Tíminn - 07.11.1925, Side 2

192
TÍMINN
Festing peninga
í Finnlandi.
Áður er frá því sagt að í Finn-
landi hefir myntin um mörg ár
verið fallin og svikin eins og hér.
En síðustu þrjú árin hefir þjóð-
bankinn finski, oft með miklu
fjárláti haldið markinu nokkum-
veginn stöðugu, Og nú á að breyta
myntlöggjöfinni í vetur, festa
markið þar sem það er, hafa gull
á bak við seðlana og innlausnar-
skyldu þegar um stórar upphæðir
er að ræða. Með því er myntin
orðin föst aftur, í hlutfalli við
alheimsverð gullsins. Eftir það
koma ekki aðrar sveiflur á finsku
peningana, en þær sem kunna að
leiða af verðbreytingum gullsins
sjálfs.
Hér á landi berjast þeir sem
eiga stórfé inni í bönkum fyrir
því að reyna að hækka pappírs-
krónu okkai’ enn um einn fimta
hluta. Vitaskuld er það hagur fyr-
ir þá, en óréttmætur, eiginlega
hálfgerður þjófnaður, þar sem ná-
lega alt núverandi innstæðufé
hefir verið innborgað í fölskum
peningum.
í Finnlandi er auðvitað líka
hagsmunamál fyrir innstæðueig-
endur að láta markið hækka áður
en það er fest. En nú eru engin
átök um það lengur. Allar stétt-
ir eru samhuga í Finnlandi um
að festa gildi marksins. Bændur,
verkamenn, iðnrekendur og kaup-
menn álíta lífsskilyrði að losna
við hinar sífeldu sveiflur svikinna
peninga, ómálmtrygðra. Atvinnu-
rekendur og verkamenn í Finn-
landi vita að um leið og verðmæl-
irinn breytist, annaðhvort leng-
ist eða styttist, byrja um leið átök
um kaupgjald og vöruverð. Ann-
arsvegar verkbann og verkföll.
Hinsvegar í búðunum verðhrun
og stórtap fyrir verslanir, eða
óeðlilegur gróði á gömlum byrgð-
um. Finnar vilja fá aftur sannan,
óbreytilegan verðmæli. pessvegna
eru þeir nú alráðnir í að breyta
myntlögunum, og festa markið
sem verðmæli, með þeirri stærð,
er það hefir nú, og sem alt verð-
lag í landinu er búið að laga sig
eftir. J. J.
Leikfélag Reykjavíkur hóf starf
sitt síðastliðinn sunnudag með
þýskum gamanleik — innihalds-
lausum öldungis, en mjög hlægi-
legum. Friðfinnur Guðjónsson lék
aðalhlutverkið ágætlega. Margir
nýir leikendur léku og voru yfir-
leitt góðir.
Aldur á kúm.
það er mjög misjafnt hvað kýr
verða gamlar. þar er margt, sem
getur haft áhrif á aldurinn, þar
á meðal fóðrun og meðferð, landið
sem þær ganga á að sumrinu o. s.
frv. Sé t. d. sumarlandið hart og
sendið, slitna tennurnar fyr en
ella. Mikil kjarnfóðursgjöf getur
og haft áhrif á heilsufar kýrinnar
og ending. Tíð ineltingartruflun,
doði og fleiri kvillar, sem oft
ásælvja kýr um burð, orsaka smám
saman heilsubilun er dregur úr
gagnsemi kúnna og ending þeirra.
í Danmörku er meðalaldur á
kúm talinn 5—6 ár. þetta þykir
dönskum bændum mjög athuga
vei’t, og telja líklegt, að heilsu
kúnna mætti vernda betur en gert
er. það sem styttir aldur þeirra
í Danmörku öðru fremur er ófrjó-
semi á unga aldri, „köstun“ eða
það, að kýrnar láta fangi löngu
fyrir tal og hvað þær eru tíma-
óvissar. þessir kvillar fyigjast oft
að meira eður minna, og þá er
erfitt að segja um, hver kvillinn
sé orsökin og hver þeirra afleið-
ing af hinum.
Danskur bóndi sem skrifar um
þetta í „Vort Landbrug“ telur að
meðalaldur kúnna þar mætti auka
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
Mos8 Rose frá Br. American Co. . . . . . Kr. 7.50 pr. 1 lbs
Ocean Mixt — sama — 8.35 — 1 —
Richmond x/4 — sama — 10.95 — 1 —
do. V8 — sama — 10.95 — 1 —
Glasgow — sama — 12.65 — 1 —
1 00 Ö "Ö sama — 13.25 — 1 —
Waverley '/4 — sama — 12.65 — 1 —
Garrick J/4 — sama — 18.40 —■ 1 —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2%.
Iiandsverslim íslands.
