Tíminn - 14.02.1925, Side 3

TIMINN
27
Samband ísL
Alfa-
Laval
skilvindnr
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
samv.íélaga.
ing fyrir sveitalífinu og allri
vinnu. pað er farið með þá á ýmsa
einkennilega staði, sem eru fagrir
og f,jölskrúðugir, og reynt með
því að opna augu þeirra fyrir
sveitafegurðinni. það er komið
með þá á bæi, þar sem snyrti-
menska og fyrirmynd skipa önd-
vegið. þeim eru sýr.d fögur blóm,
trjárunnar og aldingarðar. þau
eru látin umgangast allskonar
ungviði, folöld, kálfa og lömb,
fugla og fleiri dýr. Og alt er þetta
gert til þess að vekja hjá þeim
hlýleik til sveitalífsins og löngun
til að -sinna um þessa Huti. því-
næst er byrjað á því að láta þau
vinna létta vinnu, rækta blóm
heima hjá sér, annast garðbletti,
hirða fugla o. s. frv. Smám sam-
an er þeim svo hjálpað til að eign-
ast ýmsa hluti, dauða og lifandi,
og versla með þá eða það, sem þeir
kunna að gefa af sér. þetta fé, sem
unglingar fá milli handanna,
skoða þeir sem ávöxt iðju sinnar,
og það hvetur þá til að halda
starfinu áfram.
Fleira mætti nefna, sem gei-t er
annarsstaðar til þess að stemma
stigu fyrir öfugstreymi fólksins.
En alt er þetta seinvirkt og langt
að bíða eftir verulegum árangri.
En segja mætti þó, að hér miði í
áttina, til að halda í fólkið og festa
það í sveitunum. Framh.
S. S.
----o---
Dæmafá lagaákvæði.
I 7. gr. laga um bæjargjöld í
Reykjavík, frá 4. júní 1924, eru
meðal annars ákvæði um að leggja
skuli útsvar á menn, sem lög-
heimili hafa utan borgarinnar, ef
þeir stunda þar vinnu aðeins 4
vikur af árinu. Atvinnurekendum
er gert að skyldu að standa skil á
útsvari þessara manna, enda
vinnuveitendum gefin heimild til
þess — með lögunum — að halda
eftir 10% af kaupinu til greiðslu
á útsvarinu.
Hér kemst hreppapólitíkin
áreiðanlega svo langt, sem skamm-
sýnin leyfir, og lengra heldur en
samræmi í lögum eða sannsýni
getur mælt með. Hvaða vit er í
þessu ? Sveitamaður stundar
vinnu í Reykjavík í 4 vikur og
vinnur sér inn — ef vel gengur —
330 krónur brúttó, af því verður
hann að borga 33 krónur í útsvar,
— samkvæmt heimild um að halda
því eftir af kaupi hans. Verkamað-
ur í Reykjavík fer í kaupavinnu
ábyggilegur leiðbeinandi um fjár-
hirðingu ?
S. S. talar um að samvinnufél. á
Italíu hafi liðið undir lok síðan
Mussolini komst til valda, og tel-
ur það sönnun fyrir, hve pólitisku
áhrifin séu vond á félagsskapinn.
En væri ekki réttara fyrir hann að
orða þetta svo, að þau hafi eyði-
lagst við að komast undir hendur
andstæðinganna? það mun rétt-
mæli, en hitt ekki. Fascistar eru
ákveðnir andstæðingar samvinnu,
eins og Morgunblaðsmenn hér á
landi, og var því ekki að undra,
þótt þau týndu tölunni eftir
valdatöku þeirra og hina gerræðis-
fullu stjórn, sem þar hefir verið.
það væri ekki beint líklegt, að
Mbl.menn hér á landi myndu
hlynna að félögunum hér, ef þeir
réðu lögum og lofum.
S. S. talar nokkuð um nauðsyn
friðar til að byggja upp fjárhags-
legt skipulag. Ef hann meinar
nokkuð gott með þeim friðarorð-
um, ætti hann ekki að verða til
þess að kasta kolum á þær glæð-
ur, sem fjandmenn samvinnunn-
ar hér á landi hafa kveikt og
reyna heldur að sameina en
sundra, ef hann mælir af heilum
hug og meiri einlægni en blað M.
