Tíminn - 12.07.1924, Blaðsíða 1

0>|a íbferi
og, afgretftslur’aður Cimans cr
Sigurgeir ^riftrifsfon,
Samúanös^úsinu, Heyfiauif.
2^fgretí>0Ía
íima n s er í Sambonbs^úsintr
0pin öaglcga 9—12 f.
Simi ^96.
VIII. ár.
Reyk,iavík 12. júlí 1924
Síðasta herferðin.
%earý
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smásoluverð 60 aura pakkinn.
THOMAS BEaR & SONS, LTD.
LONDON.
► -<> -<$>*
1
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Á föstum grundvelli.
Saga samvinnufélaganna á ís-
landi er orðin löng og merkileg.
Langsamlega flestir bestu menn
bændastéttarinnar á síðastliðnum
mannsaldri hafa verið meir og
minna við þá sögu riðnir. Eftir því
sem aðstaða hefir leyft, hafa þeir
staðið framarla í þeim hóp. Saga
samvinnufélaganna íslensku er
langmerkasti þátturinn í búnaðar-
sögu íslands síðasta mannsaldur-
inn.
Svo er því og varið urn öll ná-
grannalönd okkar. Lengst er sam-
bandsþjóð okkar, Danir, komin á
þessu sviði. Samvinnufélög bænda
í Danmörku eru langöflugasti, far- ,
sælasti og- merkasti félagsskapur
þar í landi. Dómur sögunnar er
löngu kveðinn um það, hvílíkt gagn
samvinnufélagsskapurinn hefir
unnið dönsku bændastéttinni.
Hinn sama dóm kveður hver
einasti óhlutdrægur maður upp um
samvinnufélagsskap bænda hér á
landi.
Um allar framleiðsluvörurnar
gildir það: Með samvinnufélags-
skapnum hafa bændur bætt með-
ferð þeirra stórkostlega, aukið
þeim álit, gert framleiðsluna fjöl-
breyttari, hækkað verð afurðanna
og útvegað þeim nýja markaði.
Um aðfluttu vörurnar gildir
hitt: Félögin hafa útvegað miklu
betri vörur, miklu ódýrari vörur,
bætt vöruverðið, bæði fyrir félags-
menn og aðra, útvegað vörur til
þeirra staða, sem bændum var
hentugast að nálgast þær, en ekki
fékst flutningui' á áður, og yfir-
leitt gerbreytt til stórbóta öllu
verslunarfyrikomulaginu.
Árangurinn af starfsemi sam-
vinnufélaganna er orðinn sá, að
þau hafa lyft bændastéttinni stór-
kostlega, fyrst og fremst í efna-
legu tilliti, en einnig menningar-
lega. Fyrir því er það bæði eðli-
legt og sjálfsagt, að áhrifa sam-
vinnubændanna gæti meir en áður,
einnig á þeim svæðum félagsmál-
anna, sem ekki liggja innan hins
þrengsta hrings samvinnumálanna.
Nýir tímai'. Nýar árásir.
Hvarvetna í heiminum, þar sem
samvinnufélögin hafa náð að festa
rætur, hefir harðlega verið á þau
ráðist. Frá kaupmönnunum hafa
þær árásir komið. Sumpart þessi
daglegi undirróður og' blekkinga-
vefur úr kaupmannabúðunum.
Sumpart árásir í blöðum og tíma-
ritum frá kaupmönnum sjálfum
og keyptum blaðamönnum.
Vitanlega fór eins hér á landi.
Árásirnar hófust þegar á sam-
vinnufélögin og hafa jafnan hald-
ist síðan. Er næsta fróðlegt að
rekja söguna stig af stigi, hvernig'
árásarefnin hafa breyst eftir því
sem vegur félaganna óx. En þó má
sjá sama rauða þráðinn í bardaga-
aðferðinni óslitinn alla leiðina.
Fyrst komu fram á sjónarsviðið
einstöku félögin: kaupfélög og
sláturfélög, dreifð hingað og þang-
að um landið. Árásunum var þá
fyrst og fremst beint gegn ein-
stökum forvígismönnum þeirra.
þessir kaupfélagsforkólfar voru
taldir hættulegir menn, afvega-
leiðendur saklausra bændanna.
þeir voru taldir handbendi Vída-
líns og Zöllners, og myndu tví-
mælalaust fara með bændurna á
höfuðið. Eldri mennimir muna
þessa sögu enn. Hún heyrir nú
fortíðinni til og hel'ir fengið sinn
dóm.
