Tíminn - 17.10.1925, Page 2

180
TlMINN
Kaupfélagsstjórar!
Munið eftir því að halcU
best og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörlíki
Sendið því pantanir yðar til:
H.f. Smörlíkisgerðin, Reykjavík.
góðar og ódýrar, — fást hjá
Sambandi ísl. samv.félag'a.
Gaddavirinn
„Samband“
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
Geng-ileysi.
í besta kvæði Egils Skalla-
grímssonar kemur fyrir orðið
gengileysi, um ólán gamals föður,
er mist hefir kæran son. Egill var
miklu betur að sér í íslensku en
svo að hann talaði um lággengi.
Gengileysi er stórum gleggra orð
og þróttmeira. Nú er það gengi-
leysi sem bagar fjárreiður Is-
lendinga.
Eg hefi fyrir skömmu leitt rök
að því hér í blaðinu, að pening-
ar eru ekkert annað en verðmæl-
ir, alveg eins og stikan er lengd-
armælir og tvípundið þyngdar-
eining. Höfuðgallinn við gengi-
leysi er það, að þessi verðmælir er
óáreiðanlegur. Hann er sífelt að
breytast, lengjast eða styttast svo
að segja daglega. Vegna þess
kemst ruglingur á öll skifti manna
er miða þarf við verðstiku þessa.
Fyrsta ástæðan til þess að þjóð-
ir með fallna peninga verða, ef
þær vilja beita skynsemi, að
festa peninga sína, þar sem þeir
eru komnir, er sú, að þá fyrst nær
mynt tilgangi sínum, þegar hún
um langan tíma er þvínær eða
alveg breytingarlaus að gildi.
þessvegna er alveg sama í sjálfu
sér hvort mynteiningin er stór
eða lítil, aðeins að hún sé áreið-
anleg og föst.
önnur ástæðan til að festa
gengið, þar sem krónan er nú, er
sú að flestallar núverandi skuld-
bindingar eru miðaðar við fallna
mynt. Allir, sem hafa keypt fast-
eignir síðan snemma á stríðstím-
anum hafa við kaupin miðað við
litlar krónur en margar. Allir sem
hafa tekið peningalán til langs
tíma hafa fengið smákrónur að
láni. Ef krónan er stækkuð um
helming, eins og nú er stefnt að,
er þessum mönnum gert blóðugt
ranglæti. I sumum tilfellum verða
þeir að borga helmingi meira verð-
mæti, en þeir hafa fengið, aðeins
af því verðmælirinn hefir lengst.
I þriðja lagi fá eigendur inn-
stæðufjár í flestum tilfellum rang
látan okurkendan gróða. þeir hafa
grætt mest síðan gengileysið
byrjaði. þeir hafa lagt smákrón-
SfHilÉÉM BnpisL
Stuttu eftir síðasta þing boðaði
Jónas Jónsson alþm. til stjórn-
málafundar í Borgarnesi. Kaup-
menn og aðrir íhaldsmenn þar á
staðnum íóru þess þá á leit við
miðstjórn flokks síns að hún
sendi einhvern talsmann sinn á
fundinn. En úr því varð ekki. 1
þess stað var gefið loforð um
að miðstjórn íhaldsins skyldi síð-
ar boða til fundar í Borgarnesi.
Loforð þetta efndi miðstjórnin
síðastliðinn sunnudag. En þá stóð
svo illa á ferðum að ógerlegt var
fyrir menn héðan að sunnan að
sækja fundinn. Leigði miðstjómin
þess vegna „Suðurland" beinlínis
til ferðarinnar og bauð far mönn-
um úr öðrum stjórnmálaflokkum.
