Tíminn - 09.08.1924, Síða 2

124
T í M I N N
Landvættir islands
og heimsdugio.
Eítir síra Sigurð Gunnarsson.
í Landnámu er skýrt þannig
frá: „Maðr hét Garðar Svavars-
son, sænskur at ætt; hann iór at
ieita Snæiands at tilvísun móður
sinnar i'ramsýnnar; hann kom at
iandi fyrir austan iiorn et eystra;
þar var þá höfn. Garðar sigldi
umhverfis landit, ok vissi, at þat
var eyland“.
Að tímatali fræðimanna vorra
heíir þetta gerst h. u. b. árið 870,
og heíir Garöar hlotið aö koma
íyrst að landi, þai' sem síöar hét
Alltaíjöröur og heitir enn. Garö-
ar heíir veriö á segl og róðrar-
skútu, líkri þeim, er tiðkuöust
um iNioróuríönd í þá daga.
En 2. ágúst 1924, eða h. u. b.
1054 árum seinna, ber að sömu
slóðum (Alftafirðinum) samlanda
hans, tívíann Erik H. Nelson
(Eirík H. Níalsson), ekki á segl-
skútu, ekki á eimskipi, ekki á sei,
eins og Sæmund íróða, heldur
um loftieiðir, á ílugdreka eigi ali-
litlum, úr suðurátt. Sneri Nelson
þar við og lenti heilu og höldnu
á Hornafirði, svo sem ætlað var.
Sama dag höfðu tveir ílugdrekar
aðrir lagt á stað frá Orkneyjum,
samtímis Nelson, en urðu aö
hverfa aftur til sama lands.
Lögðu þeir enn á stað næsta dag,
og komst þá annar flugdrekinn
undir stjóm Smiths (Smiðs)
beina leið til Hornafjarðar á
skömmum tíma, en flugdrekanum
hinum fataðist flugið sakir bilun-
ar, og urðu þau ömurleg forlög
hans að lokum að sökkva í sæ, var
þó sá, er íyrir réði drekanum,
hinn vaskasti maður.
Alt er þetta stórmerkxlegt,
(ekki síst fyrir oss á aískektri
ey á norðurhjara veraldar), fyrst
sakir þess, að þetta er fyrsta
heimsflugið, 1 annan stað sakir
þess, að iand vort er kosið að
áfangastað, í þriðja lagi sakir
þess, að það eru Vínlendingar sem
þreyta flugið, og í fjórða lagi sak-
ir þess, að maður norrænn verður
hlutskarpastur loftleiðina yfir fs-
landsáia, þótt fyllilega beri að
játa, að hinir eru og kappar
miklir.
Enn er þess að gæta, að þar
sem hinn frægi faðir íslands-
bygðar, Ingólfur Arnarson, lenti
hið fyrra sinnið, bar Nelson yfir,
er hann fyrst kendi lands. Fimta
ágúst í ár tóku þeir félagar, Nel-
son og Smith sig upp frá Horna-
iirði, og ef miðað er við Ingólfs-
höföa flugu þeir þaðan og til
lieykjavíkur h. u. b. á 4 kiukku-
stundum; en sömu leiöina fói Ing-
ólfur — aðeins ekki í loftinu —
og tók það hann 3 vetur að íikra
sig vestur tii Iteykj avíkuiy þar
sem hann fann öndvegissúlur sín-
ar við Ai’narhól, enda þuríti hinn
gjörhuguli og spaki maður aö
mörgu að hyggja á leið sinni, og
hafði vetursetu á 3 stöðum.
þessa sömu vegalengd mundx vel-
ríðandi maður komast á 4—5 dög-
um um hásumar, ef ekkert teíði,
og væri óslitinn bílvegur, mundi
mega komast sömu leiðina á h. u.
b. 24 kl.stundum, en hefðu þeir fé-
lagar, flugmennirnir, hrept logn
alia leið eða meðbyr hefðu þeir
flogið þessa vegalengd á 2—3
kl.stundum. Mikilil er mununnn!
það var trú .forfeðra vorra, að
landið ætti sér hollvætti, máttuga
og athafnaríka, er nefndir voru
landvættir, sinn fyrir hvern lands-
fjórðung, svo sem kunnugt er. Nú
varð það hlutverk Drekans*)
austfirska að vera á verði, gá til
veðurs og athuga nafna sinn, flug-
drekann spánnýja, er stefndi á
iandið. Sá hann skjótt á svip
þess, er fyrir réði, að maðurinn
var norrænn og hafði ekkert ilt í
hug; hefti því ekki för hans, en
teygði hann þó lítið eitt af leið tii
þess eins, að hann fengi fyrst að
líta lendingarstað þeirra Garðars
og Ingólfs áður en hann næði fyr-
irhuguðum lendingarstað í Horna-
firði. Ekki hefti hann heldur för
Smiths næsta dag, sá að hann
kom í góðum hug eins og Nelson.
