Tíminn - 28.08.1925, Blaðsíða 2

152
TIMIINN
Árið sem leið, var byrjað á
því, að tilhlutun Búnaðarfélags
íslands, að halda reglubundnar
sýningar á nautgripum og var sú
byrjun gerð í sýslunum hér aust-
anfjalls. Um þessar sýningar reit
eg grein eða skýrslu, sem birtist í
Tímanum í ágústmánuði í fyrra.
I byrjun greinarinnar vék eg að
nautgripasýningunum á undan-
förnum árum eða frá því þær
hófust eftir aldamótin, og skýrði
frá ganginum í þeim o. s. frv. — •
í raun og veru voru þessar sýn-
ingar áður ekki fyrir nautpen-
ing eingöngu, heldur sameiginleg- |
ar fyrir allar skepnur eða á stór-
gripi aðeins. En nú voru þessar
sýningar í fyrra og eins núna,
einungis fyrir nautgripi, og er
ákveðið, að svo yrði hina fyrstu
sýningaumferð um landið.
Búnaðþingið í vetur ákvað að
skifta landinu í 5 sýningarum-
dæmi, Umdæmaskiftingin er
þessi:
1, Frá Skeiðará að Hvalfirði.
2. Frá Hvalfirði að Gilsfirði.
B. Frá Gilsfirði að Hrúta-
fjarðará.
4. Frá Hrútafjarðará að
Reykjaheiði eða Tungnaheiði.
5. Frá nefndum heiðum að
Skeiðará.
I fyri’a voru sýningarnar Aust-
anfjalls og urðu þá eftir í því
umdæmi, Gullbringu- og Kjósar-
sýslur, en í þessum sýslum voru
haldnar sýningar í ár, ásamt í
umdæminu frá Hvalfirði að Gils-
firði.
Bráðabirgðarreglur um þessar
sýningar samþykti síðasta bún-
aðarþing, og eru þær prentaðar
í Búnaðarritinu þessa árs, bls.
322—325. Reglur þessar gilda
um næstu 3 ár.
I. Sýningarnar í isiimar.
Nautgripasýningarnar urðu 60
alls í þetta sinn í 40 hreppum.
Stórum hreppum og erfiðum var
sem sé skift í tvö eða fleiri sýn-
ingarsvæði til þess að gera bænd-
un> hægara fyrir um sókn til sýn-
ing^ma. Sumstaðar voru dóm-
nefndarmenn hinir sömu, innan
hreppsins, þótt sýningaraar væru
fleiri en ein, og fer best á því,
að svo sé jafnan, þegar þannig
er í garðinn búið. Yerðlaunin
voru ekki ákveðin til fullustu fyr
en sýningunum — ef þær voru
tvær eða fleiri — var lokið í þeim
og þeim hreppi.
Sýndir voru í sumar samtals
1360 nautgripir — kýr og naut —
og er það rúmur fjórði partur
eða 27% af öllum kúnum á þessu
svæði, eða í öllum þeim hreppum,
þar sem sýningar voru haldnar.
Gripirnir sem veitt voru verð-
laun fyrir urðu 740 alls eða rúm-
ur helmingur sýndra gripa, og
verða það hlutfallslega að með-
altali 54%.
En annars voru sýningarnar
afarmisjafnlega sóttar. Lakast
voru þær sóttar í Kjósarsýslu og
sumum nautgripaflestu sveitunum
í Borgarfjarðarsýslu. Best og
jöfnust var aðsóknin að sýning-
unum hjerna suður með sjónum í
Gullbringu-, Hnappadals- og Snæ-
fellsnessýslum. í einstökum hrepp-
um í hinum sýslunum, voru þær
og ágætlega sóttar, t. d. í Hvít-
ársíðunni, Álftaneshreppi á Mýr-
um, Saurbæ, Fellsströnd og Lax-
árdal í Dalasýslu, Skilmanna-
hreppi og Mela- og Lelrársveit í
Borgarfjarðarsýslu o. s. frv.