Guðm.
þetta um pólitisku afskiftin er
Morgunbl. fyrir löngu og oftsinn-
is búið að hafa yfir, og þótt það
sé falleg borðbæn í herbúðum
upp í sveit, er þar í 10 vikur —
við heyskap,_ — innvinnur sér
800 krónur brúttó, en hefir enga
útsvarsskyldu. En samkv. lögun-
um um bæjargjöld í Reykjavík
ætti hann að greiða af upphæðinni
í útsvar 80 krónur.
Eg skil ekki annað en að allir
sjái það, að annaðhvort verður að
nema þetta ákvæði úr lögunum,
ella lögfesta það fyrir alla bæi og
sveitarfjeiög landsins. En að sjálf-
sögðu finst mér að þetta ætti að
strika út úr lögunum. þetta er
áreiðanlega eitt þeirra laga-
ákvæða, sem erfitt yrði að fram-
fylgja, sérstaklega í bæjunum.
Maður, sem t. d. vinnur í bænum j
mánaðart'ma, þiggur vinnu hjá
mörgum vinnuveitendum. Mundi {
ekki verða erfið innheimtan á út- |
svarinu? það má til dæmis taka ;
útsvar, sem aðeins væri 10% af í
eins dags kaupi, mundi það ekki á
margan hátt geta horfið sem út-
svar og er hægt að skylda vinnu-
veitendur til þess að halda sér-
stakar bækur yfir þennan pró-
sentureikning, sem auðvitað yrðu
þá að vera undir eftirliti bæjar-
stjórnar.
Ósánngirnin í þessu ákvæði er
nærri dæmalaus. Tökum dæmi:
Hér í Bessastaðahreppi eru allir
hinir hraustustu og best vinnandi
menn á togara, sem leggur afla
sinn á land í Reykjavík. Nú er lagt
það mikið útsvar á þessa menn í
Reykjavík, að þegar þeir hafa
dregið það frá þeirri útsvarsupp-
liæð, sem þeim er gert að greiða
lieima, verður ekkert eftir, svo að
þeir greiða ekkert útsvar þar sem
þeir eiga heima. Nú ber á það líta,
að auk þess sem sveitin hefir kost-
að þessa menn til uppeldis og lær-
dóms, þá dvelja þeir árlega meira
og mirma heima — jafnhliða því
er þeir stunda vinnu á togurum —r
og vinna heima bæði að heyvinnu
og öðru. Oft eru þessir menn líka
heima um hinn arðminni tíma árs-
ins, og njóta þá aðhlynningar hjá
skyldfólki sínu, og það stundum án
endurgjalds frá þeim. En nú slas-
ast einhver þessara manna eða
tapar heilsu og kemst á vonarvöl,
og þá á sveitin að sjá honum far-
borða. Getur ósamræmi eða stað-
leysa í lagasmíði lýst sér greini-
legar? Hér lægi þó nær sanni, að
hver sem er útsvarsskyldur, greiði
sitt útsvar í þann bæjar- eða sveit-
arsjóð, sem á að bera þess manns
byrði, ef hann verður ósjálfbjarga,
og þótt hann hefði heimilisfang
utan þeirrar sveitar, sem sveitfesti
hans er, þá bæri honum að greiða
þess flokks, er vafasamt að höf.
valdi mikilli blessun með því að
vera svo lystargóður að raula
hana yfir samvinnumönnunum
með slíkum helgisvip.
llitt væri virðingarverðara, að
hann vildi sýna í verkinu vel rek-
inn samvinnufélagsskap á þeim
grundvelli, sem hann nú dáii'.
