Tíminn - 23.05.1925, Side 1

©jaíbfeti
o q, afgrei5slur«a6ur Cimans er
Sigurgeir 5ri&ri?6fon'
SambanösWsinu, Scvfjapif.
^fgrciböía
Cimans cr i Samban&síjúsmu
0pm ba$lega 9—\Z f. í>.
5imi ^96.
IX. ár.
Reyltjavíb 23. maí 1925
27. blað
W _
Olafur Briem.
formaður S. í. S.
„Integer vitæ
scelerisque purus".
Ólafur Briem var fæddur á
Espihóli í Eyjafirði hinn 28. jan.
1851. Voru foreldrar hans hin
þjóðkunnu hjón Eggert Briem
sýslumaður og Ingibjörg kona
hans Eiríksdóttir sýslumanns
Sverrissonar. En faðir Eggerts
Briems var Gunnlaugur sýslu-
maður Briem á Grund í Éyja-
firði, sonur Guðbrandar prests á
Brjánslæk ■— og er þaðan ættar-
nafnið — Sigurðssonar prests á
Brjánslæk þórðarsonar. Er sá ætt-
leggur tíðast rakinn í beinan karl-
legg til Finnboga Migmanns Jóns-
sonar. En faðir Finnboga lög-
manns var síra Jón Maríuskáld
officialis á Grenjaðarstað Páls-
son. Telur doktor Jón þorkelsson
Jón Maríuskáld kominn af Eiða-
mönnum, en Steinn Dofri hefii
nýlega haldið því fram, og leitt
að merkileg rök, að Jón Maríu-
skáld væri kominn í beinan karl-
legg af Oddaverjum.
Nítján börn eignuðust þau Egg-
ert sýslumaður og Ingibjörg kona
hans. Var Ólafur hið fimta
að aldri; tveir bræður eldri, Ei-
ríkur prófessor og Gunnlaugur
verslunarstjóri og tvær systur.
Fór Ólafur á unga aldri sömu
leið sem þeir sjö bræður, að hann
settist í latínuskólann og varð
stúdent með góðri einkunn 1870.
En einn þeirra lét hann þá lokið
námi. Hvarf heim til föður síns,
er þá var orðinn sýslumaður í
Skagafirði og gerðist forráðamað-
ur fyrir búi hans. Stuttu síðar
hóf hann að búa sjálfur, fyrst á
Frostastöðum og síðan um mjög
langt skeið á Álfgeirsvöllum og
við þá jörð var hann jafnan kend-
ur. Hófust þá þegar hin miklu af-
skifti hans bæði af héraðs- og
landsmálum, sem gerðu hann á
stuttum tíma þjóðkunnan mann.
Óx hann að trausti, virðing og
vinsældum, því meir því lengur
sem leið, því meira sem hann færð
ist í fang og því fleirum sem
kyntist innan og utan héraðs.
Árið 1886 kusu Skagfirðingar
Ólaf Briem í fyrsta sinn þing-
mann sinn og á þingi sat hann
jafnan síðan fyrir Skagfirðinga
meðan hann gaf kost á sér, óslit-
ið til 1919 og var nálega altaf
fyrri þingmaðurinn. Forseti sam-
einaðs Alþingis var hann 1895 og
forseti neðri deildar frá 1914—
1919. Amtsráðsmaður var hann
frá 1891, sýslunefndarmaður frá
1889, skólanefndarmaður Hóla-
skóla meðan sú skipun hélst. Við
sveitarstörf í Lýtingsstaðahreppi
var hann að sjálfsögðu meir og
minna riðinn alla tíð. Við sýslu-
störfin sömuleiðis og oft settur
sýslumaður. Umboðsmaður Reyni-
staðaklausturjarða var hann, átti
sæti í milliþinganefnd í skatta-
málum 1907 og nú síðast í vetur
í sparnaðarnefndinni.