Að öðru leyti vísast hér til
meðfylgjandi skýrslu um það,
hvemig sýningarnar voru sóttar,
og um hitt, fyrir hvað marga
gripi voru veitt verðlaun, bæði
að tölunni til, og hlutfallslega.
Tala nautgripa í hreppunum er
miðuð við búnaðarskýrslurnar
1323.
Hreppamir Nautgr, alls i hreppn' um Sýndír nautgr. Ver ðla un fe n gu
Alls Hlutfalls lega °/o i. II. iii. AIls HUutfalls lega °/o
Grindavíkurhreppur . . . 50 35 70 10 10 29
Miðneshreppur 104 50 49 2 24 26 52
Gerðahreppur 98 44 45 2 20 22 50
Vatnsleysustrandarhreppur . 130 66 51 4 18 22 33
Garða- og Bessastaðahr. . 233 30 11 12 10 22 7.3
Mosfelssveitarhreppu.1 . . 2ö0 17 7 í 6 7 14 82
Kjalarneshreppur .... 208 15 7 5 10 15 100
Kjósarhreppur 264 16 6 5 11 16 100
Hvalfjarðarstrandarhreppur . 150 34 23 8 15 23 68
Akraneshreppur (innri) . 84 17 20 3 9 12 71
Skilmannahreppur .... 63 20- 32 4 10 14 70
Mela- og Leirársveit . . . 130 45 35 5 20 25 56
Andakilshreppur .... 210 24 11 2 10 7 19 79
Lundareykjadalshreppur . . 94 18 19 6 8 14 78
Rgykholtsdalshreppur . . . 153 15 10 3 10 13 87
Ilálsasveit 73 20 27 2 10 12 60
Hvítársíðuhreppur .... 87 38 44 1 6 10 17 45
Norðurárdalshreppur . 120 34 28 6 8 14 41
Stafholtstungur 180 36 20 9 9 ' 18 50
Borgarhreppur 206 50 24 5 23 28 ' 56
Álftaneshreppur. . . . , 120 60 50 9 20 29 48
Hraunhreppur 124 40 32 6 19 25 62
Kolbeinstaðahreppur . . . 126 43 32 1 23 24 56
Eyjahreppur 84 28 33 4 11 15 54
Miklholtshreppur . . . , 112 32 28 2 18 20 63
Staðarsveit 117 45 38 2 6 18 26 58
Breiðavíkurhreppur . . . 80 42 53 2 22 24 57
Neshreppur 44 25 56 3 4 7 28
Ólafsvíkurhreppur .... 18 16 90 6 6 38
Fróðárhreppur 60 20 33 2 10 12 60
Eyrarsveit 158 50 31 2 20 22 44
Helgafellssveit 110 36 33 4 17 21 60
Skógarstrandarlireppur . 102 50 49 4 18 22 44
Hörðudalshreppur .... 98 28 29 4 10 14 50
Miðdalahreppur 170 42 25 2 22 24 57
Laxárdalshreppur .... 158 50 32 4 22 26 52
Hvammssveit 103 30 29 14 14 47
Fellsstrandarhreppur . . . 97 34 35 4 16 20 59
Klofningshreppur .... 63 15 24 1 9 10 67
Saurbæjarhreppur .... 124 50 40’ 2 21 23 46
Samtals || 1360 | 6 165 569 740
Um skýrsluna er fátt að segja,
annað en það, sem þegar er fram
tekið. þá skal þess getið, að fá-
einir hreppar tóku ekki þátt í
sýningunum. Olli því sumpart
það, að einn eða tveir oddvitar
stungu bréfi Búnaðarfélags Is-
lands undir stól, annarstaðar var
það samkomulag í viðkomandi
hreppum að halda enga sýningu
og í Stykkishólmi var það í sam-
ráði við mig, að sýningunni þar
var slept. Á Seltjarnarnesi var
var samþj'kt að halda sýningu,
en þegar til kom varð ekkert af
henni, sökum þess að á sýningar-
staðinn komu aðeins kýr frá ein-
um manni. Á sýningunni í Ól-
afsvík og Sandi, voru engin verð-
laun útborguð. Ástæðan til þess
var sú, að þar er lítið alið upp
af nautgripum, en kýrnar keyptar
að uppkomnar.