Á einum stað í pésanum stend-
ur: „Um samábyrgðina skal hér
| ekki talað“. Hvers vegna ekki? Er
! ekki eins mikil ástæða til að minn-
ast'á hana og sumt hitt? Hún er
einmitt það atriði félagsskapar-
ins, sem mest er um deilt og and-
stæðingarnir reyna mest að vekja
ótta við hjá alþýðu, og því líklegt
að hann hefði fyrst og fremst
talað um hana. En þá kemur þetta
eins og þruma úr heiðskíru lofti:
„Um samábyrgðina skal hér ekki
talað“. Möi'gum finst að þessi
„fræðari" hefði einmitt átt að rita
um hana rækilega, ekki síst þar
sem andstæðingar þess fyrirkomu-
lags og flokksbræður hans halda
því fram, að hún sé beinn ávöxtur
af stjórnmálastarfseminni,og móti
henni þykist höf. hafa verið að
berjast. — Höf. hefir máske alt í
einu dottið í hug, að hann stæði
illi að vígi með að fordæma hana
eftir að hafa smeygt henni á sína
kæru vini og kjósendur í Austur-
Skaftafellssýslu.
Seint í pésanum segir höf.: „Eg
hefi reynt með því, sem hér að
einhvern hluta útsvarsins til sinn-
ar sveitar. Mér er þá líka spurn:
Með hverjum hætti heldur maður
sveitfesti eða vinnur sér hana, ef
hann borgar ekkert í sveitarsjóð,
og hvar á sá maður heima? Mér
sýnist að hér sé að nokkru burtu
grafinn grundvöllurinn undan
ákvæði sveitarstjórnarlaganna um
sveitfesti, því að skiljanlega hefir
útsvarsgjaldið verið sönnun fyrir i
heimili mannsins, alt frá alda öðli. i
Verði þetta ákvæði að lögum um
land alt, verðui' ómögulegt að
vita um heimili iausafólks, einkum
þess, sem helst vill komast undan
gjöldum. En eins og vikið er að
hér að framan, verður annaðhvort
að geru að láta þetta gilda fyrir
öll bæja- og sveitarfélög landsins,
eða nema það burtu. Að lögfesta
þetta aðeins fyrir nokkra kaup-
staði til viðbótar, er sama vitleys-
en og misbeiting á eðlilegum rétti.
Nú má líta á það, að bændur og
aðrir eignamenn úti um land eiga
stórfé í togaraútgerð í Reykjavík,
og það fé gerir sitt til að bæta að-
stöðu heimilisfastra bæjarmanna
þar, og að veiðin utan landhelgi
er jafnheimil öllum íslendingum.
Væri svo, að-aðeins einn togari
legði afla á land eða hefði aðset-
ur hér í hreppi, myndi það stór-
gróði fyrir sveitarfélagið. En
þetta á ekki að vera nóg fyrir
Reykjavík, heldur á hún að þurfa
að skatta utanbæjarmenn, sem
vinna að því á þennan hátt (að
vinna á skipum), að bæta aðstöðu
bæjarmanna. Ákvæði það, sem áð-
lraman er greint, að lýsa því,
hvernig reka eigi samvinnufélög,
svo þau megi verða öllum þeim til
hagsbóta, sem í þeim eru og sem
kunna í framtíðinni að verða kaup-
félagsmenn“. Á hann þar víst við
takmörkuðu ábyrgðina og afskifta
leysi um almenningsmál, því um
samábyrgðina þorir hann eða vill
ekki tala. það hefði nú óneitanlega
verið meira til athugunar og eftir-
breytni, ef hann hefði í verkinu
viljað sýna hvernig reka skuli
samvinnufélag. það er líka vitan-
legt, að eitt sinn veittist höf. kost-
ur á því að sýna þetta í verkinu,
því kunnugt er, að hann varð fyr-
ir nokkru framkvæmdarstjóri
fyrir Kaupfél. Reykvíkinga, þar
var mikið verkefni fyrir ötulan og
vel mentan samvinnumann, en það
er líka kunnugt, að hann hröklað-
ist úr þeirri stöðu eftir fáar vik-
ur við ekki mjög mikinn orðstí, svo
vægilega sé talað. — Vissulega
hefði það verið ánægjulegt fyrir
hann nú, að geta bent á félag sem
aukist hefði og eflst undir hans
handleiðslu, rekið á þeim grund-
velli, sem hann nú heldur fram, og
þá hefðu orð hans líka haft nokk-
urt gildi, verið meira en eintóm
orð, og líka verið minni ástæða að
væna hann um óheilindi. Ef félag
þetta — Kaupfél. Reykvíkinga —
reyndist honum „óforbetranlegt",
þá var mannsmót að því fyrir hann
að stofna nýtt félag í Reykjavík —
ur var komið inn í sveitarstjórn-
arlögin, um að leggja útsvar á
menn þar sem þeir vinna 3 mán-
uði af árinu, ætti og að nema
burtu, því hið eðlilega er, og það
sem allir mættu vel við una, að
hver og einn greiði sitt útsvar þar
sem hann hefir heimilisfang'. Hér
er aðeins átt við daglaunavinnu
og vertíðarkaup, eða kaup í skip-
rúmi um lengri tíma.
