Tíminn - 19.07.1924, Blaðsíða 1

©Jaíbferi
05 afgrctfcslim’a&ur Cimans er
51gurgeit ^ritrifsfon,
Sambanös^ésinu, RcYÍjauif.
^fgteifcsía
tímans ct f Sambanös^ástnu
©pin fcaglega 9—\2 f. 1).
Sfmi 49«.
YIII. ár.
Reykjayík 19. júlí 1924
29. blað
föears’
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smásoluverð 60 aura pakkinu.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.
LONDON.
1
5
♦
♦
♦
♦
♦
Smá'SÖluvex'd
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
IR/ & y Is: t ó "fc> a. Ik:.
Virginia Birdseye (Bears).......Kr. 12.10 pr. 1 lbs.
Golden Birdseye — — 15.55 pr. 1 —
Virlcenor —....................— 16.70 pr. 1 —
Abdulla Mixtura (Abdulla).........— 23.60 pr. 1 —
Saylor Boy (G. Philips)...........— 13.25 pr. 1 —
King of the Blue (G. Philips).....— 17.85 pr. 1 —
Feinr. Shag (J. Gruno)............— 17.25 pr. 1 kg.
Golden Bell — — 19.55 pr. 1 _
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingakostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
liandsverslun íslands.
Biðjið um:
„Columbns Brand“.
Besta niðursoðna mjólkin danska.
S. í. S. annast pantanir
Príieot Éjjórnl?
Eg sá það fyrir að þær skoðan-
ir, sem fram komu í ræðu minni,
þeirri, sem birt er í Tímanum 17.
f. m., myndu láta illa í eyrum
sumra manna, og kom það fram
þegar á þinginu, úr hóp tryggustu
forsvarsmanna bankanna. Og nú
hefir Morgunblaðið verið látið æpa
heróp frá þeim herbúðum. Fer rit-
stjórinn þar fram — sennilega rit-
stjóramir báðir, kaupmannafull-
trúinn og bændaveiðarinn — í
skjóli fjármálaráðherra. Leggja
ritstjóramir til skæting og rang-
færslur, — það þarf ekki mikla
menn til þess, — en fjármálaráðh.
rökvísina. Fjórði maður hefir þó
lagt lið, sá sem ort hefir hina djúp-
hugsuðu þingvísu, er þeir hafa fyr-
ir texta ritstjórarnir. það er lík-
lega hirðskáld útgáfufélagsins, því
ólíklegt er að ætla, að ritstjórarn-
ir séu svo vel hagmæltir, að þeir
hafi getað gert hana sjálfir hjálp-
arlaust, annarhvor eða báðir í fé-
lagi, eftir þeirri orðfimi að dæma,
sem kunn er orðin af ritstjórn
þeirra. En — eruð þið nú vissir um
það, ritstjórar góðir, að Fenger og
Berléme skilji vísuna?
Ritstjórarnir fara nær ekkert út
fyrir texta sinn, vísuna, en mikið
iáta þeir yfir sér, sem von er, þar
sem þeir hafa jafntrausta bak-
hjarla, vísuhöfundinn og fjármála-
ráðherrann.
þeir telja það vafasamt, rit-
stjórarnir, að eg skilji sjálfan
mig, og vafalaust telja þeir, að rit-
stjóri Tímans skilji mig ekki. Aft-
ur á móti ber ekki á öðru en að
fjármálaráðherrann hafi skilið
mig. — Gagnvart þessu vil eg að-
eins benda ritstjórunum á það, sem
allir aðrir en þeir munu skilja, að
það er enginn fullnægjandi mæli-
kvarði á, hvað er skiljanlegt eða
hvað aðrir skilja, hvað þeir skilja
sjálfir, eða þeir, sem stjórna penna
þeirra.
Og svo spyrja þeir, ritstjórarn-
ir, eins og námfúsir drengir, um
það, sem þeir skilja ekki, og ber
það vott um meiri námfýsi en
skilningsþroska. Spuming þeirra
er á þá leið, hvað hugsanlegt sé
að gera, ef ísl. króna félli niður
fyrir hálfvirði og hætt yrði að
verðsetja hana.
