hefðu þeir þó átt að vita:
að á banka með seðlaútgáfurétti,
— þó hlutafélagseign sé — hvílir
meiri almenn ábyrgð, en á réttum
og sléttum „spekúlations“-banka.
það skiftir engu fyrir fjárhags-
lega niðurstöðu og áhrif þessa
máls, hvort meðferð þess hefir
mótast af fávisku sinni, eða ósvíf-
inni gróðakænsku jafnframt. það
gildir líka einu frá því sjónarmiði,
að bæði þessi einkenni þarf að
forðast, að sé í fari þeirra manna,
sem leyft er að fara með ábyrgð-
armikil trúnaðarstörf, eins og
bankamálin.
Nú er komið sem komið er; liðn-
ir atburðir verða ekki aftur kallað-
ir né að engu gerðir. Síst má vita
hvar að landi rekur, ef hvorki er
stýrt né róið, en betri von er fyrir
því að ná höfn og réttum áttum, ef
vitað er, hvaðan sá undirstraumur
kemur, sem borið hefir bátinn af
leið. Við höfum hrakist undan
straumi og vindi í öllum okkar
fjárhagsmálum, en aldrei hefir
sett dimmri þoku yfir þau, en með
gengismálunum. Af umræðum þess
máls hér virðist helst mega ætla,
að þeir sem mest kljást um stjórn-
málin hér á landi megi aldrei gefa
sér stund til að íhuga það ofan í