Tíminn - 07.11.1925, Blaðsíða 3

TlMIN N
193
Alfa-
Laval
skilvindnr
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög: út um land, og
Samband ísl. samviélaga.
Avarp.
Vér undirritaðar konur höfum ákveðið að gangast fyrir því, að
safna fé, svo að reistur verði minnisvarði yfir frændkonurnar Þor-
björgu Sveinsdóttur og Ólafiu Jóhannsdóttur.
1928 er aldarafmæli Þorbjargar Sveinsdóttur. Þá viljum vér að
minnisvarðinn verði tilbúinn. Þeir, sem taka vilja þátt í samskotum
þessum, geri svo vel að senda þau sem fyrst til einhverrar undir-
ritaðrar.
Reykjavík, 12. september 1925.
slíku fi'am í blaði, sem útgerðar-
menn landsins kosta — útgerðar-
mennirnir, sem allra helst finna
það á sinni eigin pyngju, hversu
svipa gengishækkunarinnar er sár.
Hversu lengi ætla útgerðarmenn-
irnir að þola þann fjármálaráð-
herra, sem gerið það, sem yfirleitt
í mannlegu valdi stendur til að
eyðileggja útgerðina?
----o----
Athugasemd.
Vilduð þér, herra ritstjóri, ljá
eftirfarandi athugasemd rúm í
blaði yðar.
í síðasta tbl. Tímans eru tekin
upp nokkur orð úr grein er eg
skrifaði í Símablaðið um launa-
kjör símamanna. En þau orð út af
fyrir sig geta gefið þeim, er ekki
lesa Síniablaðið að staðaldri, og
ekki heldur lesa umrædda grein
mína, ranga hugmynd um hugar-
far símamannastéttarinnar og
stefnu í launamálinu.
En hitt er mín skoðun, að sú
hætta geti verið framundan, að
til vandræða reki ef ár eftir ár
verður daufheyrst við kröfum
þessarar stéttar um bætt launa-
kjör, sem margsinnis hafa verið
viðurkendar réttmætar af hlut-
aðeigendum. Og við þeirri hættu
hefir margsinnis verið varað í
Símablaðinu,' og slík vandræði
talin ítrasta neyðarúrræði.
En það er öllum kunnugt, sem
að opinberum málum standa, að
laun starfsfólksins við símann eru
á þann veg, að óvíða mun skórinn
kreppa fastar að. En við jafn arð-
berandi stofnun og síminn er, ætti
að vera hægt að greiða starfs-
fólkinu þau laun, að meiri hluti
þess þyrfti ekki að vera ómagar
á ættmennum sínum.
G. Bachmann.
----o----
„Blóm04. Sunnudag síðastliðinn
gerðust þau tíðindi að Valtýr Stef-
ánsson tók sér fyrir hendur að
kenna íslensku. Heldur því fram
að orðið „blóm“ þýði ekkert annað
en einn ákveðinn hluta jurtarinn-
ar. Skyldi maður þó halda að helst
kynni V. St. eitthvað í íslensku
á þessu sviði; en það reynist á
annan veg. — I orðabók Fritzners
segir að blóm þýði bæði blóm og
blöð og sömuleiðis ávöxtur. í
Lexicon Poeticum, síðari útgáfu,
sem þeir standa að báðir Svein-
björn Egilsson og Finnur Jónsson
er blóm talið þýða bæði blóm,
lauf, epli og ávöxtur, og svo kvað
Eysteinn í Lilju. Auk þess er orð-
hvað nýtilegt getur lagt til mál-
anna, bæði um þetta, sem hér hef-
ir verið gert að umtalsefni, og
annað, er viðkemur ástandi og
umbótum búpeningsins í heild
sinni, eða einstökum greinum
hans.
Ritað 2. sept. 1925.
Sigurður Sigurðsson
ráðunautur.
---o---
Tómötur.
I sumar sem leið voru ræktaðar
45 tómötuplöntur í suðurenda
ræktunarhússins á Reykjum í
Mosfellssveit, hjá Bjarna bónda
Ásgeirssyni, og mun það vera í
fyrsta sinn sem tómötur hafa ver-
ið ræktaðar hér á íslandi, svo
nokkru nemi. Mun það þó þykja
lítið seinna. Eg veit aðeins um, að
tómötur hafi verið ræktaðar hér
í húsum inni tvisvar eða þrisvar
sinnum áður, en þó ekki fleiri en
2—3 plöntur alls. það er enginn
efi á því, að tómöturækt mun
eiga allmikla framtíð fyrir sér á
íslandi, en því miður þó aðeins
þar sem jarðhiti er, því tómötu-
j urtin er ærið heitfeng. Og svo
vill til, að hér í nágrenni höfuð-
ið notað í margvíslegri merkingu
í líkingamáli. 1 íslensku alþýðu-
máli er orðið blóm notað blátt
áfram sem jurtaheiti alveg eins og
latneska nafnið flos, í fleirtölu
flóra. þetta vissi Stefán skóla-
meistari er hann nefndi grasa-
fræði sína Flóru Islands, þ. e.
blóm íslands. Er ritstjóri Tímans
rólegur yfir því að vera í þessum
„selskap“.