það, að hætta eða neita að skrá
seðlagildið neðan við hálfvirði, það
þýðir það, að neita bönkunum um
leyfi til að slá meira undan skuld-
bindingum sínum en orðið er. það
er að setja bönkunum lágmark um
fall seðlanna. Til viðskifta við út-
lönd yrði þá að nota vörurnar
sjálfar, og ávísun á þær, að því
leyti sem þörf væri lánstrausts,
þegar vörur væru ekki til, eða eitt-
hvert það lánstr&ust, sem minni
annmörkum væri háð að nota en
lánstraust ísl. bankanna. Afleið-
ingin af því yrði sú, að lánstraust
yrði minna notað til viðskifta við
útlönd og ekki nema til þess, sem
bráðnauðsynlegt væri. Eftir þeirri
kenningu fjármálaráðh., að bönk-
unum væri það hagur, ef gengið
stigi, þá ætti bönkunum að vera
það ljúft og auðvelt að stöðva
gengishrunið, því ekki munu þeir
slá hendi á móti hag sínum. Að
vísu er sú kenning fjármálaráðh.
röng, en hann og ritstjórarnir
verða að taka afleiðingunum af
því, sem þeir halda fram. Fram-
haldandi gengisfall er sama og vax-
andi dýrtíð í landinu: hækkandi
vöruverð og þar af leiðandi hækk-
andi kaupkröfur allra þeirra, sem
vinna fyrir kaupi (embættismanna
og opinberra starfsmanna, verka-
fólks í kaupstöðum, verslunarstétt-
arinnar og þjóna hennar, verka-
fólks við beina framleiðslu til sjós
og sveita o. s. frv.). það er um að
ræða hagsmuni bankanna eða hags
muni ríkisins, m. a. hvort öll
skuldasúpan við útlönd á að halda
áfram að hækka um miljónir í ísl.
krónum vegna lækkandi gengis. 1
stuttu máli sagt, það er um það að
ræða, hvort á að setja ofar hags-
muni þjóðarinnar eða hagsmuni
bankanna.
Ástæður þær, sem eg færði fyrir
máli mínu, kalla ritstjórarnir
blekkingar og öðrum — þeim
munntömum — orðum, og reyna
að blekkja sjálfa sig og aðra með
því að rangfæra þær og burðast svo
við að svara þeim að því litla leyti.
sem þeir gera tilraun til að svara
nokkrum málsatriðum. Eg þarf
ekki annað en að vísa til þeirra eig-
in ritsmíða til að sanna þetta. Lesi
menn klausu þeirra um gengistap
bankanna fyrir verslunina. þeir
byrja með að tilfæra orð mín
nokkurn veginn rjett, að verslunin
sé að sumu leyti óþörf — jafnvel
skaðleg —, en enda eins og eg hefði
sagt að öll verslun væri óþörf og
skaðleg og að verslunarstéttin væri
braskarar. Sjálfir hafa þeii- fundið
upp braskaranafnið; það var ekki í
mínu máli 1 þessu sambandi. Eðlis-
ávísun hefir sennilega lagt þeim
þetta orð í munn, og mun eg láta
afskiftalaust, hvaða nafn þeir
velja þeim, sem með þann hluta
verslunarinnar fara, sem réttmætt
er að segja um, að sé að sumu leyti
óþörf og jafnvel skaðleg.
þá eru ritstjórarnir að barma
sér yfir því, að geta ekki heft mál-
frelsið og ritfrelsið í landinu.
þarna brýst fram gremja þeirra
yfir því, að sá fagri draumur, sem
þ. G. lýsti, að útgáfufélagið hefði
dreymt, að ná yfirráðum yfir þjóð,
þingi og landsstjóm og kveða nið-
ur andstöðublöðin, hefir ekki að
fullu ræst ennþá. það liggur að
vísu við, að þeir hafi yfirráðin í
þinginu, og sennilega er lands-
stjórnin þeim ekki óþæg, en and-
stöðublöðin tóra enn, og á meðan
er þeirra sigur ekki fullkominn.
óneitanlega kæmi þeim vel að geta
heft málfrelsið og ritfrelsið í land-
inu, til að koma hugsjónum sínum
fram að fullu, en ef til vill er þá
nú farið að óra fyrir því, að það
kunni að verða þeim „örðugasti
hjallinn“.
Loks spyrja ritstjórarnir í barns
legri einfeldni, til hvers ræðan
hafi verið flutt og birt í Tíman-
um. það skal eg segja þeim. Hún
var flutt og birt í Tímanum til að
vekja umræður og umhugsun um
gengismálið, og að því leyti hafa
þeir og fjármálaráðherra gert
mér greiða, að þeir hafa runnið á
agnið og gefið þar með ástæðu til
frekari umræðu um málið.
Eg læt nú ritstjórana eiga sig og
sný mér að ræðubroti fjármálaráð-
herrans, því þar er að finna aðal-
mótmælarökin, og þar er þó við
mann að eiga.
