Tíminn - 29.11.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferi
o<3 afgrei&slur'aöur íimans er
Sigurgeir ^riðrifsfon,
Sambar.östjúsinu, Keyffauíf.
^fgretbsía
í ímans er i Sambanöstjúsinu
(Ðpin baglega 9—(2 f. b
Shni (196
VIII. ár.
Reykjarík 29. nóvbr. 1924
Guðmundur Magnússon,
prófessor.
Sunnudag síðastliðinn, á nóni,
varð Guðmundur Magnússon pró-
fessor bráðkvaddur á heimili sínu
Guðmundi Magnússyni, að hann
væri gáfumaður með afbrigðum.
hér í bænum.
Látinn er þar einn hinn best
gefni maður þessai'ar kynslóðar,
einn hinn dyggasti og afkasta-
mesti starfsmaður ættlandsins.
Guðmundur Magnússon var
fæddur í Holti á Ásum í Húna-
vatnssýslu 25. september 1863.
Faðir hans var Magnús bóndi í
Holti (d. 1887) Pétursson, bónda
á Ilrafnsstöðum í Víðidal, en
langfeðgar hans, bændur og prest-
ar, bjuggu lengi í Blöndudalnum.
Var Guðmundur í föðurætt föður
síns elleíti maður frá þeim báðum
Jóni biskupi Arasyni og Daða í
Snóksdal, en tíundi maður frá
Marteini biskupi. — Móðir hans,
Ingibjörg (d. 1899), var alsystir
Davíðs prófasts Guðmundssonar
á Hofi við Eyjafjörð. Guðmundur
faðir þeirra (f. 1789) bjó á Vind-
hæli og var merkur maður, hrepp-
stjóri um langan aldur og voru
forfeður hans í beinan karllegg
merkisbændur er bjuggu á Skaga-
strönd margar kynslóðir, og var
Guðmundur prófessor í þá ættina
níundi maður frá Hrólfi sterka.
En langafi Guðmundar hrepp-
stjóra á Vindhæli, sem hann mun
hafa verið heitinn eftir, var Guð-
mundur hreppstjóri Jónsson á
Skefilsstöðum í Skagafjarðar-
sýslu, sem miklar ættir eru frá
komnar og var hann sjötti maður
í beinan karllegg frá Jóni biskupi
Arasyni. — Kona Guðmundar
hreppstjóra á Vindhæli, móðir
Ingibjargar móður Guðmundar
prófessors, hét og Ingibjörg, hálf-
systir hins alkunna fræðimanns,
Jón Árnasonar, forstöðumanns
landbókasafnsins, er safnaði
þjóðsögunum íslensku. Faðir
þeirra, Árni prestur á Hofi á
Skagaströnd (d. 1825) var sonar-
dóttursonur Steins biskups á Hól-
um, í beinan karllegg var haxm
kominn af síra Ólafi Guðmunds-
syni sálmaskáldi á Sauðanesi, en
fjórar mæður voru milli hans og
Björns Jónssonar á Skarðsá hins
fræga fræðimanns og axmálsrit-
ara. — Verður einhversstaðar
staðar að nema í þessum lestri og
skal það gert hér, en Ijóst er af
þessu, að til merkra manna og
ramíslenskra átti Guðmundur
Magnússon kyn sitt að rekja.
Efni munu ekki hafa verið
ýkjamikil á æskuheimili Guð-
mundar Magnússonar, en þó rætt-
ist það á honum, sem segir í forn-
um fræðum, að „Guð er vanur að
láta réttar fýstir eftir ráðvöndum
mönnum". það bar snemma á
miklum gáfum hins unga sveins
og hann var sendur suður til skóla-
náms. Mun það og hafa hert á að
hér var til vinar að hverfa syðra,
sem var Jón Árnason bókavörður,
ömmubróðir hans; þar mun hann
hafa átt athvarf skólaárin, á því
ágæta heimili, og þar mun hann
hafa kynst og bundið trygðabönd
við konu sína, er síðar varð,
sem var jafn nákomin Katrínu
konu Jóns bókavarðar.
