Tíminn - 19.07.1924, Blaðsíða 2

114
I
T 1 M I N N
JJeir sungu fjórum sinnum og í hið
fimta sinni úti, á tröppum Menta-
skólans. Bæjarstjómin bauð þeim
til pingvaUa þ. 16. og um kveldið
lögðu þeir á stað heim aftur til
Noregs. Fólki þótti mikið koma til
söngs þeirra, og þeir létu hið besta
yfir viðtökunum. Áður en þeir
fóru, gáfu þeir 2000 krónur til fá-
tækra í Reykjavík, og sýndu með
því, að þeir hafa ekki ætlað sér að
græða fé á ferðinni hingað til
lands.
----o---
Mjólk og smjðr.
pekking manna miðar oft ekki
jafnt áfram; stendur stundum í
stað í ýmsum greinum, en tekur
svo stór skref, og eykst stórkost-
lega á skömmum tíma. pannig er
því varið um rannsóknir á fæð-
unni. Stutt er síðan menn einblíndu
á hitagildi eða næringargildi mat-
arins; þekkingin á tilveru og
nauðsyn bætiefnanna (vitamin)
er fárra ára gömul. Torveld er
rannsókn á þessum efnum; til-
gangslaust er að fá efnafræðing í
hendur einhverja fæðutegund og
biðja hann að ákveða bætiefnin.
Efnasamsetning þeirra er enn
óþekt. Efni þessi þekkjast aðal-
lega vegna þess, að menn og skepn-
ur sýkjast ef bætiefnin vantar í
fæðuna, eða eru þar í of litlum
mæli; ennfremur eru mjög notaðar
tilraunir á dýrum við þessar rann-
sóknir. þannig hefir mönnum tek-
ist að greina í sundur ýmsar teg-
undir bætiefna.
Eitt hið mikilsverðasta þeirra er
í nýmjólk, smjöri, eggjarauðu og
lýsi, og nefnist A-efnið; vanti þetta
efni í matinn, kemur það einkan-
lega hart niður á börnum og ung-
lingum. Börnin verða veikluð og
framfaralítil, veil fyrir brjósti og
magaveik; komist veikin á hátt
stig, fá þau augnveiki og geta mist
sjónina.
Stórfelda reynslu í þessu efni
hefir danska þjóðin fengið; senni-
lega framleiðir engin þjóð, að til-
tölu við fólksfjölda, meira smjör
en Danir, enda er það aðal-útflutn-
ingsvara landsins. Fáar þjóðir
munu því birgari að bætiefnum en
þeir. En sá hængur er á, að fram-
leiðslan er ekki ætluð börnum
landsins, nema að litlu leyti. Árin
fyrir ófriðinn mikla fór nýmjólkur-
og smjörneysla landsmanna þverr-
andi og árin 1915—1916 varð hún,
vegna hins afarháa verðs, ekki
nema hálf á við það sem áður var.
Samfara þessu varð sífelt meira
um bamasjúkdóma sem orsakast
af bætiefnaskorti, og árið 1916
fengu 78 börn í Danmörku alvar-
legan augnsjúkdóm af þessari
ástæðu; rúmlega fjórði hluti þeirra
urðu alblind, en flest mistu sjón að
einhverju leyti.
þegar hér var komið, stöðvaðist
að mestu útflutningur danskra bús
afurða til Bretlands vegna stríðs-
ins; verðið féll og mjólkur- og
smjömeysla landsmanna varð tvö-
föld eða þreföld á við það sem áð-
ur var. Jafnframt urðu þau um-
skifti, að sárafá börn tóku áður-
nefndan sjúkdóm. Árið 1919 veikt-
ust aðeins 4 böm. Samræminu í
þessu efni veittu menn ekki at-
hygli þá, og höfðu til skamms tíma
ekki skilning á, af hvaða orsök
bömin mistu heilsuna; síðar hefir
málið verið rannsakað af dönskum
og sænskum læknum; hefir komið
í Ijós, að sjúkdóminn má stöðva
með því að gefa bömunum ný-
mjólk, smjör eða lýsi. Svo ágæt
reynsla hefir fengist af þorskalýsi,
að sænski læknirinn próf. W i d-
m a r k, sem nýlega hefir ritað um
þetta mál í enska læknaritið The
Lancet, telur að heilsu dönsku
þjóðarinnar ætti ekki að vera
hætta búin, þótt allar mjólkuraf-
urðir landsins væru útfluttar, ef í
stað þeirra kæmu 350 smálestir af
lýsi.