----o----
Á víð og dreíf.
Jarðhitinn.
Fyrsta vetrardag var settur alþýðu-
skóli þingeyinga. Aðsókn var nteiri
en liægt var að taka á móti. Skólinn
er fyrsta stórhýsi hér á landi, sem
liitað er með hveravatni. Síðari hluta
sumars var gerð þar yfirbygð sund
laug rétt við skólahíisið. Vatnið úr
húsinu rennur í hana. Væntanlega
æfa nemendurnir þar sund daglega.
Rétt um sama leyti var byrjað að
grafa fyrir tveim miklum stórhýs-
um, sem á að hita méð hveravatni:
Landspítalanum og heilsuhælinu i
Kristsnesi. pá hefir skólanefnd Hvít-
árbakkaskólans látið mæla fyrir hita-
loiðslu frá laug einni heim til skólans.
Fjarlægðin er 2,7 km. og halli nægi-
legur. Vonandi liður ekki á löngu,
áður en Hvítárbakki verður hitaður
með laugavatni og sundlaug yfirbygð
við skólann.
Sigurjón Friðjónsson.
Svo sem kunnugt er, hefir Sigurjón,
bróðir Guðmundar á Sandi, ráðist
á lítið drengilegan hátt á elsta kaup-
félag landsins. Skrifaði hann í vor
grein um fjármál K. p., sem var
líkust því að hún væri eftir svarinn
óvin félagsins, sem með blekkingum
og hálfkveðnum dylgjum vildi vinna
því mein.Sú varð raunin á að Garðar
„Ullarjótinn" o. fl. Mbl.-menn notuðu
grein þessa til ósvífinna árása á
kaupfélagið. Sigurjón var i stjórn
félagsins, kunnugur öllum hnútum og
vissi er liann skrifaði grein sína, að
það hafði á undangengnu ári borg-
að alt að 70% af skuld margra
kreppu- og hallærisára. En um þetta
þagði S. F. — þingeyingar gerðu hon-
um fljót skil, ráku hann þegar úr
stjórninni eftir að hafa gefið hon-
um hógværa og vel rökstudda áminn-
ingu á aðalfundi. Reiddist Sigurjón
þá mjög og lagði á flótta heimleiðis
af miðjum fundi og lél myrkrið gæta
sin. Er þar skemst af að segja, að
S. F. tapaði þegar í stað gersamlega
öllu áliti og tiltrú, sem trúnaðarmað-
ur samvinnúmanna i þingeyjarsýslu.
Var ýmsum getum að því leitt hvers
konar sálarblinda hefði leitt hann
staðarins eru allstór svæði með
miklum jarðhita, svo þar munu
vera möguleikar til að framleiða
tómötur handa öllum landsmönn-
um. En tæplega geri eg ráð fyrir,
að tómötur verði útfluttar héð-
an, en nú er komin sú tíð, að far-
ið er að rækta suðræn aldini á
íslandi. Tómötur eru byrjunin. Og
hér hlýtur að mega framleiða
tómötur fyrir viðunandi verð, þar
sem hitinn, sem til þess þarí, er
ókeypis, en hann er annars hæsti
útgjaldaliðurinn. Og það er spá
mín, að á næstu árum muni verða
mikil framför í tómöturækt.
Tómötujurtin er af Náttskugga-
ættinni (Solanacæ). Sú ætt ex
þýðingarmikil og fyrir margra
hluta sakir ein merkasta jurta-
ættin, og af einstaklingunum, sem
til hennar teljast, ber fyrst og
fremst að nefna kartöfluna, og
þar næst tóbaksjurtina. Ennfrem-
ur ýmsar alkunnar lyfja- og eitur-
plöntur, eins og Broddepli (Da-
tura Strammonium), Frúarber
(Atropa bella donna) og Svína-
baun (Hyoscyamus niger). Flest-
ar plöntur af þessari ætt eru ein-
kennilegar að útliti, en oft er að-
eins nokkur hluti þeirra fagur —
annaðhvort blöðin, blómin eða
ávextirnir. Ekkert blóm af ætt
þessari vex vilt hér á landi, en
Katrín Magnússon
(form. Hins íslenska kvenfélags).
Ágústa Sigfúsdóttir.
Guðrún Lárusdóttir.
Sigþrúður Kristjánsson.