þegar í skóla fór sá hróður af
Árið 1883 útskriíaðist hann úr
Iteykjavíkurskóla með ágætiseink-
unn og sigldi þá þegar til læknis-
náms í Kaupmannahöfn. Fullnað-
arprófi í læknisfræði lauk hann
þar 1890 og skorti eilítið á ágætis-
einkunn.
Starf sitt heima hóf hann norð-
ur í Skagaíirði sumarið 1892, var
2 ár héraðslæknir þar og sat á
Sauðárkróki. En 1894 vax hann
skipaður kennari við læknaskól-
ann, fluttist þá suður og síðan
hefir læknakenslan verið aðalstai'f
hans, við læknaskólann til 1911,
en síðan við háskólaxm.
Fyrir 5 árum mintust læknar
og lærisveinar hans 25 ára kenslu-
afmælisins. Ritaði þórður læknir
Sveinsson á Kleppi þá grein um
hann. Segir þar meðal aimai'S um
lcenslu hans:
„G. M. hefir kent allai' þessar
fræðigreinar (handlækningafræði,
sj úkdómaf ræði og lífeðlisfræði)
frábæravel og rækilega, enda er
þekking hans ágæt í þeim öllum.
þó er hitt mest um vert, að allir
lærisveinar hans hafa lesið og
lesa allar þær fræðigreinar, sem
hann kennir, með undarlegum
sameiginlegum áhuga. það er
gáta, sem er ekki auðráðin, hvern-
ig honum hefir tekist að vekja
áhuga hjá öllum lærisveinum sín-
um, sem hafa verið, eins og gefur
að skilja, harla ólíkir. — þegar
læknanemendurnir komu fyrst í
læknaskólann úr latínuskólanum,
fanst þeim sem þeir kæmu inn í
alveg nýjan heim. þar ríkti sem
sé alt annar andi en þeir höfðu átt
að venjast. G. M. var þeim ekki að-
eins kennari, heldur sem nærgæt-
inn samverkamaður, eða öllu held-
ur sem umhyggjusamur góður
vinur. Honum var vissulega ekki
nóg að gera aðeins skyldu sína,
heldur reyndi hann æfinlega til
þess, að hafa sí og æ vekjandi
áhrif á lærisveina sína. — það má
óhætt telja G. M. með hinum lang-
bestu kennurum þessa lands og
ber margt til þess. Hann hefir t.
d. eitthvert kynjalag á því að kom-
ast æfinlega að því, hvar lærisvein-
ar hans eru veikir á svellinu, og
veita þeim þá rækilegustu fræðslu
í þeim efnum, sem þeim er hætt-
ast við að leggja minni rækt við
en skyldi“.
þessi orð munu vera jafnsönn,
sem þau eru hlý. Fjölmörgum
lærisveinum G. M. hefi eg kynst.
Um engan kennara hefi eg heyrt
jafn einróma lof og engan kenn-
ara hefi eg heyrt lærisveinana
elska jafn samtaka. Eg hygg efa-
laust, að það sé verk G. M., meir
en nokkurs annars manns, hve
læknastéttinni íslensku hefir um
mai’gt vaxið fiskur um hrygg, síð-
asta mannsaldurinn. —
I læknanna hóp er G. M. fræg-
astur af kenslunni og vísindaiðk-
unum, einkum um sullaveikina,
enda mun enginn núlifandi maður
í heiminum hafa verið honum
jafnlærður í þeirri grein.
En um alt ísland var hann enn
frægari af lækningum sínum —
hvernig hann beitti hnífnum. Eng-
inn læknir íslenskur mun hafa
unnið jafnmörg og jafnmikil verk
á því sviði sem Guðmundur Magn-
ússon, enda heíir enginn af því
fengið slíkan hróður sem hann.
Fjölmargir eru þeir um land alt
sem nú blessa hann látiim fyrtr
þau vei’k hans. Um langt árabil
hefir það verið svo, ef um eitt-
hvert verulegt var að ræða á því
sviði, þá var, hvar sem var um alt
ísland, um það hugsað að komast
til Guðmundar Magnússonar. því
að menn álitu hánn vera þann „er
mannvit og minni hafði í nægsta
lagi og jafnan þótti vel til þess
fallinn að hafa ætlan og úrskux’ði
um það, er miklu varðaði“.
Fjölmargir Islendingar hafa
lagt líf sitt í hendur Guðmundi
Magnússyni og í einkis manns
hendi vildu þeir fremur eiga það.