það mun liggja til grundvallar
fyi’ir þessu lagaákvæði, að skara
eld að sinni köku, og einnig mun
hafa átt með þessu að fæla menn
frá því að leita sér vinnu í Reykja-
vík. það væri að vísu æskilegt að
gera einhverjar þær ráðstafanir,
sem gerðu fólki annað álitlegra en
að leita eða flytja til Reykjavík-
ur, en með þessu ákvæði verður
það ekki, heldur þvert á móti.
Meiri hluti lausamanna er þann-
ig gerður, að telja útsvarið, sem
lagt er á þá, rnjög ranglátt gjald.
]>eir mundu hoi'fa í það að greiða
útsvar á fleiri en einum stað —
sem fyrir gæti komið — og þeim
mundi verða erfitt að leita réttar
síns gagnvai-t útsvarinu, ef þeir
væi’u ekki heimilisfastir í bænum.
Ennfremur mundi þeim lausa-
mönnum, sem telja sér heimili í
sveitinni, en greiða þar ekkert út-
svai’, verða ýtt burtu, einkum ef
fjárhagur þeirra liti erfiðlega út,
og þá yrði leiðin oft og einatt til
Reykjavíkur.
Eins og vænta má er síðast í
lögum þessurn kveðið svo á, að úr
gildi séu numin önnur lagafyi’ir-
þar er nóg stai’fssvið — til þess
að geta sýnt mönnum, hvernig
samvinnufélög skuli í’eka hér á
landi, svo þau megi vei'ða öllum
þeim til hagsbóta, sem í þeim eru
og kunna að verða, eins og hann
sjálfur segir. Á meðan hann ekki
getur þetta í framkvæmdinni,
verður hann að þola það, að ís-
lenskir samvinnumenn byggi
starfsemi sína á 40 ára innlendri
reynslu og taki verk Benedikts á
Auðnum, Péturs á Gautlöndum,
Sigurðar á Ystafelli og Hallgi’íms
Kristinssonar fram yfir orð þessa
pésahöfundar.
S. S. segir, að samvinnufél. hér
á landi þurfi skjóls. þetta er rétt,
en hvei’s vegna reynir hann þá að
rífa niður skjólgarðinn um þau
með því að ganga til liðs við óvin-
ina?
Hann talar urn „skipulag, sem
Pétur Jónsson vildi vera láta“,
rétt eins og það sé eitthvað annað
en það, sem nú er ríkjandi. Hann
ætti þó að vita, að margsannað er,
og nú síðast nýlega í Tímanum, að
Pétur Jónsson vildi hafa „solidar-
iska“ ábyrgð í sambandi kaupfé-
iaganna, en ekki takmai’kaða
ábyi’gð.
S. S. segir að sér hafi komið í
hug, er hann „stóð við gröf hans“
(hvenær stóð hann við gi’öfina?),
orð Klettafjallaskáldsins: „Að
reikna ei með árum en öldum, og
alheimta ei daglaun að kvöldum,
Kandíssykur rauðiu’, 25 kíló á
28 kr. Hrísgrjón 100 kíló á 62 kr.
Flestar matvörur, nýlenduvörur
og tóbak með vægu verði. Gler-
vörur, leirvörur, búsáhöld, verk-
færi, leikföng og glysvarningur
með skaplegu verði. Jeg hefi gert
mjer að reglu að hafa góðar vörur
með lágu vei’ði. Viltu ekki reyna
að skifta við mig? Við höfum báð-
ir hag af því.