Org'el-h.armoníum
hin bestu og vönduðustu sem til landsins flytjast eru frá B. M. Haugen
í Noregi. Umboðsmaður á Islandi er Sæmundur Einarsson Þórsgötu
2 Reykjavík, sem gefur allar upplýsingar. <
íijiili iðurii i fúlÉk.
------- Nl.
Höfuðásökun hins veika á hend-
ur kaupfélaginu í Vík er, að það
hafi svo að segja tekið sláturhús-
ið þar af bændum, og veðsett það.
Helst er að sjá, að hér sé verið að
drótta óráðvendni að kaupfélag-
inu.
En hver er sannleikurinn ? Sá,
að Sf. Sl. hefir aldrei bygt fyrir
5 aura hús í Vík. þegar Lárus í
1 Klaustri feklt því komið til leið-
ar að slátra skyldi í Vík til að
spara Skaftfellingum hinn langa
rekstur og hrakning á fénu, þá
tók stjórn Sf. Sl. það skýrt fram
á fundi að Skaftfellingar yrðu að
sjá sér sjálfir fyrir húsi. Hver
beitti sér fyrir húsbyggingu þar
handa bændum, svo að slátrun
yrði kleif? Ekki „moðhausinn“.
Ekki Halldór. Ekki þorsteinn
kaupmaður. Ekki söðlasmiðurinn.
Ekki Gísli Sveinsson. Enginn þess-
ara manna hreyfði hönd eða fót
til að greiða götu bændanna í
þessu mikla fjárhags- og mannúð-
armáli. En stjóm kaupfélagsins í
Vík beitti sér fyrir að útvega
húsnæði það, sem notað var fyrst
og síðan að byggja hið mikla og
góða sláturhús, sem þar er nú.
Sá brjóstumlcennanlegi heldur
nú auðsýnilega að kaupfélag-
ið eigi að byggja húsið og
síðan ekki að fá neitt fyrir leigu
og viðhald. Ef honum er það al-
vara, þá ætti hann að fara til
kaupmanna í Vík, biðja þá að
byggja álíka sláturhús og það,
sem kaupfélagið hefir reist og láta
síðan bændur í sýslunni fá hið
nýja hús ókeypis til afnota. En
geti kaupmanna sinnar í Vík þetta
ekki þá hafa þeir sýnt, að þeir
fara hér með staðlausar ásakanir
á hendur samvinnumönnum.
Sá ólánsmaður, sem vakið hefir
þessar umræður í Mogga fer nú
að fá ástæðu til að iðrast fram-
hleypni sinnar — og það ekki í
fyrsta sinn. Hann er búinn að játa,
að sláturféalgið auki tekjur Skaft-
fellinga um 100 þús. á ári. En þá
er sannað að maðurinn, sem óláns-
tetrið öfundar mest, Lárus í
Klaustri, er maður sem kemur á
slátruninni í Vík með öllu hennar
hagræði. I öðru lagi sannast að
stjórn Sf. Sl. hefir þótt skýrsla
Jóns á Ystafelli svo góð, að hún
lætur séi’prenta hana og dreifa um
félagssvæðið. I þriðja lagi sannast
að það er Lárus aftur, sem árum
saman hefir haldið við samband-
inu milli deildarinnar í Vík og Sf.
Sl. í Eeykjavík. 1 fjórða lagi sann-
ast, að kaupfélagið í Vík, byggir
nokkuð fi’á því sem nú er, með
auknu eftirliti dýralækna, og
meiri nákvæmni þeirra, er um-
gangast kýrnar og hirða þær.
þetta ástand, sem nú er, álítur
hann að baki dönskum búnaði
margra miljóna króna skaða.
Eftir mörgum rannsóknum, sem
gerðar hafa verið í Danmörku, er
sýnt, að kúm þar er ekki fullfarið
fram að nythæð fyr en þær eru
7—8 vetra. Meðaltal af þessum
rannsóknum eða tilraunum um
ársmjólk úr kúm, sem ella
mjólka um og yfir 4000 kg. á sín-
um bestu árum, lítur þannig út:
1. árið er meðalnytin 2805 kg.
2. — tt 3352 —
3. — tt 3776 —
4. — tt 4084 —
5. — rt 4295 —
6. — tr 4409 —
7. — tt' 4441 —
8. — tt 4400 —
9. — tt 4296 —
10. — tt 4139 —
pegar meðalaldurinn er ekki
nema 5- —6 ár, sést af þessari
töflu, að fjöldi af dönskum kúm
i ná ekki sínum bestu árum og sjá
j allir, að það er þjóðartjón.
i í Noregi er meðalaldur kúnna
talinn 8—10 ár. — En nýlega gat
norskt búnaðarblað um kú frá
Jaðri, sem var þá 30 ára gömul,
sláturfélagshúsin í Vík fyrir
bændur í sýslunni, og enginn ann-
ar hefir reynt að hjálpa þeim á
líkan hátt. í fimta lagi er það
alkunnugt, að það er Lárus, sem
beitti sér fyrst og fremst fyrir
þessari framkvæmd kaupfélagsins.