En hví þá hefta för Wades? það
mun ekki hafa verið af neinum ill-
vilja, heldur hefir landvætturinn
viljað með því minna á, að flug-
iistinni væri enn of skamt komið
og að íslandshaf væri ehkert
lamb að leika við. Jötuninn sunn-
lenski lét ekkert til sín taka fyr
en lítilsháttar, er kom vestur um
Vestmannaeyjar;blés hann þá góð-
látlega í slteggið, seinkaði með því
lítilsháttar förinni, vildi aðeins
láta þá félaga vita, að hann væri
til, og komust þeir hamingjusam-
lega að settu marki. örninn ey-
firski og griðungurinn breiðfirski
létu ekkert á sér bæra öðruvisi en
til samþykkis.
Sagt mun verða að þetta tal
um landvætti íslands sé skáldskap-
*) Landvættur Austurlands. Er ekki
eins og þar sé dreymt íyrir fluglist-
inni?
T. IV. Bucli
(Iiitasmidja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
Lítír til heimalitunar:
Dernantssorti, hi'afnssvart, kastorssorti, Parísai’sorti og allir
litir, fallegir og sterkir.
Til heimanotkunar:
Gerduft, „fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, ,,Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persilu, „Henko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörui’, Blaanelse, Separatorolie o. fl.
Brúnspónn.
Litarvörur:
Anilinlitir, Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicum11 á gólf og húsgögn. Þornar fljótt. Ágæt tegund.
Fæst alstaðar á íslandi.
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
"V" iixd-lizxg'SLr.
Capstan med. (í pappaumbúðum)
do. — (í dósum) . . .
Thi’ee Castles (í bréfaumbúðum)
do. (í dósum) . . .
Embassy (í do. .) . . .
Garriek...................
Elephant .................
Lucana 66.................
Kr. 93.75 pr. þús.
— 107.50 pr. —
— 105.00 pr. —
— 120.00 pr. —
— 125.00 pr. —
— 131.25 pr. —
— 60.00 pr. —
— 75.00 pi’. —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Laudsversluu íslands.
ur einn eða þjóðsögn. Gott og vel.
En á bak við felst raunveruleiki,
sá, að hér er í uppsiglingu afar-
merkilegt menningartæki, ef vel
ei’ á haldið og mun þjóðin taka því
með gleði, því meir er lengra líð-
ur. Verður tæplega fullum getum
um það farið, hve geysilegum
breytingum margt kann að taka
í heimi þessum, er fluglistin hef-
ir náð hámarki sínu.
Eg var staddur á Arnarhóli við
líkneski Ingólfs, er flugmennina
bar að sunnan og vestan yfir
Austurbæinn. Eftir að þeir höfðu
ílogið tvo hringa til að athuga
lendingarstaði, rendi Nelson sér
beint yfir Ingólf, svo sem værx
hann að heilsa honum og í sömu
svipan lenti hann vélinni snildar-
vel á innri höfninni nær mynm
hennar, og var Smith þá lentur
nokkrum mínútum áður nokkru
innar með sama snildarbragði.
Eg mun aldrei gleyma þessari
sjón, og orð hefi eg engin til að
lýsa þeim hugsunum, er þá
streymdu gegnum heila minn.
Og að lokum: þökk sé Iðnaðar-
mannafélaginu, er af stakri höfð-
ingslund og fagurri ræktarsemi
við höfuðstað og land höfðu kom-
ið Ingólfi í fastar skorður á Arn-
arhól í tæka tíð áður en sá stór-
viðburður varð, er hér ræðir um.
----------------o----
Knútui’ Kristinsson hefir verið
settur héraðslæknir í Nauteyrar-
Léraði frá 1. þ. m.
Félagsmái bsnda.
----- NiðurL
Ull. Hér að framan var þess get-
ið að mikið verðfall hefði orðið á
ull samtímis hallærinu sem af gos-
inu leiddi. það verðfall náði um
land alt.
En aðstaða kaupfélagsins hefir
batnað um ullarsölu eftir að það
gekk í Samband ísl. samvinnufél.
Hefir Sambandið oft getað kom-
ist að betri kjörum á heimsmark-
aðinum en kaupmenn, vegna þess
að það hefir haft meira vörumagn
til framboðs. Besta dæmið er ull-
arsala þess árið 1922. þá sendi það
heilan skipsfarm til Ameríku, en
kaupmenn urðu að sæta svo miklu
lakari kjörum hér í Norðurálfu að
mismunurinn nam 140 þúsundum
króna á þeim eina skipsfarmi.
Munu kaupmenn þá yfirleitt hafa
gefið c. 75 aurum lægra fyrir
hvert kíló heldur en kaupfélögín.