HANNES JÓNSSON
Laugaveg 28, Rvík.
mæli, sem komi í bága við þessi
lög. Eg fyrir mitt leyti óska að fá
skýringar á því, á hvern hátt
sveitarstjórnarlögin raskast með
þessum lögum. Hvernip- +■ d. á sá
maður að greiða sitt útsvar, sem
lagt er á í þremur stöðum, segjum
100 ki’ónur í sveitinni þar sem
hann á heimili, 100 ki’ónur í
Reykjavík og 100 krónur á Siglu-
fii’ði? Hvert útsvarið á hann að
boi’ga og hverju getur hann neit-
að? Eða getur hann neitað alstað-
ar? Og hvernig er það með mann,
sem vegna fátæktar getur ekkert
greitt í útsvar í sveitinni, þar sem
hann á heima, á hann að greiða
útsvar af kaupi því, sem hann fær
fyrir 4—6 vikna vinnu í Reykja-
vík? Með þessum lögum er lausa-
mönnum í raun og veru varnað
þess, að eiga nokkui’sstaðar heima,
þeir fá ekki að borga útsvar í
sveitinni sinni þótt þeir vildu, og
sveitin kærir sig þá heldur ekkert
um þá; en þetta er skaðlegt fyrir
nugsunai’háttinn. EnníTemur er
mönnum með lögunum opnuð leið
til þess að svíkjast algert undan
að gi’eiða útsvar.
Eg leyfi mér hér með að skora
á Alþingi að nema úr lögum nú
þegar útsvarsskyldu manna utan
heimilis, þeirra manna, og þau
ákvæði, er greinai’korn þetta fjall-
ar um.
þingið fer að verða vænlegur
jarðvegur fyrir hreppapólitík
Reykjavíkurbæjai’, ef því á fram
að fara, að hartnær helmingur
þingmanna hafi búsetu í Reykja-
vík, eins og nú er.
Vænti eg svo að einhver eða ein-
hverjir, sem lagt hafa hönd á
verkið að staðfesta þessi laga-
ákvæði, sem hér hafa vei’ið gerð-
ar athugasemdir við, gefi skýr-
ingar á þeim í opinberu blaði.
5. febr. 1925.
Jón H. I>orbergsson.
því sem lengist mannsæfin mest“.
þetta kvæðisbrot er rangt haft
: eftir. Erindi þetta á bls. 307 í And-
vökum II. bindi er rétt haft eftir
I þannig:
{ Við höllumst að sjón, ekki sögum,
| oss sýnist nú örvænt um flest!
! En enn mun að ákveðnum lögum
| við aldarhátt þroskaðri fest:
Að hugsa ekki í árum en öldum,
að alheimta en daglaun að kvöldum,
því svo lengist mannsæfin mest.
Ef S. S. fer jafnrétt með heim-
! ildir í pésanum og þetta kvæði, er
! að minsta kosti rétt að viðhafa
| hina mestu varkárni um að byggja
| á því, sem hann hefir eftir öðrum,
j þvi öllu hægara ætti þó að vera
I að skrifa orðrétt upp úr Andvök-
um þrjár línur, heldur en að þýða
á íslensku úr ei’léfidum málum hin
og önnur ummæli um efni, sem
ekki er víst um að höf. hafi skarp-
an skilning á. S. S. hefir máskt
fundist að hinn tilfærði erindis-
hluti ætti sérstaklega vel við sig,
honum finst ef til vill að hann „al-
heimti ekki daglaun að kvöldum“,
t. d. að honum sé ekki þakkað eins
og honum finst hann vinna til, eða
að hann hafi ekki heimt að fullu
launin fyrir framkvæmdarstjóra-
starfið, mér er það ekki kunnugt,
en hann ætti hinsvegar að hugga
sig við það, að liafa alheimt fyrir
þátttökuna í stofnun Kaupfélags
Austur-Skaftfellinga.
Kjósandi í A.-Skaftafellssýslu.