Kúnum sem veitt voru fyrir
fyrstu verðlaun, fylgdu skýrslur
um nyt og fóður, um tvö ár eða
fleiri. þær voru frá Hvanneyri 2,
Tröðum í Staðarsveit 2, Bjama-
stöðum í Hvítársiðu 1, og ein,
Katla frá Blikastöðum í Mos-
fellssveit. Mjólkaði hún síðasta
skýrslu-ár 5487 kg., og er. hún
talin nythæsta kýrin á landinu
nú sem stendur. Tvær kýr aðrar
frá Blikastöðum, er sýndar voru
mjólkuðu 1924, Gláma 4544 Kg.
og Kola 4015 kg. — þessi kýr
frá Bjarnastöðum og Traðarkýrn-
ar mjólkuðu eftir skýrslunum að
dæma um og yfir 4000 kg. Hinu
er ekki að leyna, að sumir vildu
tortryggja skýrslurnar um þessar
kýr, og er það nú eins og gengur
og gerist, og skal ekkert um það
sagt, hvort ástæða hefir verið til
þess eða ekki. En það >er ekki
sennilegt, að menn, sem ella eru
taldir vandaðir, hlaupi til þess,
nokkrum dögum fyrir sýningam-
ar, að búa til skýrslur um nyt og
fóður kúa, um tvö ár eða lengri
tíma, þegar ekki er til meira áð
vinna en þessi kúaverðlaun eru.
Hitt er satt, að þessar kýr frá
Bjarnastöðum og Tröðum voru
ekki neitt sérstaklega annáls-
verðar að vexti eða vallarsýn,
enda ekki alt undir því komið.
það eru sjaldnast stærstu eða
feitustu kýrnar, er skila mestri
ársnyt.
Kýrnar frá Hvanneyri, sem
sýndar voru — ekki aðeins þær,
er veitt voru 1. verðlaun, heldur
einnig hinar — voru senniiega
fallegustu gripimir, að öllu sam-
antöldu er komu á sýningarnar
í sumar, og þar næst kýrnar frá
Blikastöðum, og er það ekki síst
meðferðinni á þeim að þakka.
Bændur verða að muna það, að
þeir eignast aldrei fallegar kýr,
nema að þeir sýni þeim allan
sóma, kynbæti þær og fari vel
með þær, alla tíð meðan þær lifa.
Annars komu þó nokkrar gull-
fallegar kýr á sýningamar, og
verður ef til vill vikið að því
síðar. S. S.
----o---
Prófessor A. Heusler
sextugur.
í nýkomnum þýskum blöðum
sést, að prófessor Andreas Heu-
sler hefir átt sextugsafmæli þ.
10 þ. m. Próf. Heusler er íslend-
ingum fyrir löngu að góðu kunn-
ur, og það er engu síður ástæða
til þess að minnast hans með
þökkum við þetta tækifæri hér
á íslandi en heima í föðurlandi
hans, því að starf próf. Heuslers
hefir jafnt verið í vora þágu sem
annara, og mörg. rit hans snerta
ísland sérstaklega. Rannsóknir
hans á forngermönskum bókment-
um leiddu hann til þess að sökkva
sér niður í fornbókmentir vorar,
og verður nú að telja hann með
allra helstu vísindamönnum í
Islensk alþýðumentun
á 18. öld.
Eftir Hallgrím Hallgiímsson
mag. art.
Viðbætir.
Efir að ritgerð þessi var
prentuð hefir mér borist grein
eftir O. Olafsen prófast, „Naar
lærte den almindelige Mand i
Norge at læse og skrive", og er
hún þess efnis, að eg verð að fara
um hana nokkrum orðum.