Orð mín um gengisskráninguna
hefir hann ekki rétt eftir. Eg sagði
að hvergi nema hér á landi myndi
vera talið eðlilegt og rétt að geng-
isskráningin sé í höndum þeirra
einna, sem með gjaldmiðilsverslun-
ina fara, íhlutunar- og eftirlits-
laust.
Hann kveður mig hafa sagt, að
hvergi nema hér á landi væri geng-
isskráningin í höndum þeirra, sem
versla með gjaldmiðilinn. Og svo
talar hann, eins og eg hefði sagt
það, sem hann hefir eftir mér.
Reyndar skiftir þessi orðamunur
ekki ákaflega miklu máli. En til
svars upp á fyrirspurn hans get eg
vísað til skýrslu Jóns Laxdals
stórkaupm. til stjórnarinnar, um
það, hvernig gengisskráningu er
fyrir komið í nálægum löndum. Og
það læt eg nægja um þetta atriði.
Næst talar hann um lággengi
seðlanna og „fátækrastyrkinn“ til
íslandsbanka. Getur hann sér þess
til — sennilega til að eiga greiðara
til svars —, að eg virðist ekkert
lággengi sjá, nema lággengi seðl-
anna. því næst fræðir hann um
það, að það séu ekki aðeins banka-
seðlar, sem lækka við lággengið,
heldur og allar skuldir og allar
kröfur, sem taldar eru í krónum
þess lands, sem við lággengið býr.
Jæja, það skiftir engu máli í
þessu sambandi, hvort eg hefi séð
annað en verðfall seðlanna, eða alt
það, sem fjármálaráðh. sér. Eg
hafði enga ástæðu til að tala jafn-
fræðilega og fjármálaráðh. gerir
um það, hvað vítt lággengið nær,
og eg tel það engu máli skifta,
hvort hann eða aðrir álíta mig hafa
séð þar meira eða minna. Hitt er
aðalatriðið, að verðfall seðlanna er
orsök verðfalls allra umræddra
krafa og skulda, af því að kröfu-
og skuldaeigendur eru skyldir til
að taka þessa „föllnu“ seðla til
greiðslu þeirra. Um leið og seðl-
arnir hækkuðu eða kæmust í gull-
gildi, jafnskjótt gerðu allar skuld-
ir og skuldakröfur, sem greiddar
væru með þeim, það einnig.
þá talar ráðherrann um gróða og
tap bankanna af gengisfallinu, og
telur þá skoðun mína, að bankarn-
ir — sérstaklega íslandsbanki —
græði óbeint á falli seðlanna,
„ákaflega mikla fjarstæðu" og
höfuðvilluna í máli mínu. Rök-
leiðsla hans gegn þessu er „ákaf-
lega“ lítilsverð, og virðist vera
nær því að sanna en ósanna mitt
mál. Hann viðurkennir, að gengis-
lækkun seðlanna, tekin út af fyrir
sig, væri hagur fyrir Islandsbanka,
ef honum væri leyft að nota gull-
forða sinn til að leysa þá inn, en
það sé honum meinað með lögum.
1 átum svo vera. En honum er ekki
meinað að taka lán erlendis til að
leysa þá inn, og það yrði honum þó
aldrei dýrara en gull. Og ef seðl-
arnir féllu niður í 0 — þ. e. yrðu
verðlausir —, þá þyrfti bankinn
hvorki gull né erl. lán til að leysa
þá inn.
Auðvitað er það meinlegt fyrir
bankann að geta ekki heimt inn
þær kröfur, sem hann á útistand-
andi fyrir seðlalán sín með gull-
gildi, jafnframt því, sem hann fær
helmingsafslátt á sínum eigin
skuldbindingum (seðlunum). Af
þessum sökum er það, að bankan-
um verður seðlafallið ekki beinn
gróði að svo stöddu, heldur aðeins
sem fátækrastyrkur. Eins og fá-
tækrastyrkþeginn safnar ekki fé
þótt honum sé veittur framfærslu-
styrkur — nema styrkurinn sé það
ríflegur, að hann geti lagt nokkuð
af honum til hliðar —, eins verð-
ur það — af fyrgreindum ástæð-
um — ekki beinn gróði bankans
þótt honum sé gefinn afsláttur af
seðlunum, nema hann sé svo mikill,
að hann safni fé, t. d. í varasjóð
eða til að greiða eigendum sínum
arð, eða hann hafi fjárráð til að
verðlauna óhæfa bankastjóra, eða
launa fráfarna, og annað þess hátt-
ar. Menn munu fara nærri um,
hvort nokkuð af þessu á sér stað,
eða hefir átt sér stað. — En þó að
þurfamaðurinn safni ekki fé, þá
heldur hann þó lífinu, og þó að
bankinn græddi ekkert fé á seðla-
fallinu, þá heldur hann þó fyrir
það sömuleiðis lífinu. Ef styrkur-
inn hefði ekki verið veittur, þá
væri þurfamaðurinn dauður og
bankinn gjaldþrota. En jafnt er
framlag þeirra, sem styrkinn
leggja til, þótt beinn gróði hinna
sé enginn, sem styrksins njóta. Og
huggað get eg vemdara og velunn-
ara bankans með því, að það er
ekki vonlaust, að þær kröfur, sem
bankinn á útistandandi,þegar hann
verður búinn að leysa inn alla seðla
sína, stigi í verði, og þá kemur
beinn gróði, a. m. k. mun verða að
innleysa þær með einhverjum öðr-
um verðmiðli en íslandsbanka-
seðlum.