Hér í Vík var þó undantekning
sem vikið skal að nánar.
Kaupfélagið hlýtur eðlilega að
fylgja altaf þeirri reglu að gefa
fyrir hverja vöru sannvirði henn-
ar að frádregnum kostnaði. Kaup-
menn geta aftur á móti gefið
hærra verð fyrir hana í eitt og
eitt skifti heldur en kaupfélagið,
þótt þeir selji hana ekki betur eða
jafnvel lakar. Er slíkt kallað yfir-
borgun. þetta ár, 1922, urðu kaup-
menn hér í Vík að sæta jafnlágum
kjörum með ull á heimsmarkað-
inum og kaupmenn annarsstaðar á
landinu. Sannvirði á ull þeirra
lxlaut því að verða að mun lægra
en kaupfélagsins. Samt borga þeir
hana þetta sinn eins hátt, og hafa
því hlotið að yfirborga.
En þessháttar yfirborgun er
mjög viðsjárvert atriði í fram-
komu kaupmanna. því það er aug-
ljóst að ekki geta þeir bætt mark-
aðinn erlendis næsta ár, né nokk-
urn tíma síðar þótt þeir yfirborgi
vöru þetta árið. Ekki getur slíkt
heldur verið gert í góðgerðaskyni
við bændur, því þá mundu kaup-
menn afhenda þeim þessa yfir-
borgun sem hreina gjöf og þá að
sjálfsögðu gefa þeim mest sem fá-
tækastir væni. En getur þá verið
önnur ástæða til yfirborgunar
kaupmanna en sú að ná augna-
blikshylli bænda og tæla þá til við-
skifta við sig með ósönnu yfir-
varpi? En slíkt gæti heiðarlegur
kaupfélagsskapur aldrei látið sig
henda.
Smjör. Kaupfélagið hefir tals-
verða útsölu á smjöri nú síðustu
árin. Er óhætt að fullyrða að sú
útsala hefir orðið bændum til mik-
ils hagnaðar. Verðið hefir oítast
verið hærra hjá kaupfélaginu en
hjá kaupmönnum, og stundum svo
miklu hefir munað.
Selskinn og lambsskinn hef :x fé-
lagið altaf selt mjög vel. Og þótt
þessar vörur séu ekki umfangs-
miklar, er hægt að sýna fram á
það, að félagið hefir fært almenn-
ingi talsvert fé aðeins í hækkuðu
verði þessara vara undanfarin ár.
Var svo komið 1922, að afiið af
skinnum sýslubúa var selt í félag-
inu, vegna verðsins. það ár gaf fé-
lagið 20 kr. fyrir I. fl. selskinn og
9 kr. fyrir II. fl. þá var verðið hjá
kaupmönnum að minsta kosti 2 kr.
lægra á hverju skinni. 1 fyrra voru
selskinn í aðeins lægra verði,
Samt borguðu kaupmenn þá — af
einhverri ástæðu — sama verð
fyrir þau, sem félagið hafði gefið
fyrir þau árinu áður.
þetta sama ár borgaði félagið
kr. 2.60 fyrir I. fl. lambskinn. Er
það töluvert hærra verð en áður
hefir þekst á þessari vöru. Á sama
tíma munu lambsskinn hafa verið
bofguð innan við 1 kr. hjá kaup-
mönnum.
Enn fremur má geta þess að
kaupfélagið hefir tekið að sér sölu
á skinntegundum sem kaupmenn
hafa alls ekki viljað. Síðastliðið ár
seldi það af þessháttar skinnum
— svo eitthvað sé tilnefnt —
bæði kálfsskinn og folaldaskinn og
gaf 8 kr. fyrir stykkið.
Skal nú látið staðar numið um
afurðasöluna. Framanrituð frá-
sögn er fullgild sönnun þess að
með kaupfélagsskapnum hefir
bændum tekist að fá miklu betra
verð fyrir afurðir sínar en kaup-
menn hefðu nokkru sinni gefið
ella ótilneyddir.
En það hefir farið eins með
þessar síðasttöldu vörur og kjöt-
ið, að þegar kaupfélagið og Sam-
bandið hefir verið búið að hækka
markaðsverð þeirra — oft grxðar-
mikið — þá hafa kaupmenn neyðst
til að bjóða svipuð kjör skömmu
síðar vegna sinnar eigin tilveru.
III. Verðlag á erlendri vöru.
Ef gerður væri nákvæmur sam-
anburður á verðlagi erlendu vör-
unnar hjá kaupfélaginu og kaup-
mönnum mundi það krefjast meiri
tíma og fyrirhafnar en nú er hægt
að láta af hendi rakna. En hítt er
vitanlegt, að slíkur samanburður
hefði afarmikið gildi við að skýra
áhrif kaupfélagsins á verðlagið.