Komu til skips á sunnudagsmorg-
un: Sig. Eggerz af hálfu Sjálf-
stæðismanna, Jón Baldvinsson af
hálfu Jafnaðarmanna og Jón
Árnason framkvæmdastjóri, Jónas
Jónsson alþm., Magnús Kristjáns-
son forstjóri Landsverslunar og
Tryggvi .þórhallsson alþm. af
hálfu Framsóknarflokksins. Lýsti
Jón þorláksson því þá yfir að
að vísu gætu Jón og Magnús
fengið far, en Jónas og Tryggvi
fengju einir að tala á fundinum.
Við þá fregn hættu Jón og
Magnús við að fara. En er Borg-
firðingar fréttu um þetta ofbeldi:
að form. miðstjórnar Framsóknar-
flokksins, M. Kr., og framkv.stj.
Sambands íslenskra samvinnufél.,
J. Á., þeim manni sem best allra
hefði getað skýrt fyrir bændum
hvernig gengishækkunin. kemur
nú niður á landbúnaðinum, hefði
fyrirfram verið neitað um mál-
ur inn í bankana. þessar smá-
krónur hafa bankamir lánað út
fátækum mönnum eða atvinnurek-
endum. Nú vilja innstæðueigend-
ur láta stækka krónuna til þess |
að þeir fái rangfenginn gróða.
Ef reynt er að stækka krónuna j
mun það taka mörg ár. I vor sem
leið álitu ýmsir helstu fjármála-
menn að hækkunin yrði að ger-
ast á 20 árum. öll þau 20 ár yrð-
um við að búa við óinnleysanlega
seðla, sífeldar sveiflur á gengi
peninga. öll verslun og fram-
leiðsla yrði fjárhættuspil. þetta
er fjórða ástæðan til að festa
stærð peninganna.
Fimta ástæðan er sú, að meðan
við búum við gengileysi, er nokk-
urnveginn útilokað, að nokkrar
meiriháttar landbúnaðarfram-
kvæmdir verði gerðar með lán-
uðu fé. Gengileysi er sama og
kyrstaða fyrir landbúnaðinn.
J. J.
Elýr innlendur iðnaðor.
1 ágústmánuði síðastl. var
stofnuð hér í bænum „Niðursuðu-
verksmiðjan Ingólfur“. Skipa
stjórn hlutafélagsins: Gísli J.
Ólafsson símstjóri, Sigurður Run-
ólfsson og Bernhard Petersen
kaupmenn. Hafa þeir ráðið þýskan
kunnáttumann á þessu sviði, sem
veitir verksmiðjunni forstöðu.
Bauð stjórnin ýmsum gestum til
snæðings laugardag síðastliðinn.
Voru sem eingöngu framleiðslu-
vörur verksmiðjunnar á borðum
og er það skemst af að segja að
bæði var margt fram borið og
hvað öðru gómsætara.
Verksmiðjan getur leyst af
hendi hverskonar niðursuðu mat-
væla, en aðaláherslan verður lögð
á eina bestu matartegundina sem
fæst á landi okkar, sem því miður
hefir verið altof lítið notuð enn:
síldina.
Sextán tegundir rétta býr verk-
smiðjan til úr síldinni. Segir
Snorri að þeir voru „illir af mat
sínum“ feðgar, Haraldur hár-
fagri og Hákon góði, en þessir
réttir hefðu áreiðanlega fallið
frelsi — þá mæltist það undan-
tekningarlaust afarilla fyrir, sem
líklegt var. En eitthvað mikið
hefir íhaldsformanninum þótt við
liggja.
Af íhaldmönnum sóttu fundinn
héðan að sunnan: ráðherrarnir
báðir sem heima eru, J. M. og J. þ.
og ennfremur Magnús Jónsson
þm. Reykvíkinga, Kristján Al-
bertsson ritstjóri og fréttaritari
frá Morgunblaðinu — ekki Jón
Kjartansson alþm., og var það
viturlega ráðið fyrir allra hluta
sakir.