Ýmsar tegundir feitmetis geta
vel haft sama næringar- eða hita-
gildi, en þó verið misjafnlega rík-
ar að bætiefnum. Smjörlíki og
smjör hafa svipað næringargildi,
en smjörlíki er ýmist bætiefnalaust
eða svo fátækt af þeim, að það get-
ur ekki að því leyti komið í stað
smjörs. Sama er um svínafeiti; í
tólg er og lítið af bætiefnum. Eina
viðbitið, sem getur jafnast í holl-
ustu á við smjör, er bræðingur,
vegna lýsisins. Vafalítið hefir
bræðingurinn oft bjargað heilsu
ýmsra íslendinga á erfiðum tím-
um og ættu þeir ekki að hætta við
þann góða þróttgjafa; hann hefir
þann ókost, að bragðið fellur illa
þeim, sem ekki hafa alist upp við
það. En bræðingur er jafn hollur
gróandasmjöri, þótt miklu sé hann
ódýrari.
Bændur, sem greiðan markað
hafa fyrir mjólkurafurðir sínar,
freistast til að selja rjómaxm en
nota undanrenning handa heimilis-
fólkinu; kunnugt er og, að smjör-
líki er farið að flytjast í ríkum
mæli út um einstöku sveitir. Mötu-
neyti á heimavistarskólum keppast
um að hafa fæðið sem ódýrast, og
mun það m. a. hafa verið gert á
einstöku stað með því að drekka
undanrenning í stað nýmjólkur, en
nota smjörlíki í stað smjörs. Vafa-
laust hefir þetta ekki góð áhrif á
heilsu og líðan nemendanna, þótt
ekki fái þeir þá eiginlegu sjúk-
dóma, sem vöntun á bætiefnum
veldur. pó er slíkt fæði ekki var-
hugavert, ef það er bætt upp með
lýsi.
Náttúran segir oft vel til um
þarfir líkamans. Nýlega komu hing
að til lækninga 5 systkini utan af
landi; elsta barnið er 12 ára, en
það yngsta 4 ára. Nýmjólk fengu
þessi börn aldrei heima hjá sér,
né smjör; aðalviðurværið á þessu
fátæka heimili var brauð með
smjörlíki og kaffi; ennfremur
soðning án jarðepla. Bömin voru
fálleit, ekki mjög mögur, en slöpp.
þeim var fyrirskipað lýsi og öll
þessi 5 börn voru þegar ótrúlega
sclgin í það; var sem þau hefðu
aldrei bragðað annan eins goða-
drykk. Fæði barnanna var þannig,
að þau hafa liðið bætiefna-hung-
ur, og sagði smekkurinn vel til
um, hvað líkamann vantaði.
Sveitabörn eru að jafnaði sæl
legri en kaupstaðabörn; vafalítið
má þakka það nýmjólkinni og
smjörinu. Varhugavert er fyrir
bændur að unna ekki sér og sínum
þessa matar, þótt dýr sé. Heilsan
er dýrkeyptari, ef hún bilar. í
kaupstöðum, þar sem mjólkur-
skortur er, eða fjárhagur of þröng-
ur til mjólkurkaupa, getur lýsi
komið í staðinn. Er best að nota
venjulegt sjálfrunnið eða gufu-
brætt lýsi; kryddlýsi er kraft-
minna og dýrara. Ekki er ástæða
til þess að neyða stórum skamti of-
an í börnin ef þeim fellur það illa.