I sjötta og seinasta lagi sannast,
að það er Lárus sem útvegar þing
styrk í hafnarbætur í Vík, en Gísli
og kaupmennimir vinna móti því
leynt og ljóst, og tekst að koma
framkvæmd þess fyrir kattamef.
þar sem árás þess ólánssama var
gerð af öfundarhug til Lárusar í
Klaustri, má segja, að höf. í
Mogga hafi verið ærið heppilegur.
Kunnugur.
-----o----
og hafði átt 28 kálfa um dagana.
Kýrin hafði einlægt verið hraust
og sæmilegur mjólkurgripur.
En hvað er um kýrnar okkar
að segja í þessu efni?
Meðaltalsaldur á kúm hér býst
eg við að sé 12—13 ár. —
Kýrnar okkar eru yfirleitt hraust-
ar og endast að jafnaði vel. — Á
sýningarnar í sumar, í Gullbringu-
sýslu, Borgarfirði, Snæfellsnesi og
Dölum, komu 80 kýr 13 vera og
eldri. Elsta kýrin var 20 vetra.
Hana átti Jón Lárusson í Gröf í
Eyrarsveit. Hún var eðlilega far-
in að fella mikið af. Næstar henni
að aldri voru 2 kýr 19 vetra. önn-
ur þeirra, Ljómalind frá Ytra-
Felli á Fellsströnd, hélt sér furðu
vel. þá voru enn 2 kýr 18 vetra
og aðrar tvær 17 vetra. — Menja
II. á Hvanneyri er 14. vetra og
mjólkaði 1923—24, 3352 kg. Hún
er gullfalleg skepna ennþá. Hyma
á Úlfsstöðum í Hálsasveit er 16
vetra og mjólkaði árið sem leið
um 2700 kg. Hún heldur sér ágæt-
lega. Nefna mætti enn nokkrar
kýr, 14—16 vetra, sem lítið eða
ekkert eru farnar að fella af. þar
á meðal: Bót í Haukatungu, 15
vetra, Hymu á Syðri-Rauðamel,
16 vetra, talin 20 marka kýr,
Gullhúfu í Söðulholti, 15 vetra,
18 marka kýr, Gránu á Munaðar-
Tvísaga. Ki’. A. reynir að verja
það sem sannað var í næstsíðasta
tbl. Tímans, með tilvitnun í um-
mæli úr ræðu J. þ. á síðasta Al-
þingi, að J. þ. heíir orðið tví-
saga um þýðingarmikið atriði í
gengismálinu: um hið „óverð-
skuldaða stórkostlega tap fyrir
landbúnaðinn“ af gengishækkun-
inni. Getur sú vörn ekki aumari
verið, enda ekki á öðru von. það
er alviðurkendur sannleikur, að
atvinnurekendur tapa á örri geng-
ishækkun. Sá sem tekur sér fyrir
hendui’ að neita því getur alt eins
vel neitað að jörðin snúist í kring-
um sólína. Slíkt hlutskifti hafa
þeir Kr. A. og* 1 J. þ. valið sér í
þessu máh. — J. porl. sagði ber-
hóli, 16 vetra, ágætur gripur,
Krossu á Setbergi á Skógarströnd,
14 vetra og mjólkar um 3000 kg.,
Laufu í ólafsdal, 15 vetra, ágæt
skepna, Rauð á Stóru-Vatnsleysu,
16 vetra, Svört á þórustöðum á
Vatnsleysuströnd, 16 vetra, ágæt-
lega falleg skepna, o. s. frv.
þess vil eg geta, að í sumar
komu menn víða að með kýr á öll-
um aldri á sýningarnar, án tillits
til verðlauna. þetta var fallega
gert, og ættu þeir, sem hafa enn
ekki sýnt, að athuga þetta, er röð-
in kemur að þeim.
Iivað kúnum okkar er lengi að
fara fram, er mjög komið undir
uppeldinu og meðferðinni. Gera
má ráð fyrir, að kýrnar séu ekki
fullþroskaðar alment fyr en þær
eru 6—7 vetra, og sumar ekki fyr
en þær eru 8 vetra. Mjólkurhæfi-
leikinn er enn lengur að þroskast.
Eg geri ráð fyrir, að mörgum kúm
sé að fara fram að mjólka — og
byggi það meðal annars á árs-
skýrslum nautgriparæktarfélag-
anna, — þangað til þær eru 9—
10 vetra. Eftir að þær eru orðnar
13 vetra, fer þeim flestum að fara
aftur með nythæð, og jafnvel að
fitan í mjólkinni fari þá að minka.