Veður var afbragðsgott báðar
leiðar. Var gert ráð fyrir að fund-
urinn yrði haldinn í bamaskóla-
húsinu, en svo mikill mannfjöldi
var þegar kominn til Borgamess í
fundarbyrjun að fyrirsjáanlegt
var að ekki kæmist nema helm-
ingur inn. Var þá rýmt til á slát-
urhúsloftinu, slegið þar upp bekkj-
um og gert svo vistlegt sem unt
var. Hófst fundurinn þar rúmlega
tveim stundum eftir hádegi, stóð
í 15 klukkutíma og aðeins einu
sinni gefið stutt hlé til kvöldverð-
ar. Sýndu fundarmenn frábæra
þolinmæði. að sitja fundinn svo
lengi, því að ekki var hægt að láta
fara vel um þá, og af áheyrenda
hendi var framkoma öll til sóma.
Hafa fundarmenn a. m. k. verið
400.
FoiTnaður Ihaldsflokksins setti
fundinn og nefndi fundarstjóra
Gísla Magnússon skósmið í Bong-
amesi, sem fundurinn samþýkti.
Síðan setti hann (J. þorl.) þau
fundarsköp að enginn mætti tala
lengur en í hálfan tírna, en tal-
aði'sjálfur í fyrsta sinn í klukku-
tíma, og ráðherrarnir mættu tala
eins oft og þeir vildu og komast
þeim vel i geð. Fyrir kaupstað-
arbúa er þetta aðallega ætlað en
þó ætlar verksmiðjan að verka
síld sérstaklega ætlaða bændum,
á kúta, beinlausa og ódýra. Væri
þá vel ef verksmiðja þessi gæti
fengið almenning í bæjum og
sveitum til að borða meira af
síld.
Fisk og kjöt sýður verksmiðj-
an einnig niður og gengur frá
prýðilega. —
Gleðiefni má það vera í hvert
sinn sem fréttist um að hafin sé
ný starfsemi hér á landi. Eigum
við enn ótal margt ógert.
En skylda almennings er að
styðja alla slíka innlenda starf-
semi með viðskiftum. Kaupfélög
og kaupmenn geta stórlega hjálp-
að til.
Fjölgar þeim, sem betur fer,
vörunum sem framleiddar eru í
landinu. TJr því til eru nú góðar
íslenskar niðursuðuvörur, mjólk,
að hvenær sem þeir vildu. þessum
ofbeldisfullu fundarsköpum var þó
alls ekki fylgt. Var það fyrst og
fremst fundarstjóra að þakka,
sem sýndi fullkomið réttlæti og þá
er ráðherramir fundu andúð fund-
armanna féllu þeir frá að nota
sér forréttindi þau en þeir ætluðu
að skapa sér sjálfir.
Forsætisráðherra tók fyrstur til
máls. Drap mjög lauslega á af-
stöðu íhaldsflokksins til þriggja
mála. Lagði mikla áherslu á utan-
ríkismálin og sendiherrahald í
Kaupmannahöfn og 1 ýsti stefnu
stjórnarinnar að hækka verð-
gildi íslensku krónunnar í gull-
gildið gamla. — Ekki einn ein-
asti fundarmanna lét í ljós samúð
sína með lófataki að ræðunni lok-
inni.
Fjármálaráðherra tók næstur
til máls. Vék einkum að fjármála-
stjóm sinni. Bar sakir á fyrir-
rennara sína í embættinu. Lýsti
stefnu íhaldsflokksins í meginat-
riðum. — Fjórir til fimm fundar-
manna þökkuðu ræðuna með lófa-
taki.
Pétur þórðarson alþm. tók því
næst til máls. Lýsti hann fram-
komu sinni og Framsóknarmanna
í ýmsum málum, sem ráðherrarn-
ir höfðu vikið að og leiðrétti það
sem hann taldi að þeir hefðu mis-
sagt. því næst gerði hann grein
fyrir stefnu Framsóknarflokks-
ins í ýmsum atriðum og sýndi
fram á hversvegna haim hefði
talið sjálfsagt að skipa sér þar í
fylking.. Enn nefndi hann dæmi
um áhugaleysi íhaldsmanna á
mestu hagsmunamálum bænda.