Guðrún Pétursdóttir.
út á þessa refilstigu. þótti sennileg
ast, að hann ætlaði að vekja á sér
eftirtekt í kaupmannaliðinu, og að
trúnaðarbrigði hans við kaupfélagið
hefðu um leið verið opið biðilsbréf
til andstæðinga kaupfélaganna um
að Sigurjón væri fús að setjast þar
vstur á hinn óæðri bekk milli Guðm.
bróður síns og manns þess, sem
nefndur er „den arme Ridder".
*•
----o-----
„Skutull“ ísfirski gerir það að
gamni sínu að kalla festing verð
gildis krónunnar „klipping“. En
í alvöru ætti blaðið að reyna að
gera sér grein fyrir hinu: hvað
því veldur að nú verða kliptar
frá öllum togarahásetum allar
tekjur meðan vinnuteppan stend-
ur. það er verk þein-a manna, sem
stutt hafa hina ráðdeildarlausu
hækkun krónunnar.
víða í nágrannalöndunum. En
þessi þrjú frændsystkin, sem fært
liafa mannkyninu svo mikla blesá-
un — hvert á sinn hátt, — kartafl
an, tóbakið og tómatan, eru flutt
hingað til álfu frá Vesturheimi.
Tómatan er frá Perú, og var
ræktuð þar til forna, var flutt til
Evrópu skömmu eftir 1520, og er
nú ræktuð um allan heim. Jurtin
er einær og getur orðið allhávaxin,
um 2 metrar á hæð. Hún er of
veik til að bera sig sjálf, og þarf
því stuðnings við. Blöðin eru ekki
ósvipuð kartöflublöðum, blómin
smá og gul, ávextirnir hanga í
klösum, 6—12 í hverjum, vel lag-
aðir og fagurrauðir að lit; á
stærð við lítið epli. Blöðin og
stönglarnir eru kirtilhærðir og
gefa frá sér gulleitan, óþverraleg-
an vessa. Ávextirnir eru ekki
auðugir að næringarefnum eftir
gömlum mælikvarða. í þeim eru
93—4% af vatni. þeir eru taldir
ríkir að lífefnum (vitaminum),
eru bragðgóðir og hressandi.
Ekki veit eg, hvaðan nafnið
tómata er komið, en undir því
nafni gengur jurtin mjög víða
annarsstaðar — og einnig hér —,
og mér finst því engin ástæða til
að reyna að útrýma því, enda
mundi það hægara sagt en gert.
Og óvíst að alþýða fengist til að
Ingreldur Guðmundsdóttir
(form. Hvítabandsiiis).
Anna Baníelsson.
Anna Thoroddsen.
Steinunn Hj. Bjarnasou.
Ragnhildur Petursdóttir.
Frá úílðndum.
Stríðinu er aftur lokið milli
Grikkja og Búlgai'a. Kom málið
fyrir fund alþjóðabandalagsins.
Er síðasta frengnin sú, að full
trúar beggja hafa lofað að vopna-
viðskiftum verði hætt og farið úr
óvinalandi með herina. Á nú nefnd
að rannsaka málavöxtu.
— Ósamkomulag hefir orðið
innan frönsku stjórnarinnar. Neit-
aði Cailleaux fjármálaráðherra að
verða við kröfu hinna ráðherranna
um að leggja á stóreignaskatt.
Sagði Painlevé þá af sér fyrir
hönd alls ráðuneytisins og myndar
nýtt. Verður Cailleaux þar ekki
með.
— Kostnaður af herferðum
Frakka í Marokkó varð 1300 milj.
franka, níu mánuðina síðustu.
nota eitthvert nýnefni, þó plönt-
unni væri gefið það.
Til þess að geta þrifist, þarf
tómatan að hafa allmikinn hita,
helst ekki minni en 20° C., en hún
þolir miklu meiri hita. Alment er
talið, að frá því að tómötufræinu
er sáð og þar til að fyrstu ávext-
irnir þroskast, líði 150 dagar. Er
það margreynt í nágrannalöndun-
um. En eg varð mjög undrandi
þegar Johs. Boeskov, garðyrkju
maðurinn á Reykjum, skýrði mér
frá því, að þar hefðu fyrstu
ávextirnir þroskast á 90 dögum
frá sáningu. Hafði mér síst kom-
íð það til hugar, að tómötur
þyrftu svo miklu styttri vaxtar-
tíma hér á landi heldur en t. d. í
Danmörku.
það er jarðhitinn og birtan all-
an sólarhringinn, sem gera jurtun-
um mögulegt að vaxa dag og nótt
og ná fullum þroska á skemri tíma
hér en annarsstaðar. Síðast í
fyrra mánuði höfðu alls fengist
900 þroskaðar tómötui' af þessum
45 plöntum, og þá voru ennþá
nokkrir ávextir eftir. Svo voru
bragðgæðin mikil, að eg minnist
ekki að hafa fengið betri tómötur
annarsstaðar, og allar seldust þær
jafnóðum og þær þroskuðust.