Nýir tímar komu. Sambandið
var stofnað. Nú var árásunum
beint fyrst og fremst gegn íorvíg-
ismönnum þeirrar stórskaðlegu
framkvæmdar. það hraut þá upp
úr sumum, að kaupfélögin væru
ekki svo afleit. En þessir menn,
sem vildu láta þau starfa saman,
væru glæframenn, sem létu sér
ekki minna nægja en að fara með
alla bændastétt íslands á höfuðið
með þessari voðalegu samábyrgð.
Að mestu leyti má telja þessa
herferð einnig heyra sögunni til.
tiambandið og kaupfélögin hafa
einnig staðið hana af sér.
Um báðar herferðirnar gildir
sama aðferðin: Ekki að ráðast al-
ment á bændurna, heldur á for-
vígismennina, og reyna að gera þá
tortryggilega.
í raun og veru kom þó fram í
þessu hin hagnaðasta árás á bænd-
urna. því að það lá í þessum orðum,
að þeir. væru svo dáðlausir, að þeir
létu teyma sig út í hvað sem væri.
þriðja herferðin.
Nú er þriðja herferðin fyrir
nokkru haíin gegn samvinnubænd-
unum og stendur sem hæst um
þetta leyti.
Bændurnir hafa gerst svo djarf-
ir að stofna stjórnmálaflokk:
Framsóknarflokkinn. þeim hefii'
vaxið þróttur og menning við
starfið í samvinnuféíögunum. þeir
eru orðnir hæfasta stétt landsins
að starfa á félagslegum grund-
velli. þeir hai'a reynt mátt sam-
takanna.
Nú eru það þessi afskifti sam-
vinnumannanna og bændanna af
stjórnmálunum sem eru þjóðinni
svo afskaplega hættuleg'. Nú eru
það forystumennirnir á þessu sviði
sem eru að fara með bændurna,
kaupfélögin, sláturfélögin og Sam-
bandið út í ófæruna.
Og takið nú eftir, bændur góðir
og samvinnumenn, hve sagan end-
urtekur sig.
Fyrst lirópuðu kaupmennirnir:
Varið ykkur bændur á þessum
leiðtogum, sem vilja láta ykkur
stofna kaupfélög og' sláturfélög.
þetta eru þjóðhættulegir menn,
sem ofurselja ykkur á klafann hjá
Vídalín og Zöllner. þið eigið að
hugsa um túnin og rollurnar. Við,
útlærðu kaupmennirnir, eigum að
versla fyrir ykkur: selja ykkur út-
lendu vörurnar og selja fyrir ykk-
ur ull og kjöt. það erum við sem
berum hag ykkar fyrir brjósti og
höfum vitið og þekkinguna.
þvínæst hrópuðu kaupmenn og
heildsalar:
Varið ykkur bændur og kaupfé-
lagsmenn á þessum viðsjálu leið-
togum, sem vilja stofna Samband
samvinnufélaganna. þeir ætla að
binda ykkur á ógurlegan sam-
ábyrgðarklafa sem setur ykkur alla
á höfuðið. þið eigið að hugsa um
búin og megið hafa smákaupfélög.
En við, með vitið og þekkinguna,
eigum að selja fyrir þau og kaupa
í stórkaupum. Við munum best
sjá fyrir félögunum ykkar.
Og nú hrópa kaupmenn og heild-
salar, útlendir og innlendir, em-
bættismenn og stóreignamenn í
Reykjavík og segja:
Hvað er að heyra um ykkur!
Ætlið þið að fara að verða pólit-
iskir ? Varið ykkur á þessum hættu
legu leiðtogum, sem vilja láta ykk-
ur hafa afskifti af stjórn landsins.
þeir ætla að splundra félagsskap
ykkar með þessu. þið eigið að
liugsa um búin ykkar og kaupfé-
lögin og Sambandið. En við skul-
um stjórna landinu fyrir ykkur.
það erum við, sem berum hag
ykkar mest fyrir brjósti. Enda höf-
um við besta þekkinguna og reynsl
una til þess. þið hafið ekkert vit á
því, hvernig á að stjóma landinu.
Og í raun og veru varðar ykkur
ekkert um, hvernig landinu er
stjórnað.
Nýustu dæmin.
Ekki þora þeir nú, fremur en áð-
ur, þessir fjandmenn samvinnu-
mannanna, að ráðast á bændurna
sjálfa, á þétta hópinn sem að baki
um sárnauðugum.
stendur og felur forvígismönnum
sínum að framkvæma það, sem
þeir álykta að gera skuli.
það er enn sem áður sagt, að
það séu þessir fáu hættulegu leið-
togar, sem séu að fara með bænd-
urna í gönur.