Olafsen segir að fyrir 1700 hafi
örfáir menn í Noregi kunnað að
Iesa og skrifa. Fyrsta prent-
smiðja í landinu var stofnuð 1644,
en hún var léleg og prentaði lé-
legar bækur. Alþýðumentun tók
litlum framförum fyr en undir
miðja 18. öld. Um sama leyti og
Harboe er hér á landi voru gerðar
allmiklar umbætur í Noregi. Olaf-
sen sýnir fram á, að alt fram á
19. öld voru þó margir Norðmenn
ólæsir. Hann nefnir meðal ann-
ars vísitasíuskýrslu frá Ullens-
vang. ITertsberg prófastur yfir-
heyrði þar árið 1808 463 unglinga.
Af þeim voru 290 læsir, 148 kunnu
aðeins svo mikið, að þeir gátu
komist að meiningunni. 25 voru
sama sem ólæsir og 3 af þeim
þektu engan bókstaf. þetta er þó
talin góð sveit. Sjálfsagt hefir
mikill hluti af eldra fólkinu verið
ólæs.
Olafsen hefir gert miklar rann-
sóknir um bókaeign mann í Harð-
angri. Hefir hann rannsakað
skiftabækurnar, sem eru merki-
leg heimild. Árið 1733 er bók
bók fyrst nefnd í skiftabréfi og
úr því er við og við talað um
bækur, þó aldrei fleiri en 2—3
á sama búi búi, Brothmanns
postilla virðist hafa verið út-
breiddasta bókin. Árið 1797 finn-
ast 8 guðsorðabækur í einu dánar-
búi. þess er jafnframt getið, að
eigandinn hafi verið framúrskar-
andi vel upplýstur og guðhrædd-
ur maður.
þess má geta, að fyrir 1760
finnast Biblíur og Nýjatestamenti
varla nökkursstaðar, en úr því
fara þau að breiðast út.
Djákninn í Ullensvang samdi
árið 1763 skrá yfir bækur þær,
sem til voru í báðum sóknum
prestakallsins. 1 annari sókninni
segir hann að sé til 71 bók, en
bændur voru alls 61 að tölu, og
kom ein bók á tíunda hvem mann
í söfnuðinum. 19 Biblíur voi’u til,
og það var algengt að tveir eða
þrír bændur áttu Biblíu í félagi.
í hinni sókninni voru til 39
bækur og var það aðeins ein bók
á tuttugasta hvern mann í sókn-
inni.
það er því auðséð, þó þessar
upplýsingar séu ófullkomnar, að
fram eftir 18. öldinni hafa örfáar
bækur verið til á norskum heim-
ilum. Mun höfuðorsökin til þess
vera sú, að bækur voru á dönsku,
sem fólkið skildi illa.
þessar upplýsingar knúðu mig
til þess að gera dálítinn saman-
burð á bókaeign Norðmanna og
íslendinga á 18. öld. Eg valdi
hina einu öruggu leið, sem til er,
að rannsaka skiftibækur. þær eru
ein hin merkasta heimild, sem til
er, um daglegt líf, og menningu
þjóðarinnar síðustu tvær aldirn-
ar. þær eru til elstar og langbest-
ar úr Eyjafjarðarsýslu, og það-
an eru tekin þau dæmi, sem hér
eru tilfærð. Fyrst er prentaður
listi yfir bókaeign í tveimur dán-
arbúum árið 1739. Hann er svo
merkilegur að hann á sannarlega
skilið að komast á prent.
Við skifti á dánarbúi Jóns
Bjarnasonar í Samkomugerði í
Eyjafirði árið 1739, þann 27. mai
eru þessar bækur eign búsins:
Vídalíns postilla,
Grallari,
Ólafssaga (gömul),
Landnáma (gömul),
Arndts: Kristindómur,
Gerhardi hugvekjur,
Upprisusálmar,
Hallgrímssálmar og skrifað
kver.
Enchiridon,
Avenarii-bænir,
Vídalíns Sjöorðaprédikanir,
Katekismus (með öðru fleiru),
Diarium,
Sálmabók (gömul),
Hugvek j usálmar,
Katekismus (minni),
Kristindómur Vídalíns,
þeirri grein. Til þess að sýna, hve
vítt starfsvið hans er, skal þess
lauslega getið, að til eru rit eftir
hann um Eddukvæði, form þeirra
og sæti í forngermönskum bók-
mentum, um upptök sagnaritun-
ar á íslandi, um hegningarrétt á
Söguöldinni og Sturlungaöld og
um enn fleiri efni.