Vafalaust er mikill markaður
fyrir tómötur í Reykjavík, bví þær
Ilafa 2000 menn fallið, en 8000
særst.
— Stórviðri geysaði nýlega í
Persaflóa. Eru stundaðar þar
perluveiðar í mjög stórum stíl á
smáum skipum. Fórust 7000 menn
í veðrinu.
Ellefu miljónum króna vill
danska stjórnin verja til þess að
draga úr atvinnuleysi þ\í, sem or-
sakast hefir af hækkun krónunn-
ar.
— Um miðjan f. m. varð mikil
snjókoma með miklu frosti um
allan hálendari hluta Mið-Evrópu.
Voru menn víða ekki búnir að
ná upp í’ófum og kartöflum þeg-
ar frostið kom.
— ..Frökkum var falið „eftirlit*
með Sýrlandi í Versalafriðnum.
Var einn af hershöfðingjunum,
Sarrail, skipaður landsstjóri þar
og hefir átt mjög örðugt um að
friða landið, eins og að hefir ver-
ið vikið. Búa Drúsar í suð-austur-
hluta landsins og urðu þeir
óánægðir með liðsforingjann
franska, sem þar var. Hófst upp-
reisnin í júlí og stuttu síðar gátu
uppreisnarmenn slegið hring um
franska liðssveit og drápu hvern
mann. Sendi Sarrail 2000 manna
hersveit til að bæla niður upp-
reisnina. Drúsar réðust á hana,
drápu 1200 menn, náðu öllum her-
gögnum hennar, en foringinn slapp
nauðulega undan. Aðalborgin í
uppreistarhéraðinu heitir Soueida.
Voru þar nokkur hundruð
franskra hermanna í sterku vígi.
Urðu þeir umkringdir. þrutu hjá
þeim bæði vistir og skotfæri en
Sarrail gat sent þeim hvorttveggja
með flugvélum. Hefir þeim nú ný-
lega verið bjargað. Var nú send-
ur her heiman frá Frakklandi til
hjálpar. Herma síðustu fregnir að
uppreisn sé einnig hafin í höfuð-
borg landsins, Damaskus, og hafa
Frakkar orðið að skjóta á borg
ina. óánægja er afarmikil á
Frakklandi yfir þessum tíðindum.
Er Sarrail kent um og hefir
hann nú verið kallaður heim.
þykir Fi'ökkum nóg að fást við
Marokkóbúa, enda er þar um beina
nýlendu að ræða.
— Mussölini kom til Locarno
undir lok fundarins. Hafði um
sig sterkan lífvörð, enda höfðu
yfirvöldin í Sviss krafist þess, því
að á þessum slóðum eru margir
ítalir sem hafa orðið að flýja land
sitt vegna harðstjórnar Musso-
linis. Dag einn boðaði Mussolini
alla blaðamenn á fund sinn. Voru
þeir, að sjálfsögðu, afarmargir,
frá flestum löndum álfunnar og
Bandaríkjunum. Kom þeim saman
um, undantekningarlítið, að sýna
eru Ijúffengar, og þeir sem venj-
ast þeim verða sólgnir í þær. Væri
heppilegt, að tómöturæktin ykist
sem fyrst, svo hægt væri að
stöðva allan innflutning hingað af
tómötum, en hann mun vera í
byrjun nú á hinum síðustu árum.
Aðfluttar tómötur geta ekki jafn
ast á við þær íslensku að gæðum.
Fyrir 50 árum voru tómötur
ekki ræktaðar alment til matar á
Norðurlöndum, en voru þá víða
ræktaðar í jurtapottum til
skrauts. þá voru ávextirnir kall-
aðir ástarepli vegna fegurðarinn-
ar.
Sérstaklega hefir tómöturæktin
aukist síðan um aldamót og árið
1920 voru t. d. seld 900,000 kg.
af tómötum á Grænatorgi í Kaup-
mannhöfn, en als munu nú ræktuð
um 3500,000 kg. í Danmörku ár-
lega.
Eins og áður er frá sagt er
tómötujurtin náskyld kartöflunni
— svo skyld að hægt hefir verið
að græða (copulera) stöngulsprota
af tómötum á kartöflugrasi. Bar
sú planta tómötur ofanjarðar en
kartöflur neðanjarðar. En enga
verulega þýðingu hefir sú tilraun
fengið, enda þótt snillingum með-
al garðyrkjumanna hafi tekist
þetta.
Ragnar Ásgeirsson.