Gunnlaugur Claessen.
----o----
í grasgarði Valtýs.
Síðan Valtýr gekk opinberlega á
mála hjá þeim „dönsku“, hafa
margar fáránlegar ritsmíðar drop-
ið úr penna hans í ,danska Mogga'.
En vegna þess, hve maðurinn er
sljór í hugsun og klaufalegur í rit-
hætti, nenna fæstir að lesa rit-
smíðar hans, enda jafnan erfitt að
skilja hvað maðurinn meinar.
Einhver fáránlegasti hugsana-
grauturinn, sem sést hefir frá rit-
stjóranum, er grein sem heitir
„pólitísk verslun“. í fyrsta kaflan-
um er því lýst mjög átakanlega,
hve búskapur bænda sé í aumu
ásigkomulagi og því kent urn, að
bændur leggi fé sitt í kaupfélögin.
Skyldi maður því ætla, að „áveitu-
fræðingurinn“ teldi kaupfélögin
bændunum enga heillaþúfu, en svo
er ekki, því í næsta kafla er kaup-
félögunum hælt á hvert reipi.
Verður síðar reynt að kryfja þenn-
an kafla greinarinnar nánar.
1 síðasta kaflanum kemur
„áveitufræðingurinn“ fram sem
verndari þeirra bænda, sem versla
HAVNEMOLLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda rúgmjöli og hveiti.
Meiri vöruáæði ófáanleg.
S.X.S. slciftir eingöiigu "við cfkfkm-r.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
A|s Bergens Skillingsbank
Bergen
Stofnaður 185 7.
Veitir viðtöku
inn ánsfé
með sparisjóðskjörum, 6 mánaða uppsagnarfresti og folio.
Umsetur erendan gjaldeyri.
Annast innheimtur innan lands og utan og öll venjuleg
— — — — — — bankastörf. — — — — — -
B. A. E.
í kaupfélögunum. Telur hann þeim
voðalega hættu búna af þeim
mönnum, sem fara með fjármál
þeirra. Er þessi kafli skrifaður
mjög í anda „Verslunarólags“
Björns Kristjánssonar, en af held-
ur meiri fáfræði og miklu meiri
yfirdrepskap og óskammfeilni,
sem vænta má af manni,sem hlaup-
ist hefir úr flokki fyrv. skoðana-
bræðra og samherja fyrir lítilfjör-
lega fémútu. þessi klausa er í áður-
nefndum greinarkafla: „Menn.sem
svona láta, hafa nú sölsað undig
sig fjárráð mikils hluta bændanna
og verða efnalitlir bændur að
fylgja þeim“ o. s. frv.
Eftir því litla efnissamhengi,
sem finna má í þessari ritsmíð, get-
ur ritstjórinn hér ekki átt við aðra
en þá, sem nú eða áður hafa farið
með fjárráð Sambandsins. Nú hafa
alls aðeins átta menn haft með
höndum fjárreiður Sambandsins
síðan það tók til starfa. Til hægð-
arauka fyrir Valtý skulu þessir
menn nefndir. þeir eru: Pétur sál.
Jónsson frá Gautlöndum, fyrv,
form., Hallgrímur sál. Kristinsson,
fyrv. forstjóri, Ólafur Briem, nú-
verandi formaður, Sigurður Krist-
insson, núv. forstjóri, Aðalsteinn
Kristinsson, Jón Árnason, Guð-
mundur Vilhjálmsson og Oddur
Rafnar. Fjórir þeir síðasttöldu eru
nú framkvæmdastjórar Sambands-
ins, sumir erlendis og sumir hér
heima.