Tvö atriði frá nýaístöðnum að-
alfundi samvinnufélaganna eru nú
talin sérstaklega hættulegur vott-
ur um þessi glæfraverk, sem verið
sé að vinna, að samvinnubændun-
Ritstjóri Tímans gerðist svo
djarfur að bera þar fram tillög-u
um að mótmæla því, að verslunar-
stjóri fyrir útlendinga væri send-
ur að afla markaðs fyrir landbún-
aðarafurðir, en alveg gengið fram-
hjá samvinnufélögunum, sem hafa
gert sem alt sem gert hefir verið til
gagns á því sviði undanfarið. Og
tillagan var samþykt í einu hljóði.
Hvað segja nú andstæðingarnir:
Sjáið þið lævísina að smeygja
þarna inn pólitík. Bændurnir voru
gabbaðir til að samþykkja þetta og
gefa okkar góðu íhaldsstjórn van-
traust. Ilún ílaut að vísu í gegn
þessi tillaga, en henni var allri
breytt fyrir tillögumanni, svo að
ekki stóð steinn yfir steini, og af
einhverju misskildu meinleysi við
hann var hún svo samþykt.
Hver er sannleikurinn: I sam-
ráði við og með fylsta samþykki
allrar stjórnar Sambandsins og
fleiri fundarmanna var tillagan
borin fram. Einróma stuðning
bændanna fékk hún. Flestir sem
töluðu tóku enn dýpra í árinni en
tillögumaður. Breytingin sem gerð
var á tillögunni, 2—3 orð, var gerð
af Jóni Gauta Péturssyni frá Gaut-
löndum og fór í þá átt að beina
mótmælunum og óánægjunni enn
ákveðnar til landsstjórnarinnar.
Sem einn maður stóðu bændurnir
að tillögunni.
það er stórkostleg móðgun við
bændur landsins að núa því um
nasir kjörinna fulltrúa þeirra, að
þeir hafi látið draga sig á eyrun-
um til að samþykkja eitthvað það,
sem þeim í rauninni var ógeðfelt,
að þeir hafi látið sárfáa menn
ginna sig' til þess. —
Um hitt atriðið hefir þeim orð-
ið skrafdrýgra andstæðingunum.
það er tillagan um styrkinn til
blaðanna, sem Bergsteinn bóndi í
Kaupangi bar fram og' samþykt
var í einu hljóði.
Hvað segja andstæðingarnir ?
þarna smugu þeir lævíslega þessir
hættulegu leiðtogar, að lauma
blöðunum yfir á Sambandið. En
tæpt stóð það. Með eins atkvæðis
mun mörðu þeir þetta í gegn og
vaíalaust með einhverjum brögð-
um.
Hver er sannleikurinn: Gömul
samþykt er til, sem gefur Sam-
bandsstjóni í raun og veru ná-
kvæmlega sömu heimild um fjár-
veiting í þessu skyni. Bergsteinn
bóndi vill herða á þessari samþykt
að styrkja blöðin og fela Sam-
bandsstjórn óskorðað. Jón bóndi
Gauti vill herða á henni þannig að
láta borga helmingi hærri styrk en
áður. Allir viðstaddir fundarmenn
greiða atkvæði með annari livorri
tillögunni um aukinn styrk til
blaðanna. þegar Bei'gsteins tillaga
fær fleiri atkvæði, greiðir Jón
Gauti henni atkvæði við úrslita-
atkvæðagreiðsluna. Ekki einn ein-
asti fundarmaður greiðir atkvæði
á móti. Einróma ákvað Sambands-
fundurinn að herða á Sambands-
stjórninni að styrkja meir en áður
hin pólitisku blöð samvinnumanna.
þeir þora ekki að ráðast á
bændafulltrúana og samvinnumenn
ina og bændastéttina í heild fyrir
þetta, andstæðingarnir. þeir þykj-
ast enn eins og altaf áður vera þeir
einu, sem bera sanna umhyggju
fyi’ir bændastéttinni.
þeir segja enn sem áður að það
séu þeir þjóðliættulegu leiðtogar,
sem hafi getað komið þessu svona
lævíslega fyrir.
það gildir um þetta hið sama og
áður sagt:
þetta er í rauninni mesta móðg-
unin sem þeir geta veitt bænda-
stéttinni og samvinnumönnunum í
landinu og fulltrúum þeirra, að
skrökva því þannig upp á þá, að
þeir hafi látið teyma sig á eyrun-
um. það sem þama gerðist var það,
að fulltrúar samvinnumannanna,
hvaðanæfa að af landinu, fólu trún-
aðarmönnum sínum að framkvæma
samhuga vilja sinn.