Tryggvi þórhallsson alþm. gerði
grein fyrir einu höfuðatriði í
stefnuskrá • Framsóknarmanna:
kaffibætir, kerti, sápur, smjörlíki,
öl, gosdrykkir o. fl. o. fl., þá á
helst ekki annað að sjást á borð-
um eða í notkun en þessar inn-
lendu vörur.
----o——
þjónar Bakkusar. ölvaður mað-
ur réðist á Eyjólf Jóhannsson
framkvæmdastjóra Mjólkurfélags
Reykjavíkur, á götu, sló hann í
rot, svo að hann slasaðist mikið
og fékk heilahristing. Er þó á
batavegi. — þrír menn: Helgi Ei-
ríksson, Gestur Guðmundsson og
Hallgrímur T. Hallgríms, allir bú-
settir á Laugavegi, hafa verið
ákærðir fyrir að hafa bruggað og
selt áfengt öl. Hefir rannsóknar-
stofan rannsakað ölið og reyndist
áfengara en lög leyfa.
Svo miklir hafa óþurkarnir ver-
ið í Borgarfirði í sumar, að víða
var mór enn úti og ótekið upp úr
görðum um síðustu helgi.
Frægir erlendir mannfræðingar
hefðu leitt rök að því að ofvöxt-
ur borganna væri eitt hið hættu-
legasta fyrirbrigði í nútímanum.
Menning og hreysti framtíðar-
kynslóðarinnar væri í veði. öflug-
ur landbúnaður og það að sem
flestir unglingar fengju uppeldi
við sveitastörf, væri besta trygg-
ing fyrir hreysti kynslóðarinnar.
— þessa vegna legðu allar menn-
ingarþjóðir nú megináherslu á að
efla landbúnaðinn og hefði t. d.
komið ný fregn um að Lloyd
George heimtaði þegar stofnuð 25
þús. nýbýli á Englandi. —Æðsta
skylda núlifandi kynslóðar væri
að búa vel í haginn fyrir þá næstu.
Besta eign hvers lands væri vel
ment, hraust og göfug þjóð.
Straumurinn til bæjanna ætti að
vera alvarlegasta íhugunarefni
nútíma íslendinga. Með meiri kyrk
ingi sveitalífsins blasi við hnign-
un kynslóðarinnar. Viðreisn land-
búnaðarins, á öllum sviðum, ætti
því að vera þýðingarmesta verk-
efni nútímans. — þessa vegna
hefði Framsóknarflokkurinn al-
hliða viðreisn landbúnaðarins efst
á stefnuskrá sinni. Sú hugsjón
væri það sem hann fyrst og
fremst vildi keppa að að koma í
framkvæmd, því að sú væri trygg
asta stoðin undir framtíð þjóð-
arinnar. — Ræðumaður vildi
leggja þann kvarða á stjómmála-
flokkana, hvern skilning þeir
sýndu í verkinu um að fram-
kvæma þetta þýðingarmesta verk-
efni sem nú lægi fyrir og nefndi
um það ýms dæmi. — Allir Fram-
sóknarmenn á þingi hefðu sem
einn maður verið með þeirri fjár-
veitingu til Búnaðarfélags ís-
lands sem Búnaðarþingið einróma
Rítfregn.
Helgi Hjörvar: Sögur.
Fáar nýjar bækur hafa komið
á markaðinn á þessu hausti og
árar þó vel í íslenskum bókment-
um, þótt ekki bætist þeim fleiri
skáldsögur en þessar smásögur
Helga, því þær eru í tölu þess,
sem mun geymast og vera lesið
um langan aldur. Að þessu leyti
er haustið gott, því best er að
fátt sé út gefið og gott eitt.
Smekkvísi Helga er óskeikul.