Nú, en ef sú skoðun fjánnála-
ráðherrans væri rétt, að það væri
hagur fyrir bankann að gengið
stigi, á meðan hann er að leysa inn
seðlana, hvað hamlar honum þá að
ákveða hærra gengi á seðlum sín-
um ? Er það það, að hann sé að slá
hendinni á móti gróða sínum?
Um gengishlutfallið við dönsku
krónuna þarf eg ekki að ræða, því
íjármálaráðherra viðurkendi þá
ástæðu, sem eg færði fram fyrir
því, þótt hann telji þar einnig fleiri
ástæður, enda erfitt að neita því
þvert ofan í játningu bankastjór-
anna.
það virðist vera mótsögn í þeim
ummælum fjármálaráðh., er hann
segir annarsvegar, að bankanum sé
það hagur, að seðlagildið sé sem
hæst, en hinsvegar að bankarnir
hafi tapað á að halda uppi hærra
gengi ísl. krónu fyrri hluta árs-
ins, en verða myndi eftir framboði
og eftirspurn. Svo fer jafnan þeg-
ar haldið er fram röngum máls-
stað, þá verður annað slagið að
grípa til rangra raka til að verja
hann.
1 þessu sambandi er vert að gera
sér það ljóst, hvað það eiginlega
er, sem kölluð er íslensk króna.
Hér er ekki að ræða um nema þessa
tvo banka okkar, og ekki getur
heitið að nema annar þeirra sé
seðlabanki. Um framboð á innlend-
um gjaldmiðli fyrir erlendan, né
um gjaldmiðil til innanlandsvið-
skifta, er því. ekki að ræða — svo
heitið geti —, nema seðla aðal-
seðlabankans, sem er íslandsbanki.
eins og allir vita. Og matið á gild'
ísl. pappírskrónunnar er þess
vegna eiginlega aðeins mat á
traustleik bankanna, aðallega
seðlabankans. það væri því réttara
að tala um Islandsbankakrónur
heldur en um íslenska krónu.
Loks segir fjármálaráðh., að
þeir sem vilja að ákvörðun seðla-
gildisins fari eftir annari reglu en
framboði og eftirspurn, þeir verði
að hafa það hugfast, að erlenda
gjaldmiðlinum verði ekki þrýst
niður nema með hafta- og þving-
unarráðstöfunum.
Mér þykir vænt um að hafa feng
ið þessa játningu ráðherrans, að
það sé þó hægt að þrýsta erlenda
gjaldmiðlinum niður á þennan
hátt. Hélt eg, að ráðherrann teldi
ekki þörf á að minna mig á það
sérstaklega. Sá var einmitt einn
tilgangurinn með innflutnings-
haftafrumvarpinu, að minka þörf-
ina, og þar með eftirspumina, á
erlendum gjaldmiðli.
Að síðustu vil eg taka það fram
til að fyrirbyggja misskilning, að
í umræðunum um þetta mál alt er
nokkur ruglingur á því, hvernig
notuð eru orðin gjaldmiðill og
gjaldeýrir. Mynt landanna — og sú
mynt, sem nú á dögum er nær ein-
göngu notuð, er seðlar — er rétt
að kalla gjaldmiðil (þ. e. verðmið-
il), en vörumar sjálfar er sá eig-
inlegi gjaldeyrir.
21. júní 1924.
Halldór Stefánsson.
----o-----
Norsku söngmennimir frá Osló
komu til Reykjavíkur 14. júlí. Var
þeim tekið með mikilli viðhöfn.