Af lærðum og leikum var hann
talinn hvorttveggja í senn, hinn
djarfasti og vai’færnasti. Varð þá
oft að legg'ja skjótan úrskurð á
hvað gera ætti og hygg eg að enn
megi vitna til fornra ummæla:
„Allir menn sögðu það, þeir er
honum fylgdu í orastu og hernaði,
að þá er hann var staddur í mikl-
um háska og bar skjótt að hönd-
um, að það ráð mundi hann upp
taka, sem allir sá eftir, að vænst
hafði verið að hlýða mundi“.
Eru það miklir afburðamenn
einir sem slíkt álit fá og halda vax-
andi alla æfi. —
Mörg önnur læknisstörf vann
Guðmundur Magnússon. það var
fátt um lækna hér í bænum er
hann settist hér að. Hann varð þá
húslæknir hjá mörgum fjölskyld-
um og langtíðast mun það hafa
verið að sá sem eitt sinn hafði not-
ið umönnunar hans, gat illa til þess
hugsað að fá hana annarsstaðar.
Um það getur sá talað af eigin
reynd, sem þetta skrifar. Eg get
ekki hugsað mér meira traust á
lækni og meiri elsku til læknis en
mér er kunnugt að margir báru til
Guðmundar Magnússonar. Á
sjúkrahúsinu var hann nálega til-
beðinn af öllum. Og á mörgum
heimilum hér í bæ var það áreið-
anlega svo, hversu mikil hætta
sem var á ferðum, að þegar
„læknirinn" var kominn inn úr
dyrunum, þá fyltust allir von og
öryggi, því að þá var því fulltreyst
að það yrði gert sem mannvit og
manngæska gat best gert.
Eg er viss um að hjá mörgum
hér í bæ og einnig' unx land alt, get-
ur enginn læknir nokkru sinni náð
svo óbilandi trausti. það var ekki
eitt, heldur alt í fari hans, sem því
olli.
Um slíkan mann hefði fyr á öld-
um myndast einhver þjóðsaga, lík
þeirri, að höndin rotnaði ekki í
gröfinni. —
Guðmundur Magnússon var í
engu meðalmaður. þekking hans
var frábær á ýmsum öði’um svið-
unx en læknisfræðinni. Eg hygg að
fáir hafi þekt betur eix hann ís-
lenska náttúru. Og engan hefi eg
heyrt fagna vori eins og hann.
„það má segja að hamx endurfæð-
ist með hverju vori“, segir þórð-
ur Sv. í áðurnefndri grein,
og eg hygg, að það hafi hjálpað
til að hann entist þó svo lengi til
að vinna sín miklu störf, þrátt fyr-
ir veika heilsu oft og tíðum, að
löngun hans út í náttúruna var svo
sterk, að hann gat ekki neitað sér
unx það, flest surnur, að dveljast
töluverðan tíma fjarri bænum, við
veiðar, sól og sumai’ í sveitinni.
Lítið gaf hann sig að opinberum
nxálum, en þegar að því dró að
höfuðorustan yrði um sjálfstæðis-
málin, fyrir tæpum 20 árum, þá
mun það ekki hafa legið í láginni
að G. M. var einn þeirra, sem
kröfuharðastur var um rétt Is-
lands. Hygg eg að það hafi átt
nokkurn þátt um úrslit þeirrar
baráttu, að svo alviðurkendur
gáfumaöur og ágætismaður skip-
aði sér á þann bekkinn.
þjóðlegum fræðaiðkununx unni
hann mjög, enda var hann að
nokkru alinn upp hjá Jóni Árna-
syni. Nokkuð vann hann að þeim
málunx í félögum hér í bænum og
umtal var um það, oftar en einu
sinni, að hann yrði foi’seti Bók-
mentafélagsins, en hann var svo
störfum hlaðinn á öðrurn sviðum,
að ekki mátti um of tvískifta. —
Guðmundur Magnússon var yfir
leitt lánsmaður um æfina. þótt fá-
tækur væri og borinn lítilli þjóð,
auðnaðist honum það, sem mörg-
um íslenskum afbui’ðamaimi hef-
ir ekki auðnast, að komast á rétta
hyllu í lífinu. Höfði hærri en allur
lýður varð hann í ment sinni og
stétt. Virðingu og ást allrar þjóð-
ar sinnar eignaðist hann. Út fyrir
pollinn fór hróður hans og má ætt-
jörðin miklast af því áliti, sem
hann ávann henni.