Tíminn skorar nú á Valtý, að
hann tilgreini, hverir af þessum
mönnum hafi misbeitt umráða-
rétti sínum yfir fé kaupfélags-
manna, sem hann gefur í skyn í
hinum tilvitnuðu orðum og víðar í
áðumefndri Morgunblaðsgrein. Er
þar engum öðrum til að dreifa, því
þessir menn einir hafa fjárráð fyr-
ir Sambandið. Valtýr þekkir þá
alla persónulega, svo það ætti að
vera auðvelt fyrir hann að benda
á sökudólgana. Takist honum
þetta, getur hann talið sig hafa
unnið þarft verk og þakklátt, með
því að gefa kaupfélögunum kost á
að taka fjárráð Sambandsins af
þeim, sem sekir eru, og fá aðra
hæfari menn í þeirra stað. En svari
Valtýr ekki afdráttarlaust, eða
geti hann ekki sannað sakargift-
imar, verður hann að sætta sig við
að þola þann dóm, sem slík rit-
menska verðskuldar. Meira.
----o-----
Valtýsfjólur.
Á miðvikudaginn var reynir
Valtýr að koma heiðrinum af Val-
týsfjólunum yfir á þá, sem senda
greinar í blaðið. Skyldu þeir ekki
verða upp með sér, sem skrifa í
danska Mogga, að Valtýr lætur þá
feðra fjólumar. — Á sunnudaginn
var voru samt þessar fjólur í rit-
stjórnargrein: 1. Vegna fjarlægð-
ar „höfum vér haldið tungu vorri,
sem ella hefði glatast og gleypst í
aðra fjölmennari þjóð“. Hvílík
speki! Tunga glatast og gleypist í
aðra þjóð! — 2. Ef við hefðum ekki
verið svo fjarlægir, hefði tunga
okkar gleypst í aðra þjóð „og orð-
ið að málfræðislegu viðrini“. Hví-
lík örlög! Islenska þjóðin hefði ef
til vill getað orðið að málfræðis-
legu viðrini! — 3. „Heill Islend-
inga er það, að þeir voru einir um
að varðveita tungu feðra sinna í
þúsund ár og meir“. Já, mikil er
spekin! Hvílík ógæfa fyrir Island,
ef Norðmenn, Danir eða Svíar,
hefðu líka getað varðveitt forn-
norræna tungu! — 4. „Fjarlægðin
hlaut annars að vérða annars vald-
andi“. Svo segir ritstjórnargrein-
in. Skilji þeir, sem skilið geta,
þetta málblóm og glöggu hugsun.
— 5. „Gestirnir á morgun (söng-
mennimir norsku) verða fyrstir
allra til að sýna okkur, að þó djúp-
ir séu íslands álar, muni þeir samt
væðir vera“. Já! Mikil hefir fjar-
lægðin verið og einangrunin! Eng-
ir hafa getað komist hingað fyr en
þessir menn. — 6. Síðar muni aðr-
ir koma, t. d. „Svíar, sem ennþá
eiga mest af íslenskri og forn-
norrænni tungu á vörum sínum enn
þann dag í dag“. þannig stendur
það orðrétt í ritstjórnargrein-
inni. Flestir aðrir munu þó telja
að Islendingar eigi meira af forn-
norrænni tungu en Svíar. — 7.