Er það sjaldgæft að ,svo hlað-
ist ábyrgðarmikil störf á einn
mann, en hitt þó enn sjaldgæf-
ara að einum manni séu svo mörg
og margháttuð störf falin áratug-
um saman með nálega einróma
samþykki almennings og án þess
að eftir sé kept. Eru það ekki
aðrir en yfirburðamenn að mann-
viti og mannkostum sem ná svo
óskiftu trausti almennings og
halda því óskorað svo lengi.
Ekki var það ytri glæsimenska
sem því olli að mannvirðingar
bænda og skildi til hlýtar hversu
þýðingarmikill samvinnufélags-
skapurinn er fyrir bændastéttina.
því var það sjálfsagt að þegar
og hann fluttist suður varð hann
fyrst endurskoðandi Sambands ís-
lenskra Samvinnufélaga og því
næst hinn sjálfkjörni formaður
þess er Pétur heitinn Jónsson féll
frá í ársbyrjun 1922 og í þeirri
stöðu var hann til dauðadags, ein-
róma cndurkosinn.
Ilann skildi og til hlítar hver
nauðsyn bændum er að mynda
sterkan pólitískan flokk og því var
hann fremstur í flokki um stofn-
un hinna eldri bændaflokka á Al-
m

Ólafs Briems urðu svo miklar.
Ekki var það ásókn af hans hálfu.
Að engu leyti skar hann sig úr
á ytra borði og ekki varð hann
fremur sundurgerðarmaður eða
barst mikið á er hann var orðinn
árum saman viðurkendur fremsti
maður héraðsins. Hitt átti mjög
við um hann sem Hungurvaka
segir um þorlák biskup Runólfs-
son: „Hann hélt hinu sama lítil-
læti .í .biskupsdómi sínum sem
hann hafði áður haft og alla lét
hann sína mannkosti í vöxt fara
en enga þverra, meðan hann
lifði“.
Heima í nágrenni Álfgeirsvalla
munu fá ráð hafa verið ráðin og
varla ritað bréf um meiriháttar
efni svo að ekki væri ráðgast við
Ólaf Briem. Hann var allra vinur
og ráðgjafi bæði í einkalífi og op-
inberum málum. Á friðstóli 1
bestu merkingu, sat hann, þó að
hann ætti oft úrskurð að leggja
á mikil deilumál. Á þingi stóð
aldrei um hann styi’. Hann var
ekki í þeirra hóp sem mest töluðu
á þingfundum. En við fjölmarga
samþingismenn hans hefi eg tal-
að um hann og undantekningar-
laust ber þeim saman um að vei'k-
drýgri, tillögubetri manni og at-
hugulli hafi þeir ekki starfað
með í nefndum.
Ólafur Briem var sómi stéttar
sinnar á Alþingi og' hvar sem var.
„Vitugur og góðgjarn“ hefði ver-
ið um hann sagt til forna. Bænd-
anna þýðingarmestu mál áttu og'
hauk í horni þar sem Ólafur
Briem var. Einn aðalforgöngu-
maður var hann alla sína tíð í
Skagafirði um verslunarsamtök
þingi og einn aðalforgöngumaður
að stofnun Framsóknarflokksins
og formaður hans meðan hann
sat á Alþingi.
Kyntist eg ágætismanninum
Ólafi Briem einkum vegna sam-
starfs um þetta tvent. Verður mér
sú kynning ógleymanleg og það
hygg eg að enginn maður hafi
getað unnið með Ólafi Briem án
þess að fá á honum óbifanlegt
trausts og virðingu. Svo var speki
mannúð og góðgirni rík þar og
varð því ljósari sem kynning óx.
Var það ungum manni næsta
mikil uppörfun að finna bjartsýni
hins vitra og reynda manns á
framtíð samvinnufélagsskaparins
og Framsóknarflokksins og trú
hans á að mikið myndi á vinnast
til gagns fyrir bændastéttina með
þeim samtökum. þótt kominn
væri á áttræðisaldur var 4huginn
og trúin á framtíðina jafnrík sem
í ungum manni.