48. blað
_____
Og enn var hann gæfumaður um
það, að hann var vel kvæntur.
Kona hans lifir hann: Katrín
Skúladóttir, þorvaldssonar. Frem-
ur flestum konum íslenskum hefir
hún látið ýms opinber mál til sín
taka og hvarvetna haldið virð-
ingu sinni. En fyrst og fremst
hefir hún verið manni sínum góð
kona. Mun það vera sjaldgæft að
kona sé manni sínum jafnsam-
hent um læknisstörfin sem frú
Katrín var manni sínum. Eg hygg
hún hafi undantekningarlítið ver-
ið önnur hönd hans við skurð-
lækningarnar. — Eitt barn eign-
uðust þau hjón, en ekki varð því
lengra lífs auðið, en fósturbörn
þeirra lifa: Jón Sívertsen skóla-
stjóri verslunarskólans og Fríða
húsíreyja á Langárfossi á Mýr-
um.
Stórfé gáfu þau hjón Háskóla
íslands, á sextugsafmæli G. M. í
fyrra. Tr. p.
-----o----
Ný lagasynjunaröld. Áratugum
saman urðu Islendingar að þola þá
meðferð, að danska stjórnin neit-
aði að gera að gildandi lögum lög
þau, sem Alþingi samþykti. I
mannsaldra tvo nálega barðist
þjóðin við að losna úr því heisi, og
það munu þeir menn hafa ætlað er
þann sigur unnu, að aldrei hæfist
á íslandi aftur öld lagasynjunar.
— En sú öld er nú aftur hafin. Að
vísu fá lög þau, er Alþingi sam-
þykkir nú, undirskrift konungs og
ráðherra, og verða á pappírnum
gildandi lög. En eigi bændastétt
landsins hlut að máli, eigi að
stofna til einhverrar framsóknar
fyrir bændastéttina, eigi að ganga
svo frá með lögum að bændur fái
að nota eilítið brot af veltufé
bankanna, þá kemur til hrammur
íhaldsins, sem með engu móti
þolir að nokkursstaðar sé sótt
fram, alt á að komast í kaldakol,
alstaðar á að vera svai’tasta íhald,
og í’áðherra íhaldsins neitar að
framfylgja lögum þeim, sem Al-
þingi hefir sett.
Leikfélag Reykjavíkur hóf að
leika nýtt leikrit á sunnudag síð-
astliðinn: þjófinn, eftir franskan
höfund. Er það mikið viðfangs-
efni, fá hlutverk, en þung. Er
ánægjulegt að sjá hve föstum tök-
um hin yngri kynslóð leikenda fé-
lagsins tekur á hlutverkum sín-
um. Óskar Borg er orðinn ágætur
leikari, og sama er að segja um
frú Soffíu Kvaran, Ágúst Kvaran
og ungfrú Arndísi Björnsdóttur.
Frú Kvaran hefir aldrei fyr leik-
ið svo erfitt hlutverk, enda aldrei
fyr sýnt hve mikið í henni býr af
hæfileikum til leiks. það er aug-
Ijóst að Leikfélagið er að búa sig
undir að taka við leikhúsinu nýja
og framfarirnar eru miklar.
Stúdentablað. Stúdentaráð há-
skólans gefur út blað 1. des. n. X.
í sambandi við hátíðahöld stú-
denta. þetta er fyrsta stúdenta-
blaðið sem kemur út hér á landi,og
mun margan fýsa að eignast það.
I því birtast að þessu sinni ritgerð-
ir og kvæði eftir um 12 stúdenta
og háskólakennara.
Manntjón. Vinnumaður í Braut-
arholti á Kjalarnesi, Bjarni Sig-
urðsson, ættaður af Skagaströnd,
druknaði rétt við land í Brautar-
holti mánudag síðastliðinn. Var að
flytja mjólk út í mótorbát, en
hafði ofhlaðið bátinn. Konu lætur
hann eftir sig og bam.