það er finska þjóðin „sem fyrst
varð til þess að leiða okkur inn í
hugarheim sönglistarinnar“. Verð-
ur séð af því, er síðar segir, að átt
er við finsku söngkonurnar, sem
hingað komu í fyrra og í ár. Meira
skrælingjamerki hefir aldrei neinn
útlendur blaðasnápur sett á ísland
í fáfræði sinni. Fyrst í fyrra vor-
um við leiddir „inn í hugarheim
sönglistarinnar“. það var í ein-
hverja alt aðra átt sem þeir hafa
farið með okkur:Pétur Guðjónssen,
Sveinbjörn, Bjarni, Sigfús, Árni
o. fl. o. fl. og ekkert höfum við
heyrt frá útlöndum né numið fyr
yfir álana. — 8. „Við sjálfir höf-
um lagt öðrum þjóðum til: gesti
sem koma hingað stundum á
sumrin“. — 9. Loks er næst síð-
asta málsgreinin svo afskaplegt
„málfræðislegt viðrini" og svo frá-
bært meistarastykki í vitlausri
hugsun og endileysu, að hana verð-
ur að prenta alla, eins og hún legg-
ur sig: „þess vegna eru allir söng-
elskir íslendingar, og aðrir, sem
vilja vera því meðfylgjandi, að ís-
lands forna heill — f jarlægðina frá
öllum öðrum þjóðum — megi verða
því heill nú á næstu árum, þannig
að samvinna, vinarhugur og þekk-
ing hverrar þjóðar á annari, megi
gefa ávöxt til eflingar þess tak-
marks, sem ísland fyrst og fremst
setur sér, sem yngsta, fámennasta
og strjálbygðasta ríki Norður-
Ianda“. þetta eru áhersluorð grein-
arinnar. Tíminn skorar á alla Is-
lendinga, að finna einhverja vit-
glóru í þessari löngu setningu.
þetta er sá magnaðasti og vitlaus-
asti hugsanagrautur sem nokkru
sinni hefir sést á prenti á íslandi.
þetta er ritstjórnargrein. Hvorug-
H.f. Jón Sigmundsson & Co.
Millor
og alt til
upphluts
sérl. ódýrt.
Skúf hóllcar
úr gulli og silfri.
Sent með póstkröfu út
um land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson gullsmiður.
Sími 383. — Laugaveg 8.
&ZBOBXUZ.
Annað bindi af
er nýútkomið. Rúmar 14 arkir að
stærð. Kostar 8 kr. Pæst liér í
Reykjavík aðeins hjá kaupm. Ben.
S. Þórarinssyni. Verður sent hverj-
um er pantar það, gegn póstkröfu.
LJÓÐ.
Eftir ,
Sigurð Sigurðsson frá Arnarhoiti
2. útgáfa, aukin.
Bóksalar snúi sér til Jóns Sighvats-
sonar bóksala í Vestmannaeyjum.
Graetz
olíugasvjelarnar
þarf hvert heimili að eignast. Auk
þess að vera hraðvirk suðutæki
sjóðhita þær hvert herbergi á stutt-
um tíma. Kosta 21 krónu.
Hannes Jónsson,
Laugaveg 28, Reykjavík.
ur Jónanna í bænum. Valtýr einn
heima — með þeim dönsku. Og
þessi sami Valtýr, sem framleiðir
þessar afskaplegu vitleysur, hann
er nú að klína Valtýsfjólunum á
aðra. það er að vísu hugsanleg sú
leið, að Berléme eða Fenger skrifi
þetta. En því hafa þær verið að
mótmæla ritstjóranefnurnar Morg-
unblaðsins. Vitanlega kemur alt
vitlaust út úr þeim á íslensku máli,
en Valtýr er það verri, að hvort
heldur er á íslensku eða dönsku,
kemur alt vitlaust frá honum.
----------------o-----
Skipaðir hafa verið í gengis-
skráningarnefnd þeir Sig. Eggerz
Islandsbankastjóri, Georg Ólafs-
son Landsbankastjóri og Oddur
Hermannsson skrifstofustjóri. Er
hann formaður nefndarinnar.
Náttúrufræðingarnir Niels Niel-
sen og Pálmi Hannesson ætla í sum
ar að rannsaka hálendið sunnan við
Hrfsjökul. Er þetta hið mesta
þarfaverk, því þessi héröð eru lítt
könnuð og mjög skakt sett á upp-
drætti íslands. Carlsbergsjóðurinn
og Sáttmálasjóðurinn (danski hlut-
inn) kosta förina.
Leiðrétting. I grein Metúsalems
Stefánssonar: Mola skilað, í síð-
asta blaði Tímans var prentvilla. I
21 ár, átti að vera 2 ár.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsson.
Prentsmiðjan Acta.