Verður í þetta sinn látið nægja að
gera samanburð fyrir árið í fyrra
á tveimur aðal matvörutegundun-
um.
þá í vorkauptíðinni seldi kaupfé-
lagið tvær tegundir af hveiti, aðra
á 70 kr. hestburðinn, en hina á 66
kr. Á sama tíma seldu kaupmenn
sitt hveiti á 72 kr. og mun sú teg-
und hafa verið svipuð að gæðum
og ódýrari tegundin hjá kaupfé-
laginu. Kaupfélagið seldi þá rúg-
mjöl á 50 kr. hvern hestburð en
Islenskur kaffibætir.
það er mikið gleðiefni í ixvei’t
sinn sem það tekst að hefja fram-
ieiðslu innanlands á þeim vörum
sem fluttar eru til landsins. Flest-
um þjóðum fremur höfum vxð Is-
lendingar hingað til verið háðir
öðrum þjóðum í þessu efni. En
síðasta mannsaldurinn hafa verið
stigin mörg spor í áttina.
Mun mega íullyrða að nú sé
stigið eitt í viðbót.
Pétur M. Bjarnason verksnúðju-
eigandi hefir undanfarið rekið
kaffibrenslu og kaffiverslun hér i
bænum í stórum stýl. Fyrir all-
löngu hóf hann tilraunir um fram-
leiðslu kaffibætis. Var þeim svo
langt komið síðari hluta vetrar að
hann sendi nokkuð af þessum inn
lenda kaffibæti á markaðinn. Lík-
aði hann oft vel, en framleiðslan
var þó ekki enn orðin nógu trygg
og kom fyrir að ekki var nógu
góð.
Til þess að ná fullkomnun um
framleiðsluna sigldi P. M. B. í vor
og kyntist enn rækilega slíkri
framleiðslu ytra. Og nú má telja
að sá innlendi kafibætir sem hann
framleiðir, standist fullkomlega
samanburð við þann kaffibæti sem
mest hefir verið notaður hér á
landi — sem kemur frá þýska-
landi — og auk þess er hvert kíló
þessa innlenda kaffibætis 50 aur-
um ódýrara en útlendi kaffibætir-
inn.
P. M. B. hefir ferðast með þenn-
an nýja kaffibæti, til þess að
kynna hann sem víðast og hvar-
vetna hafa menn lokið á hann
hinu mesta lofsorði. — Hefir
hann fengið vottorð frá mörgum
sem reynt hafa og borið saman.
Og þessa dagana gefur Pétur M.
Bjarnason kaffi í Báruhúsinu,
hverjum sem hafa vill, til þess að
kynna innlenda kaffibætirinn og
bera hann saman við þanrx sem
mest hefir verið notaður hér
hingað til.
Að sjálfsögðu munu allir góðir
Islendingar telja sér skylt að
hlynna að þessari framleiðslu eins
og öðrum innlendum fyrirtækjum.
----------------o----
Flogið til Islands.
Undanfarna daga hefir ísland
verið á hvers manns vörum um
heim allan, vegna flugmannanna
amerísku sem hingað eru komnir.
Svo mikla athygli vekur um heim
allan heimsflug Bandaríkjamanna.
þeir lögðu af stað 6. apríl frá
kaupmenn seldu það á 52 kr. þó
var alment talið að þeirra rúgmjöl
ixefði verið miklu lakara að gæðum.
Við þennan samanburð er enn-
fremur að athuga að þetta ár
greiddi kaupfélagið félagsmönn-
um sínum 6% í verslunararð, svo
liið raunverulega verð hjá kaupfé-
iaginu verður:
Á hveiti kr. 65,80 og kr. 62,00
á móti kaupmannaverðinu 72 kr.
Á rúgmjöli 47 kr. á móti kaup-
mannaverðinu 52 kr.
En í haust sem leið — rétt fyr-
ir alþingiskosningarnar — fengu
kaupmenn dálitla vörusendingu.
Innkaupsverð þeirrar sendingar
hlaut að vera svipað og á vorvör-
unum, þegar tekið er tillit til þess
að gengið var þá orðið miklu óhag-
stæðara. Auk þess lagðist á þær
sérstakt flutningsgj ald frá Reyk-
javík og umskipunarkostnaður sem
vorvörurnar voru lausar við, því
þær komu beint frá útlöndum.
þessar haustvörur hlutu því að
yerða dýrari hingað komnar. Samt
voru þær seldar með lægra verði.
Er erfitt að gera sér grein fyr-
ir því að slíkt verðlag hafi verið
bygt á heilbrigðum grundvelli,
þegar það er borið saman við vor-
verðið.
Var það til þess að draga úr
óánægju manna yfir háa vorverð-
inu? Ef sá hefir verið tilgangur-
inn er ekki ólíklegt, að einhverjir