Kvæntur var hann IJalldóru
Pétursdóttur, bónda á Álfgeirs-
völlum Pálmasonar. Varð þeim
sex barna auðið, 3 sona og 3
lætra. Er síra þorsteinn Briem á
Akranesi þeirra elstur en Ingi-
björg kona Björns pórðarsonar
hæstaréttarritara elst dætranna.
Síðustu ári-n dvaldist Ólafur
Briem hér í bænum og gegndi
störfum í fjármáladeild stjórnar-
ráðsins samhliða störfunum fyrir
Sambandið. Var heilsa hans all-
góð þangað til isíðasta árið. þá
kendi hann meins þess er leiddi
hann til dauða, krabbameins í
maga. Hann andaðist á heimili
sínu hér í bænum að kvöldi 19.
þ. m. Tr. p.
Einhver hinn markverðasti og
örlagaríkasti atburður í sögu og
stjórnmálum Islands hefir orðið
með undirtektum sameinaðs al-
þingis undir sókn vora um rétt
yfir Grænlandi, þar sem nefnd isú,
er í fyrra var kosin fyrir luktum
dyrum, var endui’kjörin, sama
sem mótmælalaust, og þar sem
tvímæli voru tekin af um istefnu
íslendinga í þessu máli með ræðu
forseta Benedikts Sveinssonar.
þetta mál er nú orðið alment þjóð-
málefni, og rás viðburðanna hlýt-
ur hér eftir að fara hröðum skref-
um til únslita um hin einstöku
deiluatriði, sérstaklega meðal
þjóða á Norðurlöndum.
Að því er kemur við sannfær-
ing þjóðarinnar hér á landi um
réttmæti þess er halda á fram
um réttarstöðu hinnar fornu ný-
lendu vorrar er enginn efi á því,
að próf. Ólafi Lárussyni hefir,
vegna stöðu sinnar, orðið mikið
ágengt í þá átt að festa menn í
fullvissu um réttindi íslands yfir
Grænlandi, enda þótt hann hafi
aðeins óbeinlínis unnið að þessu.
pögn hans við röksemdum og
sögugögnum, er borin hafa verið
fram í blöðum og tímaritum gegn
kenningu hans um „Grænlands-
ríkið“ verður aldrei misskilin. Rit-
háttur hans, röksemdaaðferð og
öll önnur einkenni hinnar and-
legu „þvnnku“ sem greinargerð
hans „Réttarstaða Grænlands að
foi-n'u“ lýsir svo átakanlega,
standa óbrotleg og óverjandi.
það var mikið happ fyrir skjótan
framgang málsins hér meðal vor
sjálfra, að sá rithöfundur skyldi
verða til þess að ganga fram á
móti málstað Islands í þessu efni.
Ef ríkisréttarkennarinn sjálfur
hefir ekki annað til brunns að
bera — þá má nærri geta hvað
hinir eru fátækir að rökum gegn
rétti lands vors yfir nýlendunni,
munu menn isegja. Og þetta at-
riði mun hafa þeim mun meiri
áhrif, sem betur verður upplýst
hversvegna próf. Ó. L. var feng-
inn til þess að skrifa ritgerð þá
isem hér ræðir um.
Starf þingnefndarinnar verður
ekki auðvelt. Óhjákvæmilegt mun
það verða að fé verði veitt til
rannsókna um skjöl og skilríki
ytra. Til þess bendir hin marg-
brotna viðskiftasaga landsins fyr
og síðar. Hansaborgirnar gömlu,
Noregur og Svíþjóð, Danmörk,
Island, Holland og Bretland að
ógleymdri athugun þeirra skjala-
gagna sem liggja nú fyrir,kunn að
nafni til, en óskírð að meira eða
minna leiti, eru samtöld starf-
svæði og verkefni fyrir þá sem
eiga að leiða Ijósið inn í það
myrkur er grúfir yfir fortíð
ánauðuga, lokaða landsins. En víst
er það, á hinn bóginn, að fjöl
mörgum stórupphæðum af al-
mannafé hefir verið varið til eins
og annars, sem miklu síður skyldi
heldur en hér, þar sem ræða er
um ómetanlega aukning og auðg-
un ríkis vors, ekki einungis efna-
lega heldur og að því er kemur
við stöðu vorri meðal þjóðanna,
—sem verður ekki metið til verðs.