Útlendingum þeim, sem vilja
læra forntunguna, hefir próf.
Heusler búið vel í hendurnar með
riturn sínum: Altistöndisches Ele-
mentarbuch (nú komin 2. útg.),
og útgáfu • Hænsna-þóris sögu og
Bandamannasögu (2. útg.) með
skýringum. Fyrir allan almenning
eru ætlaðar þýðingar hans á
Hænsna-þóris sögu og Njáls sögu,
og er það til marks um vinsældir
þeirra, að 1. útg. Njáls sögu seld-
ist upp á örstuttum tíma.
Próf. Heusler er kominn af
gömlum og merkilegum ættum í
Basel í Sviss og kendi fornger-
mönsk og norrræn fræði við há-
Skólann í Berlín þangiað til 1919.
Hann hefir tvisvar komið til ís-
lands (1895 og 1913) ; eru til tvær
ritgerðir eftir hann frá fyrri ferð-
inni og má enn þann dag í dag
lesa þær til gagns og ánægju.
það er víst, að allir þeir hér á
landi, sem íslenskum fræðum
Unna, hugsa nú til próf. Heuslesr
með þökkum fyrir það starf, sein
hann hefir þegar int af hendi,
og árna honum alls góðs.
——o------
Mót og menning.
„Vér einir vitum“ hvernig hér-
aðsmótum ber að haga, hugsar
höfuðsmaðurinn á Bessastöðum
og hagar sér eftir því. Oftrú hans
á eigið gildi mun þó naumast rétt-
læta forsendulausa sleggjudóma
hans um mót vor U. M. F. „aust-
an fjalls". Eg veit þá skoðun
fjölda manna þeirra, er mót vort
sóttu, að úr því hafi ræst mjög
sæmilega, í þvílíkt öngþveiti, sem
því virtist stofnað, sakir veður-
vonsku fyrri hluta mótdagsins.
Og eg veit rangan sakarburð J.
H. þ. um ónógan undirbúning
mótsins og skilningsleysi stjóm-
enda á starfi þeirra. þess vegna
svara eg honum enn, þótt eg að
öðru leyti sjái eftir dýnnætu
rúmi Tímans fyrir deilu okkar.
Eyðsla þess verður þó að skrifast
á syndareikning J. H. þ., þar sem
hann réðst að fyrra bragði á naót
vort og menningu héraðsins.
þrent er það einkum, sem J.
H. þ. telur móti voru til foráttu:
I. íþróttakepni var lítil. 2. Ræðu-
menn voru aðfengnir. 3. Æfður
söngflokkur var enginn til staðar.
þessum þremur aðfinslum skal eg
enn svara stuttlega, áður en jeg
ræði nánar um málið alment.
Prédikanir Jóns Arasonar yfir
píningarhistoríuna.
Mysterium Magnum,
Antropologia,
Spurningar Jóns Árnasonar,
þórðarbænir og Dairium,
Forfeðra bænabók,
Katekismus (minni, gamall),
Prédikanir Vídalíns yfir pín-
ingarhistoríuna og Hallgrímssálm-
ar (í einuí'bindi),
Sjöorðaprédikanir og meira,
Manuale.
þetta bókasafn er óvenjulega
mikið og ef til vill eitt af þeim
bestu hjá bændum á Norðurlönd-
um, og var þó Jón enginn auð-
maður. Alt búið hljóp 53 ríkisdali
og 18 skildinga. þar af voru bæk-
urnar virtar á 3 rdl. 78 skildinga.
í dánarbúi Jóns Jónssonar
Litla-Dunhaga í Hörgárdal 1737
eru þessar bækur taldar:
Vídalíns postilla,
Grallarar, tveir,
Davíðssálmar,
Passíu- og Hugvekjusálmar,
Passíu prédikanir,
Lassenii-hugvekjur,
þórðarbænir og Genesissálmar,