þessar athugasemdir um aldur
kúnna hér og þroska, byggjast
vitanlega ekki á neinum vísinda-
um orðum á Alþingi í vetur að
„stórkostlegt verðfall á einmitt
þeim erlenda gjaldejnri, sem fékst
fyrir“ landbúnaðarafurðir hefði
leitt af sér „óverðskuldað, stór-
kostlegt tap fyrir landbúnaðinn".
Einmitt slíkt stórkostlegt verð-
fall hefir átt sér stað á erlendum
gjaldeyri og afleiðingarnar að
sjálfsögðu einmitt orðið þær sem
J. þ. sagði. — Kr. A. vill afsaka
með því að nú sé um að ræða var-
anlega hækkun krónunnar en ekki
einungis hækkun í svipinn. Til
þess er því að svara fyrst og
fremst að það er alviðurkent að
þó að um varanlega hækkun væri
að ræða þá tapa bændur samt stór-
kostlega, eins og J. þ. réttilega
benti á. Og í annan stað veit Kr.
A alls ekki hvort hækkunin er
varanleg. Enginn veit um það.
Jeg er sannfærður um það gagn-
stæða og hefi áreiðanlega ekki
verri aðstöðu en Kr. A. til að
dæma um það. Öll reynsla íslands
og allra annara ríkja, sem líkt
hefir verið ástatt um, styður mína
skoðun, en mótmælir skoðun Kr.
A. Er rétt að talast við um þetta
t. d. að ári um þetta leyti. —
Loks tekur Kr. A. upp ummæli
eftir J. þ., um það, að í fyrra hafi
staðið öðru vísi á og við það séu
ummæli J. þ. miðuð um hið óverð-
skuldaða stórkostlega tap land-
búnaðarins. Ummælin eigi aðeins
við ef neitað hefði verið um aukna
seðlaútgáfu til að hindra verð-
fall erlenda gjaldeyrisins. það hafi
ekki verið gert nú, og þess vegna
eigi ummælin ekki við. Kr. A.
veit ekkert hvað hann segir um
þetta atriði, en við J. p. báðir
vitum hvaða fiskur liggur hér
undir steini og um það eigum við
eftir að talast við á Alþingi, þeg-
ar við verðum leystir undan þeirri
þagnarskyldu, sem hvílir á fjár-
málaráðherra og fulltrúa landbún-
aðarins í gengisnefnd að lögum.
En það get eg sagt yður Kr. A.
að fjármálaráðherrann getur ekki
lagt hönd á hjartað og lýst því
yfir að ekki hafi það komið
fram af hans hálfu í þessu máli,
sem hafi verið réttiléga skilið sem
neitun um tryggingu fyrir hæfi-
legri seðlaútgáfu til að hindra
verðfall erlenda gjaldeyrisins. —
J. þ. hefir svo berlega og rauna-
lega orðið tvísaga í gengismálinu,
sem orðið getur. það er svo hast-
arlegt, að um það eru engin orð til
í málinu: að f jármálaráðherra
landsins skuli neita þeim alviður-
kenda sannleika að atvinnurek-
endurnir tapi á örri gengishækk-
un. Allra hastarlegast er þó að
honum skuli leyfast að halda
legum rannsóknum, en styðjast
við álit og umsögn glöggra bænda
og mína takmörkuðu athugun. —
Sá maðurinn, sem eg helst trúi til
að hafa veitt þessu greinilega eft-
irtekt, er Halldór skólastjóri Vil-
hjálmsson á Hvanneyri. Enda hef-
ir hann að sumu leyti átt sæmi-
lega aðstöðu til að athuga þetta.
Annars er þess að minnast í
sambandi við þetta, sem sagt hef-
ir verið, að veðráttufar, nýting á
heyjum, og samhliða því fóðrun
kúnna, hefir óendanlega mikil
áhrif á framför einstaklinganna
og þroskun, árlega nythæð kúnna,
ending þeirra o. s. frv. Á þessum
skerjum strandar enn, meðal ann-
ars, umbótaviðleitnin í þessari
grein. Á umbóta- og framþróunar-
þráðinn koma sífelt snurður og
bláþræðir. Og þessar misfellur,
sem endurtaka sig’ hvað eftir ann-
að, seinka og tefja fyrir umbótun-
um og rugla alla reikninga.
Á Hvanneyri býst eg við að
reynt sé, frekar en gert er ann-
arsstaðar, að draga úr þessum
misfellum, og fóðrun kúnna er
þar jafnari en ella á sér víða stað.
Og því er aðstaðan þar til rann-
sókna á umræddum atriðum o. fl.,
betri en alment gerist.
Að öðru leyti er eg þakklátur
hverjum þeim manni, sem eitt-