pað mun verða tvennt sem næst
verður tekið til álita um kröfu-
rétt vorn til landsins, úr því að
hin tvö meginatriði, nýlendu
stofnunin upphaflega og varð
veisla ríkisréttarlegrar stöðu
hennar útávið, þrátt fyrir gamla
sáttmála — standa nú ljós fyrir
almenningi. Er hið fyrra atriði
þjóðardauðinn á Grænlandi — og
hið síðara meðferð Dana á land-
inu til þessa dags.
Um þessi meginatriði hljóta að
verða ýtarlegar ræður og rit —
en á úrslitum þeirra veltur úr-
skurður alþjóðarréttar. Sögulegar
skýringar um meðferð landa vorra
af hálfu hinna erlendu kúgara, er
sviku að sínu leiti hinn foma
samning, munu vekja hrylling og
andstyggð heimsins. — En ekki
mun þjóðum þó blöskra isíður at-
úæfi Dana þar vestra alt til þessa
dags.
Sá dómur verður þungur sem
byggist á réttum rökum og rann-
sóknum um örlög Grænlands.
Nemesis vakir og lætur rekstur
hins hræðilega strangleika rétt-
lætisins ekki bíða lengi fram úr
þessu.
Einar Benediktsson.
Sl'
Kjósendur landsins álíta flest
þing gagnslítil og stundum skað-
leg. Og langoftast kemur mönnum
saman um að það síðasta hafi ver-
ið verst.
pað sem einkendi þetta þing
mest voru átök aðalflokkanna,
Framsóknar og Ihaldsmanna. —
Eftir leikinn er auðvelt að sjá
hvað hvor málsliðurinn hefir bor-
ið úi' býtum.
Sigrar íhaldsins eru aðallega
þessir:
1. peim hefir tekist að rífa nið-
ur landsverslun með steinolíu, sem
alt þingið ákvað 1917, og sem
hefir gefið isvo góða raun, að olía
er hér hlutfallslega ódýrari en í
næstu löndum. Nú stendur opið
fyrir ameríska hringnum að ná
sömu tökum á landsmönnum sem
áður var. pessari breytingu guldu
jáyrði 22 menn, hinn eiginlegi
stjórnarflokkur og Hjörtur og
Bjami sem eru í raun og veru
fastir menn í floknum.
2. Tóbakið kemst nú aftur í
hendur kaupmanna. Landsverslun
græddi árið sem leið c. 450 þús.
á þeirri grein. pegar M. Guðm.
kom einkasölunni á, gerði hann
ekki ráð fyrir nema 200 þús. kr.
gróða. Vonir hans hafa því meir
en rætst, þó að hann væri nú
beittur ofbeldi af samherjum >sín-
um og yrði að leggja smiðshöggið
á að eyðileggja sitt eigið verk.
Gróði landssjóðs fer nú aftur í
milliliðina, en ný, geysihá toll-
hækkun á að bæta landssjóði eitt-
hvað af tjóninu.
3. Krossanessmálið. pað má telja
sigur fyrir stjórnina að ekki eru
rannsökuð öll þau mál. Hinsvegai’
veit þjóðin nú vel hve góða
málsvara hún á í núverandi land-
stjórn gegn erlendu peningavaldi.
Tvent mistókst stjórnarflokkn-
um hraparlega. Annað var að
koma á herskyldu, þar sem um
7000 menn, hefðu jafnan getað
verið undir vopnum í kauptúnun-
um. petta mál dó í meðferð þings-
ins við aðra umræðu. Betur gekk
með tekjuskattinn. Hann komst
gegnum Neðri deild og fylgdu
þeir þar stjórnarheniumBjarni og
Benedikt. í efri deild fekst vitn-
eskja frá skattstofunni að breyt-
Frh. á 4. síðu.