það seni þarna gerðist var það,
að fulltrúar bændastéttarinnar
lýstu því samhuga yfir, að þeir
vildu rækja sínar pólitisku skyldur.
þeir vildu styrkja þau blöð, sem
berðust á grundvelli samvinnu-
stefnunnar, fyrir hagsmunum
bændastéttarinnar og samvinnufé-
laganna og fyrir alhliða framför-
urn í þjóðfélaginu. þeir ætla sér
ekki að þola það að erlendir og inn-
lendir kaupsýslumenn sitji einir
að blaðavaldi og pólitisku valdi á
Islandi.
það eru hróplegar álygar á full-
trúa bændastéttarinnar að þeir
hafi látið einstaka menn gabba sig.
28. blað
Einn vilji réði, sameiginlegur vilji
kjörinna fulltma allra samvinnu-
bænda landsins.
Hverjir eru það, sem kasta stein-
unum?
Hvaðan er það sem árásirnar
koma fyrir þessa óheyrilegu
dirfsku, að bændur vilja hafa áhrif
á stjórnmál landsins?
Hverjir eru þessir menn, þessir
miklu vandlætarar, sem árásirnar
hefja, og hverjir standa á bak við
þá?
Til þess að byrja á einhverjum,
má fyrstan nefna Valtý Stefáns-
son. Iiann japlar enn á þessu
gamla, að bændur megi ekki hugsa
neitt um verslun og afurðasölu,
þeir eigi aðeins að hugsa um kálfa
og töðu.
Hver er þessi Valtýr Stefáns-
son?
það er liðhlaupi úr hóp bænd-
anna og samvinnumannanna, fyr-
verandi Framsóknarflokksmaður
— í orði.
Af því að fulltrúar bænda á síð-
asta Búnaðarþingi vildu ekki
hækka laun hans langt fram úr
launum annara starfsmanna Bún-
aðarfélagsins, og fundu að óhæfi-
legum reikningum hans, stökk
hann burt úr þjónustu félagsins og
fyrir eitthvað hærra kaup gekk
hann á mála sem leigupenni og rit-
stjóri hjá útlendum og innlendum
kaupmönnum.
Sá hefir nú aðstöðuna til að gefa
bændunum ráð og telja sig sérstak-
lega kjörinn til þess að sjá hag
þeirra borgið, þessi Valtýr, sem
hver kerling á íslandi veit þetta
um, að þegar gamall fjandmaður
Islands erlendur bauð í hann, þá
seldi hann sig óðara.
Og svona má telja þá áfram Jóna
og Gunnlauga og Sigurða og Merði.
Allir eru þeir á mála hjá erlendum
og innlendum kaupmangaralýð,
meir og minna dulbúnir.
þessir menn eru það, sem af þess
ari dæmalausu umhyggju fyrir
kaupfélögum og Sambandi og bænd
um vara við því að samvinnumenn
og bændur skifti sér af stjórnmál-
um: þið skuluð bera meira traust
til Bei'lémes og Fengers, bændur
góðir, segja þeir . í bróðurlegri
samvinnu við Jón Magnússon og
Björn Kristjánsson o. fl. 0. fl.
munu þeir stýra landinu best.
það er gamla sagan sem endur-
tekst. í nýjum dularklæðum koma
leiguþý kaupmanna fram fyrir
bændur og þykjast vera þeir einu
sem bera hag þeirra fyrir brjósti.
En þegar búið er að leika sama
leikinn meir en mannsaldur, þá
eru flestir farnir að skilja.
það hefir sýnt sig á íslandi kyn-
slóð fram af kynslóð, að nm-
hyggja kaupmannsins fyrir bónd-
anum er umhyggja úlfsins fyrir
lambinu.
Á asnaeyrunum eru þeir auð-
þektir útsendarar kaupmannanna,
erlendra og innlendra, hver sem
feldurinn er sem þeir sveipa um
sig og hvernig þeim í þeim lætur.
Hverja af annari hafa bændurn-
ir rofið, illingaseturnar, sem efldar
hafa verið gegn þeim, hvort held-
ur er frá Kaupmannahöfn eða
Reykjavík.
þessa síðustu mun þeim veitast
allra léttast að rjúfa.
----0----
Látinn merkismaður. þórarinn
B. þorláksson listmálari og bóksali
andaðist í fyrradag í sumarbústað
sínum austur í Laugardal. Bana-
mein hans var hjartabilun.