Lesandinn steytir ekki fót sinn við
steini. Og þó er stýll hans ekki
sviplaus, heldur ljós, mjúkur og
þjóðlegur. það ilmar úr máli
Helga. En það leggur einnig ilm
úr efni saganna. Form og efni
er eitt af því, sem guð hefir sam-
einað og maðurinn má ekki sund-
ur skilja. Og þó tekst það ekki
nema snillingum. Flest söguefnin
eru ömurleg og þó tært og hreint
yfir öllu og tíbrá sumstaðár. Per-
sónumar eru fáar en eiga allar
erindi. Lesandinn þekkir þær all-
ar — og flestar af sjálfum sér.
En svo er og um allar góðar bæk-
ur, að lesandinn nýtur sjálfs sín
við lesturinn. Sögufólkinu er best
lýst í athöfnum sínum og orða-
lagi. Stuttar setningar og hvers-
dagslegar, sem þó eru eins og
gripnar af vörum alþýðunnar,
lýsa inn í hugskot þeirra. Höf-
undurinn þarf ekki á að halda
löngum hugleiðingum til að geta
lýst. Fólk hans lifir sjálft og hef-
ir sitt eigið orðfæri. Ánægju les-
endanna skal ekki spilt með því
að rekja hér söguþráðinn, en það
er víst, að hvar sem sögur þessar
verða lesnar um sveitir landsins,
munu menn finna, að þær eru hold
af þeirra holdi og bein af þeirra
beinum. ’ Z.
----o----
Hljómleika hélt ungverski fiðlu-
snillingurinn enn, sunnudagskvöld
síðastliðið, í dómkirkjunni, með
Páli ísólfssyni. Vafalaust eru það
fullkomnustu hljómleikar í sinni
röð, sem hingað til hafa verið
haldnir hér á landi, enda var
kirkjan troðfull áheyrenda.
hefði krafist, talið víst að fá, og
gengið frá öllum áætlunum í því
trausti. En allir íhaldsmenn í
efri deild hefðu lækkað stórum
þessa fjárveitingu og þar með
gert tilraun til að eyðileggja starf
Búnaðarþingsins og í neðri deild
hefði formaður Ihaldsflokksins (J.
þorl.) barist með lækkuninni, eft-
ir bestu getu. Slíkt væri skiln-
ingsleysi Ihaldsmanna á það
hversu mikið gagn Búnaðarfélag
íslands gæti veitt bændastéttinni.
En sömu dagana sem J. þ. vildi
þannig svifta B. ísl. 25 þús. kr.
styrk, barðist hann fyrir að gefa
stórútgerðinni í Rvík eftir tekju-
skatt í ár fyrir meir en 600 þús.
kr. og að gefa kaupmönnum gróða
tóbaksverslunarinnar. — Alkunn-
ugt væri hver lyftistöng sam-
vinnufélagsskapurinn hefði orðið
bændum nágrannalandanna og hér
á landi. þennan félagsskap hefðu
Ihaldsblöðin ofsótt látlaust og
sterkustu stólpar íhaldsflokksins
væru þar skæðustu andstæðing-
arnir. — Framkoma íhaldsfor-
mannsins í Búnaðarlánadeildar-
málinu var eitt atriðið. Veðdeild
algagnslausa vildi J. þ. bjóða
bændum í staðinn og tók burt úr
frumvarpi sínu um Ræktunarsjóð-
inn öll þýðingarmestu atriðin úr
frumvarpi Búnaðarfélagsnefndar-
innar, sem Búnaðarþingið ein-
róma lagði mesta áherslu á. —
I kjöttollsmálinu hefðu blöð Fram
sóknarmanna ein haldið fram mál-
stað bænda, er atvinnurekstur
þeirra var í hinni mestu hættu
staddur, en blöð íhaldsmanna ver-
ið algjörlega áhugalaus. Og á
þingi hefði formaður íhaldsflokks-
fyrir samninga í upphafi og vilj-
ins gert tilraun til að þvergirða